Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU 26

“Sé-ku Muthu Mudyenu Wanda Fwa”

“Sé-ku Muthu Mudyenu Wanda Fwa”

Phawulu walondekesa henda ku athu ni kixikanu kyadikota kyoso o naviyu mwakexile yabudika ku musanza

Adikatula mu divulu dya Ikalakalu 27:1–28:10

1, 2. Njila yebhi yeji bhanga Phawulu, ni ihi yabanze mwene?

 “WANDAYA mwene kwa Sézalu.” Phawulu wexile muxinganeka mu izwelu yiyi ya nguvulu Festu, mukonda kyoso kyeji bhixila kwa Sézalu o mwenyu wê weji lunguluka. Phawulu wexile kyá mu kaleya mu mivu iyadi, o kuya ku Loma kikweji mubhangesa kukala mu kangolonda. (Ika. 25:12) Maji Phawulu kexile ngó mubanza kumona o dikumbi kuboba, ni kumona ididi yafwama kana. Mwene wexile we mubanza mu ima yeji dibhana nayu kupholo, kyoso kyeji bhixila ku Loma.

2 Phawulu wadibhele kyá ni ilwezu “mu musanza wa kalunga” mu ithangana yavulu, mu veji jitatu o naviyu mwakexile Phawulu yabudikile, wabhitile we usuku ni kizuwa kimoxi mu musanza. (2 Ko. 11:25, 26) O njila yiyi ki yadifwile ni jinjila ja mukwá kyoso kyexile mukalakala kala mukunji wa jixi jengi. Phawulu wende njila kala pelezu, wende njila yalebha. Tunde ku Sezaleya ndu ku Loma kwexile 3.000 ja jikilómetulu ndenge. O kwila watena kubhuluka ku musanza? Se kyene, o kwila amubalakala ku Loma ni ku mujibha? Lembalala kwila mwene amufundisa ku Mutumini wexile dingi ni kutena ku mundu wa Satanaji, mu izuwa yenyoyo.

3. Phawulu wexile polondo phala kubhanga ihi, ni ihi itwanda mona mu kibatulu kiki?

3 Twamono kyá kwila Phawulu wadibhana ni ibhidi yavulu. Ihi i ubanza? O kwila mwene wexile mubanza kuma Jihova keji mukwatekesa mu ibhidi yeji kwiza ku pholo? Kana! Sumbala Phawulu wejidile kwila weji dibhana ni ibhidi, maji kejidile se yene yejikwiza mu maukexilu ebhidi. Mukonda dyahi mwene weji kwehela kwila o hele imukatula o kusanguluka kwê mu ukunji? (Mat. 6:27, 34) Phawulu wejidile kwila Jihova wamesenene kuma kabasa kithangana mwene uboka o njimbu yambote ya Utuminu wê ku athu oso ni ku jinguvulu. (Ika. 9:15) Phawulu wamesenene kubhanga o kikalakalu kiki né mwene ni ibhidi. Kiki kyene we kitwamesena. Tuxinjikile Phawulu mu njila yiyi ni tumone se ihi itutena kudilonga mu phangu yê.

“O kitembwe kyakexile mu bhusila kwengi” (Ika. 27:1-7a)

4. Phawulu wamateka mu kwenda njila mu naviyu yexile mukwambata ihi, ni ananyi exile ni mwene?

4 Phawulu ni jipelezu ja mukwá a abhakula ku kabhitangu ka kibuka kya masoladi amwixana Julyu. Julyu wasolo kwila ene asambela mu naviyu yabhixila ku Sezaleya. O naviyu exile mubhanga nayu wenji, o yene yatundile ku Ndalamitu, ditabhu dya kexile ku mbandu kufwila o dikumbi ku Azya Menor. Ku sambwa ya Ndalamitu kwakexile o mbanza ya Mitilene ku kikôlo kya Lesbos. Tunde ku Sezaleya, o naviyu yiyi yayi ku mbandu ya thunda ni ku mbandu kufwila o dikumbi. O naviyu yexile mukwimana mu njila phala o jingenji kukatulamu o imbamba yâ ni kutamu imbamba yengi. Mu jinaviyu jiji kimwexile ididi yafwama phala kukalamu, bengebenge phala o jipelezu. (Tala o kaxa “ Kwenda njila mu musanza wa kalunga ni jinaviyu ja kwambata o imbamba.”) Mwaxaxi ka jipelezu jojo, Phawulu ki mwene ngó wexile Kidistá. Phange jiyadi exilenê, Adistaku ni Luka. Luka mwéne wasoneka o musoso yú. Kitwejiya se o makamba yá a Phawulu éne afutu o kitadi phala kwenda o njila yiyi mba se ayi kala akwatekexi’ê.—Ika. 27:1, 2.

5. Kyebhi Phawulu kyamuswinisa ku Sidónya, ni ihi itudilonga ku maka enyá?

5 Mu kubhita kizuwa kya muvimba mu musanza wa kalunga ene ende 110 dya jikilómetulu ku mbandu ya thunda. O naviyu yabhixila ku Sidónya, mu mbanza ya Sídya. Nange Julyu katalatala Phawulu kala jipelezu ja mukwá, mukonda mwene wexile mukwa Loma, pelezu kexile ni kikuma. (Ika. 22:27, 28; 26:31, 32) Julyu wehela Phawulu kutunda mu naviyu n’a mone o jiphange jê mu nzumbi. O Jikidistá koko asangulukile kyavulu mu kulanga Phawulu mukonda mwene wabhitile thembu yavulu mu kaleya. Eye we utena kuzalela akwenu, mu kubhanga kiki ene anda kuswinisa.—Ika. 27:3.

6-8. Ihi yabhiti ni Phawulu mu njila tunde ku Sidónya ndu ku Sinidu, ni kyebhi kyatena kubokela dingi o athu?

6 Kyoso Phawulu kyatundu ku Sidónya, ene ayi ku Silisya, bhwazukamene o mbanza ya Tálusu, mu mbanza mwavwalela Phawulu. Luka kasoneka se o naviyu yemanene dingi mu jimbandu ja mukwá, maji wambe kwila “o kitembwe kyakexile mu bhusila kwengi.” (Ika. 27:4, 5) Né kiki, tutena kuxinganeka kwila Phawulu wexile mubhana umbangi wa njimbu yambote. Sé phata Phawulu wabhana umbangi ku jipelezu ni ku athu amukwá exile mu naviyu, kala o yó exile mukalakala mu naviyu, o masoladi ni athu exile mu ididi mwexile mu kwaka o naviyu. O kwila etu tukatula mbote mu kithangana kitwala nakyu phala kuboka?

7 Mu kusukako o naviyu yabhixila ku Mila, ditabhu dyexile ku mbandu ya lwiji ku Azya Menor. Kwenyoko Phawulu ni athu amukwá asambela mu naviyu yengi yakexile muya ku Loma. (Ika. 27:6) Mu kithangana kyenyokyo, akwa Ijitu exile mubhana tiliku yavulu ku Loma. O jivaniyu jexile mukwambata tiliku jexile mu kwimana ku Mila. Julyu wasange naviyu yexile mu kwambata tiliku, yu wabhangesa kwila o masoladi ni jipelezu asambelamu. O athu endele mu naviyu mu kithangana kyenyokyo avudile dingi mu veji ya dyanga ndenge. Mu naviyu mwexile 276 ja athu: O akalakadi a naviyu, o masoladi, o jipelezu ni athu amukwá exile muya ku Loma. Kuma o asambela mu naviyu yengi, Phawulu watenene kubokela dingi athu amukwá, mukonda ene adibandekesa.

8 Ene emanene mu mbanza ya Sinidu, mu mbandu ya lwiji ya Azya Menor. Se o kitembu kikyexile mubhusa ni nguzu yavulu, o naviyu yeji tena kwenda o dikanga didi mu kizuwa kimoxi ngó. Maji Luka wambe kwila, ‘ene kamwanyu kamwanyu mu izuwa yavulu, anga abhixila ku Sinidu.’ (Ika. 27:7a) O ibhidi mu njila yadibandekesele. (Tala o kaxa “ O kitembwe kya Kalunga ka Mediterrâneo kyexile mu bhusila kwengi,” mu difwe 238.) Xinganeka kyebhi kyadivu o athu exile mu naviyu, kyoso o kitembu kyexile mudibeta ni nguzu yoso mu naviyu.

“Akexile mu tutakujula mukonda dya kitembu kyadikota” (Ika. 27:7b-26)

9, 10. Ibhidi yebhi yadibhana nayu Phawulu kyoso kyazukama ku Keleta?

9 Ku Sinidu o kabhitangu ka naviyu wamesenene kusuluka o njila, maji Luka wakexile-bhu wambe: “Ki twatenene kusuluka mukonda dya kitembu.” (Ika. 27:7b) Kyoso o naviyu yexile mutunda ku ndundu, yene kiyayi mu njila yatokala, mukonda kitembu kyatundu ku mbandu ya thunda kyalundula o naviyu ku mbandu ya lwiji. Nange kiki kyabhiti ni lusolo lwoso. Mu veji yadyanga o naviyu yakambele kubudika mukonda dya kikôlo kya Xipele, mu kithangana kiki yakambele kubudika mukonda dya kikôlo kya Keleta. Kyoso o naviyu yabhixila ku Salamone, o kibhidi kyabhebhuluka dingi. Mukonda dyahi? O naviyu yabhixila ku mbandu ya lwiji. Mu mbandu yoyo o kitembu ki kyakexile mubhusa ni nguzu yoso. Mu kithangana kyenyokyo o athu exile mu naviyu atululukile. Maji kuma o naviyu yexile hanji ku musanza wa kalunga ene abhingile kuthandanganya mukonda o kixibhu kyazukamene kyá.

10 Luka wambe ni kidi kyoso: “Kyabhonzele kyavulu kwendela ku mbandu a ndundu [ku Keleta], maji twabhixila bhu kididi akixana Matabhu a Tululuka.” Sumbala abhixile kyá ku ndundu, maji kwa abhonzele kukwaka kyambote ni naviyu. Mu kusukaku asange kifikidilu phala o naviyu ku ndundu, ku mbandu ya thunda. Thembu kuxi axala kwenyoko? Luka wambe kwila, “kwabhitile thembu yavulu.” Kya abhonzele kyavulu mukonda kwenda njila bhukaxi ka musanza wa kalunga mu mbeji ya Katutu mba Kamusasadi kyabhonzele kyavulu.—Ika. 27:8, 9.

11. Kitendelesu kyebhi kyabhana Phawulu kwa yó exile-nê mu naviyu, maji ihi yabhange?

11 Sayi athu exile mu naviyu nange abhingi kikwatekesu kya Phawulu, mukonda mwene wexile mukwenda kyavulu mu Kalunga ka Mediterrâneo. Mwene watendelesa phala kasuluke mukwenda njila. Se eji suluka, ‘o imbamba yexile mu naviyu yeji dibota,’ ene we nange eji fwa. Maji o mwendexi wa naviyu ni ngana ya naviyu amesenene kusuluka mu kwenda, mu kubanza kuma eji sanga kididi kya kondama dingi. Ene azwela ni Julyu, avulu mudyâ amesenene kubhixila ku Fenise, ditabhu dyakexile dingi ku pholo. Nange o kididi kiki kya betele dingi kota ni kwila kwene kweji bhitila o kixibhu. Kyoso o kitembu kyatundile ku mbandu ya lwiji kyabhusu bhofele, ene afikile kwila atenene kyá kuya ku Fenise. Mu kusuluka ene amateka kwenda njila.—Ika. 27:10-13.

12. Ibhidi yebhi yadibhana nayu o athu mu naviyu kyoso kyatundu ku Keleta, ni nguzu yebhi yabhange o akalakadi phala ki ibobe?

12 Kwamoneka kibhidi kyengi: Kwamateka kubhusa “kitembwe kya dikota” kyatundu ku mbandu ya thunda. Mu kusuluka ene aswama mu “ka kikôlo ak’exana Kawuda”. Tunde ku ka kikôlo ka Kawuda ndu ku Matabhu a Tululuka, o dikanga dyê dyexile dya 65 kya jikilómetulu. Maji o naviyu eji ku ilundula ku mbandu ya lwiji, katé ki yadiphuphu ku ibumu ya museke mu kibatu kya Afrika. Kuma athandanganyele kyavulu, o akalakadi a naviyu, azawula o ka ulungu kexile mu naviyu. Kwabhingile nguzu yavulu mukonda, o ka ulungu nange kezalele ni menya. Kyenyiki ene abhange yoso phala kukolesa o kifikidilu kya jimvwela, aki kutu ni jingoji mba malubhambu phala o mabaya eji kwendelamu kaye mu menya. Mu kusuluka ene akulumukisa o mvwela yadikota phala o naviyu ka itakujule dingi ku kitembwe. Né mwene ni nguzu yoso yexile mubhanga o athu, o naviyu exile mu itakujula ku kitembu kyadikota. O athu akexile mu naviyu, exile ni wôma wavulu! Mu kizuwa kya katatu, ene atakula o falamenda ya naviyu mu musanza wa kalunga, phala ki ibobe.—Ika. 27:14-19.

13. Kyebhi kyexile o athu akexile kumoxi ni Phawulu mu naviyu?

13 O athu mu naviyu exile ni wôma wavulu. Maji Phawulu ni makamba mê kexile ni wôma mukonda o Ngana Jezú watangele Phawulu kwila wejibhana umbangi ku Loma. (Ika. 19:21; 23:11) Kupholo dya kwenda, sayi anju yamulembalesa o maka enyá. Maji mu semana jiyadi, usuku ni mwanya, o kitembu kya dikota ki kyemanene. Mukonda dya mvula ni matuta avulu exile muvungina o dikumbi ni jithethembwa, o mwendexi wa naviyu kejidile se kwebhi kwakexile muya. Mu izuwa yavulu katenene kudya. Kyebhi muthu kyejitena kudya mukonda dya mbambi, mvula, ni mukonda dya kuteketa ni wôma?

14, 15. (a) Mu kuzwela ni athu exile mu naviyu, mukonda dyahi Phawulu wa alembalesa o ndunge ya abhele? (b) Ihi itutena kudilonga ku njimbu yatudila Phawulu ku athu exile mu naviyu?

14 Phawulu wemana mwaxaxi kâ. Mwene wa alembalesa o kima kya atangela, maji o izwelu yê ki yedile kala mwene wa azwela kiki: ‘Eme ki ngamitangela?’ Maji phala kulondekesa kwila se abhanene matwi ku kima kyazwela mwene, kejibhita mu ibhidi yiyi. Mu kusuluka mwene wambe: “Maji né kiki, ngi mi ambela kwila sé-ku muthu mudyenu wanda fwa, maji o naviyu yéne ngó yanda zanganya.” (Ika. 27:21, 22) O izwelu yiyi ya sangulukisa kyavulu o athu mu naviyu! Phawulu wasangulukile we mukonda dya Jihova kumubhana o njimbu yiyi ya kidyelelu phala kutangela o athu. Kima kyambote kulembalala kwila Jihova ubhana valolo ku mwenyu wa muthu ni muthu. Athu oso ala ni valolo bhupholo yê. Poxolo Phetele wasoneka: “Jihova . . . kamesena kwila kukala muthu ufwa. Maji wamesena kwila athu oso adyela o ituxi yâ.” (2 Ph. 3:9) Mukonda dya kiki, twatokala kubhanga nguzu phala kutula o njimbu yiyi yalungu ni kidyelelu kibhana Jihova ku athu avulu! O myenyu ya athu yala mu kilwezu.

15 Sé phata Phawulu wabhana umbangi ku athu avulu exile mu naviyu yalungu ni “kidyelelu . . . mu kikanenu kyabhange Nzambi.” (Ika. 26:6; Kol. 1:5) Kuma o naviyu yexile phala kuboba, Phawulu wa atudila njimbu yambote yalungu ni kima kyeji bhita mu kithangana kyenyokyo. Mwene wambe: “Mu usuku wabhiti, o anju ya Nzambi . . . ya ngi tukulukila, ya ng’ambela: ‘Kana kukala ni wôma Phawulu! Eye watokala kubhixila kwa Sézalu. Nzambi wa kubhana we o myenyu ya athu oso ala kumoxi n’eye mu naviyu.’” Phawulu wa adimuna: “Mu kiki, swinenu, mukonda ngixikina kwa Nzambi kwila, yoso yanda bhita kala kya ngi tangela o anju. Maji sayi kikôlo mu twanda naminina.”—Ika. 27:23-26.

“Etu enyoso twabhixila kyambote ku ndundu” (Ika. 27:27-44)

“Wasakidila Nzambi bhu pholo ya athu oso.”—Ikalakalu 27:35

16, 17. (a) Mu kithangana kyebhi Phawulu kyasambe, ni ihi yabhiti? (b) Kyebhi kyadikumbidila o kima kyakanena Phawulu?

16 Mu kubhita semana jiyadi ni ibhidi yavulu, o kitembu kya dikota kyalundula o naviyu mu 870 ya jikilómetulu. O akalakadi a naviyu amateka kubanza kwila exile muzukama ku ndundu, nange mukonda exile mu kwivwa o jibuya ja mabhuku kudibeta ku ndundu. Ku dima dya naviyu, ene atakula o kifikidilu ku musanza wa kalunga phala o naviyu ka itakujule ku kitembu. Ene abhange kiki phala o pholo ya naviyu inaminine bhu museke. Mu kithangana kiki, o akalakadi a naviyu amesenene kulenga mu naviyu, maji o masoladi a afidisa kyoso Phawulu kyambe: “Se o mayala yá atunda mu naviyu, enu ki mwanda tena kubhuluka.” Kuma o kibhidi kyasosolokele kyá, Phawulu waswinisa athu oso phala kudya, ni kwa dyelelesa kwila keji fwa. Mu kusuluka Phawulu “wasakidila Nzambi bhu pholo ya athu oso.” (Ika. 27:31, 35) Mu kubhanga o musambu wa kusakidila, Phawulu wabhana phangu kwa Luka, Adistaku ni Jikidistá ja lelu. O kwila o misambu i wene mubhanga bhu pholo dya mundu, yene mwaswinisa?

17 Kyoso Phawulu kyazubha kusamba, “athu oso aswina dingi, anga amateka wa, kudya.” (Ika. 27:36) Kyenyiki phala kubhebhulukisa o naviyu, ene atakula o imbamba yexilemu ku musanza wa kalunga. Kiki kyabhangesa o mbandu ya lwiji ya naviyu kukala kuthandu’a menya, kyoso o naviyu ki yexile muzukama ku ndundu. Kyoso ki kwaki, o akalakadi a naviyu abatula o mikolo ya ifikidilu ya naviyu, anga ajituna o mikolo yakwata o jileme jakexile kudima dya naviyu. Azawula o mvwela yakexile ku pholo dya naviyu, ayi katé ku ndundu. Ene abhange kiki phala kubhangesa o naviyu kujinguluka ni kuzukama dingi ku ndundu. Kyenyiki, o naviyu ya diphuphu bhu kididi bhwa vudile o museke, anga yanaminina ku museke mba ku malowa. O naviyu ya naminina ku pholo, maji ku dima akexile mu ibukujula ku mabhuku. Sayi masoladi amesenene kujibha o jipelezu joso, phala kalenge. Maji Julyu, o kabhitangu ka masoladi wa afidisa. Mwene watumina o athu ejidile kuzowa kuditakula mu musanza n’a dyangele kubhixila ku ndundu. O yazwela Phawulu yadikumbidila, o 276 ya athu exile mu naviyu abhuluka. ‘Enyoso abhixila kyambote ku ndundu.’ Maji abhixila kwebhi?—Ika. 27:44.

“A tulondekesa henda ya dikota” (Ika. 28:1-10)

18-20. Kyebhi akwa Malta kyalondekesa “henda ya dikota”, ni madiwanu ebhi abhange Nzambi bhukaxi ka Phawulu?

18 O abhuluka abhixila mu kikôlo kya Malta, ku mbandu ya lwiji ya Sicília. (Tala o kaxa “ Kwebhi kwexile o kikôlo kya Malta?” mu difwe 239.) Sumbala o athu mu kikôlo exile muzwela dimi dyengi maji alondekesa “henda ya dikota.” (Ika. 28:2) Ene awika túya phala o athu enyá, exile akwa jixi jengi, abete, exile we muteketa ni mbambi. O tuya twa akwatekesa kwota sumbala ni mbambi ni mvula. Twene twakwatekesa we kubhanga madiwanu.

19 Phala kukwatekesa athu oso Phawulu wabongo jihwínyi, yu wajite mu túbhya. Mu kubhanga kiki, mu jihwinyi mwatundu dyuta dya munaminina ku lukwaku, di dya munumata. Akwa Malta abanze kwila, kyokyo kyexile kastiku ka jinzambi. a

20 O athu mu kikôlo amono Phawulu kyoso kyamunumata, abanze kwila ‘o mukutu wê weji jimba.’ Sayi divulu dyamba kuma o kizwelu kyotumbule mu velusu yiyi, mu dimi dya Ngeleku, “kizwelu kyexile mu tumbula o asaki.” Kitudiwana mu kumona kwila Luka, o “musaki wa jihaxi,” watumbula o kizwelu kiki. (Ika. 28:6; Kol. 4:14) Phawulu wakukumuna o dyuta mu tuya, sumbala dya munumata, maji o mvwenenu ki yamubhange kima.

21. (a) Izwelu yebhi ya asaki yatumbula Luka? (b) Madiwanu ebhi abhange Phawulu, ni ihi yabhange o athu akwa Malta?

21 Sayi diyala wexile mvwama amwixana Pubilu watungile kwenyoko, wexile ni mabhya mavulu. Nange mwene wexile o nguvulu mukwa Loma wexile mutumina ku Malta. Luka wamutumbula kala o “mutwameni wa kikôlo”. Isoneku iyadi ya akwa Malta yatumbula we Pubilu kala mutwameni wa kikôlo. Mwene watambulula kyambote Phawulu ni makamba mê mu izuwa itatu, ku bhata dyê. Maji o tata ya Pubilu wakexile mu kata. Lwamukwa dingi Luka watumbula izwelu ya asaki. Mwene wambe kwila “o tata ya Pubilu wakexile bhu hama . . . wakexile ni febele ni kabwalala.” Kyenyiki, Phawulu wasambe, wamutula o maku kuthandu dyê, mwene wadisanze. O athu mu kikôlo mu kumona o madiwanu yá, exile mu kwambata o jihaxi ja mukwá ja kikôlo kwa Phawulu phala kwasaka. Ene abhana we mawujitu avulu kwa Phawulu ni athu exile mukwenda-nê phala kulanga o ibhindamu yâ.—Ika. 28:7-10.

22. (a) Ihi yambe o mulongexi wa xikola ya katunda yalungu ni kima kyasoneka Luka? (b) Ihi itwandadilonga mu kibatulu kya kayela?

22 Luka wasoneka ni kidi kyoso o ima yabhiti nayu mu njila yiyi katé ku Loma. Sayi mulongexi wa xikola yakatunda wambe: “Luka wasoneka . . . o ima yabhiti ni kidi kyoso. O ima yasoneka Luka yalungu ni kyebhi kyexile mu kwenda njila ku musanza wa kalunga ku hama ya dyanga yala ni valolo. O yatumbula yalungu ni Kalunga ka Mediterrâneo ya kidi” nange mwene wexile musoneka yoso yakexile mubhita mu njila. Nange Luka wasoneka o ima yiyi kyoso kyexile mu kwenda njila kumoxi ni Phawulu. Se kyene, o ima yabhiti kupholo yamubhangesa kusoneka dingi ima yavulu. Ihi yabhiti ni Phawulu ni makamba mê kyoso kyabhixila ku Loma? Tumone.

a Kuma o athu ejidile kwila Phawulu amunumata ku dyuta, kiki kilondekesa kwila mu thembu yenyoyo mu kikôlo mwexile madyuta. Kindal’iki ku Malta ki kwala dingi madyuta. Nange kiki kyabhiti mukonda mu kubhita mivu o ima mu kikôlo yalunguluka. Mba o athu mu kikôlo adibandekesa, ya amateka kujibha o madyuta.