Silarsuarmi naalliuutit

„SOOQ GUUTI, SOOQ?“ Aasiaaqqami nunap sajunnerata kingorna aviisit ilisimaneqarluartut ilaanni taama qulequtaqarpoq. Assilissami takuneqarsinnaavoq ataatap panini ikilersimasoq kissumiarlugu illuminit nakkaassimasumit annikkaa.

Sorsunnerit, kaannersuit, nappaalanerit, pinngortitallu nukinganik aseruinerit, aliasungaarnermut, qullilinernut toqorarnernullu pissutaasarput. Eqqaaneqarsinnaapputtaaq pinngitsaalineqarluni arneriffigineqarnerit, meeqqanik atornerluinerit allallu peqquserlunnerit anigorniaannartariaqartut. Eqqarsaatigeriakkillu toqusimasorpassuit, ajutoornerit pissutaallutik ikiligaasorpassuit milliardilippassuillu nappaateqarnermik, utoqqalinermik asasanillu toqusoornermik naalliuutillit.

Inuit 1900-kkunni aatsaat taama erloqissuteqartigipput. 1914-imiit 1918-imut sorsunnersuarmi siullermi sakkutuut 10 millioningajaat toqutaapput. Oqaluttuarisaanermik ilisimatuut ilaat oqarput inuinnaat taama amerlatigingajattut aamma toqutaasut. Sorsunnersuup aappaani sakkutuut inuinnaallu 50 millioningajaat toqutaapput, taakkua ilagaat arnat, meeqqat, angutillu utoqqaat millionillit. Ukiuni hundredelinni qaangiuttuni tamani, allat millionilippassuit kaannermik piitsuunermillu toqquteqarsimapput aamma inunnik toqoraarnerni, mumisitsinerni, inuiaqatigiillu akersuunneranni toqutaasimallutik. Atuakkami Historical Atlas of the Twentieth Century-imi nalilerneqarpoq inuit 180 millionit sinnerlugit „aporaannersuarni“ taamaattuni toqutaasimassasut.

1918-miit 1919-mut Spaniamiut nappaataat 20 millionit toqussutigaat. Ukiuni qulilinni marlunni kingullerni 19 millionit aids-imik toqquteqarput, ullumikkullu 35-millionit missigi virusimik aids-innguuttartumik nappaateqarlutik. Meqqat millionillit iliarsunngorput — angajoqqaavi aids-imik toqquteqaramik. Naalungiarsuit kisissaanngitsut naartuutillutik tunillatsissimasut nappaammik tamatumannga toqquteqartarput.

Aamma meeqqat allatut naaliutsinneqartarput. 1995-mi aviisimi Manchester Guardian Weekly-mi paasissutissat UNICEF-imeersut (FN-p meeqqanut aningaasaateqarfia) eqqaallugit allassimavoq: „Ukiuni qulini kingullerni sorsunnerni meeqqat 2 millionit toqutaapput, 4-5 millionillu innarlerneqarlutik. 12 millionit angerlarsimaffeerupput 1 millionillu sinnillit angajoqqaaverullutik imaluunniit angajoqqaatik tammaallugit, 10 millionillu tarnimikkut nappaateqalerlutik.“ Tamakku tamarmik saniatigut silarsuaq tamakkerlugu 40-50 millionit naartuersipput — ukiumut!

 Siunissarmi?

Amerlasuut siunissaq mersernartutut isigisarpaat. Misissueqqissaartartut eqimattat oqarsimapput: „Inuit suliaasa . . . silarsuaq ima allanngortissinnaatigaat massakkutulli nunarsuarmi inuuneq ingerlatiinnarneqarsinnaajunaassalluni.“ Nangipput: „Massakkorpiaq inuit tallimaat piitsuungaarnermi naammattunillu nerisassaqaratik inuupput, inuillu quliuppata ataaseq timip pisariaqartilluinnagaanik amigaateqarpoq.“ Misissueqqissaartartut iluatsillugu inuiaat pisussanut mianersoqquaat oqarlutillu: „Inuit naalliuutaat pinngitsoorneqassappata nunarsuarlu angerlarsimaffipput iluarseqqinneqartussaajunnaarluni aserorneqassanngippat nunarsuarmik inuunermillu atuinitsinnik allannguilluinnarnissaq pisariaqarput.“

Sooq Guutip naalliuutit ajussuserlu akuerai? Qanoq qaqugulu pissutsit iluarsiiviginiarpai?

[Suminngaanneernerat]

Qulleq, issiavik assakaasulik: UN/DPI Photo 186410C af P.S. Sudhakaran; qiterleq, meeqqat kaattut: WHO/OXFAM; alleq, angut saluttoq: Foto: FAO/B. Imevbore