Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU 27

‘Kubhana Umbangi’

‘Kubhana Umbangi’

Sumbala wexile mu kaleya ku Loma, Phawulu wasuluka ni kuboka

Adikatula mu divulu dya Ikalakalu 28:11-31

1. Kidyelelu kyahi kyexile nakyu Phawulu ni makamba mê ni mukonda dyahi?

 KWEXILE o muvu wa 59 K.K. Sayi naviyu ku pholo yexile ni fikula ya “an’â Nzewuji”, nange naviyu ya dikota phala kwambata idima, o naviyu yiyi yatundu ku kikôlo kya Malta yexile muya ku Itália. Mu naviyu mwenyumu mwexile poxolo Phawulu, exile mu mulanga ku masoladi, wexile ni makamba mê Luka ni Adistaku, exile Jikidistá ni akwâ. (Ika. 27:2) O akunji yâ a Nzambi kasoto o kikwatekesu ku twana twa nzambi ya Ngelexya Nzewuji. Ene exile jingongo, yu dijina dyê Castor, o mukwa amwixana Pólux. (tala o nota de estudo mu Ika. 28:11, mu nwtsty, mu phutu.) Muveji dya kiki Phawulu ni makamba mê asidivila Jihova, o Nzambi watangele kuma Phawulu wejibhana umbangi walungu ni kidi ku Loma, yu wejikala ku pholo ya Sézalu.—Ika. 23:11; 27:24.

2, 3. Kwebhi kwabhitila o naviyu mwakexile Phawulu, ni nanyi wamukwatekesa?

2 Mu kubhita izuwa itatu kyoso kyabhixila ku Silakuza, mbanza yambote ya Sicília yafumanene we kala o mbanza ya Atena ni Loma, o naviyu yayi ku Leji kumbandu ya lwiji ya Itálya. Ni kikwatekesu kya kitembu kyatundu ku lwiji, o baluku yenda 320 dya jikilómetulu kate bhu ditabhu dya jinaviyu, mu mbanza ya Poteyole mu ixi ya Itálya (lelu o kididi kiki kya zukama ku mbanza ya Nápoles) ni lusolo lwoso abhixila bhu ditabhu dya jinaviyu mu kizuwa kya kayadi.—Ika. 28:12, 13.

3 Mu kithangana kiki, Phawulu wakexile kyá kudisukilu dya njila yê phala kubhixila ku Loma, natene kukala kupholo dya Nguvulu Nero. Mu njila yoso, “o Nzambi mukwa kukonda o malamba” wexile mukwatekesa Phawulu. (2 Ko. 1:3) Kala kitwanda mona, Nzambi wasuluka mu kukwatekesa Phawulu. Phawulu we keha o ukunji wê.

Phawulu “wasakidila Nzambi, anga uswina dingi” (Ika. 28:14, 15)

4, 5. (a) Kyebhi Phawulu ni makamba mê kya atambulula kyoso kyabhixila ku Poteyole? Mukonda dyahi Phawulu watambula ufolo wavulu? (b) Né mwene mukaleya, kyebhi o Jikidistá atena kukatula mbote mukonda dya ukexilu wâ?

4 Kyoso kya bhixila ku Poteyole, Phawulu ni makamba mê ‘asange-mu jiphange jâ, ene a adyondela phala kukala-nawu sambwadi dya izuwa’. (Ika. 28:14) Ukexilu wambote wa kulondekesa henda ku jiphange! Twejiya ni kidi kyoso kwila mukonda dya henda yalondekesa, o jiphange jojo akatula mbote yadikota mu nzumbi mu kikwatekesu kyabhana Phawulu ni makamba mê. Maji mukonda dyahiphe o muthu a mukutu watambula ufolo wavulu? Nange o ukexilu wambote wa poxolo Phawulu wa bhangesa o alangidi akwa Loma kumudyelela.

5 Lelu we kyene kimoxi, sayi jiselevende ja Jihova ala mukaleya, mu ithangana yavulu atambula ufolo ni maujitu avulu mukonda dya kulenduka kwâ. Mu kifika mu ixi ya Romênia, mwexile diyala wakexile mu kaleya amubalakalele 75 a mivu mukonda dya kunyana, wamateka kudilonga o Mak’â Nzambi yu walungulula o ukexilu wê wa mwenyu. Mukonda dya kiki, o atwameni a kaleya a mubhana kikalakalu kya kuya mu mbanza phala kusumba o ima phala ku yambata mu kaleya, mwene weji tena kubhanga kiki sé kumulanga! O kyabeta dingi kota o ukexilu wetu wambote ubhana kijingu kwa Jihova.—1 Ph. 2:12.

6, 7. Kyebhi o jiphange akwa Loma alondekesa o henda yadikota?

6 Tunde ku Poteyole, Phawulu ni makamba mê nange ende 50 a jikilómetulu katé ku mbanza ya Cápua, kwenyoko ene akwata o njila ya Apiyu, o kikoka kyayi katé ku Loma. O kikoka kiki kyafumanene kyavulu akibhangele ni jindobhi jamakota jaxatala, akibhange ni malowa atundu koxi amavu. Tunde bhenyobho o muthu wejitena kumona o mikawu yambote ya mbanza ya Italya, ni jimbandu jamukwa ja Kalunga ka Mediterrâneo. O kikoka kiki kyabhitile we ku mazanga akexile ku 60 a jikilómetulu tunde ku Loma, kwexile o kitanda kya dikota akixana Kitanda kya Apiyu. Kyoso o jiphange ku Loma “kyevu kwila, etu twabhixila”, Luka wasoneka kuma sayi ya ayi kate ku Kitanda kya Apiyu, o amukwa axala mukingila ku kididi a kixana Izalelu Itatu, kyexile kididi kya kunyoha kyasanduka ku Loma mu 50 jikilómetulu. Yiyi henda ya dikota!—Ika. 28:15.

7 O Kitanda kya Apiyu kikyexile kididi kyafwama phala yó atohokele mukonda dya kwenda njila yalebha. O mukwa musoso mukwa Loma amwixana Horácio, wasoneka “mwezalele ni akalakadi a jibaluku ni jingana ja jinzo ja kuzekelamu, exile indanda.” Mwene wasoneka kwila “o menya a ibhile kyavulu.” Kate mwene waditunu kudya kwenyoko! Sumbala ni ima yavulu yayibha, o jiphange atundu ku Loma akingila Phawulu ni makamba mê ni kisangusangu kyoso phala kwaxinjikila mu njila yexile mubhanga.

8. Mukonda dyahi Phawulu wasakidila Nzambi kyoso ‘kyamono’ o jiphange jê?

8 O divulu dya Ikalakalu dyamba kwila kyoso “Phawulu kya amono, wasakidila Nzambi, anga uswina dingi.” (Ika. 28:15) Mukidi, mukumona o jiphange jê ja kazola sayi ya nange wa ejidile kyambote, mwene waswina, anga wasanguluka kyavulu. Mukonda dyahi Phawulu wasakidila Nzambi? Mwene wejidile kwila o henda yê yakidi ibhanga mbandu ku kibundu kya nzumbi ikôla. (Nga. 5:22) Lelu we, o nzumbi ikôla ikwatekesa o Jikidistá javulu kubhanga ima phala kukwatekesa yo abhindama ni kwakonda o malamba.—1 Te. 5:11, 14.

9. Kyebhi ki tutena kulondekesa o ukexilu wa kuzalela?

9 Mukifika, o nzumbi ikôla iswinisa o jiphange phala kuzalela o tufunga twa ilunga, akunji a jixi jengi, aboki akatunda ni jiphange jamukwa dingi ene mubhanga nguzu yavulu phala kusanzumuna dingi o kikalakalu kyâ mu sidivisu ya Jihova. Dibhwidise: ‘Kyoso kya tukunda ku kafunga ka kilunga, o kwila ngitena kubhanga kima phala kuzalela mwene ni muhatu wê, se dikaza? Ngitena kudisokejeka phala kukalakala ne mu ukunji?’ Mu kubhanga kiki, eye wandatambula mabesá avulu. Mukifika, xinganeka o kisangusangu kyexile nakyu o jiphange akwa Loma kyoso kyevu Phawulu ni makamba mê mukwatangela yoso yabhiti ku mwenyu wâ.—Ika. 15:3, 4.

“Mu jimbandu joso twene mu kwívwa ima yayibha yalungu ni ubhezelu yú” (Ika. 28:16-22)

10. Ibhidi yebhi yadibhana nayu Phawulu ku Loma? Kyoso mwene kyabhixila ku Loma ihi yabhange?

10 Kyoso o kibuka kya akunji kyabhixila ku Loma, “Phawulu amwehela kutunga ubheka wê ni mulangidi umoxi phala ku mulanga.” (Ika. 28:16) O yo exile mu kaleya mu mabhata mâ exile mwalanga ku alangidi, phala kalenge exile mwakuta ni malubhambu. Sumbala amukutile, Phawulu wexile muboka yalungu ni Utuminu wa Nzambi. Seku lubhambu lumoxi lweji kumubhangesa kudixibha. Mukonda dya kiki kyoso kyabhixila ku Loma, mukubhita izuwa itatu wexana o athu akatunda, Jijudé exile ku Loma, phala kudikunda nawu ni kwabhana umbangi.

11, 12. Mukuzwela ni Jijudé mu mbanza ya Loma kyebhi Phawulu kyasoto kubatula o maka alungu ni kathombo?

11 Phawulu wambe: “Enu akwetu jiphange, sumbala ki nga bhange kima kyayibha ku athu, mba kubhukumukina o ijila ya jikuku jetu, maji né kiki a ngite mu kaleya mu Jeluzaleme, ya angi bhakula ku akwa Loma. Kyazubha ku ngibhanga ibhwidisu, amesenene kungyeha, mukonda ka sange kikuma kyeji bhangesa ku ngijibha. Kuma o Jijudé a ngi lungulukila, ngamono kwila nga tokalele kubhinga phala kuya kwa Sézalu. Maji ki nga bhange kiki phala kutatela o kifuxi kyami.”—Ika. 28:17-19.

12 Mu kwixana o Jijudé jojo kala “jiphange,” Phawulu wazwela ima yexile mu xixikina ene, phala kakale ni kathombo. (1 Ko. 9:20) Mwene we, walondekesa kwila kexile bhobho phala kufundisa o Jijudé, maji phala kuzwela ni Sézalu. Kyenyiki o Jijudé ku Loma kexile mutendela se mukonda dyahi Phawulu wabhingile phala kuya kwa Sézalu. (Ika. 28:21) Mukonda dyahi o Jijudé ka dizwelesa yalungu ni maka enya ku Judeya? Sayi divulu dyamba: “O naviyu mwakexile Phawulu nange yene yadyangele kubhixila ku Italya kyoso kyabhiti o kixibhu, o atwameni a Jijudé mu Jeluzaleme mba o mukanda uzwela yalungu ni maka enyá, katenene kubhixila ande dya Phawulu.”

13, 14. Kyebhi Phawulu kyajimbulula o njimbu ya Utuminu, ni kyebhi kitutena kukayela o phangu yê?

13 Phawulu waboko o njimbu ya Utuminu, o izwelu yê yabhangesa o Jijudé ayile mu mukunda kumesena kwijiya dingi. Mwene wambe: “Kyene ki nga bhingila phala ku mi mona ni kuzwela n’enu, kuma a ngi kutu ni malubhambu yá, mukonda dya kidyelelu kya akwa Izalayele.” (Ika. 28:20) Sé phata, mwene wakexile ni kidyelelu kwa Mexiya ni Utuminu we, kala kyexile mulonga o kilunga. O mayala afuma a Jijudé amuvutwila: “Twafika kwila kima kyambote we ku kwívwa, mukonda mu jimbandu joso twene mu kwívwa ima yayibha yalungu ni ubhezelu yú.”—Ika. 28:22.

14 Kyoso kumoneka kithangana kya kuboka o njimbu yambote, tutena kukayela o phangu ya Phawulu, twatokala kubhanga ibhwidisu ibhangesa o jingivwidi jetu kuxinganeka. Tutena kusanga jindunge jambote mu madivulu metu kala Raciocínios à Base das Escrituras, Beneficie-se da Escola do Ministério Teocrático ni Ukexilu wa Ukidistá ni Ukunji Wetu. O kwila eye wamukatula mbote mu madivulu enyá?

O ‘kubhana umbangi’ wene o ukexilu wetu (Ika. 28:23-29)

15. Jipondo jebhi jiwana jijimbulula o ukunji wa Phawulu?

15 Mu kizuwa kyosole, o Jijudé javulu ja mbanza yiyi ayi mukunda Phawulu bhukididi bhwamukutile. “Tundé mu kamene katé mu usuku, mwene wa alombolwela kyambote o maka alungu ni Utuminu wa Nzambi, bhukaxi ka Kijila kya Mozé ni mikanda ya Jipolofeta, mu kwa kwatekesa kukala ni kixikanu kwa Jezú.” (Ika. 28:23) Pondo jiwana jijimbulula o ukunji wa Phawulu. Kyadyanga, mwene wadikwatenena mu Utuminu wa Nzambi. Kayadi, mwene wafikisa kuxikinisa o jingivwidi jê “mu kwa kwatekesa kukala ni kixikanu kwa Jezú.” Katatu, mwene wazwela nawu bhukaxi ka Mak’â Nzambi. Kawana, mwene waboko ni nguzu yoso, “tundé mu kamene katé mu usuku.” Yiyi phangu yambote phala etu! O ukunji yu wabhekela mbote yahi? “Sayi athu axikina o ima yazwelele mwene, maji a mukwá aditunu.” Kwamoneka ibhidi, sayi athu amateka kudiwanuna mudyâ, “ene oso amateka ku mwangana,” kala kya zwela Luka.—Ika. 28:24, 25a.

16-18. Mukonda dyahi Phawlu kadivu kyayibha ni ukexilu wa jijude ku loma, ni kyebhi ki twatokala kudivwa kyoso kyadituna o njimbu itwabokela?

16 O kima kiki ki kya sasumukisa Phawulu, mukonda kyalungile ni kikanenu kya Bibidya ni kwila mwene watale kyá o hadi yiyi kudimatekenu. (Ika. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Mu kiki, Phawulu wambe kwa yo kaxikina o njimbu yê kyoso kyexile mutunda mu dibhata mwexile mwene: “O polofeta Izaya walungilyé kyoso bhukaxi ka nzumbi ikôla kyambela o jikuku jenu, wixi: ‘Ndé watangele o mundu yú kwila: “Enu mwanda kwívwa mwene, maji ki mwanda tendela, mwanda tala mwene, maji ki mwanda tongolola. Mukonda o muxima wa mundu yú wakolo, ene axiti o mátwi phala k’evwe, axiti o mesu mâ phala ka mone. Mixima yâ ki itongoloka phala n’a lunguluke ni ngi a sake.”’” (Ika. 28:25b-27) Kuma o mixima yâ ya kolele, kiki kyexile mwafidisa kuxikina o njimbu ya Utuminu. Kiki kyayibha kinene!

17 Mu kiki Phawulu wambe kwila o akwa Jijudé kadifwile ni athu ‘akwa ifuxi yengi eji kwívwa.’ (Ika. 28:28; Jisá. 67:2; Iza. 11:10) Mu kidi o Phawulu wejidile yexile muzwela, mwene wamono ni mesu mê o akwa jixi jengi kutambula kyambote o njimbu ya Utuminu.—Ika. 13:48; 14:27.

18 Kala Phawulu kitwatokala kudivwa kyayibha kyoso athu kyadituna kwivwa o njimbu yambote. Twejiya kwila avulu kanda sanga o njila yofele yambata ku mwenyu. (Mat. 7:13, 14) Kumbandu yamukwa, kyoso o athu alenduka kyasola kubhanga mbandu ya ubhezelu wakidi, twatokala kusanguluka nawu ni kwa tambulula ni muxima woso.—Luk. 15:7.

“Kwabokela o Utuminu wa Nzambi” (Ika. 28:30, 31)

19. Kyebhi Phawulu kyakatula mbote kyoso kyexile mu kaleya?

19 Luka wazubha kuzwela o musoso ni kisangusangu mu kwamba: “Phawulu anga ukala mivu iyadi mu inzo ya lukalele. Mwene wakexile mu tambulula ni henda yoso o athu akexile mu mukunda, mu kwabokela o Utuminu wa Nzambi, ni kwalonga ni kuswina kwoso yalungu ni Ngana Jezú Kidistu, sé ku mufidisa.” (Ika. 28:30, 31) Phawulu phangu yambote yalungu ni kulondekesa o ukexilu wakuzalela, kixikanu ni kuswina!

20, 21. Jimbulula kyebhi o ukunji wa Phawulu ku Loma wakwatekesa o jiphange ni athu amukwá.

20 Diyala dimoxi amutambulula kyambote kwa Phawulu wexile Onézimu, mubhika walenge ku Kolose. Phawulu wakwatekesa Onézimu kukituka Kidistá, o lwamukwa Onézimu wakituka phange “ya kazola,” ya Phawulu. Mukidi, Phawulu wexana Onézimu ‘mon’ami, wadibhange tat’ê.” (Kol. 4:9; Filim. 10-12) Onézimu nange wakwatekesa kyavulu Phawulu! a

21 Amukwa we akatula mbote ku phangu ya Phawulu. Phala akwa Filipe, mwene wasoneka: “Phange jami, ngamesena mwijiya kwila, o ima ya mubhita ku mwenyu wami, yabhangesa kwila o njimbu yambote idimwanga, mukonda o alangidi a nguvulu ni athu oso ejiya kwila, eme angikutu mu malubhambu mukonda dya Kidistu. Kindala jiphange javulu mwa Ngana, ala dingi ni kidyelelu mukonda dya malubhambu u ngala nawu, ene aswina dingi phala kubokela o athu o mak’â Nzambi sé wôma.”—Fil. 1:12-14.

22. Kyebhi Phawulu kyakatula mbote mu kithangana kyoso kyexile mu kaleya ku Loma?

22 Kyoso Phawulu kyexile mu kaleya mwene wakatula kithangana kyasoko phala kusoneka o mikanda, lelu ibhanga mbandu ya Mikanda ya Ngeleku. b O Jikidistá ku hama ya dyanga atambula o mikanda yiyi, akatula mbote yavulu. Etu tukatula we mbote ku mikanda yasoneka Phawulu, o itendelesu yalamu yene mutukwatekesa kyavulu, kala kyakwatekesele o Jikidistá ku hama ya dyanga.—2 Ti. 3:16, 17.

23, 24. Kala Phawulu, kyebhi o Jikidistá ja lelu ene mulondekesa ukexilu wambote kyoso kyata mukaleya sé kikuma?

23 O divulu dya Ikalakalu ki dizwela o kithangana kyoso kyajituna Phawulu, mwene wexile kyá mu kaleya mu mivu iwana. Ku Sezaleya wabhitiku mivu iyadi ku Loma we mivu iyadi. c (Ika. 23:35; 24:27) Maji mwene kabhwila mu kubhanga yoso ni yoso mu sidivisu ya Nzambi. Kyene we kimoxi lelu, jiselevende javulu ja Jihova ala mu kaleya mukonda dya ufiyele wâ, maji ne kiki ene asanguluka ya amusuluka ni kuboka. Tala o phangu ya Adolfo phange mu ixi ya Espanha, amutele mu kaleya mukonda dya kudituna kudita mu maka a jinguvulu. Sayi disoladi wambe kiki: “Twadiwana neye. Twene mubhanga yoso ni yoso phala ku kukwatesa woma, kyoso kitubhanga kiki ni nguzu yoso, eye wolela anga utumbula izwelu yambote.”

24 Mu kubhita kithangana o masoladi exile mu dyelela phange Adolfo, mukonda dya kiki kexile dingi mu jika o dibhitu mu kangolondo mwakexile. O masoladi exile mu musota phala kumubhanga ibhwidisu yalungu ni Bibidya. Sayi disoladi kate wexile mubokona mu kangolondo mwexile manu Adolfo phala kutanga o Bibidya. Kyoso o disoladi wexile mutanga, manu Adolfo wexile mutala se kwamukwiza muthu. Mu kiki Adolfo wexile mu mulangidila! Yiyi phangu yambote ya Jimbangi ja Jihova ya kulondekesa o ufiyele. O phangu yiyi “itukwatekesa kyavulu kuzwela ni kuswina kwoso o mak’â Nzambi,” ne mwene ni ibhidi yavulu.

25, 26. Ande dya kubhita 30 amivo, o poxolo Phawulu wamono o kikumbidilu kya kikanenu kyebhi? Kyebhi o kikanenu kiki kyalungu we ni izuwa yetu?

25 Poxolo imoxi ya Kidistu wala mukaleya mu inzo yê ‘ubhana umbangi wa Utuminu wa Nzambi’ ku athu oso exile mu mu kunda. Sé phata yiyi njimbu yambote itusanga kudisukilu dya divulu dya Ikalakalu! Mu kibatulu kyadyanga, twa tange o kitumu kya bhana Jezú ku akayedyê mukwamba: “Kyoso o nzumbi ikôla ki yanda kwiza kuthandu dyenu, mwanda tambula kutena ni kukala mu jimbangi jami mu Jeluzaleme, mu Judeya yoso, mu Samadiya, katé ni ku maxokololo a jixi.” (Ika. 1:8) Ande dya kubhita 30 amivo, o njimbu ya Utuminu exile mu ibokela “ku athu oso mu ngongo.” d (Kol. 1:23) Kiki kilondekesa o kutena kwa nzumbi ikôla ya Nzambi!—Zak. 4:6.

26 Lelu we, o nzumbi yiyi yene mubhana o kutena ku jiphange ja Kidistu kumoxi ni akalakadi ni akwâ, o “jimbudi ja mukwá,” nasuluke mu ‘kubhana umbangi walungu ni Utuminu wa Nzambi’ mu 240 a jixi! (Nzw. 10:16; Ika. 28:23) O kwila eye wamubhanga yoso i utena mu kikalakalu kiki?

a Phawulu wamesenene kwila Onézimu ukala kumoxi ni mwene. Maji kiki kyeji bhangesa Phawulu kubhukumukina o ijila ya akwa Loma ni Onézimu kubhukumukina ngana yê, o Kidistá Filimone. Mu kiki, Onézimu wavutuka kwa Filimone, wambata mukanda wa Phawulu, o mukanda wexile mu swinisa Filimone kutambula o mubhika wê kala phang’yê mu nzumbi.—Filim. 13-19.