សង្គ្រាមបានផ្លាស់ប្រែមុខមាត់
សង្គ្រាមបានផ្លាស់ប្រែមុខមាត់
តាំងពីដើមមក សង្គ្រាមគឺឃោរឃៅនាំឲ្យទាហានវេទនា ថែមទាំងនាំឲ្យជនស៊ីវិលរងការឈឺចាប់។ ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំថ្មីៗសង្គ្រាមបានផ្លាស់ប្រែមុខមាត់។ តើការផ្លាស់ប្រែមុខមាត់របស់សង្គ្រាមគឺយ៉ាងណា?
សង្គ្រាមសព្វថ្ងៃនេះច្រើនតែជាសង្គ្រាមស៊ីវិល គឺសង្គ្រាមរវាងពលរដ្ឋប្រទេសតែមួយដែលប្រទូស្តប្រឆាំងគ្នាឯង។ ម្យ៉ាងទៀត សង្គ្រាមស៊ីវិលច្រើនតែអូសបន្លាយយូរអង្វែងជាង ធ្វើឲ្យប្រជាជនខ្លោចផ្សាជាង ហើយក៏បំផ្លិចបំផ្លាញប្រទេសជាងសង្គ្រាមរវាងប្រទេសផ្សេងគ្នា។ ប្រវត្ដិវិទូជនជាតិអេស្ប៉ាញម្នាក់ឈ្មោះ ហូលីអាន ខាសាណូវ៉ា បានកត់សម្គាល់ថា៖ «សង្គ្រាមស៊ីវិលជាយុទ្ធនាការបង្ហូរឈាមដ៏ឃោរឃៅដែលធ្វើឲ្យមនុស្សរាប់ពាន់នាក់ស្លាប់ ក៏មានអំពើចាប់រំលោភនារីភេទ ការបំបរបង់ ហើយក្នុងករណីអាក្រក់បំផុតក៏មានការប្រល័យពូជសាសន៍ទៀតផង»។ ពិតណាស់ ពេលមនុស្សប្រព្រឹត្តយ៉ាងសាហាវព្រៃផ្សៃរវាងគ្នានិងគ្នានោះ ស្លាកស្នាមផ្លូវចិត្តប្រហែលជាត្រូវការពេលរាប់រយឆ្នាំទើបសះស្បើយ។
តាំងពីសង្គ្រាមត្រជាក់ចប់នោះ មិនសូវមានសង្គ្រាមរវាងប្រទេសផ្សេងៗទេ។ វិទ្យាស្ថានមួយបានរាយការណ៍ថា៖ «ចន្លោះឆ្នាំ១៩៩០-២០០០ គ្រប់ទាំងចំបាំងធំៗលើកលែងតែចំបាំងបី គឺជាចំបាំងផ្ទៃក្នុង»។—Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI)
ទោះជាសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងប្រហែលជាមើលទៅដូចជាមិនគំរាមកំហែងប៉ុន្មានដល់សន្ដិសុខពិភពលោកក៏ពិតមែន ហើយទោះជាប្រព័ន្ធផ្សាយពត៌មានអន្តរជាតិមិនសូវរាយការណ៍អំពីសង្គ្រាមបែបនេះក៏ដោយ ក៏សង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងនៅតែជាសង្គ្រាមបំផ្លិចបំផ្លាញដែលនាំឲ្យមនុស្សឈឺចាប់។ មនុស្សរាប់លាននាក់បានស្លាប់ដោយសារសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង។ ការពិត ក្នុងកំឡុង២០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ជិត៥.០០០.០០០នាក់បានបាត់បង់ជីវិតក្នុងសង្គ្រាមនៅប្រទេសតែបីប៉ុណ្ណោះ គឺប្រទេសកុងហ្គោ ប្រទេសស៊ូដង់ និងប្រទេសអាប់កានីស្ថាន។ នៅតំបន់បាល់កង់ ការប្រយុទ្ធគ្នាយ៉ាងស្វិតស្វាញរវាងពូជសាសន៍តែមួយបានធ្វើឲ្យជិត២៥០.០០០នាក់បាត់បង់ជីវិត ហើយសង្គ្រាមអូសបន្លាយរបស់ពួកឧទ្ទាមនៅប្រទេសកូឡុំប៊ីបានសម្លាប់អស់១០០.០០០នាក់។
គ្មានអ្វីដែលបង្ហាញភាពឃោរឃៅនៃសង្គ្រាមស៊ីវិលយ៉ាងច្បាស់ដូចការពិនិត្យមើលអានុភាពនៃសង្គ្រាមស៊ីវិលទៅលើកុមារ។ ស្នងការជាន់ខ្ពស់របស់អង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកជនភៀសខ្លួនបានឲ្យដឹងថា ក្នុង១០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះកុមារជាង២.០០០.០០០នាក់បានបាត់បង់ជីវិតដោយសារសង្គ្រាមស៊ីវិល ហើយកុមារ៦.០០០.០០០នាក់ទៀតបានរងរបួស។ កុមារកាន់តែច្រើនត្រូវបង្ខំឲ្យធ្វើទាហាន។ កុមារម្នាក់ដែលជាទាហានបានប្រាប់ថា៖ «ពួកគេបានបង្វឹកបង្វឺនខ្ញុំ។ ពួកគេឲ្យខ្ញុំកាំភ្លើងមួយដើម។ ខ្ញុំក៏ប្រើថ្នាំញៀនដែរ។ ខ្ញុំបានសម្លាប់ជនស៊ីវិលជាច្រើន។ គ្រាន់តែជាសង្គ្រាមប៉ុណ្ណោះ . . . ខ្ញុំគ្រាន់តែស្ដាប់តាមបញ្ជាគេទេ។ ខ្ញុំដឹងថានោះជាអំពើអាក្រក់។ មិនមែនខ្ញុំចង់ធ្វើនោះទេ»។
នៅប្រទេសដែលធ្លាប់មានសង្គ្រាមស៊ីវិលរហូតដល់ប្រជាជនស៊ាំភ្នែក កុមារាកុមារីប្រទេសនោះកំពុងតែធំឡើងដោយមិនដែលស្គាល់សន្ដិភាពសោះឡើយ។ ពួកគេហាក់ដូចជារស់ក្នុងពិភពលោកមួយផ្សេងទៀត ដែលក្នុងនោះសាលារៀនទាំងប៉ុន្មានត្រូវបានបំផ្លាញខ្ទេចខ្ទីអស់ ហើយភាគីទាំងសងខាងក្នុងសង្គ្រាមធ្វើការចរចាគ្នាដោយអាងកាំភ្លើង។ ដឺន្យ៉ាអាយុ១៤ឆ្នាំប្រាប់ថា៖ «មនុស្សជាច្រើនត្រូវបានសម្លាប់ . . . យើងមិនអាចឮចាបយំទៀតទេ យើងឮតែក្មេងៗយំដោយសារបាត់ម្ដាយ បាត់ឪពុក ឬក៏បាត់បងប្អូនណាម្នាក់»។
តើសង្គ្រាមស៊ីវិលបណ្ដាលមកពីអ្វី?
តើអ្វីបណ្ដាលឲ្យមានសង្គ្រាមស៊ីវិលដ៏ឃោរឃៅបែបនេះ? ការស្អប់គ្នារវាងពូជសាសន៍ កុលសម្ព័ន្ធ ទំនាស់សាសនា ភាពអយុត្ដិធម៌ និងភាពជ្រួលច្របល់ផ្នែកនយោបាយ សុទ្ធតែជាកត្ដាពាក់ព័ន្ធ។ រឹសគល់មួយទៀតគឺការលោភចង់បានអំណាចឬលុយ។ ដោយច្រើនតែមានគោលបំណងលោភលន់នោះ អ្នកដឹកនាំនយោបាយនាំអុជអាលឲ្យប្រជាជនកាន់តែស្អប់គ្នាថែមទៀតដែលហាក់ដូចជាជះសាំងលើភ្លើង ហើយនេះបណ្ដាលឲ្យមានការប្រយុទ្ធ។ សេចក្ដីរាយការណ៍មួយរបស់វិទ្យាស្ថានSIPRIចែងថា បុគ្គលជាច្រើនដែលចូលរួមក្នុងការប្រយុទ្ធនេះ«គិតតែពីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន»។ សេចក្ដីរាយការណ៍នោះបន្ថែមថា៖ «ការលោភលន់នេះលេចចេញជាអំពើច្រើនយ៉ាង តាំងពីការជួញដូរពេជ្រដោយអ្នកដឹកនាំនយោបាយនិងយោធា រហូតដល់ការប្លន់ភូមិផ្សេងៗដោយយុវជនដែលកាន់កាំភ្លើង»។
ដោយសារអាវុធគឺថោកនិងមានបរិបូណ៌ នេះជំរុញឲ្យមានការសម្លាប់គ្នាកាន់តែច្រើន។ ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ប្រហែល៥០០.០០០នាក់ស្លាប់ដោយសារអាវុធដែលហៅថាអាវុធធុនតូច ដែលចំនួនអ្នកស្លាប់នោះច្រើនតែជាស្ត្រីនិងកុមារ។ នៅប្រទេសមួយនាទ្វីបអាព្រិច មនុស្សអាចទិញអាវុធអាកា៤៧មួយដើមក្នុងតម្លៃស្មើសត្វមាន់មួយក្បាល។ គួរឲ្យស្ដាយណាស់ កន្លែងខ្លះសម្បូរកាំភ្លើងដូចសម្បូណ៌សត្វមាន់តែម្ដង។ តាមការប៉ាន់ស្មាន មានអាវុធធុនតូច៥០០.០០០.០០០ដើមទូទាំងពិភពលោក។ បើចែកចំនួនអាវុធនេះនឹងចំនួនប្រជាជនលើពិភពលោក នោះក្នុងប្រជាជន១២នាក់អាចបានកាំភ្លើងមួយដើម។
តើសង្គ្រាមស៊ីវិលដ៏ឃោរឃៅបែបនេះនឹងធ្វើឲ្យសតវត្សទី២១មានលក្ខណៈខុសប្លែកពីសតវត្សឯទៀតឬទេ? តើសង្គ្រាមស៊ីវិលអាចទប់ស្កាត់បានឬទេ? តើមនុស្សអាចឈប់សម្លាប់គ្នាទេ? អត្ថបទបន្តបន្ទាប់នឹងផ្ដល់ចម្លើយសំរាប់សំនួរទាំងនេះ។
[ប្រអប់នៅទំព័រ៤]
លទ្ធផលខ្លោចផ្សានៃសង្គ្រាមស៊ីវិល
ក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលសាហាវព្រៃផ្សៃដែលប្រើបច្ចេកទេសកំរិតទាប ៩០ភាគរយនៃអ្នកដែលស្លាប់គឺជនស៊ីវិល មិនមែនជាយុទ្ធជនទេ។ ក្រាសា ម៉ាហ្សេល ដែលជាអ្នកឯកទេសរបស់អគ្គលេខាធិការនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ផ្នែកឥទ្ធិពលនៃចំបាំងប្រដាប់អាវុធទៅលើកុមារ គាត់កត់សម្គាល់ថា៖ «យើងឃើញច្បាស់ថា ក្នុងករណីកាន់តែច្រើន កុមារគឺជាទីបាញ់វង់នៃចំបាំងប្រដាប់អាវុធ។ ពួកគេមិនសម្លាប់កុមារដោយគ្មានចេតនានោះទេ»។
ការចាប់រំលោភនារីភេទបានក្លាយទៅជាយុទ្ធវិធីមួយរបស់កងទ័ព។ នៅតំបន់ខ្លះដែលហែកហួរដោយសង្គ្រាម ពួកឧទ្ទាមរំលោភស្រីក្រមុំស្ទើរតែគ្រប់រូបនៅក្នុងភូមិដែលពួកគេសំរុកចូល។ ពួកគេចាប់រំលោភដោយមានបំណងនាំឲ្យប្រជាជនភ័យខ្លាច ឬដើម្បីបំផ្លាញនូវចំណងក្រុមគ្រួសារ។
ទុរ្ភិក្សនិងជំងឺតែងអន្ទោលតាមសង្គ្រាមជានិច្ច។ ពេលណាមានសង្គ្រាមស៊ីវិល មានន័យថាមិនសូវមានការដាំដុះនិងទទួលទិន្នផលនោះទេ សេវាថែទាំសុខភាពមានតិចឬក៏គ្មានសោះ ហើយអ្នកដែលខ្វះខាតនឹងទទួលបានជំនួយបន្ដិចបន្តួចពីអង្គការអន្តរជាតិ។ ការស្រាវជ្រាវមួយអំពីសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅទ្វីបអាព្រិចបានឲ្យដឹងថា អ្នកស្លាប់២០ភាគរយបានស្លាប់ដោយសារជំងឺ និងអ្នកស្លាប់៧៨ភាគរយបានស្លាប់ដោយការអត់ឃ្លាន។ មានតែ២ភាគរយដែលស្លាប់ដោយសារការប្រយុទ្ធ។
ជាមធ្យមរាល់២២នាទី មនុស្សម្នាក់បាត់បង់អវយវៈមួយឬក៏បាត់បង់ជីវិតដោយសារជាន់មីន។ ការប៉ាន់ស្មានមួយឲ្យដឹងថា មានប្រហែល៦០ទៅដល់៧០លានមីនក្នុងប្រទេសប្រហែល៦០។
មនុស្សត្រូវបង្ខំឲ្យរត់ចោលផ្ទះ។ ឥឡូវនេះទូទាំងពិភពលោក មាន៥០.០០០.០០០នាក់ដែលជាជនភៀសខ្លួនឬមនុស្សដែលត្រូវរត់ចោលស្រុកកំណើត។ ពាក់កណ្ដាលនៃចំនួននេះជាកុមារ។
[អ្នកផ្ដល់សិទ្ធិឲ្យប្រើរូបភាពនៅទំព័រ៣]
Photo by Chris Hondros/Getty Images