Atuagaq qanoq ililluni aniguisimava?

Al­lak­kat pisoq­qat akeraqar­put — tas­sa in­neq, isugutak oqul­lu. Biibili aam­ma tamak­kunan­nga eq­qor­neqarsimavoq. Al­lak­kanit al­lanit pisoq­qanit im­mik­kut it­tuuvoq, ukiut qaangius­sor­neran­ni tam­mariar­torsiman­ngin­nami silarsuarmilu atuak­kat siam­marsimaner­paar­tarilersimam­man­ni. Tupin­nar­tumik aniguisimanera pis­sutigalugu im­mik­kut soqutiginaateqar­poq.

BIIBILIMIK al­lat­tut al­lak­katik ujaq­qamut marrarmul­luun­niit kigar­torsiman­ngilaat. Al­laf­fis­siat aserujasut, papyrusi (Egyptenimi naasut ilaan­nit taamatut atilim­mit sanaaq) uumasul­lu amii, ator­tarsimavaat.

Al­lak­kat al­lan­neqar­tut siul­ler­paat maan­na sumiip­pat? Qular­nan­ngitsumik itsarli Israelimi suujun­naarsimas­sap­put. Ilisimatooq Oscar Paret nas­suiaavoq: „Al­laf­fis­siatut ator­neqarsimasut tamarmik [papyrusi amerlu] isugutam­mit, oqum­mit quperlunil­lu aseroriar­tor­tin­neqar­tar­put. Nalun­ngilar­put pap­piala al­laal­lu ameq qajan­naatsuugaluar­toq silamiik­kaangami isugutasumiik­kaangamiluun­niit qanoq aseroriar­tuler­tor­tigisar­toq.“¹

Taavami al­lan­neqar­tut siul­ler­paat asiusimap­pata Biibilimik al­lat­tut al­las­simasaat qanoq ilil­lutik ul­luvut tikil­lugit aniguisimap­pat?

Allattartunit peqqissaarluinnartunit tammatsaalineqarput

Al­lan­neqar­tut siul­ler­paat al­lan­neqar­nerata kingunin­ngua as­silil­lugit al­lan­neqaq­qit­taler­put. Israelitoq­qami Al­lak­kanik as­siliil­luni al­lan­neq inuus­sutis­sarsiutaalersimavoq. (Esra 7:6; Tus­siaat 45:2) As­siliil­lunili al­lak­kat aam­ma al­laf­fis­siani aseroriar­tor­tar­tuni al­lan­neqar­tarsimap­put. Pif­fis­sap ingerlanerani taak­kut­taaq as­silil­lugit taarser­neqar­tariaqar­tar­put. Al­lan­neqar­tut siul­ler­paat tam­marmata as­siliil­luni al­lak­kat as­siliil­luni al­lagas­sanut tul­liut­tus­sanut tun­ngaviuler­put. Al­lak­kanik as­siliil­luni al­lat­tar­neq ukiuni hundredelik­kuutaani ingerlasimavoq. As­siliil­lutik al­lat­tut ukiut hundredelip­pas­suit ingerlaneran­ni kuk­kusarsimap­pat Biibilip oqaaser­taanik al­lan­ngor­titsisunik? Misis­suinermi paasinarsivoq taamaan­ngitsoq.

As­siliil­lutik al­lat­tut suliamin­nut tun­niusimal­luin­narlutik sulisarsimap­put. Oqaatsit al­lak­katik ataq­qil­luin­nar­tarsimavaat. Aam­ma peq­qis­saarluin­nar­tuusimap­put. Hebriiarit oqaasiat „al­lak­kanik ilisimasoq“-mik nutser­neqar­toq soferʹ isumaqarsin­naavor­taaq kisitsineq, nalunaarsuineq. As­siliil­lutik al­lat­tut peq­qis­saarluin­nar­nerat takuneqarsin­naavoq masoretinik taaneqar­tut eq­qarsaatigigutsigik. * Taak­ku pil­lugit ilisimatooq Thomas Har­twel­l Hor­ne nas­suiaavoq: „Naatsorsor­tar­paat Pentateukimi [Mosesimik al­lak­kani tal­limani] naqin­neq sorleq qiterliunersoq, atuak­kani tamani oqaaseqatigiit sorliit qiterliunersut, aam­ma naqin­nerit [hebriiarisuut] tamarmik im­mik­kut qas­seriarlutik Al­lak­kani Hebriiarisuuni ator­neqarsimanersut.“³

Taamaalil­lutik as­siliil­lutik al­lat­tar­tut misilit­tagaqarluar­tut kuk­kunersiuinermut periaatsit arlal­lit ineriar­tor­tis­simavaat. Biibilimi al­las­simasut naqin­nerisa arlaan­naal­luun­niit minik­kumanagu oqaatsit al­lan­neqar­tut kisiisa pin­nagit aam­mali naqinnerit kisit­tarsimavaat. Takorlooriaruk qanoq peq­qis­saar­tigisumik sulisarsimas­sasut: Al­lak­kanigooq Hebriiarisuuni naqin­nerit 815.140-t tamaasa kisit­tar­paat!⁴ Taamatut peq­qis­saar­tigis­susiat eq­qorluin­nar­tumik al­lan­nis­saan­nik qulak­keerisuuvoq.

As­siliil­lutil­li al­lat­tar­tut kuk­kujuitsuun­ngil­lat. Ukiut hundredelip­pas­suit ingerlaneran­ni as­siliil­luni al­lat­tarsimaneq eq­qarsaatigalugu qularani  oqar­toqarsin­naava Biibili eq­qor­tumik al­las­simal­luni ul­lutsin­nut an­ngus­simasoq?

Tatiginissaanut pissutissaqarluarpugut

Pis­sutis­saqarluar­pugut isumaqas­sal­luta Biibili eq­qor­tumik al­las­simal­luni ul­lutsin­nut an­ngus­simasoq. As­saan­narmik al­lak­kat — Al­lak­kat Hebriiarisuut ilaan­nik al­lak­kat 6000-t mis­saat Al­lak­kal­lu Griikerisuut ilaan­nik al­lak­kat 5000-t mis­saat — tamatumun­nga takus­sutis­saap­put. Taak­kunun­nga ilaap­put Al­lak­kat Hebriiarisuut ilaat 1947-mi nas­saarineqarsimasut, as­siliil­luni al­lat­tar­nerup qanoq eq­qorluar­tigisimas­susianik takutitsisut. Taak­ku tas­saanerar­neqar­put „ukiuni nutaanerusuni al­lak­kanik nas­saat an­ner­paar­taat“.⁵

Ukiumi tamatumani beduiinip inuusut­tup savaatini paaritil­lugit Im­map Uumaatsup eq­qaani qaarusuk nas­saaraa. Tas­sani nas­saarai qum­muat­tat marraasut arlal­lit, amerlanerit imaqan­ngitsut. Kisian­ni qum­muat­tat ilaan­ni matoq­qis­saar­neqarsimasumi amermut al­lak­kat imusat an­noraaminermut im­mun­neqarsimasut Biibilip atuagar­taanik Jesajap al­lagaanik imaqar­tut nas­saarai. Imusat taak­ku pisoq­qat asiusiman­ngitsut iluarsar­neqarsimar­pasip­put. Savanik paarsisup inuusut­tup taas­suma nalul­luin­nar­paa imusat pisoq­qat nas­saani taak­ku kingusin­nerusuk­kut nunarsuaq tamak­kerlugu soqutigineqalerumaar­tut.

Al­lak­kat taak­kor­piaat sooq im­mik­kut soqutiginaateqar­pat? 1947-mi Al­lak­kanik Hebriiarisuunik al­lak­kat pisoqaaner­paat ukiunit 900-kkun­neersuup­put u.n.k. Imusal­li nas­saarineqaq­qam­mersut tamak­ku ukiuni 100-kkun­ni u.n.s. * al­lan­neqarsimap­put — tas­sa ukiut 1000-t sin­nerlugit siusin­nerusuk­kut. * Ilisimatuut imusat tamak­ku al­lak­kanut nutaanerungaar­tunut naleq­qiun­nis­saat soqutigeqaat.

As­sersuutigalugu, ilisimatuut Jesajap al­lagaasa Im­map Uumaatsup nunataani nas­saat kapitaliisa 53-iat masoreterit al­lagaan­nut ukiunik 1000-nik kingusin­nerusuk­kut al­lan­neqarsimasunut naleq­qiup­paat. Atuak­kami A General Introduction to the Bible-imi misis­suinerup iner­nera nas­suiar­neqar­poq: „Jesaja kapitali 53-imi oqaatsit 166-iup­put, taak­kunan­nga naqin­nerit 17-iin­naat apeq­quser­neqar­put. Taak­kua ilaat qulit al­lat­taatsik­kut, isumaasiguun­ngitsoq, al­laanerup­put. Naqin­nerit al­lat sisamat oqaasilerinermut tun­ngatil­lugu al­laanerulaar­put. Naqin­nerit kingul­liit pingasut oqaatsimut ’qaam­maq­qutis­saq’-mut Jesaja 53 versi 11-mut ilan­ngun­neqarsimasumut ilaap­put, taman­nalu isumaanik al­lan­ngor­titsival­laan­ngilaq. . . . Taamaalil­luni ukiut tuusintit ingerlaneran­ni al­laq­qiisareer­nerup kingor­na kapitalimi ataatsimi 166-inik oqaaser­talim­mi oqaaseq ataasiin­naq pingasunik naqin­nilik apeq­quser­neqarsin­naavoq — oqaaserlu taman­na isumaanut pingaaruteqar­pian­ngilaq.“⁷

Profes­sori Mil­lar Burrows al­lak­kanik imusanik Imaq Uumaatsuneersunik ukior­pas­suar­ni suliaqarsimasoq tamak­kua imarisaan­nik misis­suereersimal­luni tamatumun­nga as­singusumik isum­mer­poq: „Jesajap al­lagaasa imusat masoreteril­lu al­lagaasa akor­nan­ni as­sigiin­ngis­sutit ilar­pas­sui tas­saagin­nar­put as­siliil­luni al­lan­nik­kut kuk­kunerit. Tamak­kua eq­qaas­san­ngik­kaan­ni al­lak­kat tamak­ku al­lak­kal­lu ukiunit akul­ler­neersut maluginiar­nar­tumik as­sigiip­put. Al­lak­kat nalun­ngisat­ta al­lak­kanut pisoqaanerujus­suar­nut naleq­qiul­lugit taama al­laas­suteqan­ngitsiginerat isuman­naatsumik takutitsivoq al­lan­neqaq­qit­taqat­taarsimagaluarlutik amerlaner­tigut eq­qor­tuusut tatiginar­tuul­lutil­lu.“⁸

 Aam­ma Kristumiut Al­lagaataat Griikerisuut eq­qarsaatigalugit ’isuman­naatsumik takus­sutis­saqar­poq’. As­sersuutigalugu 1800-kkun­ni Codex Sinaiticusip, amermi al­lak­kat ukiuni 300-kkun­ni u.n.k. al­lan­neqarsimasorineqar­tut, nas­saarineqar­nerat Kristumiut Al­lagaataasa Griikerisuut ukiut hundredelik­kuutaat tamatuma kingor­na al­lan­neqarsimasut eq­qor­tuuneran­nut up­per­narsaataaqataavoq. îvangkîlio Juánasip agdlagâ-ta ilaa papyrusimi al­lan­neqarsimasoq Egyptenimi Faiyūmimi nas­saarineqarsimasoq ukiut 100-kkut u.n.k. af­faan­ni siul­ler­ni al­lan­neqarsimasorineqar­poq, tas­sa al­lan­neqar­tut siul­ler­paat al­lan­neqar­nerat an­ner­paamik ukiunik 50-inik kingoq­qul­lugu. Ukiuni hundredelip­pas­suar­ni sioq­qani paner­tuniil­luni atasimavoq. Imarisai al­lak­kanut al­lanut kingusin­nerujus­suak­kut al­lan­neqarsimasunut naaper­tuup­put.⁹

Up­per­narsaatit takutip­paat as­siliil­luni al­lat­tar­tut peq­qis­saarluin­nar­tumik sulisimasut. Taamaat­torli kuk­kusin­naap­put. Al­lak­kat tamarmik kuk­kuneqan­ngivin­ngil­lat — aam­ma Jesajap al­lagaanik imusat Im­map Uumaatsup nunataaneersut. Taamaak­kaluar­toq ilisimatuut al­lan­neqar­tunit siul­ler­paanit as­sigiin­ngis­sutit nas­saarisin­naasimavaat iluarsisin­naasimal­lugil­lu.

Assiliilluni allattut kukkuneri naqqinneqarput

Takorlooriaruk inuit 100-t al­lak­kat takisuut as­silil­lugit as­saan­narmik al­laq­quneqar­tut. Qular­nan­ngitsumik ilaat kuk­kus­sap­put. Tamarmil­li assigiimmik kuk­kunavian­ngil­lat. As­siliil­luni al­lak­kat 100-t tamaasa misis­soq­qis­saaruk­kit im­min­nul­lu naleq­qiul­lugit kuk­kunerit nas­saarisin­naas­savatit aalajangersin­naal­lugulu al­lan­neqar­tuni siul­ler­paani qanoq al­las­simasoqar­nersoq, naak takusiman­ngik­kaluarlugit.

Tamatumun­nga as­singusumik Biibilimik as­siliil­luni al­lat­tut as­sigiim­mik kuk­kusiman­ngil­lat. Biibilimik al­lak­kat tuusintilik­kuutaat nas­saarineqarsimam­mata naleq­qius­sif­figineqarsin­naal­lutil­lu al­lak­kanik ilisimatuut kuk­kunerit nas­saarisin­naasarsimavaat aalajangersin­naal­lugulu al­lan­neqar­tuni siul­ler­paani qanoq al­las­simasoqar­nersoq, naq­qit­tariaqar­tul­lu naq­qil­lugit. Peq­qis­saar­tumik misis­suinerit tamak­kua kingunerisaan­nik al­lak­kanik ilisimatuut oqaatsit al­laq­qaar­nermi ator­neqarsimasut atorlugit al­lak­kat sanaq­qis­sin­naasarsimavaat. Al­lak­kat hebriiarisuut griikerisuul­lu as­silil­lugit al­lak­kani oqaatsit amerlaner­tigut al­lan­neqar­tuni siul­ler­paani ator­neqarsimasorineqar­tut ator­neqar­put, qup­per­neril­lu ataan­ni ilan­ngus­sani oqariaatsit al­lat al­lak­kat ilaan­ni nas­saas­saasut al­las­simap­put. Al­lak­kat katersor­neqarsimasut iluarsaan­neqarsimasul­lu tamak­ku tun­ngavigalugit Biibili oqaatsinut ul­lumik­kut ator­neqar­tunut nutser­neqar­tar­poq.

Taamaat­tumik Biibilimik nutsigaq nutaanerusoq tiguguk­ku pis­sutis­saqarluar­putit isumaqas­sal­lutit Al­lak­kat Hebriiarisuut Griikerisuul­lu nutsik­kap tamatuma tun­ngavigisai Biibilimut al­lan­neqar­tumut siul­ler­paamut naaper­tuul­luin­nar­tuusut. * Ukiuni tuusintilik­kuutaani as­silil­lugu as­saan­narmik al­lan­neqar­tarsimagaluarluni Biibilip aniguisimanera tupin­nar­torujus­suuvoq. Taamaat­tumik sir Frederic Kenyon, ukior­pas­suar­ni British Museumimi direktøriusimasoq, oqarsimavoq: „Erseq­qis­sumik oqaatigineqarsin­naavoq Biibilip al­lan­neqar­nera eq­qor­tuusoq . . . Silarsuarmi al­lak­kat pisoq­qat al­lat pil­lugit taama oqar­toqarsin­naan­ngilaq.“¹⁰

[Fodnoter]

[Qupp. 8-mi assiliartaq]

Biibili al­lat­tunit pik­koris­sunit ataan­nar­tin­neqarsimavoq

[Qupp. 9-mi assiliartaq]

Jesajap al­lagai imusat Im­map Uumaatsup nunataaneersut (kopiia as­silineqarsimavoq) masoreterit al­lagaan­nut ukiunik tuusintinik kingusin­nerusuk­kut al­lan­neqarsimasunut an­nerusutigut as­singup­put.