1. Jerusalemip piuneerus­saanerani pisut oqalut­tuarik­kit.

UKIUMI 607-imi Kr.in.si. Babylonimi kun­ngip Nebukadnesarip II sak­kutoor­pas­suisalu il­loqarfik Jerusalemi saas­sup­paat. Biibilimi al­las­simavoq kun­ngip angutit inuusut­tut panamik toqorarai. “Nukap­pis­sanik niviarsianil­luun­niit utoq­qar­nik utoq­qarsuar­nil­luun­niit” asat­tuus­saqan­ngilaq. “Taava Guutip il­lua ikual­latsip­paat Jerusalemil­lu qarmai aseror­terlugit, pal­lit­taalisaalu tamaasa ikual­latsip­paat pigisaalu akisuut tamaasa [aserorlugit].” – 2 Nal 36:17, 19.

2. Jehova qanoq mianersoq­qusiva, juutil­lu qanoq pineqas­sap­pat?

² Juutit naalak­kuman­ngik­kunik Babylonimiunit saas­sun­neqarumaar­nerat pil­lugu Guutip pruf­fiitii ukior­pas­suar­ni mianersoq­qusisarmata Jerusalemip piuneerus­saanera juutinut tupaal­laataasus­saan­ngik­kaluar­poq. Juuter­pas­suit panamik toqun­neqar­tus­saal­lutil­lu aniguisut Babylonimi aal­larus­satut inuusus­saap­put. (Jer 15:2) Aal­larus­satut inuuneq qanoq ip­pa? Kristumiut Babylonimi tigusanut as­singusumik atugaqar­nikuup­pat? Taamaap­pat qanga?

3. Aal­larus­sat inuunerat Israelik­kut Egyptenimi inus­siaataaneran­nit qanoq al­laanerutigaa?

³ Juutit aal­larus­saagunik naam­magit­tar­tariaqar­neran­nik inuunermin­nil­lu pitsaaner­paamik atuisariaqar­neran­nik Jehovap paasitis­simavai. Jeremia aq­qutigalugu ima oqarfigai: “Il­lulioritsi taak­kunanilu ineqarlusi, naatsiivilioritsi inerititaal­lu neril­lugit. Il­loqarfiup ilis­sin­nik aal­larus­sivim­ma pil­luaatis­saa isumagisiuk, Naalak­kamul­lu qin­nus­siuk; pil­luar­pat ilis­sis­saaq pil­luas­saasi.” (Jer 29:5, 7) Juutit Jehovap ilitsersuutai malil­lugit inuusut nalingin­naapajaar­tumik inuuneqar­put. Juutit kil­lilim­mik nam­mineq oqar­tus­saas­suseqar­nis­saat nunamilu akor­nuser­neqaratik angalasarsin­naanerat Babylonimiunit akuerineqar­poq. Taamani Babyloni niuer­nermut qitiuvoq. Al­lagatoq­qanit ersersin­neqar­poq juuter­pas­suit aal­larus­saaq­qanermin­ni niuer­nial­laq­qis­sun­ngorlutil­lu sul­laris­sun­ngor­tut. Al­laat juutit ilaat pisuun­ngor­put. Aal­larus­sat inuunerat ukiut hundredil­lit sioq­qul­lugit Israelik­kut Egyptenimi inus­siaataasut inuunerat­tut ar­tor­nar­tigin­ngilaq. – 2 Mosesi 2:23-25 atuak­kit.

4. Juutit naalas­seriitsut saniatigut kik­kut naal­liut­tariaqar­pat, aam­ma sooq Inatsisini peq­qus­sutit ilaan­naat maleruarsin­naavaat?

⁴ Juutit aal­larus­sat ilaat aalajaal­lutik Guutimut kif­far­tor­put. Taak­kua ajor­tulior­nikuun­ngik­kaluarlutik inuiaqatitik naal­lioqatigisariaqar­paat. Juutit pigisatigut amigaateqan­ngil­lat, qanorli Jehova pal­lorfigisin­naavaat? Naalaf­fik pil­liivil­lu suujun­naarsin­neqarmata palaseqatigiit aaq­qis­suus­saasumik kif­far­torsin­naan­ngil­lat. Juutil­li aalajaatsut sapin­ngisamin­nik Guutip inatsisai malin­niarsaraat. As­sersuutigalugu Danieli, Shadraki, Meshaki Abed-Negolu juutinit nerineqar­tus­saan­ngitsunik neriuman­ngil­lat. Aam­ma Biibilimi al­las­simavoq Danieli Guutimut qinukulasar­toq. (Dan 1:8; 6:11) Guutimil­li nalusumit naalak­kersor­neqaramik juutit Inatsisini peq­qus­sutit ilaan­naat maleruarsin­naavaat.

5. Jehovap in­nut­tani qanoq neriuutis­sip­pai, neriorsuul­lu taman­na sooq maluginiar­nar­pa?

⁵ Israelik­kut Guuti tamak­kiisumik akuerineqarsin­naasumil­lu pal­lorfigeq­qilersin­naavaat? Taamani Babylonimiut tigusamin­nik iperaan­ngisaan­narmata taama pisoqar­nis­saa ilimanan­ngik­kaluar­poq. Jehoval­li Guutip in­nut­tani aniguisitaajumaar­neran­nik neriorsor­pai, naggataatigul­lu taama pisoqar­poq. Guutip neriorsuutai piviusun­ngor­tuaan­nar­put! – Es 55:11.

6, 7. Sooq paasin­nit­taatsitsin­nik al­lan­nguisariaqar­pugut?

⁶ Kristumiut Babylonimi tigusanut as­singusumik atugaqar­nikuup­pat? Kristumiut 1918-imi Babylonimiunit tigusaanerat 1919-imilu aniguisitaanerat ukior­pas­suar­ni Napasuliaq Alaper­naarsuif­fik-mi al­laaserineqar­tar­poq. Al­laaserisamili matumani tul­lianilu paasin­nit­taatsitsin­nik al­lan­nguisariaqar­nitsin­nut pis­sutaasut sam­mis­savavut.

 ⁷ Una eq­qarsaatigiuk: Babylonersuaq tas­saavoq up­perisarsior­nerup eq­qun­ngitsup silarsuarmi tamarmi naalagaaf­fis­sua. Guutil­lu in­nut­tai 1918-imi up­perisarsior­nermut eq­qun­ngitsumut inus­sian­ngun­ngil­lat. Taamanik­kut tanitat malersugaanerat ilumoor­poq. Up­perisarsior­nermil­li eq­qun­ngitsumit malersor­neqar­pal­laaratik naalak­kersuisunit malersor­neqar­nerup­put. Sorsun­nersuaq siul­leq sioq­quterujus­suarlugu Guutip kif­fai tanitat up­perisarsior­nermit eq­qun­ngitsumit avis­saariar­tuler­put. Taamaat­tumik Jehovap in­nut­tai 1918-imi Babylonersuarmit tigusaan­ngil­lat.

8. Apustilit toqunerisa kingor­na qanoq pisoqar­pa? (Al­laaserisap aal­laq­qaataani as­siliaq takuuk).

⁸ Ukiumi 33-mi piinsip ul­luani kristumiun­ngorlaat tuusintil­lit anersaamik il­ler­nar­tumik tanin­neqar­tut tas­saaler­put “eq­qarleriit qinik­kat, palaseqatigiit kun­ngik­kormiuusut, inuit il­ler­nar­tut, in­nut­tas­sarsiat”. (1 Petrusi 2:9, 10 atuak­kit). Apustilit toqunis­sar­tik tikil­lugu ilagiin­nik paarsil­luar­put. Taamaat­torli ingam­mik apustilit toqunerisa kingor­na ilagiin­ni angutit ilaat ajoqersuk­kat sal­lusuis­sum­mit ungasil­lisin­niarlugit eq­qun­ngitsunik ajoqersuisaler­put. Angutit taak­kua sal­lusuis­sut Guutip oqaasianeersoq ilin­niar­titsis­sutigiun­naarlugu Aristotelesip Platonil­lu isumaliutersuutaat nuan­narisatik ilin­niar­titsis­sutigisaler­paat. (ApS 20:30; 2 Th 2:6-8) Angutit taak­kua amerlanersaat ilagiin­nik nak­kutil­liisuup­put nuimasut. Jiisusilu oqaraluar­toq ajoqersuk­kani ‘tamarmik qatan­ngutigiit­tut’ palaseqatigiit pilersin­neqar­put. – Mat­t 23:8.

9. Kristumiut tunus­sisut Romami naalak­kersuisuinik qanoq suleqateqaler­pat, qanorlu kinguneqar­tumik?

⁹ Ukiumi 313-imi Kr.in.king. Guutimik nalusut Romamiut naalagaaf­fis­suan­ni kaasarip Konstantinip kristumiuus­suseq tunus­sisut pilersitaat up­perisarsioqatigiit­tut inatsisitigut akuerisaalersip­paa. Tamatuma kingor­na ilagiit taak­ku Romamiul­lu naalak­kersuisui qanimut suleqatigiiler­put. As­sersuutigalugu Konstantinip up­perisarsior­nik­kut siut­tut Nikæami ataatsimeeqatigereerlugit palasi Ariusimik atilik Jiisusip Guutiuneranik up­perin­nik­kuman­ngitsoq nunamit anisip­paa. Kingusin­nerusuk­kut Theodosius Romami kaasarin­ngormat ilagiit katuul­lit Romamiut naalagaaf­fis­suan­ni pisor­tatigoor­tumik up­perisarsioqatigiit­tut inis­sin­neqar­put. Oqalut­tuarisaanermik ilisimatuut oqar­tar­put Romamiut Guutimik nalusut Theodosiusip kaasariunerani “kristumiun­ngor­tut”. Tamatumali nalaani Guutimik nalusut ajoqersuutaat kristumiunit tunus­sisunit akuerineqar­talereersimam­mata  kristumiut Babylonersuarmut ilaalereersimap­put. Taamaat­torli suli kristumioqar­poq tanitanik aalajaatsunik qajuusias­satut it­tunik. Taak­kua aalajaatsut sapin­ngisamin­nik Guutimik pal­lorfigin­nik­kaluar­tut inuit ikit­tuin­naat tusarumap­put. (Mat­thæusi 13:24, 25, 37-39 atuak­kit). Babylonimi tigusatut inuulersimanerat ersarip­poq!

10. Sooq inuit oqaluf­fik apeq­quser­taler­paat?

¹⁰ Kristusip toqunerata kingor­na ukiut hundredilialuit qaangium­mata inup­pas­suit Biibili suli grækerisut latiinerisul­luun­niit atuarsin­naagamik­ku Guutip oqaasiani ilin­niar­titsis­sutigineqar­tut oqaluf­fiup ilin­niar­titsis­sutaanut sanil­lius­sin­naavaat. Inuit ilaasa oqaluf­fim­mi ilin­niar­titsis­sutigineqar­tut ilumuun­ngin­nerat paasigamik­ku up­periuman­ngilaat. Al­lanul­li isum­mersor­neq ulorianar­poq al­laal­lu toqumik kinguneqarsin­naal­luni.

11. Biibili palaseqatigiin­nit qanoq kil­lilersor­neqaler­pa?

 ¹¹ Pif­fis­sap ingerlanerani inuit grækerisut latiinerisul­luun­niit oqalus­sin­naasut ikilip­put. Oqaluf­fim­milu siut­tut Guutip oqaasiata oqaatsinut inuin­naat paasisin­naasaan­nut nutser­neqar­nis­saa iner­teq­qutigaat. Taamaat­tumik Biibili taamaal­laat palaseqatigiin­nit inun­nil­lu ilin­niarsimasunit al­lanit atuar­neqarsin­naavoq, taamaat­torli palasit ilaat iluamik atuarsin­naanatil­lu al­las­sin­naan­ngil­lat. Oqaluf­fiup ilin­niar­titsis­sutaanut akuersaan­ngitsut tamarmik sak­kor­tuumik pil­lar­neqar­tar­put. Kristumiut tanitat aalajaatsut ikit­tun­nguul­lutik ataatsimeeqatigiit­tar­put, ilaal­lu ataatsimeeqatigiis­sin­naanatik. Juutit Babylonimut aal­larus­saasut as­sigalugit tanitat “palaseqatigiit kun­ngik­kormiuusut” aaq­qis­suus­saasumik pal­lorfigin­nis­sin­naan­ngil­lat. Babylonersuup inuit sukan­nersumik aqup­pai!

12, 13. Suut marluk pis­sutigalugit kristumiut ilumoor­tut neriuutis­saqaler­pat? Nas­suiaruk.

¹² Kristumiut ilumoor­tut kil­lilersor­neqaratik iser­tuar­natil­lu Guutimik pal­lorfigin­nis­sin­naalis­sap­pat? Aap! Pingaarutil­lit marluk pis­sutigalugit neriuutis­saqar­poq. Siul­ler­tut, naqiterut katiter­tagaq 1450-ip mis­saani nas­saarsiarineqar­poq. Siusin­nerusuk­kut Biibili as­saan­narmik as­silil­lugu al­lan­neqar­tar­poq. Taman­na pisarium­mat inuup al­laq­qiinermut pigin­naanil­lip Biibilimik ataasiin­narmik al­laq­qiinermut qaam­matit qulit ator­tar­pai! Aam­ma al­laq­qiisar­tut pergamentimut, uumasup amianik al­laf­fis­siamut, al­lat­tar­put. Taamaat­tumik Biibilimik al­laq­qitat pis­sarsiarineqarsin­naasut amerlan­ngitsut akisoorujus­suup­put. Naqiterul­li pap­piaq­qal­lu atorlugit inuup naqiteril­laq­qis­sup ul­lormut qup­per­nerit 1.300-nit amerlanerusut naqitersin­naavai!

¹³ Aap­paat­tut, Biibili nutser­neqar­taler­poq. 1500-p mis­saani angutit amerlan­ngitsut sapiitsut toqutaasin­naaner­tik nalun­ngik­kaluarlugu Guutip oqaasia oqaatsinut inuin­naat paasisin­naasaan­nut nutser­taler­paat. Oqaluf­fiup siut­tui an­nilaangaler­put. Sooq? Angutit ar­nal­lu eq­qor­tuliorusut­tut nam­mineq oqaatsitik atorlugit Biibili atuarunik­ku ima aperisaler­nis­saat an­nilaan­ngatigigamik­ku: ‘In­nermik eq­qiarfim­mik ajoqersuut Biibilimi sumi al­las­simagami? Toqusoq qin­nul­lugu atuaanermut palasimut akiliisoqar­tariaqar­nera pil­lugu Biibilimi sumi al­las­simasoqarami? Paavit kardinaalil­lu pil­lugit Biibilimi sumi al­las­simasoqarami?’ Oqaluf­fiup ilin­niar­titsis­sutai eq­qun­ngitsut amerlasuut Aristotelesip Platonil­lu, angutit Kristusip inun­ngor­nerata ukiut hundredil­lit sior­nagut inuusut, isumaliuutersuutaan­nik tun­ngaveqar­put. Oqaluf­fiup siut­tui inun­nit apeq­quser­neqaraangamik  kamaler­tar­put. Angutit ar­nal­lu ilin­niar­titsis­sutigineqar­tunik up­perin­nin­ngitsut toqumik pil­lar­neqar­tar­put. Oqaluf­fiup siut­tuisa inuit Biibilimik atuarsin­naan­ngin­nis­saat apersuisan­ngin­nis­saal­lu sulis­sutigaat, amerlaner­tigul­lu iluatsitsisarlutik. Inuil­li ikit­tut sapiitsut Babylonersuarmit aqun­neqaruman­ngil­lat. Guutip oqaasiani sal­lusuis­sut paasisar­tik pil­lugu suli paasisaqar­nerorusup­put. Up­perisarsior­nermit eq­qun­ngitsumit aniguinis­saq qanil­liar­tor­poq.

14. (a) Inuit Biibilimik atuaq­qis­saarusut­tut sup­pat? (b) Qatan­ngutip Rus­sel­lip sal­lusuis­sum­mik ujaasinera oqalut­tuariuk.

¹⁴ Inup­pas­suit Biibili atuarusul­lugulu atuaq­qis­saarusul­lugulu ilik­kak­katik al­lanut oqalut­tuarerusup­paat. Qanoq up­perisaqar­nis­sar­tik oqaluf­fim­mit aalajanger­neqar­nis­saa kis­saatigin­ngin­namik­ku nunanut al­lanut Biibilimik atuaq­qis­saar­nermik iner­teq­quteqarfiun­ngitsunut, soorlu USA-mut, qimaap­put. 1870-imi USA-mi Charles Taze Rus­sel­l al­lal­lu amerlan­ngitsut Biibilimik atuaq­qis­saar­taler­put. Aal­laq­qaam­mut qatan­ngutip Rus­sel­lip up­perisarsioqatigiit sorliit sal­lusuis­sum­mik ilin­niar­titsinersut paasiniar­paa. Up­perisarsioqatigiit kristumiuunerar­tut al­laal­lu kristumiuun­ngitsut ilin­niar­titsis­sutaat amerlasuut Biibilimi al­las­simasunut sanil­liut­tar­pai. Taak­kuali arlaan­naataluun­niit Guutip oqaasianik maleruaan­ngin­nerat paasivaa. Taamaal­luni atuaq­qis­saaqatigisar­tak­kanilu Biibilimit paasisimasatik oqaluf­fiit as­sigiin­ngitsut siut­tuisa akueris­sagaat ilagiin­nilu ilin­niar­titsis­sutigisalis­sagaat neriuutigalugu ataatsimeeqatigai. Up­perisarsior­nik­kul­li siut­tut soqutigin­nin­ngil­lat. Sivitsun­ngitsoq Biibilimik Atuaq­qis­saar­tar­tut up­perisarsior­nermik eq­qun­ngitsumik tapersersuisut taak­ku peqatigalugit pal­lorfigin­nis­sin­naanatik paasivaat. – 2 Korinthimiut 6:14 atuaruk.

15. (a) Kristumiut ilumoor­tut qanga Babylonimiunit tigusaap­pat? (b) Al­laaserisap tul­liani apeq­qutit suut akineqas­sap­pat?

¹⁵ Al­laaserisami matumani apustilit toqunerisa kingunin­ngua kristumiut ilumoor­tut Babylonimiunit tigusaanerat paasivar­put. Apeq­qutil­li uku suli akis­sutis­sarsin­ngilavut: 1914 sioq­qul­lugu tanitat Babylonersuarmit avis­saariar­tuler­nerat qanoq nalun­ngilar­put? Sorsun­nersuarmi siul­lermi oqaluus­ser­piarun­naarmata Jehovap kif­faminik iluarin­nik­kun­naar­nera ilumoor­pa? Tamatuma nalaani qatan­ngutit angutit ilaat sorsun­nermik tapersersuisut Jehovamit iluarineqarun­naar­pat? Kiisalu, apustilit toqunerisa kingor­na kristumiut up­perisarsior­nermit eq­qun­ngitsumit tigusaasimagunik taava qanga aniguip­pat? Apeq­qutit taak­ku soqutiginar­tut al­laaserisap tul­liani akineqas­sap­put.