„Jehova“ imaluunniit „Jahve“?

„PIKKORLIUUT“, „akoornerlugaq“, „sannarlutaq“. Sunaana pillugu hebriiarit oqaasiinik Biibilimi atorneqartunik immikkut ilisimasallit oqaatsit taama sakkortutigisut atorsimagaat? „Jehova“ Guutip aqqanik eqqortumik taasinerunersoq ukiuni hundredenit amerlanerusuni assortuussutigineqartillugu oqaatsit tamakku anissimavaat. Ullumikkut ilisimatuut ateq marlunnik utertarnilik „Jahve“ atorumanerugunarpaat. „Jehova“-li ilumut tassaava oqaatsitigut „sannarlutaq“?

Qanoq ililluni assortuunneqalersoq

Biibili naapertussagaanni Guutip aqqi nammineerluni inunnut saqqummersissimavaa. (2 Moses 3:15) Biibilimi takuneqarsinnaavoq itsaq Guutip kiffaasa taassuma aqqa atukulasimagaat. (1 Moses 12:8; Rut 2:4) Aammattaaq inuiaat allat akornanni Guutip aqqa ilisimaneqarsimavoq. (Josva 2:9) Minnerunngitsumik taamaassimavoq juutit Babylonimi tigusaaqqanerminnit angerlamut utereerlutik inuiannut assigiinngitsorpassuarnut attaveqartalermata. (Tussiaat 96:2-10; Jesaja 12:4; Malaki 1:11) The Interpreter’s Dictionary of the Bible ima paasissutissiivoq: „Allamiorpassuit juutit nunaminnut utereerneranni taakkua upperisaannut kajungilersimanerannut takussutissarpassuaqarpoq.“ Ukiunilli naatsorsuisalerfitta kingorna ukiuni hundredelinni siullerni Guutip aqqata taaneqarnissaanut atatillugu upperisapalaaqartoqalersimavoq. Piffissap ingerlanerani ateq juutit akornanni atorneqarunnaaginnarani juutit ilaannit allaat Guutip aqqata taaneqarnissaa inerteqqutigineqalerpoq. Taamaalilluni eqqortumik taaneqartarnera puiorneqarpoq — imaluunniit?

Ateq sumik imaqarpa?

Guutip aqqa hebriiarisut ima allanneqartarpoq: יהוה. Naqinnerit sisamat taakku tetragrammimik taaneqartarput talerpimmillu saamimmut atuarneqartarlutik. Guutip aqqanik naalisagaq inuppassuit sumiiffippassuillu Biibilimi eqqartorneqartut aqqinut ilaavoq. Atit tamakkua Guutip aqqata qanoq taaneqartarsimaneranik paasissutississinnaavaatigut?

Professori soraarneq George Buchanan, Wesley Theological Seminarymi Washington, D.C.-miittumi ilinniartitsisuusimasoq, naapertussagaanni taamaappoq. Taanna ima nassuiaavoq: „Itsaq angajoqqaat guutitik meeqqaminnut atsiuttarsimavaat. Tassa guutimik aqqisa taasarnerattut meeqqamik aqqi taasarsimavaat. Tetragrammi inuit aqqinut ilaavoq, ersiullu qiterleq tamatigut atorneqartarpoq.“

Biibilimi atit Guutip aqqanik naalisakkamik ilallit ilaat assersuutitut taaneqarsinnaapput. Jonatan, biibilini hebriiarisuuni Jōnathanʹ-imik imaluunniit Jehōnathanʹ-imik allanneqartartoq, isumaqarpoq „Jaho, imaluunniit Jahowah, tunisivoq,“ professori Buchanan taama oqarpoq. Pruffiiti Eliasip aqqa hebriiarisut ’Elījahʹ-mik imaluunniit ’Elījaʹhu-mik allanneqartarpoq. Professori Buchanan naapertussagaanni ateq taanna isumaqarpoq: „Guutiga tassa Jahu, imaluunniit Jahu-wah.“ Taamatuttaaq atip Josafatip hebriiarisuua Jehōsjafatʹ isumaqarpoq „Jaho eqqartuussivoq“.

Tetragrammi marlunnik utertarnilik, soorlu „Jahve“, Guutip aqqani ersiummut o-mut inissaqartitsinngilaq. Biibilimili atini Guutip aqqanik ilalinni ersiut qiterleq taanna atip nagguiani naalisarneqarneranilu atorneqartarpoq, soorlu Jehonatanimi Jonatanimilu. Taamaattumik professori Buchanan Guutip aqqa pillugu ima oqarpoq: „Sumiluunniit ersiut u imaluunniit ō atunngitsoorneqarsimanngilaq. Oqaaseq ilaannikkut ’Ja’-mik naalisarneqartarsimavoq, ’Ja-weh’-milli naalisarneqanngisaannarluni. . . . Tetragrammi ataasiinnarmik utertarnilerlugu atorneqaraangami ’Jah’-mik imaluunniit ’Jo’-mik taaneqartarpoq. Pingasunik utertarnilerlugu taaneqaraangami ’Jahowah’-mik imaluunniit ’Jahuwah’-mik nipeqartarsimassaaq. Marlunnik utertarnilerlugu naalisarneqartarsimaguni ’Jaho’-mik taaneqartarsimassaaq.” — Biblical Archaeology Review.

 Oqaaserineqartut qulaani issuarneqartut iluaqutigalugit Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures-imi, hebriiarit oqaasiinik ilisimatuup Wilhelm Geseniusip 1800-kkunni inuusimasup atuakkiaani, allassimasut uku paasisinnaavavut: „[Guutip aqqata] יְהוָֹה-p [Je-ho-wah]-mik taaneqartarsimaneranik isummiussisimasut pissutissaqarput. Taamatummi taasineq utertarnernik יְהוֹ [Je-ho]-mik aamma יוֹ [Jo]-mik, aterpassuit aallaqqaatigisaannik, naammaginarnerusumik nassuiaatissiivoq.“

Taamaattorli Everett Fox nutsikkamini qanittukkut saqqummersumi The Five Books of Moses-imi siulequtsiamini ima allappoq: „Atermik hebriiarisuumik [Guutip aqqanik] ’eqqortumik’ taasinermik pilersitseqqinniaraluarnerit pisoqaanerusut nutaanerusullu iluatsinngillat; taasineq ilaannikkut atorneqartartoq ’Jehova’ imaluunniit ilisimatuut akornanni atorumaneqarnerusoq ’Jahve’ tamakkiisumik uppernarsaatissinneqarsinnaanngilaq.“

Ilisimatuut oqallinnertik qularnanngitsumik ingerlatiinnassavaat. Masoretit ersiusersuisalinngikkallarmatali juutit Guutip ilumoortup aqqa taasarunnaarsimavaat. Taamaattumik tamakkiisumik uppernarsarneqarsinnaanngilaq ersiutit sorliit aappersarissanut JHWH-nut (יהוה) ilaatinneqarsimanersut. Inuilli Biibilimi eqqartorneqartut aqqisa — taaneqartarneri ataavarsimasut — Guutip aqqata itsaq qanoq taaneqartarsimaneranik uppernartumik tikkuussinnaavaatigut. Tamanna pissutigalugu ilisimatuut tamakkinngikkaluarlutik nassuerutigaat suut tamaasa eqqarsaatigissagaanni taasineq „Jehova“ ’sannarlutamik’ taaneqarsinnaagunanngitsoq. (wE 1/2 99)

[Qupp. 9-mi assiliartat]

„Jehova“ qangalili atorneqakulanerpaasimavoq