Imarisai

Imarisai

Jiisusitut sapiissuseqarlutillu naliliisinnaassuseqarit

Jiisusitut sapiissuseqarlutillu naliliisinnaassuseqarit

“Taan­na takusiman­ngik­kaluarlugu asavarsi, isigin­ngik­kaluarlugu maan­na [up­perfigaarsi].” — 1 PETR 1:8.

1, 2. (a) Naas­saan­ngitsumik inuulerumal­luta sus­saagut? (b) Qanoq toraak­katsin­nit nigor­naveersaarsin­naavugut?

KRISTUMIUN­NGORAT­TA angalaler­pugul­lusooq. Guutimut aalajaat­tuarut­ta angalaner­put iluatsil­luas­sal­lunilu naas­saan­ngitsumik inuulersin­naas­saagut. Jiisusi ima oqar­poq: “[Naggatis­samut] nikal­lujuitsuusoq an­naan­neqas­saaq.” (Mat­t 24:13) Aap, or­nitatsin­nut tikis­sin­naajumal­luta “naggatis­samut”, toqunis­sat­ta tungaanut imaluun­niit silarsuup matuma ajor­tup naggatis­saata tungaanut, Guutimut aalajaat­tuar­tariaqar­pugut. Silarsuarmil­lu matuman­nga al­lamut saatsin­neqan­ngin­nis­sar­put eq­qumaf­figisariaqar­par­put. (1 Joh 2:15-17) Qanoq toraak­katsin­nit nigor­naveersaarsin­naavugut?

2 Jiisusi uagutsin­nut maligas­siuil­luar­ner­paavoq. Jiisusip angalanera, tas­sa inooriaasia, pil­lugu Biibilimi al­las­simasut atuaq­qis­saar­tar­nerisigut Jiisusi qanoq it­tuunersoq ilin­niarsin­naavar­put. Aam­ma asalersin­naal­lugulu tatigilersin­naavar­put. (1 Petrusi 1:8, 9 atuak­kit). Apustili Petrusi al­lap­poq Jiisusip maligas­samik qimatsivigigaatigut. (1 Petr 2:21) Jiisusip maligas­siuinera ilaaq­qis­saar­tarutsigu naggatis­samut piner­tusaarsin­naas­saagut. * Al­laaserisap siuliani qanoq Jiisusitut makitajuitsuusin­naal­lutalu nal­lit­tuisuusin­naasugut sam­mivar­put. Al­laaserisami matumani qanoq taas­sumatut sapiis­suseqarsin­naal­lutalu naliliisin­naas­suseqarsin­naasugut sam­mis­savar­put.

JIISUSI SAPIISSUSEQARPOQ

3. Sapiis­suseq qanoq paasisariaqar­pa, qanorlu sapiis­suseqalersin­naavugut?

3 Sapiis­suseq ajor­nar­torsior­nitsin­ni piner­tusaar­nis­samut iluaqutigisar­par­put. Sapiis­suseq aam­ma eq­qor­tumik aalajangiusiman­nin­nis­samut iluaqutigisar­par­put. Ar­tor­nar­torsioraangat­ta eq­qis­sisimanis­satsin­nut Guutimul­lu aalajaan­nis­satsin­nut iluaqutigisar­par­put. Sapiis­suseq mianerin­nin­nermut, neriun­nermut asan­nin­nermul­lu tun­ngavoq. Qanoq? Guuti mianerigutsigu inuit qunugis­san­ngilavut. (1 Sam 11:7; Us­s 29:25) Jehova neriuf­figigutsigu misilin­neqar­nivut nikal­lus­sutiginagit siunis­samut tun­ngatil­lugu isumal­luas­saagut. (Tus­s 27:14) Nam­minis­sarsiorani asan­nin­neq malersugaagaluarluta sapiis­suseqar­nis­samut kajumis­sis­sutigisar­par­put. (Joh 15:13) Guutimik tatigin­nin­nitsigut er­neranil­lu ilaarsinitsigut sapiis­suseqaler­tar­pugut. — Tus­s 28:7.

4. Jiisusi naalaf­fim­mi qanoq sapiis­suseqar­pa? (Al­laaserisap aal­laq­qaataani as­siliaq takuuk).

4 Jiisusi aq­qaneq-marlun­nik ukioqarluni ‘naalaf­fim­mi ajoqersuisut akor­nan­niik­kami’ sapiis­suseqar­poq. (Lukasi 2:41-47 atuak­kit). Up­perisarsior­nik­kut ajoqersuisut taak­kua Mosesip inatsisai ilisimal­luaraluarlugit juutit ileq­qulersuutaat maleruar­paat. Ileq­qulersuutit taak­ku Inatsisinik maleruaanis­samik saper­nar­nerulersitsip­put. Jiisusil­li taak­kua ilisimasaqar­nerat oqaaseqar­nis­saminut tunuarsimaalis­sutigin­ngilaa. Nakimanani ‘aperisar­pai’. Soorunami Jiisusip nukap­piaq­qat apeq­qutigisar­tagaat nalingin­naasut apeq­qutigineq ajor­pai. Paarlat­tuanik takorloorsin­naavar­put eq­qarsaatigil­luak­kanik apeq­quteqar­tar­nera ajoqersuisut eq­qarsaatigin­neq­qis­saalis­sutigisaraat. Ajoqersuisul­lu as­sor­tuus­sutaalersin­naasunik aperigaluaraangan­ni Jiisusi nalor­niler­neq ajor­poq. Tusar­naar­tut tamarmik, aam­ma ajoqersuisut, “ilisimas­susia akis­sutaalu ajasoorutigeqaat.” Aap, Jiisusip sapiil­luni sal­lusuis­sut Guutip oqaasianiit­toq il­lersor­paa.

5. Jiisusip sapiis­suseqar­nini oqaluus­sinermini sutigut ersersit­tar­paa?

5 Jiisusip sapiis­suseqar­nini oqaluus­sinermini as­sigiin­ngitsutigut ersersit­tar­paa. As­sersuutigalugu up­perisarsior­nik­kut siut­tut eq­qun­ngitsumik ilin­niar­titsisar­nermik­kut inun­nik tam­mar­titsisar­nerat qulaar­paa. (Mat­t 23:13-36) Aam­ma Jiisusip silarsuup ajor­tumik sun­niiniar­nera akior­paa. (Joh 16:33) Akerlilersor­neqaraluarluni oqaluus­siuar­poq. (Joh 5:15-18; 7:14) Pal­lorfigin­nin­nermil­lu ilumoor­tumik mingutsitsiniar­tut anisin­nerisigut marloriarluni naalaf­fik minguiar­paa. — Mat­t 21:12, 13; Joh 2:14-17.

Jiisusi juutit eq­qar­tuus­sisoqatigiivisa pingaar­nersaan­ni sapiil­luni oqar­poq Kristusiul­luni Guutip er­nera

6. Jiisusip ul­lormi kingul­lermi nunarsuarmiin­nermini sapiis­suseqar­nini qanoq ersersip­paa?

6 Jiisusip ul­lormi kingul­lermi nunarsuarmiin­nermini sapiis­suseqar­nera sam­meriar­tigu. Jiisusip Judasimit kil­luutigineqar­nermi kingor­na qanoq pisoqarumaar­nera nalun­ngilaa. Taamaak­kaluar­torli poorskisior­nermi Judasi ima oqarfigaa: “Suliariniak­kat nam­mas­sinasuar­niaruk.” (Joh 13:21-27) Tamatuma kingor­na naatsiivim­mi Getsemanemi sak­kutuunut tigusarin­nik­kiar­tor­tunut Jiisusip sapiil­luni kinaanini oqaatigaa. Inuunini navianar­torsioraluar­toq ajoqersuk­kani il­lersor­pai sak­kutuut ima oqarfiginerisigut: “Ilak­ka uku qimagutitiin­narsigit.” (Joh 18:1-8) Kingusin­nerusuk­kut juutit eq­qar­tuus­sisoqatigiivisa pingaar­nersaan­ni apersor­neqarami Jiisusi sapiil­luni oqar­poq Kristusiul­luni Guutip er­nera. Al­laat palasiunerup toqutaatin­nialermani an­nilaangalin­ngilaq. (Mark 14:60-65) Jiisusi Guutimut aalajaat­tuar­poq nap­pak­kamilu an­niar­titaaf­fim­mi toqul­luni. Aner­ningilerluni ima nil­ler­poq: “Naam­mas­sivoq.” — Joh 19:28-30.

JIISUSITUT SAPIISSUSEQARIT

7. Inuusut­tuususi, Jehovamik nalunaajaasuuneq qanoq isumaqarfigaasiuk, sapiis­suseqar­nersilu qanoq ersersis­sin­naavisiuk?

7 Qanoq Jiisusitut sapiis­suseqarsin­naavugut? Atuarfim­mi. Inuusut­tuususi, atuaqatisi al­lal­lu Jehovamik Nalunaajaasuunis­sin­nik oqalut­tuuk­kaangas­sigit sapiis­suseqar­tar­pusi. Taamaalil­lusi ersersit­tar­parsi Jehovamik ateqaateqar­nis­sin­nik tul­luusimaarutigin­nil­lusi, naak taamaalior­nersi pil­lugu al­lanit il­laruaatigineqarsin­naagaluarlusi. (Tus­siaat 86:12 atuaruk). Inuit ilaasa pin­ngoriar­tuaar­nermik up­perin­neq­qul­lusi tatisarsin­naavaasi. Pin­ngor­titsinerli pil­lugu Biibilimi al­las­simasut ilumoor­nerat qularin­ngil­luin­narsin­naavarsi. ‘Neriuutigisas­sin­nik nas­suiaaq­qusisunut’ qup­persak­kat Guutip ilumut soqutigaatigut? aam­ma Fem gode spørgsmål om livets oprindelse ator­tarsin­naavasi. (1 Petr 3:15) Taamaaliorus­si sal­lusuis­sum­mik Biibilimeersumik sapiil­lusi il­lersuisimanersi nalerisimaarutigis­savarsi.

8. Sooq sapiil­luta oqaluus­sisin­naavugut?

8 Oqaluus­sinitsin­ni. Kristumiuugat­ta ilumoor­tut ‘nakimanata nalunaajaajuar­tariaqar­pugut Jehova tatigalugu’. (ApS 14:3) Sooq sapiil­luta oqaluus­sisin­naavugut? Siul­lermik, sal­lusuis­sut oqaluus­sis­sutigisar­put Biibilimit tun­ngaveqarmat. (Joh 17:17) Aap­pas­saanik, ‘Guuti suleqatigigatsigu’ taas­sumalu ikior­niarluta anersaaminik il­ler­nar­tumik tunisarmatigut. (1 Kor 3:9; ApS 4:31) Pingajus­saanik, Jehova inuil­lu asagatsigit al­lat nutaarsias­samik nuan­nersumik oqalut­tuun­niarlugit sapin­ngisatsin­nik iliuuseqar­nis­satsin­nut kajumis­suseqarat­ta. (Mat­t 22:37-39) Sapiis­suseqarat­ta oqaluus­siner­put unitsin­navian­ngilar­put. ‘Tap­piil­lisin­neqarsimasunut’, tas­sa up­perisarsior­nik­kut siut­tunit tam­mar­tin­neqarsimasunut, sal­lusuis­sum­mik ilin­niar­titsinis­sar­put aalajangiusimavar­put. (2 Kor 4:4) Aam­ma al­laat tusarlius­sar­put tusar­neqarusun­ngik­kaluar­pat malersugaagaluarut­taluun­niit nutaarsias­saq nuan­nersoq oqaluus­sis­sutigiuas­savar­put. — 1 Th 2:1, 2.

9. Ar­tor­nar­torsioraangat­ta qanoq sapiis­suseqarsin­naavugut?

9 Ar­tor­nar­torsioraangat­ta. Guutip tatigigutsin­ni erloqinar­torsior­nitsin­ni piner­tusaarsin­naanias­sagat­ta up­persuseqalersis­sal­lutalu sapiis­suseqalersis­savaatigut. Asasatsin­nik toqusoqaraangat aliasut­tar­pugut, neriuutaarun­nerli ajor­pugut. Qularin­ngilar­put ‘Guutip tup­pal­lersaajuar­tup’ nakus­satsis­sagaatigut. (2 Kor 1:3, 4; 1 Th 4:13) Nap­parsimaneq aq­qunarsimanerluun­niit pis­sutigalugu an­nialeraluarut­ta suliaritin­nerit Guutip iluarin­ngisai suul­luun­niit itigar­tis­savavut. (ApS 15:28, 29) Isumatsas­simangaalerut­ta ‘uum­matit­ta pil­lagas­saatis­sin­naavaatigut’, tun­niutiinar­nerli ajor­pugut. Jehova ‘sequmis­simasunik uum­matilin­nut qanit­toq’ tatigaar­put. — 1 Joh 3:19, 20; Tus­s 34:19. *

JIISUSI NALILIISIN­NAAS­SUSEQARPOQ

10. Naliliisin­naaneq qanoq paasisariaqar­pa, kristumiorlu naliliisin­naas­suseqar­toq qanoq oqalut­tarlunilu pis­suseqar­tar­pa?

10 Naliliisin­naaneq eq­qor­tup eq­qun­ngitsul­lu as­sigiin­ngis­sutaan­nik paasin­nin­neruvoq tamatumalu kingunerisaanik eq­qor­tumik ilior­niarluni aalajanger­nerul­luni. (Hebr 5:14) Kristumiu naliliisin­naas­suseqar­toq Guutimut at­taveqar­nerminik nakus­satsitsisumik aalajangiisar­poq. Kristumiup oqaatsimigut al­lanik ajual­latsitsinis­sani mianersuutigisar­paa. Aap, al­lanut iluaqutaasumik oqaaseqar­tarami Jehovamit iluarisaaniar­tar­poq. (Us­s 11:12, 13) ‘Kamajaatsuuvoq.’ (Us­s 14:29) “Iluar­tuk­kut ingerlasar­poq”, tas­sa inuunini tamaat silatusaar­tumik aalajangiiniar­tar­poq. (Us­s 15:21) Qanoq naliliisin­naas­suseq ilin­niarsin­naavar­put? Guutip oqaasia atuaq­qis­saar­tariaqarlugulu ilik­kak­kavut malil­lugit inuusariaqar­pugut. (Us­s 2:1-5, 10, 11) Aam­ma Jiisusip naliliisin­naas­suseqar­nera pil­lugu atuaq­qis­saarsin­naal­lutalu maligas­siuil­luar­nera ilaarsin­naavar­put.

11. Jiisusip naliliisin­naas­suseqar­nini oqaatsimigut qanoq ersersit­tar­paa?

11 Jiisusip naliliisin­naanini oqaatsimigut iliuutsimigul­lu ersersit­tuaan­nar­paa. Oqaloriaasia. Jiisusip nutaarsias­saq nuan­nersoq oqaluus­sis­sutigigaangamiuk tusar­naar­tut tupaal­laatigeqisaan­nik inus­siar­nersumik oqalut­tar­poq. (Mat­t 7:28; Luk 4:22) Guutip oqaasia atuar­tarlugulu is­suar­tarlugulu in­nersuus­sutigisar­paa. Pisuni as­sigiin­ngitsuni al­las­simaf­fiit suut atus­sanerlugit ilisimajuaan­nar­paa. (Mat­t 4:4, 7, 10; 12:1-5; Luk 4:16-21) Aam­ma inuit Jiisusip Al­lak­kanik Il­ler­nar­tunik nas­suiaanera tusar­naaraangamik­ku oqaasiinit kil­litsingaar­tar­put. Jiisusip makititaanermi kingor­na ajoqersuk­kani marluk Em­mausimukar­tut oqaloqatigai. Al­lak­kani nam­mineq pil­luni al­las­simasut isumaat nas­suiar­pai. Ajoqersuk­kat kingusin­nerusuk­kut ima oqar­put: “Uum­mativut kis­salersiman­ngin­ner­pat aq­qutitsin­ni oqaluf­figim­matigut Al­lak­kanil­lu nas­suiaal­luta?” — Luk 24:27, 32.

12, 13. Oqalut­tuanit sunit erser­pa Jiisusi kamajaatsuul­lunilu ingasaas­sinian­ngitsuusoq?

12 Misigis­susii isigin­nit­taasialu. Jiisusip naliliisin­naas­suseq ‘kamajaatsuunis­saminut’ iluaqutigaa. (Us­s 16:32) Misigis­sutsini aqus­sin­naal­lugil­lu ‘qanilaar­tuuvoq’. (Mat­t 11:29) Jiisusip ajoqersuk­kani kuk­kusaraluar­tut kamagit­tarfigai. (Mark 14:34-38; Luk 22:24-27) Al­laat ajor­tumik pineqaraangami eq­qis­sisimajuar­tar­poq. — 1 Petr 2:23.

13 Jiisusip naliliisin­naas­suseqar­nini ingasaas­sinian­ngitsuunis­samut iluaqutigaa. Mosesip inatsisaanut tun­ngaviusunik paasin­nin­nera inun­nut pis­susianut sun­niuteqar­poq. As­sersuutigalugu ar­naq “aaqar­tuarsimasoq” eq­qarsaatigiuk. (Markusi 5:25-34 atuak­kit). Ar­naq inup­pas­suit akor­natigut ingerlariarluni Jiisusip qal­lersaataa at­toramiuk ajorun­naar­poq. Inatsisit naaper­torlugit ar­naq mingut­tuuvoq, taamaat­tumik kik­kun­nil­luun­niit at­tuisus­saan­ngik­kaluar­poq. (3 Mos 15:25-27) Jiisusil­li inus­siar­niitsumik oqaluutin­ngilaa. Sooq? Inatsisinik maleruaaq­qis­saar­nis­samin­ngar­nit ‘nal­lit­tuinerup ilumoorsutsil­lu’ pingaaruteqar­nerunerat nalun­ngin­namiuk pis­suserineqar­tus­sanik taak­kunin­nga ersersitsivigaa. (Mat­t 23:23) Jiisusip inus­siar­nerluni ajorun­naar­nerarlugu ima oqarfigaa: “Panik, up­per­ner­pit an­naap­paatit. Eq­qis­sil­lutit qimagun­niarit, ajoqutin­nil­lu ajorun­naarsitaagit!” Jiisusip naliliisin­naas­suseqar­nerminit inus­siar­nisaar­nis­saminut kajumis­sisin­neqar­nera maligas­saal­luangaarami!

14. Jiisusi suniarluni aalajanger­pa, qanorlu oqaluus­sinermini aal­lus­sil­luar­tuar­pa?

14 Inooriaasia. Jiisusip inooriaatsimigut naliliisin­naas­suseqar­nini ersersip­paa. Oqaluus­sineq inuunermini naam­mas­sisas­samisut toq­qar­paa. (Luk 4:43) Aam­ma Jiisusi suliaminik pingaar­titsinis­saminut naam­mas­sin­nin­nis­saminul­lu iluaqutigisaminik aalajangiisar­poq. As­sersuutigalugu pif­fis­sani nukinilu oqaluus­sinermut atorsin­naajumal­lugit pilimanian­ngitsumik inooriaaseqar­poq. (Luk 9:58) Toqunermi kingor­na oqaluus­sineq ingerlan­neqarsin­naaq­qul­lugu al­lanik ilin­niar­titsinis­sap pisariaqar­nera nalun­ngilaa. (Luk 10:1-12; Joh 14:12) Aam­ma ajoqersuk­kani neriorsor­pai “pis­sutsit aaq­qis­suus­saanerata naggataatungaanut al­laat” oqaluus­sineran­ni ikior­niarlugit. — Mat­t 28:19, 20, NW.

JIISUSITUT NALILIISIN­NAAS­SUSEQARIT

Naliliisin­naas­suseqarut­ta oqaatsivut inuit soqutigisaan­nut pisariaqar­titaan­nul­lu naleq­qus­sas­savavut (Im­mik­koor­toq 15 takuuk)

15. Oqaloriaatsitsigut qanoq naliliisin­naas­suseqar­ner­put ersersis­sin­naavar­put?

15 Qanoq Jiisusitut naliliisin­naas­suseqarsin­naavugut? Oqaloriaatsitsigut. Qatan­ngutivut oqaloqatigigaangatsigit nikal­lorsar­nagit qiim­mas­sar­tar­pavut. (Ef 4:29) Guutip naalagaaf­fia pil­lugu al­lat oqaloqatigigaangatsigit ‘tarajulim­mik’, tas­sa periaaseris­sumik, oqalut­tariaqar­pugut. (Kol 4:6) Inuit pisariaqar­titaat soqutigisaal­lu paasiniareeraangatsigit qanoq oqas­sanerluta eq­qarsaatigeq­qis­saar­tar­par­put. Inus­siar­nersumik oqalut­tarut­ta inuit tusar­naarumanerus­savaatigut, tusarlius­sar­pul­lu uum­matimik­kut kil­lin­neqaatigisin­naas­savaat. Aam­ma Guutip oqaasia inuunitsin­ni najoq­qutarigatsigu up­perisar­put nas­suiaraangatsigu sapin­ngisamik Biibilimit atuar­tar­pugut. Nalun­ngilar­put tusarlius­saq Biibilimeersoq oqaaserisin­naasatsin­nit sunil­luun­niit sun­niisin­naanerungaar­toq. — Hebr 4:12.

16, 17. (a) Kamajaatsuuner­put ingasaas­sinian­ngitsuuner­pul­lu qanoq ersersis­sin­naavavut? (b) Qanoq oqaluus­sinermi aal­lus­sil­luar­tuarsin­naavugut?

16 Misigis­sutsitsigut isigin­nit­taatsitsigul­lu. Naliliisin­naas­suseq tatineqar­nermi misigis­sutsitsin­nik aqutsinis­samut ‘kamajaatsuunis­samul­lu’ iluaqutigisar­par­put. (Jaak 1:19) Uagutsin­nik ajual­latsitsisut oqaloriaatsimin­nut imaluun­niit iliuuseqar­tar­nermin­nut pis­sutigisaat paasiniar­tar­pavut. Taamaalioraangat­ta isumak­keerfigin­nin­nis­sar­put taak­kunin­ngalu kamaas­sin­ngin­nis­sar­put ajor­nan­ngin­neruler­tar­put. (Us­s 19:11) Aam­ma naliliisin­naas­suseq ingasaas­sinian­ngin­nis­samut iluaqutigisar­par­put. Qatan­ngutit­ta kuk­kun­ngisaan­nar­nis­saat piumasarineq ajor­par­put. Paasil­luarsiman­ngisatsin­nik ajor­nar­torsiuteqarsin­naanerat eq­qaamasar­par­put. Qanoq isumaqar­nersut tusarusut­tarlugulu sapin­ngik­kaangat­ta akuersiin­nar­tuusar­pugut, tas­sa isumar­put uteriil­luta aalajangiusimaniar­neq ajor­par­put. — Fil 4:5.

17 Inooriaatsitsigut. Nutaarsias­samik nuan­nersumik oqaluus­sinit­ta sunit tamanit ataq­qinaataaner­paanera nalun­ngilar­put. Taamaat­tumik oqaluus­sinitsin­ni aal­lus­sil­luar­tuar­nis­samut iluaqutigisatsin­nik aalajangiisar­pugut. Inuunitsin­ni Jehovamik pingaar­ner­paatitsiniarluta aalajangersimavugut. Naggatis­sap nal­liutin­ngin­nerani pif­fis­sar­put nukivul­lu nutaarsias­samik nuan­nersumik oqaluus­sinis­samut atorsin­naanias­sagatsigit pilimanian­ngitsumik inooriaaseqar­pugut. — Mat­t 6:33; 24:14.

18. Qanoq inuunermut naas­saan­ngitsumut “angalajuarsin­naavugut”, sunis­sal­lu aalajangiusimaviuk?

18 Jiisusip pis­susiisa ilaat nuan­nersut sam­mil­lugit nuan­ningaarami, ilaa? Pis­susii al­lat pil­lugit atuaq­qis­saar­neq taas­sumatul­lu it­tuunis­samik ilin­niar­neruneq qanoq iluaqutigitigis­sanerivut takorloorsin­naaviuk? Taamaat­tumik Jiisusimik ilaarsinis­sar­put aalajangiusimatigu. Taamaalior­nik­kut inuunermut naas­saan­ngitsumut “angalajuarsin­naal­lutalu” Jehovamut qanimut at­taveqarluar­nerulis­saagut.

^ imm. 2 Petrusip al­lagai siul­liit 1:8, 9-lu kristumiunut qilaliar­nis­samik neriugisalin­nut al­lagaap­put. Petrusil­li al­lagai aam­ma kristumiunut nunarsuarmi naas­saan­ngitsumik inuunis­samik neriugisalin­nut atuus­sin­naap­put.

^ imm. 9 Inuk ar­tor­nar­torsior­nermini nikal­lujuit­tuarsimasoq pil­lugu al­laaserisaq takuuk Napasuliaq Alaper­naarsuif­fik decembarip aal­laq­qaataa, 2000-moor­toq, qup­p. 24-28.