Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

2

O Dijina dia Nzambi mu Mikanda ia Ngeleku

O Dijina dia Nzambi mu Mikanda ia Ngeleku

O akua ku tokuesa o milongi ia Bibidia, ejiia kuila o dijina dia Nzambi, di moneka mu Tetragrama (יהוה), a di soneka mu 7. 000 dia ji veji, mu Mikanda ia Hebalaiku. Maji saí iâ, a banza kuila o dijina didi, ki di moneka mu Mikanda ia Ngeleku. Mukonda dia kiki, o ji Bibidia mu kingileji kia ubhe, ki jene mu tumbula o dijina dia Jihova. Né muene o Mikanda ia Hebalaiku, muene o Tetragrama, o alunguludi a soneka “Ngana,” mu veji dia ku soneka o dijina dia Nzambi.

Mu Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas, tu sanga-mu o dijina dia Nzambi. Mu Mikanda ia Ngeleku, o dijina dia Jihova a di soneka mu 237 a ji veji. Kioso kia soneka o dijina dia Nzambi, o alunguludi a banze mu ji pondo jiiadi ja beta-kota: (1) O mikanda ia Ngeleku, i tuene na-iu lelu, ji kopia. O jimidi ja ji kopia ja lelu, a ji bhange mu hama jiiadi ku dima, tundé kia bhange o mikanda ia dianga. (2) Tundé o thembu ienioió, kioso kia katula o kopia a lungulula o Tetragrama ni kizuelu Kyʹri·os, kilombolola “Ngana,” mu dimi dia Ngeleku mba a katula o mikanda mua lungulula o dijina dia Nzambi.

O Kibuka kia ku Lungulula o Bibidia, Tradução do Novo Mundo, a solo ku katula o kopia ia Tetragrama ia mikanda ia Ngeleku mu moneka o dijina dia Nzambi. Ene a solo ku bhanga kiki, mukonda:

  • O ji kopia ja Mikanda ia Hebalaiku ja izuua ia Jezú, ni ia jipoxolo jê, ja kexile mu longa na-ju o athu, ja kexile ni Tetragrama ioso. M’ukulu athu ofele akexile mu banza mu maka enhá. Lelu o ji kopia ja Mikanda ia Hebalaiku, a ji bhange mu hama ia dianga, a ji sange mu Qumran, o isoneku iala-mu ki bhangesa ku kala ni phata ia lungu ni dijina dia Nzambi.

  • Mu izuua ia Jezú ni ia ji poxolo jê, o Tetragrama ia monekene ué mu mikanda ia Ngeleku ni Mikanda ia Hebalaiku. Mu hama ia dianga, o akua ku tokuesa o Bibidia a banzele kuila o Tetragrama ki i monekene mu Septuaginta Grega, ni mu Mikanda ia Hebalaiku. Mu 20 a hama, o akua ku tokuesa o Bibidia, a di longo jimbandu ja Septuaginta Grega ja kexile mu izuua ia Jezú. Mu jimbandu ja Septuaginta Grega, tu sanga-mu o dijina dia Nzambi mu ijimbuete ia Hebalaiku. Maji mu izuua ia Jezú, mu Mikanda ia Ngeleku mua kexile o dijina dia Nzambi. Ku hama ia kauana, K.K., o mikanda ioso ia Septuaginta Grega, kála o Códice Vaticano Códice Sinaítico, ki mu kexile o dijina dia Nzambi mu divulu dia Dimatekenu ni Makatukilu (mua tundu o ji kopia ja mukuá ja mikanda). Mu kiki, ki tu tokala ku diuana mukonda dia ku kamba ku sanga o dijina dia Nzambi mu Mikanda ia Kikutu kia Ubhe, o Mikanda ia Ngeleku.

    Jezú uambe: “Eme ngeza mu dijina dia Tata iami.” Muéne uambele ué kuila uejile mu ijidisa o “dijina dia Tata”

  • O Mikanda ia Ngeleku, ilondekesa kuila Jezú ua tumbula o dijina dia Nzambi, iú ua longo ué o dijina didi ku akuâ. (Nzwá 17:6, 11, 12, 26) Jezú uambe: “Eme ngeza mu dijina dia Tata iami,” muéne uambele ué kuila uejile mu ijidisa o “dijina dia Tata.”—Nzwá 5:43; 10:25.

  • Mukonda dia kuila o Mikanda ia Ngeleku a i bandekesa mu Mikanda ia Hebalaiku, o dijina dia Jihova ki di moneka kiavulu. Ku hama ia dianga K.K. o dixibulu Tiiaku uambela o tufunga tua Jeluzaleme: ‘Ximá ua mu jimbulula kioso Nzambi mu kaxi ka ifuxi, ua solo ku katula-mu o mundu uê phala kuambata o dijina diê.’ (Ikalakalu 15:14) Tiiaku ua tumbula o dijina dia Nzambi, mukonda tundé ukulu o athu ejidile kuila Nzambi uene ni dijina.

  • Mu Mikanda ia Ngeleku, o dijina dia Nzambi a di sosola ka di soneka dioso. Mu divulu dia Dijingunuinu 19:1, 3, 4, 6, o dijina dia Nzambi, di moneka ué “Aleluia.” Kizuelu kia tundu mu dimi dia Hebalaiku, dilombolola “Ximana Jah!” O kizuelu “Jah,” kilombolola dijina dia Jihova dio sosolole. Majina avulu mu Mikanda ia Ngeleku, a tundu mu dijina dia Nzambi. Saí madivulu amba kuila, o dijina dia Jezú dilombolola “Jihova Mubhuludi.”

  • O Jikidistá Jijudé, akexile mu tumbula o dijina dia Nzambi mu mikanda iâ. O isoneku ia lungu ni ijila, a i zubha mu 300 K.K., a i xana Tosefta, iambe ia lungu ni madivulu akexile mu a jokotesa kia sábhalu: “O madivulu, ni tudivulu tua akua minim [a a fikile kuila jikidistá ji Judé], akexile mu a ta mu túbhia ni madivulu moso ni mikanda mua kexile o dijina dia Nzambi.” O divulu didi, di zuela ué ia lungu ni mulongexi Yosé, mukua Ngalileia, ua kexile ku muenhu ku hama jiiadi ja dianga K. K., uambe kuila mu izuua ia mukua ia semana “saí muthu u tandujula o jimbandu muala o Dijina dia Nzambi, [mu mikanda ia Jikidistá] o ji sueka, o jimbandu ja mukuá u ji ta mu túbhia.”

  • O akua ku tokuesa o Bibidia ejiia kuila, o dijina dia Nzambi, tu di sanga mu Mikanda ia Hebalaiku, ni ia Ngeleku. O Dicionário Bíblico Anchor, i zuela ia lungu ni “Tetragrama mu Kikutu kia Ubhe.” Saí ima ilondekesa kuila, mu Tetragrama, o Dijina dia Nzambi, Yahweh, dia kexile mu moneka mu K[ikutu] K[ia Ubhe] saí izuelu ia kexile mu moneka mu K[ikutu] K[iokulu] kioso kia soneka o madukumento a dianga a NT.” George Howard, mukua ku tokuesa o Bibidia uambe: “Mukonda dia ji Tetragrama mu madivulu a Bibidia, ku i soneka mu dimi dia Ngeleku, mu [Septuaginta], mua kexile milongi ia akua ngeleja, tu tena ku xikina kuila mu K[ikutu] K[ia Ubhe], mu ku tumbula o Bibidia, a bhake kiambote o Tetragrama mu ibatulu ia Bibidia.”

  • O asoneki a Bibidia a soneka o dijina dia Nzambi, mu Mikanda ia Ngeleku. Saí alunguludi a bhange kiki, ande dia ku bhanga o Tradução do Novo Mundo. Iâ, o maijina a madivulu ni a a lunguludi: A Literal Translation of the New Testament . . . O Manuscrito Vaticano ia Herman Heinfetter (1863); Bíblia Pastoral ia Benjamin Wilson (1864); Epístolas de Paulo mu kingileji kia Ubhe a i lungulula kua George Barker Stevens (1898) St. Paul’s Epistle to the Romans, a i lungulula kua W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters (inglês), a i bhange kua J.W.C. Wand, bispo ia Lon­dres (1946). Pablo Besson mukua espanha, ua lungulula Novo Testamento mu dimi dia espanhol, mu dimatekenu dia 20 a hama. Kioso kia lungulula o dijina dia “Jihova,” mu divulu dia Luka 2:15 ni Juda mu velusu 14, mu ji nota o dijina ua di soneka mu 100 a ji veji mu ibatulu ia mukuá muéne uambe kuila, o dijina dia Nzambi a tokala ku di soneka. Ande dia athu enhá ku lungulula o Bibidia, o Mikanda ia Hebalaiku ni ia Ngeleku, ku hama 16 ni mivu iengi ia kaiela-ko, o Tetragrama ia monekene mu jimbandu javulu. Mu Alemão, o dijina dia “Jihova,” di moneka mu 11 dia ji velusu, (mu dimi dia Hebalaiku kilombolola “Yahweh”) Mu Mikanda ia Ngeleku, o alunguludi a soneka o dijina dia Nzambi, bhu kaxi ka kizuelu “Ngana.” Mu Alemão, o dijina dia Nzambi, a di soneka mu 70, a ji veji mu ji nota.

    Dijina dia Nzambi, mu divulu dia Ikalakalu 2:34, mu Bibidia Emphatic Diaglott, ua i soneka Benjamin dia Wilson (1864)

  • O dijina dia Nzambi, tu di sanga mu midi ia madimi mu Bibidia mu Mikanda ia Ngeleku. Athu avulu a tokala ku ixi ia África, ku América, ku Asia, akua Europa, ni ilhas do Pacífico, a tumbula o dijina dia Nzambi sé hele. (Tanga o jimbandu ja 12 ni 13 mu divulu kaka.) O alunguludi a jixi jiji, a soneka o dijina dia Nzambi, mukonda dia ima i tua tange kiá ia lungu ni alunguludi a mukuá. Saí ji Bibidia a ji lungulula kindala, mu kifika o Bibidia Rotumana (1999), o dijina dia “Jihova” di moneka 51 a ji veji, mu 48 a ji velusu, mu Kikutu Kiobhe, o Bibidia bataque-toba (1989), ia Indonésia o dijina “Jahowa,” a di soneka mu 110 dia ji veji.

    Dijina dia Nzambi, mu divulu dia Máluku 12:29, 30, mu dimi dia Hawaiian

Mu kidi, saí ima iavulu ilondekesa kuila, o dijina dia Jihova a di soneka mu ji Bibidia javulu, mu Mikanda ia Ngeleku. O alunguludi ia Tradução do Novo Mundu, ka sueka o dijina dia Nzambi. Ene a xila o dijina dia Nzambi, ka xikina ku sueka o dijina diala mu mikanda a i soneka kiá ukulu.—Dijingunuinu 22:18, 19.