Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU 23

“Ivwenu o Ima i Nganda Mitangela”

“Ivwenu o Ima i Nganda Mitangela”

Phawulu wazokela o kidi bhupholo dya athu exile ni njinda ni bhupholo dya afundixi

Adikatula mu divulu dya Ikalakalu 21:18–23:10

1, 2. Ihi yabhangesa poxolo Phawulu kuvutuka mu Jeluzaleme, ni ibhidi yebhi yadibhana nayo koko?

 PHAWULU wexile mukwenda mu ikoka ya mbanza ya Jeluzaleme, yezalele ni athu. Mu mivu yavulu o mbanza ya Jeluzaleme yexile o mbanza yabetakota phala o jiselevende ja Jihova. Mukonda dya kiki, athu avulu atungilemu exile mu dizangeleka. Phawulu wejidile kwila Jikidistá javulu mu mbanza yiyi adikwatenena mu ima yabhitile mu ukulu, mu veji dya kutendela o ima yamesenene Jihova phala o mundu wê. Phawulu watundu ku Efezu, wayi ku Jeluzaleme phala kukwatekesa o jiphange abhindamene kikwatekesu mu xitu. Mwene wamono we kwila sayi Jikidistá ku Jeluzaleme katendele luwa kwila o Jikidistá kabhingile dingi kutumaka o Kijila kya Mozé. (Ika. 19:21) Sumbala wejidile o ibhidi yejidibhana nayu mu mbanza yiyi, mwene kalungulula o kibanzelu kyê kya kuya-ku.

2 Ibhidi yebhi yadibhana nayo Phawulu mu Jeluzaleme? Kibhidi kimoxi kyejile bhukaxi ka akayedi a Jezú kuma amoxi mudyâ atandanganya mukonda dya ima yevu yalungu ni Phawulu. O ibhidi ya makota yejile bhukaxi ka jinguma ja Kidistu. Ene atatela makutu avulu kwa Phawulu, amubeta, amutangela kwila ejimujibha. Mukithangana kyenyokyo o ibhidi yiyi yabhana o ufolo kwa Phawulu phala kudizokela. O kulenduka, o kuswina ni kixikanu kya Phawulu mukudibhana ni ibhidi yiyi, ibhana phangu yambote phala o jikidistá lelu. Tumone kyebhi kitubhanga kiki.

“Ene amateka kuximana Nzambi” (Ika. 21:18-20a)

3-5. (a) Phawulu wadyongekele ni ananyi kyoso kyabhixila mu Jeluzaleme, ni maka ebhi azwela mu kyônge kiki? (b) Mbote yebhi itukatula mu kyônge kya Phawulu ni tufunga mu Jeluzaleme?

3 Kyoso kyabhixila mu Jeluzaleme, mu kizuwa kya kayela Phawulu ni akayedi’ê adyongeka ni tufunga. Jipoxolo exile ku mwenyu ka atumbula, nange mu kithangana kyenyokyo ayile mu sidivila mu jimbanza jengi. Maji Tiyaku, o phang’ya Jezú, wexile mu Jeluzaleme. (Nga. 2:9) Kyoso Phawulu kyexile ni “tufunga twoso”, nange Tiyaku mwéne wendesa o kyônge.—Ika. 21:18.

4 Phawulu wamenekena o tufunga, “yu wa atangela o ima ya bhangele Nzambi ku akwa jixi jengi, bhukaxi ka ukunji wê.” (Ika. 21:19) O ima yazwela Phawulu yakolokotesa o jiphange. Lelu tusanguluka we kyoso kitwivwa kwila mu jixi jengi athu avulu amuxikina o kidi.—Jisa. 25:25.

5 Nange Phawulu wazwela yalungu ni ima yasangela o jiphange akwa Europa phala kukwatekesa o jiphange mu Jeluzaleme. O henda yalondekesa o jiphange atungile mu jixi ja makanga, yabhangesa o jiphange mu Jeluzaleme kusanguluka ni njimbu ya Phawulu, mukonda dya kiki o tufunga “amateka kuximana Nzambi.” (Ika. 21:20a) Kyene we kimoxi lelu, jiphange javulu abhita mu mavuwa mba ala ni mauhaxi, adivwa kyambote kyoso o jiphange kya akwatekesa, ni kwaswinisa bhukaxi ka izwelu.

Avulu akexile hanji “mu kayela o Kijila kya Mozé ni kuswina kwoso” (Ika. 21:20b, 21)

6. Maka ebhi atangela kwa Phawulu?

6 O tufunga atangela kwa Phawulu kwila kwexile maka ku Judeya alungu ni mwene. Amutangela exi: “Phang’yetu manu Phawulu, eye wejiya kwila mazunda a Jijudé axikana Ngana, ene mu kayela o Kijila kya Mozé ni kuswina kwoso. Maji ene évukwila eye wa mu longa o Jijudé joso atungu mu jixi jengi kuxisa o Kijila kya Mozé, mu kwa tangela kwila katokala kusaya o twana twâ, mba kukamba kukumbidila o itumu yoxinde kyá.” aIka. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Kibanzelu kyahi kyayibha kyexile nakyu o Jikidistá Jijudé? (b) Mukonda dyahi o kibanzelu kiki ki kilombolola kwila ene kafwamene kukala Jikidistá?

7 Mu 20 a mivu kudima o Kijila kya Mozé, akijimwine kyá. Maji mukonda dyahi o Jikidistá amesenene hanji kukikayela? (Kol. 2:14) Ku muvu wa 49 K.K. o jipoxolo ni tufunga mu Jeluzaleme atumikisine mukanda wambe kwila o Jikidistá akwa jixi jengi kabhingile kwasaya né kutumaka o Kijila kya Mozé. (Ika. 15:23-29) Maji o mukanda kiwazwelele yalungu ni Jikidistá Jijudé,  avulu mudyâ akambele kutendela kwila o Kijila kya Mozé akijimwine kyá.

8 O kwila o kibanzelu kiki kilombolola kwila o maxibulu yó Jijudé kafwamene kukala Jikidistá? Kana. Mu ukulu ene kexile mubheza jinzambi ja makutu ni kwila mu kithangana kyenyokyo amesenene kuvutuka mu ubhezelu wa makutu. Jihova mwéne wabhanene o Kitumu kyokyo ku Jijudé. Ki yexile we milongi ya makutu mba ya madimonyo, kana. Maji o Kijila kyalungile ni kikutu kyokulu, o Jikidistá atokalele kubelesela o kikutu kya ubhe. Phala kubheza Jihova mu ukexilu wa kidi, o Jikidistá kabhingile dingi kubelesela o kikutu kya Kijila. O Jikidistá Jijudé akambele kutendela kwila kabhingile dingi kutumaka o kikutu kya Kijila mukonda dya kikutu kya ubhe. bJel. 31:31-34; Luk. 22:20.

“Athu oso anda mona kwila o ima ya mu kutatela, ya makutu” (Ika. 21:22-26)

9. Ihi yexile mulonga Phawulu yalungu ni Kijila kya Mozé?

9 O athu atatela kwila Phawulu wexile mulonga o Jijudé joso atungu mu jixi jengi kuma ‘katokalele kusaya o twana twâ, katokalele we kukumbidila o itumu yoxinde kyá’. Phawulu wexile mubokela akwa jixi jengi ni Jijudé, kyenyiki wexile mwatangela kwila akwa jixi jengi kabhingile dingi kubelesela o Kijila. Mwene wexile we mulondekesa o kitondalu kya athu exile mujijidika o Jikidistá akwa jixi jengi kubelesela o Kijila kya Mozé mu kwasaya. (Nga. 5:1-7) Mu jimbanza mwexile muya, Phawulu wabokela we o njimbu yambote ku Jijudé. Mwene wexile mujimbulula ku Jijudé kwila o kufwa kwa Jezú kwajimwine o Kijila ni kwila o muthu amumono kwa Nzambi kala muthu wayuka bhukaxi ka kixikanu kyê, kana bhukaxi ka kubelesela o Kijila.—Lom. 2:28, 29; 3:21-26.

10. Kyebhi Phawulu kyexile musuwa o jiphange exile mubelesela ima yalungu ni Kijila kya Mozé?

10 Maji Phawulu wexile we musuwa o jiphange exile mubelesela ima yalungu ni Kijila kya Jijudé, kala kukamba kukalakala kya Sábhalu mba kukamba kudya o kudya kwofidise mu Kijila. (Lom. 14:1-6) Kexile we mujijidika o athu kwasaya mba kukamba kwasaya. Phawulu wasaye Timote phala kabhangese o Jijudé kudibhukana, mukonda o tata ya Timote wexile Ngeleku. (Ika. 16:3) Kala muthu watokalele kusola se ejimusaya mba kana. Phawulu watangela akwa Ngalásya: “Kusaya ni kukamba o kusaya kikwala ni valolo, maji o kima kyala ni valolo o kixikanu kijila mukonda dya henda.” (Nga. 5:6) Mu kiki, o muthu kabhingile kumusaya phala kubelesela o Kijila mba phala kubheza Jihova. O muthu wejibhanga kiki, wejilondekesa kwila wakambele kixikanu.

11. Kitendelesu kyebhi kyabhana o tufunga kwa Phawulu, kwabhingile ihi phala kukibelesela? (Tala we kulwiji.)

11 Sumbala o itatesu kwa Phawulu yexile ya makutu, maji yexile mu tandanganyesa o Jikidistá Jijudé. Mukonda dya kiki o tufunga abhana o kitendelesu kiki kwa Phawulu: “Twala ni kiwana kya mala ate kikutu kwa Nzambi. Ambata o mayala yá, mu dizelese kala kituma o Kijila, dikila o ibhindamu yâ phala a bhute o ndemba yâ. Kyenyiki, athu oso anda mona kwila o ima ya mu kutatela, ya makutu ni kwila eye wa mu kwenda mwene kyambote ni kubelesela we o Kijila kya Mozé.” cIka. 21:23, 24.

12. Kyebhi Phawulu kyalondekesa kwila wexile polondo phala kubhanga o kima kyamutendelesa o tufunga, ni phangu yebhi yatubhana mwene?

12 Phawulu wejizwela kwila mwene kexile ni kikuma, maji o Jikidistá Jijudé exile mukayela hanji o Kijila kya Mozé. Maji mwene wexile polondo phala kubhanga o kima kyamutendelesa o tufunga, se mu kubhanga kiki ki kyeji bhukumukina o kitumu kya Jihova. Kithangana kudima, mwene wasoneka: “Mwaxaxi ka akwa kukayela o Kijila, nga dibhange ngi mukwa kukayela o Kijila, sumbala ki ngala bhoxi dya Kijila, phala kukwatekesa yó akayela o Kijila.” (1 Ko. 9:20) Mu kiki Phawulu wabelesela o kitendelesu kya tufunga twa Jeluzaleme, yu wedile kala “mukwa kukayela o Kijila.” Mu kubhanga kiki mwene wabhana phangu phala etu lelu yalungu ni kubelesela o tufunga ni kukamba kujiza phala o ima a ibhanga kala kitwamesena.—Jih. 13:17.

Se mu kubhanga kima ki kyeji bhangesa Phawulu kubhukumukina o kitumu kya Jihova, mwene wexile polondo phala kukayela o ndunge ya akwâ. O kwila kyene we ki ubhanga?

“Mwene katokala kukala ku mwenyu!” (Ika. 21:27–22:30)

13. (a) Mukonda dyahi sayi Jijudé abhange kavwanza mu tembulu? (b) Kyebhi Phawulu kyamubhulula?

13 O ima mu tembulu kiyabhiti kyambote. Ku disukilu dya izuwa kyoso kyexile mu kumbidila o kikanenu kyâ, Jijudé atundile mu kibatu kya Azya amono Phawulu, ya amutatela kwila mwene wambata akwa jixi jengi mu tembulu. Kiki kyabhekesa kavwanza kadikota! Se o kabhitangu ka kibuka kya masoladi keji kuya phala kumukwatekesa, Phawulu ejimujibha ni kibetu. Né kiki, o kabhitangu watumu kukuta Phawulu. Tunde mu kizuwa kyenyokyo, kwabhiti mivu iwana phala kujituna Phawulu. Né kiki wexile hanji mu kilwezu. Kyoso o kabhitangu kyebhwidisa ku Jijudé se mukonda dyahi exile mubeta Phawulu, ene amateka kudikola kyavulu. Mukonda dya kavwanza, o kabhitangu katendela kima. Mu kusukaku, Phawulu amwambata mu kididi kya kondama. Kyoso Phawulu ni masoladi akwa Loma kyexile phala kubokona mu mbonge ya masoladi, Phawulu wambela o kabhitangu ka kibuka kya masoladi: “Nga kudyóndo, ngehele ngi tangela kima ku mundu.” (Ika. 21:39) O kabhitangu wamuxikina, mu kiki Phawulu wamateka kuzokela o kixikanu kyê ni kuswina kwoso.

14, 15. (a) Ihi yajimbulula Phawulu ku Jijudé? (b) Ihi yabhange o kabhitangu ka masoladi phala kwijiya se mukonda dyahi o Jijudé azembele Phawulu?

14 Phawulu wambe: “Ivwenu o ima i nganda mitangela.” (Ika. 22:1) Kuma wazwela nawu mu dimi dya Hebalayiku, o mundu watululuka. Wajimbulula ni kidi kyoso se mukonda dyahi wakituka mukayedi wa Kidistu. Mu kubhanga kiki, Phawulu wazwela ima yabhangesa o Jijudé kuxinganeka. Phawulu wadilongele ni mulongexi wafumanene Ngamadiyele, wazukutisa we o maxibulu a Kidistu. Amoxi mudyâ nange ejidile o maka enyá. Maji kyoso kyexile muya ku Damasku, Jezú wazwela-nê bhukaxi ka kisumwa. O athu exile mukwenda ni Phawulu amono o mukengeji wexile mubhenya, “maji katendela o izwelu ya muthu wakexile muzwela” ni Phawulu. (tala o nota de estudo mu Ika. 9:7; 22:9, mu nwtsty, mu phutu.) Mu kusuluka, athu exile mukwenda ni Phawulu amuxinjikila katé ku Damasku, mukonda mwene kexile mumona kima. Sayi diyala amwixana Ananiya amwijidile ku Jijudé atungile kwenyoko, wasake Phawulu bhukaxi ka madiwanu.

15 Mu kusuluka Phawulu wambe kwila kyoso kyavutuka mu Jeluzaleme, Jezú wamutukulukila mu tembulu bhukaxi ka kisumwa. Mu kithangana kiki o Jijudé adikola ni dizwi dya swina: “Jibhenu o diyala didi, mwene katokala kukala ku mwenyu!” (Ika. 22:22) Phala kubhulula Phawulu, o kabhitangu ka kibuka kya masoladi, watumu kubokwesa Phawulu mu mbonge ya masoladi. O kabhitangu ka masoladi watumu kwibhwidisa ni kubeta Phawulu phala kwijiya se mukonda dyahi o Jijudé amuzembele. Phala kudilanga Phawulu wambe kwila wexile mukwa Loma. Kyene we kimoxi lelu, o jiselevende ja Jihova ene mukatula mbote ku ijila ya jinguvulu phala kuzokela o kixikanu kyâ. (Tala o kaxa “ O kitumu kya Loma ni ujitu wa kukala mukwa Loma,” mu difwe 210, ni kaxa “ O Jimbangi ja Jihova azokela o ufôlo wâ mu jinzo ja kufundisa.”) Mu kwijiya kwila Phawulu wexile mukwa Loma, o kabhitangu wamono kwila watokalele kusota ndunge yengi phala kubhangesa Phawulu kuzwela. Mu kizuwa kya kayela, mwene wayi ni Phawulu mu inzo yabetakota ya kufundisa ya Jijudé. Ene adyongeka benge-benge phala kufundisa Phawulu.

“Eme ngi Falizewu” (Ika. 23:1-10)

16, 17. (a) Ihi yabhiti kyoso Phawulu kyamateka kuzwela mu inzo ya kufundisa? (b) Kyebhi Phawulu kyabhana phangu ya kulenduka kyoso kyamubhana huxi?

16 Phawulu watale swí ku athu oso exile mu inzo ya kufundisa, yu wambe: “Enu akwetu, phange jami, ngitena kuzwela kwila o kitongolwelu kyami kyazele, mukonda katé mu kizuwa kya lelu, ki nga bhange kima kyayibha bhu pholo ya Nzambi.” (Ika. 23:1) Mwene kazwela dingi kima. O Bibidya yamba: “Mukonda dya kiki, o mukunji wadikota Ananiya watumu kwa yó a mu zukamene phala ku mubhana huxi ku dikanu.” (Ika. 23:2) Mu kubhanga kiki, ene axongwena Phawulu, amulondekesa we katombo mukonda amwixana mukwa makutu sé kumwivwa hanji! Kitudiwana mu kumona kwila Phawulu wamuvutwila wixi: “Kamangonya! Nzambi wanda ku kaxtikala. Eye waxikama phala ku ngi fundisa kala kituma o Kijila, maji wa mu bhukumukina we o Kijila mu kutumina ku ngi beta?”—Ika. 23:3.

17 Amoxi akexile kwenyoko kasasumuka mukonda dya kubeta Phawulu, maji asasumuka mukonda dya kima kyazwela Phawulu! Ene ambe: “Eye wa mu xongwena o mukunji wadikota wa Nzambi?” Mu kusuluka Phawulu walondekesa o kulenduka ni kwila wexile mubelesela o Kijila. Mwene wambe: “Phange jami, eme ki ngejidile kwila, mwene mukunji wadikota. Mukonda kyosoneke kwila: ‘Kana kuzwela kyayibha yalungu ni mutwameni wa mundu wé.’” d (Ika. 23:4, 5; Mak. 22:28) Phawulu wasoto ndunge yengi. Mu kumona kwila mu inzo ya kufundisa mwexile Jifalizewu ni Jisadusewu, wambe: “Enu akwetu, phange jami, eme ngi Falizewu, ngi mon’a Jifalizewu. A mu ngi fundisa mukonda ngixikina kwila, o madifundu anda fukunuka.”—Ika. 23:6.

Kala Phawulu, etu tusota kuzwela o ima ixikina o athu atokala mu ngeleja yengi

18. Mukonda dyahi Phawulu wambe kwila wexile Falizewu, ni kyebhi kitutena kukayela o phangu yê mu kuzwela ni athu?

18 Mukonda dyahi Phawulu wambe kwila wexile Falizewu? Mukonda wexile “mon’a Jifalizewu”, o mwiji wê watokalele ku kibuka kiki. Kyenyiki avulu exile mumumona hanji kala Falizewu. e Mukonda dyahi Phawulu wasokesa o kidyelelu kyê ku difukunukinu ni milongi yaxikinine o Jifalizewu? Sayi athu amba kuma o Jifalizewu axikinine kwila o muthu kyoso kyafwa o mwenyu wê ki ufwe, mba se wexile muthu wambote andamuvwala kala muthu wengi. Phawulu kaxikinine o milongi yiyi maji waxikinine ku difukunukinu dyalongo Jezú. (Nzw. 5:25-29) Maji kala Falizewu, Phawulu waxikinine ku kidyelelu kya kwila o muthu utena kuvutuka ku mwenyu. Maji o Jisadusewu kaxikinine kwila o muthu wafu utena kuvutuka dingi ku mwenyu. Tutena kukayela o ndunge ya Phawulu mu kuzwela ni akwa Katolika ni akwa Protestante. Tutena kuzwela kwila, kala ene, etu tuxikina kwa Nzambi. Kidi kwila ene axikina ku Tilindade, maji etu tuxikina kwa Nzambi ya kidi. Né kiki etu enyoso tuxikina kwila kwene Nzambi.

19. Mukonda dyahi o mvunda mu inzo ya kufundisa ya dibandekesa?

19 O ima yazwela Phawulu yabhangesa o athu mu inzo ya kufundisa kudiwanuna. O Bibidya yamba: “Kyenyiki, kwexile jibuya javulu. Sayi jimesene ja kulonga o Kijila atokala ku kibuka kya Jifalizewu emana, anga amateka kuzoka ni kuswina kwoso, exi: ‘Etu ki tumono kituxi ku diyala didi. Maji se sayi nzumbi mba anju yazwela nê . . . ’” (Ika. 23:9) O kibanzelu kya kwila sayi anju yazwela ni Phawulu, o Jisadusewu akiyibhile mukonda kaxikinine kwila kwene ji anju! (Tala o kaxa “ O Jisadusewu ni Jifalizewu,” mu difwe 214.) O mvunda ya dibandekesa, o kabhitangu ka masoladi watumu o masoladi kukatula Phawulu mwaxaxi kâ. (Ika. 23:10) Né kiki Phawulu wexile hanji mu kilwezu. Mu kusuluka ihi yabhiti-nê? Twanda dilonga o maka enyá mu kibatulu kyakayela.

a Phala kulanga o ibhindamu mu nzumbi ya Jikidistá javulu mu Jeluzaleme, nange ilunga yavulu yexile mudyongeka mu jinzo ja jiphange.

b Mivu ku pholo, poxolo Phawulu wasoneka o mukanda ku akwa Jihebelewu, walondekesa kwila o kikutu kya ubhe kyabeta dingi kota. Mu mukanda yú walondekesa ni kidi kyoso kwila o kikutu kya ubhe kyabhinganesa o kikutu kyokulu. Phawulu wazwela ima yejikwatekesa o Jikidistá Jijudé kutambwijila yó exile muzwela kwila o Kijila kya Mozé kyexile hanji ni valolo. O yazwela mwene yaswinisa we o kixikanu kya Jikidistá afikile kwila o Kijila kya Mozé kyexile hanji ni valolo yavulu.—Jih. 8:7-13.

c Akwa kutokwesa amba kwila o mayala yá abhange kikanenu kya Nazilewu. (Dya. 6:1-21) Kidi kwila o Kijila kya Mozé mweji kumbidila o kikanenu kiki, akijimwine kyá. Né kiki, nange Phawulu wabanze kwila ki kyexile kima kyayibha o mayala yá kukumbidila o kikanenu kyabhangele kwa Jihova. Kyenyiki, ki kyexile kima kyayibha Phawulu kudikila o ibhindamu yâ ni kwaxinjikila. Kitwejiya se o kikanenu kiki kyalungu ni ihi. Maji Phawulu kejixikina kusatela ibhaku (kala kyexile mubhanga o Jinazilewu), mu kuxikina kwila kiki kyejibhwisa o ituxi ya mayala yá. O sata yayuka ya Kidistu yabhangesa o jisata jojo kukamba valolo. Mu yoso yabhange Phawulu tutena kudyelela kwila, kejixikina kubhanga kima kyejixidisa o kitongolwelu kyê.

d Sayi athu amba: Kuma Phawulu kexile mumona kyambote, kejidile kwila o mukunji wa dikota mwéne wexile muzwela. Mba nange mukonda dya kukala mivu yavulu dikanga dya Jeluzaleme, mwene kejidile o muthu wexile mukalakala kala mukunji wa dikota. Mba nange mukonda dya mundu, Phawulu kamono o muthu watumu ku mubhana huxi.

e Ku muvu wa 49 K.K., kyoso o jipoxolo ni tufunga kyatonginina se akwa jixi jengi atokalele kubelesela o Kijila kya Mozé, amoxi ku Jikidistá a atumbula kala “athu atokalele ku kibuka kya Jifalizewu, axikinine Ngana.” (Ika. 15:5) Kiki kilondekesa kwila o Jikidistá jojo exile mwamona hanji kala Jifalizewu.