Tarnermut neriuut pitsaaneq

ROMAMIUT sakkutuui ilimaginngisaraluaminnik takusaqalerput. Qaqqap qaava pallittaalisalersugaq Masada, juutit pikitsitsiniat sakkutuuisa pallittaalisaat kingulleq, ingerlarsorlutik qanilliartortillugu akeqqanit saassunneqarnissartik, sorsuuttut nillialernissaat meeqqallu arnallu nilliarpaluinik tusarnissartik piareersimaffigisimavaat. Tusaasinnaasatuaalli tassa ikualanerit nutaraalunnersui. Pallittaalisaq ikuallattoq misissortillugu Romamiut amiilaarnartumik paasisaqalerput: Akeqqatik, 960-it missaanniittut, toqoreersimapput. Juutit pikitsitsiniat namminneq ilaquttatik toqorarsimavaat, imminnullu toqorarsimallutik. Angutit amiakkuat imminorsimavoq. * Sunaana pissutigalugu taamatut toqoraallutillu imminorrassimasut?

Oqaluttuarisaanermik ilisimatooq taamanikkut inuusoq Josefus naapertussagaanni tarnermik toqusuitsumik upperisaqarneq pisooqataasorujussuusimavoq. Siullermik Eleazar Ben Ya’irip, Masadami zelotit, ingasattajaarniat, siulersortaata angutitani qularunnaarsinniarsimagaluarpai Romamiunit toqutaanissamut imaluunniit taakkununnga inussianngornissamut taarsiullugu imminorneq ataqqinarnerusoq. Nangaariarmata tarneq pillugu tiguartinnartumik oqalugiarfigilersimavai. Oqaluttuussimavai timi puuinnaasoq, tarnimut parnaarussiviulluni. „Tarnerli nammakkaminit imminut nivingasumit aniguiguni nammakkanilu nunap iluanut pippat,“ nangissimavoq, „angerlarsimaffivimminut aallarsinnaalersarpoq, tassanilu nukissanik ajorsarfeqanngitsunik pilluaqqusaalluni, Guutisullu inuit isaannut takussaajunnaartarluni.“

Inuit qanoq qisuariarsimappat? Eleazar taamatut oqalugiartuanngualermat qanoq pisoqartoq Josefusip ima oqaluttuaraa: „Kipitippaat, akiugassaanngitsumillu piumassuseqarlutik oqaaserisaatut iliorniapallalerlutik.“ Josefus nangippoq: „Silaarutaasartutut pikkuserput, soorlumi tassa sukataarneqqisaatiinnartut; . . . Allamik isumaarullutik nuliamik aavata, meeqqamik aavata namminnerlu aammik takunissaa kisiat ulapputigilerpaat.“ — Jødernes Krig mod Romerne.

Oqaluttuap amiilaarnartup tamatuma takutippaa tarneq toqusuitsoq pillugu ajoqersuutip inuup toqumik isiginninnera qanoq allanngortitsigisinnaagaa. Tamatuminnga upperinnittut toqumik  inuup akeraatut ajornerpaatut isiginninnissaminnik ajoqersorneqarneq ajorput, ajoqersorneqartarlutilli toqu tassaasoq tarnip qutsinnerusumut aniguisitaaffia. Soorli juutit zelotit tamatuminnga upperisaqarpat? Inuit ilarpassui immaqa isumaqassapput juutit allagaataanni illernartuni, Allakkani Hebriiarisuuni, ajoqersuutigineqartoq inuk ilumini anersaaqartoq, tarneqarluni toqunermi uumaannartartumik. Ilumulli taamaappa?

Oqaatsip ’tarnip’ Allakkani Hebriiarisuuni atorneqarnera

Akissut naamiuvoq. Biibilip atuagartaani siullerniilli, Mosesip allagaani siullerni, ilinniarparput inuk tarneqanngitsoq, kisianni tarniusoq. Biibilip allassimaqqaatai naapertorlugit nutsikkami, Ny Verden-nutsikkami, Adamimik, inummik siullermik, pinngortitsineq ima eqqaaneqarpoq: „Inuk tarninngorpoq uumassusilik.“ (1 Moses 2:7) Oqaaseq hebriiarisooq tassani tarnermik nutserneqartoq, neʹfesj, Allakkani Hebriiarisuuni 700-nit amerlanerusoriarluni atorneqarpoq, arlaannaalluunniilli inuup ilaanik anersaakkut ittumik, avissaaqqasumik nunamiuunngitsumillu eqqarsaammik imaqanngilaq. Akerlianilli tarneq tigussaavoq, eqqarsaataannaanani timitaqarlunilu.

Allassimaffiit matuma kinguliani ilanngussat nammineq biibilinni, kalaallisuunngortitani qanganisami nutaamilu, quppertakkit; kalaallisuunngortitami qanganisami oqaaseq „tarneq“ atorneqakulaneruvoq nutsikkami nutaami taamaannani, allassimaffinnili taakkunani tamani oqaaseq hebriiarisooq neʹfesj atorneqarpoq. Allassimaffinni ersarilluarpoq tarneq sapiisersinnaasoq, navianartorsiorsinnaalluni sallunaveeqqutitullu aallarussaasinnaalluni (5 Moses 24:7; Eqqartuussisut 9:17; 1 Samuel 19:11), attuisinnaasoq (Job 6:7), kalunnernik aalangeeruserneqarsinnaalluni (Tussiaat 105:18), neqigussinnaalluni, iisinnginniarsinnaalluni, kaannermik qilalernermillu sanngiillisinnaalluni, kiisalu nappaammik sanngiillinartumik imaluunniit aliasunnerup kingunerisaanik sinissaarunnermik naalliuuteqarsinnaalluni. (5 Moses 12:20; Tussiaat 35:13; 69:11; 106:15; 107:9; 119:28) Allatut oqaatigalugu, illit tarnit tassaammat illit inuttut, tarnerpit illit misigisinnaasatit tamaasa misigisinnaavai. *

Tassa imaappa tarneq toqusinnaasoq? Aap. Allakkani Hebriiarisuuni oqaatigineqarpoq tarneq ’piiagaasinnaasoq’, imaluunniit eqqunngitsuliorsimanini pillugu pillakkatut toqutaasinnaasoq; aammattaaq toqutaasinnaavoq, inuartarineqarsinnaalluni alittorneqarsinnaallunilu. (2 Moses 31:14; 5 Moses 9:6; 22:26; Tussiaat 7:3) „[Neʹfesj] ajortuliortoq taanna kisimi toqussaaq,“ Hesekiel 18:4-mi allassimavoq. Nalunanngitsumik toqup inuit tarniusut tamaasa eqqortarpai, tamattami ajortiliugatta. (Tussiaat 51:7) Inuk siulleq, Adam, paasitinneqarpoq ajortuliortoq toqumik, imaanngitsoq anersaat silarsuaanni toqusuissutsimut pisinneqarnermik, pillarneqassasoq. (1 Moses 2:17) Ajortuliormallu eqqartuussut ima nipeqarpoq: „Issumimmi pivutit, issunngussaatillu.“ (1 Moses 3:19) Adam Evalu toqugamik Biibilip allassimaqqaataani oqariaaserineqarajuttutut tassaalerput ’tarnit toqungasut’. — 4 Moses 5:2; 6:6.

Allakkani Hebriiarisuuni oqaatsimik „tarneq“-mik atuineq tupinnanngitsumik The Encyclopedia Americana-mi ima oqaaseqarfigineqarpoq: „Testamentitoqqami inuk ilivitsutut saqqummiunneqartarpoq, tarnip timillu kattunnerinngisaattut.“ Nangilluni ima allassimavoq: „Neʹfesj timimit immikkoortutut isigineqanngisaannarpoq.“

Taamaattumik juutit aalajaatsut toqu qanoq isigaat? Naatsumik oqaatigalugu, inuunerup akerliatut isigaat. Tussiaat 146:4-mi oqaluttuarineqarpoq anersaap imaluunniit uumassutip inuk qimakkaangagu qanoq pisoqartartoq: „Anerningerunik kingumut issunngussapput, pilersaarutaallu ulloq taanna maangaannassapput.“ * Tamatumunnga naapertuuttumik kunngi Salomon ima allassimavoq:  „Toqungasut sunnguamilluunniit ilisimasaqanngillat.“ — Nalunaajaasup oqaasii 9:5.

Soorliuna ukiuni hundredelinni siullerni juutit, soorlu Masadami zelotit, taama amerlatigisut qularinngilluinnarsimagaat tarneq toqusuitsuusoq?

Griikerit sunniinerat

Isuma tamanna juutit Biibilimit pissarsiarisimanngilaat, griikerinilli pissarsiarisimallugu. Isuma ukiunik naatsorsuisalerfipput sioqqullugu ukiut hundredellit arfineq aappassaata tallimassaatalu akornanni griikerit immikkut upperusiaannit paasissaanngitsunit griikerit isumaliutersortartuinut siaruaassimagunarpoq. Toqup kingorna inuunermik tarnit ajortut anniartitaallutik pillagaaffigisaannik eqqarsaat ukiorpassuarni inuit ilarpassuisa ilalernartissimavaat, eqqarsaallu tamanna ineriartortinneqariartuaarlunilu siammartinneqariartuaarsimavoq. Isumaliutersortartut tarnip suussusivia pillugu oqallittuartarsimapput. Homer oqarsimavoq toqunermi tarneq tusarneqarsinnaasumik siorsualalluni qimaguttartoq. Epikurilu oqarsimavoq tarneq tangeqartoq, taamaattumillugooq mikisuarannguamik timeqarluni. *

Isumaliutersortartoq griikeriusoq Platon, ukiut hundredellit sisamassaanni inuusoq, tarnermik toqusuitsumik eqqarsaammik illersuisut annersarigunarpaat. Ilinniartitsisumi Sokratesip toquneranik allaatiginninneratigut erserpoq zelotisut, ukiut hundredelikkuutaat kingorna Masadami inuusutut, upperisaqartoq. Soorlu teologip Oscar Cullmannip oqaatigigaa: „Platonip paasitippaatigut qanoq Sokrates eqqissilluinnarluni toqusimasoq. Sokrates kusanartumik toquvoq. Toqup amiilaarnassusianik takussaasoqanngilaq. Sokrates toqumut sioorasinnaanngilaq, toqup timitsinnit aniguisittarmatigut. . . . Toqu tarnip ikinngutinnaaraalusooq. Ajoqersuutaa taamaappoq; taamatullu, ajoqersuutini kusanaqisumik naapertorlugu, toquvoq.“

Qularnanngitsumik makkabiiarit nalaanni, Kristusip siorna ukiut hundredellit aappassaanni, griikerit ajoqersuutaat tamanna juutit pigiliukkiartulersimavaat. Ukiuni hundredelinni siullerni Josefus oqaluttuarpoq farisiiarit essiiarillu, juutit upperisarsioqatigiit pissaanillit, ajoqersuummut tamatumunnga isumaqataasut. Taallaq taamanernisaagunartoq aamma isummamik tamatuminnga ersersitsivoq.

Jesus Kristusimi? Taassuma ajoqersugaasalu griikerit ajoqersuutaat tamanna ajoqersuutigisimavaat?

Kristumiut siulliit tarnermik isiginninnerat

Ukiuni hundredelinni siullerni kristumiut siulliit griikerit pisarnerattut tarneq isiginngilaat. Assersuutigalugu, Jesusip ikinngutaata Lazarusip toquneranut atatillugu qanoq pisoqarsimasoq eqqarsaatigeriaruk. Lazarus toqunermini avissaartumik pilluarlunilu qilaliartumik tarneqarsimasuuppat oqaluttuaq Juánase, kapitali 11-miittoq, allarluinnarmik nipeqassanngikkaluarnerpa? Taava qularnanngivissumik Jesusip ajoqersukkani oqaluttuussimassagaluarpai Lazarus uumalluni ilisimallunilu qilammi ajunngitsoq; kisianni Allakkat Hebriiarisuut naapertorlugit oqarfigai Lazarus sinittoq, ilisimanngitsoq. (Versi 11) Aammalu Jesus ikinngutini avatangiisini pilluarnarluinnartuniilersimasuuppat nuannaangaassagaluarpoq, oqaluttuarineqarporli ikinngummi toqunera upputigigaa. (Versi 35) Lazarusillu tarnaa toqusuitsunngorluni qilammi pilluarnartorsuarmiilersimasuuppat Jesus naakkittaalluinnarsimassagaluarpoq ukiualuinnannguani inooqqittussanngorlugu timikkut „parnaarussivimmi“ inuunermut naammalluinnanngitsumut, inuiaat napparsimasut toqujartortullu akornannut, utertikkamiuk.

Lazarus ulluni sisamani toqunganerminit uterami anersaakkut inuunermik aniguisitaaffiusumik nuanningaartumik oqaluttuarpa? Naamik. Tarnermik toqusuitsumik upperisaqartut immaqa oqarumassapput oqaluttuarsimanngitsoq misigisani tupinnangaaramik oqaluttuarineqarsinnaanngimmata. Tamannali uppernarpallaanngilaq; Lazarusimmi asasani taamaannerinnaanilluunniit — tupinnangaarami oqaluttuarineqarsinnaanngitsumik misigisaqarsimanerminik — oqaluttuussimassanngikkaluarnerpai? Lazarusili toqunganermini misigisaqarsimanerminik sunnguamilluunniit oqaluttuanngilaq. Eqqarsaatigeriaruk — inuit isumaliutiginerpaasartagaat, tassa toqup suunera, nipangiutiinnarsimassagaluarneramiuk! Sunnguamik oqaluttuannginnera ataasiinnarmik nassuiarneqarsinnaavoq. Oqaluttuassaqanngilaq. Toqungasut sinittutut ipput ilisimanatik.

Biibilimi saqqummiunneqarpa toqu tassaasoq tarnip ikinngutaa, piussutsit assigiinngitsut akornanni ikaarsaarfik? Naamik! Kristumiunut ilumoortunut, soorlu apustilimut Paulusimut, toqu tassaanngilaq ikinngut; tassaavoq ’qinngarsuisut nunngutissaat’, akeqqat nunngutissaat. (1 Korintumiut 15:26) Kristumiut toqu pissusissamisoortutut isiginngilaat, maajunnartutut pissusissamisuunngitsutullu isigaat, ajortip Guutimullu pikitsitsinerup toqqaannartumik inernerimmagu. (Rûmamiut 5:12; 6:23) Toqu Guutip inunnut atatillugu siunertaanut ilaasimanngisaannarpoq.

Tarnilli toqusarnera eqqarsaatigalugu kristumiut neriuutissaqanngivinngillat. Lazarusip toqusunit makititaasimaneranik oqaluttuaq Biibilimi oqaluttuarpassuit tarnernut toqusimasunut neriuummik piviusumik takorlooruminartumik saqqummiussisut ilaannaraat. Toqumit makititaanerit assigiinngitsut marluk Biibilimi ilinniarpavut. Inuiaat iliverni sinittut amerlanersaat, iluartuugunik iluaatsuugunilluunniit, maani nunarsuarmi paratiisimi inuunermut naassaanngitsumut makititaanissaminnik neriugisaqarput. (Lúkarse 23:43; Juánase 5:28, 29; apustilit suliait 24:15) Ikinnerit, Jesusip ’savarpannguanik’ pigisaminik taasai, anersaanngorlutik qilammi inuunermut toqusuitsumut makititaassapput. Taakkua, ilaatigut Kristusip apustilii, Jesus Kristus peqatigalugu inuiannut naalakkersuissapput taakkuninngalu naammalluinnartunngortitsiartuaassallutik. — Lúkarse 12:32; 1 Korintumiut 15:53, 54; sarĸúmersitat 20:6.

Soormiuna kristumiuuneraqatigiit oqaluffeqarfiini makititaanissaq ajoqersuutigineqarani inuup tarnaa toqusuitsoq ajoqersuutigineqartoq? Teologip Werner Jaegerip 1959-imi The Harvard Theological Review-imi akissutaa eqqarsaatigeriaruk: „Kristumiut ajoqersuutaasa oqaluttuarisaanerata piviusortaa pingaartoq tassaavoq kristumiut teologiiata aallarniisua, Origenes, atuarfimmi Alexandriamiittumi  isumaliutersortartuusimammat Platonilerisoq. Silarsuaq tamakkerlugu tarnermik takorluukkat tamaasa, ajoqersuutit Platonimit pissarsiarisani, kristumiut ajoqersuutaannut ikkussimavai.“ Tassa oqaluffeqarfiit ukiut hundredellit arlalialuit siusinnerusukkut juutit iliorsimanerattut iliorsimapput. Biibilip ajoqersuutaa tunuartillugu griikerit isumaliutersuutaat sallinngortissimavaat.

Ajoqersuutip pilerfivia

Immaqali tarnermik toqusuitsumik ajoqersuummut illersuutaasumik inuit ilaat ima aperiumassapput: Soormiuna ajoqersuut tamanna, qanorluunniit ilusiligaagaluaruni, silarsuarmi maani upperisarsiornerit akornanni taama nuimatigaa? Tamatumunnga pissutissaalluartumik Biibilimi saqqummiussisoqarpoq.

Biibilimi oqaatigineqarpoq silarsuaq tamaat ajortup pissaaneqarfigigaa, ersarissumillu Satan tassaanerarneqarpoq ’silarsuup matuma naalagaa’. (1 Juánase 5:19; Juánase 12:31) Ersarippoq silarsuarmi upperisarsiornerit Satanip sunniineranut ’akiuussutissaqarsimanngitsut’. Akerlianilli ullumikkut silarsuarmi ajornartorsiornernut saqitsaannernullu annertuumik pisooqataasimapput. Tarnerlu eqqarsaatigalugu Satanip eqqarsaataanut assingoqisunik isumaqarput. Qanoq ilillutik?

Sallu saqqummiunneqarsimasoq siulleq eqqaamajuk. Guutip Adam Evalu oqarfigisimavai ajortuliorunik toqussasut. Satanilli Eva ima isumalluarsaarsimavaa: „Naamik, toqussanngivippusi.“ (1 Moses 3:4) Kisianni soorunami Adam Evalu toqupput; Guutip oqarsimaneratorluinnaq issumut uteqqipput. Satanilli, ’sallunerit ataataata’, salluni siulleq sussakkiinngisaannarpaa. (Juánase 8:44) Upperisarsioqatigiippassuarni Biibilip ajoqersuutaanit nigorsimasuni, imaluunniit tamatuminnga sumiginnaalluinnartuni, eqqarsaat tamannarpiaq siuarsarneqarpoq: ’Toqussanngivipputit. Immaqami timit suujunnaassaaq, tarnilli naassaanngitsumut uumajuassaaq — Guutitulli!’ Soqutiginarpoq aamma Satan Evamut oqarsimammat ’Guutisut ilerumaartoq’. — 1 Moses 3:5.

Sallumik imaluunniit inuit isumaliutersuutaannik tunngaveqartumik neriuuteqarnermut taarsiullugu ilumoortumik tunngavilimmik neriuuteqarneq pitsaaneroqaaq. Asasat toqusimasut sumiinnerinik isumakuluutiginninnermut taarsiullugu ilisimanatik ilivermiinnerannik qularutiginninngilluinnarneq pitsaaneroqaaq. Toqukkut sininneq tamanna ersissutissaanngilaq imaluunniit nikallungassutissaanani. Toqusimasut isumannaatsumi qasuersaartutut isigisinnaavavut. Sooq isumannaatsumi? Biibilimi neriorsoqqissaarneqaratta toqusimasut Jehovap asasai immikkut ittumik inuusutut ittut. (Lúkarse 20:38) Jehovap eqqaamasaani uumapput. Tamanna eqqarsaatigalugu tuppallernaqaaq, taassuma eqqaamasai killeqanngimmata. Inuit millionilippassuit uummarteqqinnissaat nunarsuarmilu maani paratiisiusumi naassaanngitsumik inuusinnaalersinnissaat Jehovap qilanaarisorujussuuaa. — Naleqqiuguk Job 14:14, 15.

Ulloq toqusimasunik makititsiffissarsuaq nalliutissaaq, Jehovammi neriorsuutai tamarmik eqquuttarput. (Jesaja 55:10, 11) Siulittuutip matuma eqquunnissaa eqqarsaatigiinnariassagit: „Toqusortatit uummassapput, timaat makissapput; issumi sinippaartusi itissaasi qiimmattassallusilu. Qaalernerummi isugutarna tassa isugutaneq ilinnit pisoq, toqungasullu nunap inuunermut utertissavai.“ (Jesaja 26:19) Toqungasut iliverni sinittut naalungiarsuttut anaanap illiaaniittutut toqqissisimatigipput. Ungasinngitsukkut nunarsuarmi paratiisiusumi ’inuunermut utertinneqassapput’.

Neriuummik allamik pitsaanerusoqarsinnaanerpa? (wE 1/8 96)

[Quppernerup ataani ilanngussat]

 [Qupp. 7-imi assiliartaq]

Juutit zelotit Masadamiittut isumaqarsimapput toqup tarnitik aniguisissagai