EQ­QAAMAVARA ukior­pas­suit qaangiut­tut Brookingsimi South Dakotap pigisaani USA-miit­tumi ul­laajugaa malugisin­naal­lugu is­silingajalersoq. Inup­paaluil­lu quersuaaq­qamiip­pugut, tamat­talu qiianermik uulip­pugut. Imiisiviup imal­lip saniani nikorfavugut, imerlu taan­na nil­lariin­naavoq! Inuunera oqalut­tuareq­qaalaarlara paasinias­sagak­ku sooq tas­saniin­nersugut.

1936-mi marsip arfineq-aap­paan­ni inun­ngor­punga. Angajoq­qaak­ka sisamanik meeraqar­put, uangalu nukarlersaavunga. South Dakotap kangisis­sor­taani naasoris­saasoqarfeeq­qami najugaqar­pugut. Naasoris­saaneq ilaqutariit­tut inuunitsin­ni pingaaruteqaqaaq, pingaar­ner­paajun­ngilarli. Angajoq­qaak­ka Jehovap Nalunaajaasuisa ilaat­tut 1934-mi kuisip­put. Inuuner­tik Jehovamut tun­niul­luin­nar­paat, taamaat­tumil­lu taas­suma piumasaatut ilior­neq taak­kunun­nga pingaar­ner­paajuvoq. Ataataga Clarence kingusin­nerusuk­kul­lu ak­kaga Alfred ilagiin­ni nak­kutil­liisutut (ul­lumik­kut utoq­qaaner­taqatigiin­nik ataqatigiis­saarisunik taaneqar­tutut) Condemi South Dakotamiit­tumi ilagiin­nguatsin­ni kif­far­tor­put.

Ilaqutariit­tut ataatsimiigiar­tuar­pugut il­lumiil­lu il­lumut angalaar­tuarluta inuit al­lat Biibilimi neriuutis­siis­sutigineqar­tut nuan­ningaar­tut pil­lugit oqalut­tuul­lugit. Angajoq­qaama maligas­siuinerat ilin­niar­titsineral­lu Jehovamik asan­nilis­sutigaavut. Aleqaga Dorothy uangalu arfinilin­nik ukioqarluta oqaluus­sisar­tun­ngor­pugut. 1943-mi Teokratiimik Ilin­niarfim­mut taamani aal­lar­terlaamut ilan­ngup­punga.

Ataatsimeersuar­nerit inuunitsin­ni pingaaruteqar­torujus­suup­put. Eq­qaamavara 1949-mi Sioux  Fal­lsimi South Dakotamiit­tumi ataatsimeersuar­nermi qatan­ngutip Grant Suiterip oqalugiaatigigaa “Silarsuup naggatis­saa il­lit ilimagisan­nit qanin­neruvoq!” Erseq­qis­saavoq kristumiut inuuner­tik Guutip naalagaaf­fia pil­lugu nutaarsias­samik nuan­nersumik oqaluus­sis­sutigin­nin­nermut ator­tariaqaraat. Taman­na kajumis­sis­sutigalugu Jehovamut tun­niul­luin­nar­punga. Brookingsimi ataatsimeersuar­nermi tul­liut­tumi 1949-mi novembarip aq­qaneq-aap­paan­ni kuisip­punga. Taamaat­tuminguna aal­laq­qaam­mut oqaatigisat­tut quersuaaq­qamiit­tugut qiianaqisumi. Sisamaal­luta imiisiverujus­suarmi sisam­mi kuisin­niarluta utaq­qivugut.

Taava pionerin­ngor­nis­sara anguniagariler­para. 1952-imi januaarip aal­laq­qaataan­ni 15-inik ukioqarlunga pionerin­ngor­punga. Biibilimi ima al­las­simasoqar­poq: “Ilisimasunik peqateqar­toq ilisimas­suseqalersar­poq”, ilaqut­tamalumi ilar­pas­sui ‘ilisimasuup­put’, imaluun­niit silatuujup­put, pionerin­ngor­nin­nik tapersersuil­luar­tut. (Us­s 13:20) Ak­kaga Julius taamani 60-inik ukioqar­toq nalunaajaaqatigikulavara. Uan­nit utoq­qaanipilus­suugaluar­toq oqaluus­seqatigiit­tar­ner­put nuan­naraar­put. Inuunermi misilit­tagaqarluar­poq, ilin­niarfigil­luaqaaralu. Sivitsun­ngitsoq Dorothy aam­ma pionerin­ngor­poq.

Inuusut­tuusunga angajoq­qaak­ka ilagiin­nik nak­kutil­liisunik nuliaan­nil­lu inisimasoqar­tuar­tar­put. Aap­pariit Jes­se aam­ma Lyn­n Cantwel­l uan­nik ikiuil­luar­nikuup­put. Taak­kua isumas­sor­tuar­paan­nga kajumis­saar­tuarlungalu. Ilagiin­ni ungasin­ngitsuniit­tuni kif­far­toraangamik ilaan­nik­kut oqaluus­seqatiserisar­paan­nga. Ilagalugit nuan­nil­laraangami! Taak­kua Jehovamut kif­far­tor­nermi ulap­puteqar­nerat­tut ulap­puteqar­tigerusuler­punga pionerin­ngorlungalu.

Ilagiin­nik nak­kutil­liisoq tul­liut­toq tas­saavoq Bud Mil­ler. Taan­na nulianilu Joan ilagiitsin­nut tikeraarmata 18-inik ukioqar­punga. Tamatuma nalaani ataatsimiititaliamut sak­kutuun­ngor­tus­sanik toq­qaasar­tunut sas­sar­titaasus­saavunga. Ataatsimiititaliap suliaqar­tik­kusup­paanga Jiisusip politik­kimut akuliun­naveersaar­nis­samik peq­qus­sutaanut uanga naaper­tuutin­ngis­sorisan­nik. Guutip naalagaaf­fia pil­lugu nutaarsias­samik nuan­nersumik oqaluus­sis­sutigin­nik­kusup­punga. (Joh 15:19) Taamaat­tumik ataatsimiititaliamut qin­nuteqar­punga palasitut suliaqar­tutut naatsorsuuteq­qul­lunga.

Nuan­naajal­laqaanga qatan­ngutip Mil­lerip oqarfigim­manga ataatsimiititaliamut sas­saruma ilaginiarlunga.  Taan­na it­tuutunanilu inun­nut qunutun­ngilaq. Aam­ma Biibilimi al­las­simasunik ilisimasaqarluar­poq. Taas­suman­nga ilagineqar­nera sapiil­lis­sutigeqaara! 1954-imi ukias­sariar­tuler­nerani palasitut suliaqar­tutut naatsorsuun­neqaq­qul­lunga qin­nutiga ataatsimiititaliamit akuerisaavoq. Maan­na sal­lusuis­sum­mi anguniagaqar­nerunis­san­nut periarfis­saqaler­punga.

Tamatuma kingunin­ngua Staten Islandimi New Yorkimiit­tumi Betelimut, taamanik­kut Watchtower Farm-imik taaneqar­tar­tumut, kif­far­toriar­toq­qusaavunga. Ukiut pingasut mis­saan­ni tas­sani kif­far­tor­punga. Nuan­nersor­pas­suar­nik misigisaqar­punga qatan­ngutit angutit ar­nal­lu silatoor­pas­suit naapil­lugil­lu suleqatigigak­kit.

Staten Islandimi naasoris­saasoqarfim­miip­por­taaq radiok­kut aal­lakaatitsivik WBBR. Taan­na 1924-miit 1957-imut Jehovap Nalunaajaasuinit ingerlan­neqar­poq. Betelimi kif­far­tor­tut ilaat 15-20 mis­saan­naan­niit­tut naasoris­saasoqarfim­mut aal­lar­tin­neqar­put. Amerlanersavut inuusul­lutil­lu misilit­tagaqan­ngil­lat. Qatan­ngutil­li tanitap, Eldon Woodwor­thip, suleqatigaatigut. Taan­na uagutsin­nut ataatatut ip­poq, amerlasuunil­lu ilin­niar­tip­paatigut. Ilaan­nik­kut akun­nitsin­ni isumaqatigiin­ngis­suteqar­toqaraangat qatan­ngut Woodwor­th ima oqar­taraaq: “Ila tupin­nas­susia Naalak­kap susimanera kif­fani naam­mal­luin­nan­ngitsuugaluar­tut.”

Aam­ma qatan­ngutip Frederick W. Franzip ilagalutalu tamat­ta ikior­tar­paatigut. Taan­na sianisuujuvoq Biibililu pil­lugu ilisimasaqarluarluni. Tamat­ta im­mik­kut soqutigaatigut. Igasoraar­put Harry Peterson; kinguliaata tamatuma ator­nis­saa ajor­nan­ngin­nerutit­tar­par­put kinguliaviata Papargyropoulosip ator­nis­saanin­ngar­nit. Taan­nat­taaq tanitaavoq oqaluus­sinermil­lu nuan­narisaqar­tuul­luni. Qatan­ngut Peterson Betelimi sulil­luaraluarluni oqaluus­sin­ngitsuun­ngisaan­nar­poq. Qaam­matit tamaasa atuagas­siar­pas­suar­nik tun­nius­saqar­tar­poq. Aam­ma Biibilimik ilisimasaqarluar­poq apeq­quter­pas­suavul­lu akisarlugit.

Naasoris­saasoqarfim­mi paar­nat naatital­lu im­mik­koor­titer­tar­pavut qil­ler­tuusanul­lu ikiorar­tarlugit. Ukiumut paar­nat naatital­lu qil­ler­tuusarmiut liiterit 42.600-t Betelimi kif­far­tor­tunut tun­niun­neqar­tar­put. Uanga Et­ta Huth, qatan­ngut ar­naq sianisooq, suleqatigisar­para. Taan­na paar­nat  naatital­lu qanoq asiunaveersar­neqar­nis­saan­nik najoq­qutas­sior­tar­poq. Qatan­ngutit ilagiin­nit qanit­tumeersut suleqatigiar­tor­tar­paatigut, Et­talu taak­kua sulias­saan­nik aaq­qis­suus­seqataasar­poq. Et­ta tamak­kunin­nga suliaqar­nerup tungaatigut ilisimasaqar­ner­paagaluarluni qatan­ngutinik angutinik naasoris­saasoqarfim­mi nak­kutil­liisuusunik ataq­qin­nit­tuaan­nar­poq. Tamatsin­nut maligas­saal­luaqaaq.

Qatan­ngutit ar­nat inuusut­tut naasoris­saasoqarfim­mut ikiuutaajar­tor­tar­tut ilagaat Angela Romano. Et­tap taan­na sal­lusuis­sum­mik ilas­sin­nim­mat ikior­tarsimavaa. 1958-imi apriiliugaa Angielu (Angelap taaguutaa) katip­pugut, ukiunilu 58-ini Jehovamut nuan­nersumik kif­far­toqatigiip­pugut. Ukiut ingerlanerini Angiep Jehovamut ilumoorfigin­nin­nera aap­pariin­nitsin­nut nakus­sas­saataavoq. Silatuvoq, qanorluun­niil­lu ar­tor­nar­torsior­tigigaluaraangat­ta tatigil­luin­narsin­naasar­para.

Qatan­ngutit radioqarfik WBBR Staten Islandimiit­toq 1957-imi tunim­mas­suk Betelimi Brooklynimiit­tumi pif­fis­sami sivisun­ngitsumi kif­far­tor­punga. Taava Angielu katip­pugut, Betelimiik­kun­naar­pungalu. Ukiuni pingasuni Staten Islandimi pioneritut kif­far­tor­pugut. Al­laal­lu radioqarfim­mik, WPOW-imik taaguutilim­mik, pigin­nit­tuulersut sul­lip­pak­ka.

Angielu pilimanian­ngitsumik inooriaaseqar­nis­satsin­nik aalajangiusiman­nip­pugut pisariaqar­titsif­fiusuni kif­far­tor­nis­samut piareersimanias­sagat­ta. Tamatuma kingunerisaanik 1961-imi Fal­ls City-mi Nebraskamiit­tumi specialpioneritut kif­far­toriar­toq­quneqarat­ta akuersivugut. Tikeq­qam­miin­narluta South Lansingimi New Yorkimiit­tumi qaam­mam­mi ataatsimi Naalagaaf­fim­mut Kif­far­tor­nermik Ilin­niarfim­mut peqataajar­toq­qusaavugut. Ilin­niar­tin­neqar­ner­put nuan­naarutigeqaar­put, ilin­niarfim­meereerut­talu Nebraskamut utis­sasorivugut. Taamaat­tumik tupaal­lap­pugut al­lamik sulias­sin­neqarat­ta. Cambodiami ajoqersuiar­tor­titatut kif­far­tor­tus­san­ngor­pugut! Nunami Asiap kujam­mut kangisis­suaniit­tumi alianaaqisumi tamatumani takusin­naasavut, tusaasin­naasavut us­sersin­naasavul­lu sungiusimasatsin­nit al­laanerul­luin­nar­put. Inuit tas­sani najugal­lit Guutip naalagaaf­fianik nutaarsias­saq nuan­nersoq pil­lugu oqalut­tuun­nis­saan­nut pilerivugut.

Politik­kik­kul­li pis­sutsit al­lan­ngor­put, Vietnamil­lu Kujasis­sor­taanut nuut­tariaqaler­pugut. Ukiut marluk qaangium­mata perululer­punga ajoraluar­tumil­lu USA-mut uter­tariaqalerluta. Peq­qis­sarusaaq­qaar­punga, peq­qis­sigamalu pioneritut kif­far­toq­qiler­pugut.

1965-imi marsimi ilageeqatigiin­ni angalasar­tutut kif­far­tuler­pugut. Ukiuni 33-ni Angielu taamatut kif­far­tor­pugut, aam­ma ataatsimeersuar­ner­nik aaq­qis­suus­seqataasar­pugut. Ataatsimeersuar­nerit pingaar­tit­tuaan­nar­nikuugak­kit taamatut suliaqar­nera nuan­nareqaara. Ukiualun­ni ilagiin­nut New York Citymiit­tunut eq­qaan­niit­tunul­lu tikeraar­tar­pugut, ataatsimeersuar­neril­lu ilar­pas­sui Yankee Stadiumimi pisar­put.

Ukiut ingerlanerini Angielu nutaanik imaan­naan­ngitsunil­lu sulias­sin­neqar­tar­pugut. 1995-imi qin­nuigineqar­punga Kif­far­tor­tut Toq­qak­kat Ilin­niarfian­ni  ilin­niar­titsisooq­qul­lunga. Ukiut pingasut tamatuma kingor­na Betelimut qaaq­qusaavugut. Ukiut 40-t Betelimiin­nikuunanga im­mik­kut it­tumik pif­fis­saq tamaat kif­far­tulerfin­nut uter­nera nuan­naarutigeqaara. Pif­fis­sap ilaani Kif­far­tor­nermik Nak­kutil­liisoqarfim­mi sulivunga ilin­niarfiil­lu ilar­pas­suini ilin­niar­titsisutut kif­far­torlunga. 2007-imi Siulersuisoqatigiit Teokratiimik Ilin­niarfin­nik Nak­kutil­l­liisoqarfim­mik pilersitsip­put Betelimi ilin­niarfin­nut iluaqutis­satut, tas­sanilu ukiualun­ni nak­kutil­liisuuvunga.

Ukiuni kingul­ler­ni Betelimi ilin­niarfin­nut al­lan­nguuter­pas­suaqar­poq. Ilagiin­ni Utoq­qaaner­tanut Ilin­niarfik 2008-mi pilersin­neqar­poq. Ukiul­lu tul­liut­tut marluk ingerlaneran­ni utoq­qaaner­tat 12.000-nit amerlanerusut Betelimi Pat­tersonimiit­tumi Brooklynimiit­tumilu ilin­niar­titarineqar­put. Ilin­niarfik taan­na maan­na sumiif­fin­ni al­lar­pas­suar­ni ingerlan­neqar­tar­poq. 2010-mi Kif­far­tor­tut Toq­qak­kat Ilin­niarfiata taaguutaa al­lan­ngor­tin­neqar­poq Qatan­ngutinut Angutinut Aap­paqan­ngitsunut Biibilimik Ilin­niarfik-mik taaguuteqalerluni, ilin­niarfil­lu suli al­la pilersin­neqar­poq, tas­sa Aap­pariin­nut Kristumiunut Biibilimik Ilin­niarfik.

2014-imi septembarimi ilin­niarfiit taak­ku marluk kat­tun­neqar­put Kristumiunut Oqaluus­sisar­tunut Ilin­niarfik pilersin­neqarluni. Tas­sani ilin­niar­tut tas­saasin­naap­put aap­pariit, qatan­ngutil­luun­niit angutit ar­nal­lu aap­paqan­ngitsut. Silarsuarmi sumiif­fin­ni tamalaaniit­tut ilin­niarfiup tamatuma nunamin­ni aam­ma ingerlan­neqarumaar­nera tusarlugu nuan­naarutigeqaat. Ilin­niarfiit taak­kua inun­nit amerlanerungaar­tunit peqataaf­figineqarsin­naanerat takul­lugu alutor­naqaaq. Qujamasoqaangalu inup­pas­suit ilin­niar­tin­neqar­ner­tik pis­sutigalugu inuunermin­nik al­lan­nguisimasut naapis­simagak­kit.

Taamanik­kut quersuaaq­qami qiianar­tumi kuisin­nin­niit mas­sak­kumut inuunera eq­qarsaatigigaangak­ku Jehova qutsavigisar­para inuit silatuut naapis­simasak­ka pil­lugit. Taak­kua Jehovamik ilisarisiman­nil­lualer­nis­san­nut taas­sumun­ngalu kif­far­torluar­nerunis­san­nut ikiorsimavaan­nga. Ilaat uan­nit inuusun­nerup­put ilaal­lu uan­nit utoq­qaanerul­lutik. Ilar­pas­sui kulturinit al­laneersuup­put. Jehovamil­li asan­ningaar­nerat iliuusiinit pis­susiinil­lu takusin­naasimavara. Jehovap in­nut­tarisaanik silatuunik ilin­niarfigil­luarsin­naasan­nil­lu ikin­nguter­pas­suaqar­nera qujamasuutigeqaara.