Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU 19

“Suluka mu Kuzwela, Kana Kudixibha”

“Suluka mu Kuzwela, Kana Kudixibha”

Phawulu wakalakala phala kudikila o ibhindamu yê, maji wate kupholo o ukunji

Adikatula mu divulu dya Ikalakalu 18:1-22

1-3. Mukonda dyahi Phawulu wayi mu Kolindu ni ibhidi yebhi yadibhele nayo koko?

 O MUVU wa 50 K.K. wexile kya ku disukilu. Poxolo Phawulu wexile mu mbanza ya Kolindu, athu exile mu bhangamu wenji wavulu, mwenyomo mwexileko jingeleku javulu, akwâ Loma ni Jijudé. a Phawulu kexile kwenyoko phala kusumba mba kusumbisa imbamba ne kusota salu. Mwene wexile mu Kolindu phala kubhana umbangi walungu ni Utuminu wa Nzambi. Mu kithangana kyenyokyo Phawulu wabhindamene kididi phala kukalamu mwene kamesenene kukala kinemenu phala o jiphange. Phawulu kamesenene we kwila o jiphange amudikila mukonda dya kukala mukunji wa Nzambi. Ihi yeji bhanga mwene?

2 O ufunu wa Phawulu, o kutunga o jibalaka. O kikalakalu kiki kya bhonzele maji ne kiki Phawulu wexile polondo phala kudikila o ibhindamu yê. O kwila Phawulu wasange salu mu mbanza yiyi mwexile athu avulu? O kwila wasange inzo phala kukalamu? Sumbala ni ibhidi yiyi, Phawulu kadijimbi kubhanga o kikalakalu kya betelekota yalungu ni kuboka o njimbu yambote.

3 Phawulu waxala ithangana yavulu mu mbanza ya Kolindu, athu avulu axikina o njimbu ya utuminu. O ima yabhange Phawulu mu Kolindu yanda tukwatekesa kyebhi, kubhana umbangi walungu ni Utuminu wa Nzambi mu mbambe yetu?

“Kukalakala kumoxi ni ene mu kutunga o jibalaka” (Ika. 18:1-4)

4, 5. (a) Ku Kolindu Phawulu wexile mu inzo ya nanyi? Kikalakalu kyebhi kyexile mubhanga phala kudidikila? (b) Kyebhi Phawulu kyadilongo kutunga jibalaka?

4 Kyoso kyabhixila ku Kolindu, Phawulu wejidile dikaza akwa kuzalela. Judé amwixana Akila ni muhatwê amwixana Pidisila. O dikaza ayi mu Kolindu “mukonda o Nguvulu Kilawudyu watumu kukaya o Jijudé joso akexile mu Loma.” (Ika. 18:1, 2) Akila ni Pidisila katambula ngó Phawulu kudibhata dyâ, maji akalakalanê kumoxi. O Bibidya yamba: “Kuma ene akexile ni ufunu umoxi, mwene wexile kubhata dyâ ni kukalakala kumoxi ni ene mu kutunga o jibalaka.” (Ika. 18:3) Phawulu waxala kudibhata dya dikaza didi akwa kuzalela. Mu kithangana kyoso kyexile ni ene, Phawulu nange wasoneka mikanda yala mu Bibidya. b

5 Kyebhi Phawulu, muthu ‘amulongo kwa Ngamadiyele’ kyejidile kutunga jibalaka? (Ika. 22:3) Ku hama ya dyanga o Jijudé exile mumona kwila kima kyambote kulonga ufunu ku twana, né mwene se o twana tutu ejidilonga dingi mu xikola ya katunda. Phawulu wexile mukwa Tálusu, mu mbanza ya Silisya. Mu mbanza yiyi mwexile mulele awixana cilicium exile mutunga nawu jibalaka. Kyenyiki nange Phawulu wadilongo o ufunu yú kyoso kyexile hanji munzangala. O kikalakalu kiki kyalungile ni ihi? Kyalungile ni kutunga o mulele wa kubhanga nawu jibalaka mba kubatula ni kutunga o mulele phala kubhanga o jibalaka. Salu yiyi yabhonzele kyavulu.

6, 7. (a) Kyebhi Phawulu kyexile mumona o salu yê? Ihi ilondekesa kwila Akila ni Pidisila exile muta kupholo o ima mu nzumbi? (b) Lelu kyebhi o Jikidistá kyakayela o phangu ya Phawulu, Akila ni Pidisila?

6 Phawulu kamono kwila o kutunga jibalaka kyexile o kikalakalu kyê kyabetakota. Mwene wakalakala ku salu yiyi, phala kudikila o ibhindamu yê kyoso kyayile ni kuboka o njimbu yambote ‘sé ku mu futa kima.’ (2 Ko. 11:7) Kyebhi Akila ni Pidisila kyexile mumona o ufunu wâ? Kuma exile Jikidistá, exile mumona o salu kala Phawulu kyexile mu imona. Kyoso Phawulu kyaxisa o mbanza ya Kolindu ku muvu wa 52 K.K., Akila ni Pidisila axisa we o inzo ni salu yâ, ya ayi kumoxi ni Phawulu ku Efezu. Kwenyoko o kilunga kyexile mu dyongeka kubhata dyâ. (1 Ko. 16:19) Mu kubhita kithangana, ene avutuka ku Loma, anga ayi dingi ku Efezu. O dikaza didi dyaswina exile muta o Utuminu ku pholo dya myenyu yâ, ni muxima woso exile mu kwatekesa akwâ. Mukonda dya kiki “mu ilunga ya yó ki Jijudé” exile mwaximana kyavulu.—Lom. 16:3-5; 2 Ti. 4:19.

7 Lelu o Jikidistá ene mukayela o phangu ya Phawulu, Akila ni Pidisila. Aboki avulu, akalakala ni kuswina kwoso phala ‘kudikila o ibhindamu yâ, phala katalese hadi ku akwâ.’ (1 Te. 2:9) Tusanguluka kyavulu mu kumona kwila aboki avulu athembu yoso akalakala kaxaxi ka kizuwa, mba asota salu ya mbeji ni mbeji phala kudidikila, kyoso kyaya ni kubhanga o kikalakalu kyâ kya betakota: o ukunji wâ. Kala Akila ni Pidisila, jiselevende javulu ja Jihova ene muzalela o tufunga twa ilunga. Mu kukala ni ukexilu wa kuzalela, atambula kiswinisu, asanguluka we.—Lom. 12:13.

“Athu avulu akwa Kolindu evu o mak’â Nzambi, axikana we Ngana” (Ika. 18:5-8)

8, 9. Ihi yabhange Phawulu kyoso o Jijudé kyaditunine kwivwa o njimbu yalungu ni Kidistu? Mwene wayi muboka kwebhi?

8 Phawulu wexile mukalakala phala kudikila o ibhindamu yê, tumona o kidi kiki kyoso Sila ni Timote kyatundu ku Masedonya ni maujitu a abhana ku jiphange. (2 Ko. 11:9) O Bibidya yamba kwila, “Phawulu wa dibhakwile kyangó mu kulonga o mak’â Nzambi.” (Ika. 18:5) Maji o kuboka o njimbu yambote ni kuswina kwoso, kwabhangesa kumuzukutisa. Phala kulondekesa kwila kexile ni kikuma mukonda dya Jijudé kudituna o njimbu yalungu ni Kidistu, Phawulu wakukumuna o izwatu yê, yu watangela o jinguma jê Jijudé: “O manyinga menu akale kuthandu dyenu. Eme ngazele. Kindala, ngandaya mubokela akwa jixi jengi.”—Ika. 18:6; Ize. 3:18, 19.

9 Phawulu wayi muboka kwebhi? Sayi diyala amwixana Tisyu dya Justu, nange mukwa ixi yengi waxikinine o ubhezelu wa Jijudé, watungile ku mbandu ya dilombe, wamubokwesa mu inzo yê. (Ika. 18:7) Ku Kolindu, Phawulu waxala mu inzo ya Akila ni Pidisila, maji wexile muboka o mak’â Nzambi mu inzo ya Tisyu dya Justu.

10. Ihi ilondekesa kwila Phawulu kexile ngó mubokela akwa jixi jengi?

10 Phawulu wambe kuma wejibokela akwa jixi jengi. O kwila kiki kilombolola kwila kexile dingi mubokela o Jijudé ni yó axikinine o ubhezelu wa Jijudé, exile mumubhana matwi? Kana ngana! Mu kifika, “Kidispu, o mutwameni wadilombe ni mwiji wê woso, axikana Ngana.” Nange athu avulu exile muya mu dilombe, adibundu ni Kidispu, mukonda o Bibidya yamba: “Athu avulu akwa Kolindu evu o mak’â Nzambi, axikana we Ngana, ya a abatizala.” (Ika. 18:8) O kilunga kiki kya ubhe kyamateka kudyongeka mu inzo ya Tisyu dya Justu. Se o ima yabhiti kala kya isoneka, kiki kilombolola kwila o Jijudé jojo ni athu axikinine o ubhezelu wa Jijudé, akituka Jikidistá kyoso Phawulu kya kukumuna o izwatu yê. Kiki kilondekesa kwila Phawulu kabanze kyayibha yalungu ni athu yá.

11. Kyebhi o Jimbangi ja Jihova kyakayela o phangu ya Phawulu, kyoso kyaboka o njimbu yambote ku athu amba kuma Jikidistá?

11 Lelu mu jixi javulu, o jingeleja ja makutu jala ni kutena kwavulu, jene mufunyisa we o athu atokalamu. Sayi jixi, o akunji a jixi jengi atokala mu jingeleja jiji, ene mubhangesa athu avulu kuxikina mu milongi ya makutu. Avulu amba kuma Jikidistá axikina ku ijila ya athu, kala o Jijudé mu hama ya dyanga atungile ku Kolindu. Etu tu Jimbangi ja Jihova, ni kuswina kwoso tukwatekesa o athu kwijiya ni kutendela o kidi kya Bibidya, kala kyexile mubhanga Phawulu. Né mwene kyoso kyakamba kuxikina o njimbu yetu mba kyoso o atwameni’â kyatuzukutisa, tukala jinga ni kidyelelu. Mwaxaxi ka athu “abhanga nguzu yavulu phala kusidivila Nzambi, maji kejiya kyambote o vondadi ya Nzambi,” mwala athu avulu alenduka, twatokala kwasota.—Lom. 10:2.

“Mu mbanza yiyi mwala athu avulu a ngi tokala” (Ika. 18:9-17)

12. Kiswinisu kyebhi kyatambula Phawulu mu kisuma?

12 Se Phawulu wadibhwidisa se watokalele kusuluka mu kuboka ku Kolindu, watambula o kitambwijilu mu usuku kyoso Ngana Jezú kyamutukulukila mu kisuma, yu wamwambela: “Kana kukala ni wôma, suluka mu kuzwela, kana kudixibha. Mukonda eme ngala n’eye, sé-ku muthu wanda kubhanga kima kyayibha. Kuma mu mbanza yiyi mwala athu avulu a ngi tokala.” (Ika. 18:9, 10) O kisuma kiki kyamuswinisa kyavulu! Ngana Jezú wakanena Phawulu kwila wejimulanga ku kibhidi kyoso kyoso kyejimoneka, ni athu avulu amesenene hanji kumwivwa. Ihi yabhange Phawulu? O Bibidya izwela: “Mwene ukala mwenyomo muvu umoxi ni jimbeji jisamanu mu kulonga o mak’â Nzambi ku athu.”—Ika. 18:11.

13. Nange Phawulu walembalala ihi kyoso kyazukama mu inzo ya kufundisa, maji ihi yamukanena Jezú?

13 Mu kubhita muvu umoxi ku Kolindu, Phawulu watambula dingi kiswinisu kya Jezú. “O Jijudé jabakana, ayi mukwata Phawulu, ya a mubheka mu inzo ya kufundisa,” a ixana béma. (Ika. 18:12) Sayi athu azwela kuma o inzo yexile ku mulundu, yotunge ni matadi azele ni kolo ya zulu, mwexile jifikula javulu. O béma nange yazukamene ku kitanda kyabetakota kya Kolindu. Ku mbandu ya béma, nange mwexile kididi kyadikota mweji tena kudyongekamu athu avulu. O akwa kukanda o ima koxi a mavu amba kuma o inzo yiyi yazukamene ku dilombe, ku jimbandu ja inzo ya Tisyu dya Justu. Mu kuzukama ku béma, nange Phawulu walembalala kyoso Xitevá kyamububa ni matadi. Phawulu, kyoso kyamwijidile kala Sawulu, waxikina “kujibha Xitevá.” (Ika. 8:1) O kwila kyene we kyejibhita ni Phawulu? Kana, mukonda Jezú wamukanena: “Sé-ku muthu wanda kubhanga kima kyayibha.”—Ika. 18:10.

“Mwene anga u akaya mu inzo ya kufundisa.”—Ikalakalu 18:16

14, 15. (a) Makutu ebhi atatela o Jijudé kwa Phawulu, ni mukonda dyahi Ngadyu wa akaye? (b) Ihi yabhiti ni Sosetene mukonda dya ku mukubeta?

14 Ihi yabhiti kyoso Phawulu kyabhixila mu inzo ya kufundisa? Ngadyu, o nguvulu ya Akaya, mwéne wexilebhu. Wexile phang’ya ndongixi mukwa Loma, amwixana Sêneca. O Jijudé atatela makutu kwa Phawulu mu kwamba kuma: “O diyala didi, wa mu xikinisa o athu kubheza Nzambi mu ukexilu wengi, kana mu ukexilu utuma o jinguvulu jetu.” (Ika. 18:13) O Jijudé alondekesa kwila Phawulu wexile mubhanga kima kyayibha. Maji Ngadyu, wamono kwila Phawulu kabhangele “kima kyayibha” ni kwila katele “kituxi kyadikota.” (Ika. 18:14) Ngadyu kamesenene kudita mu kavwanza ka Jijudé. Kiki kidi, mukonda ande dya Phawulu kuzwela kima phala kudizokela, Ngadyu wa akaye enyoso! O Jijudé exile ni njinda yavulu, ya akwata Sosetene, nange wabhinganesa Kidispu kala mutwameni wa dilombe. O Jijudé “akwata Sosetene o mutwameni wa dilombe, ya amateka ku mubeta mu inzo ya kufundisa.”—Ika. 18:17.

15 Mukonda dyahi Ngadyu kafidisa o athu kubeta Sosetene? Nange Ngadyu wabanze kwila Sosetene wexile o mutwameni wa kibuka kyokyo, kyenyiki atokalele kumubeta. Kikale se kidi mba kana, nange kiki kyamukwatekesa. Ku mivu ku pholo, kyoso Phawulu kyasoneka o mukanda wa dyanga ku akwa Kolindu, Phawulu wambe kuma sayi diyala amwixana Sosetene, wexile phange. (1 Ko. 1:1, 2) O kwila o Sosetene yú mwéne amubeta mu Kolindu? Se mwene, o kumubeta kwamubhangesa kukituka Kidistá.

16. O izwelu ya Ngana Jezú: “Kana kukala ni wôma, suluka mu kuzwela, kana kudixibha. Mukonda eme ngala n’eye,” itubhana kiswinisu kyebhi?

16 Lembalala kwila kyoso o Jijudé kyaditunu o njimbu ya Phawulu, kyene ngó o ngana Jezú kyamutangela: “Kana kukala ni wôma, suluka mu kuzwela, kana kudixibha. Mukonda eme ngala n’eye.” (Ika. 18:9, 10) Kima kyambote kulembalala o izwelu yiyi, bengebenge se o athu kaxikina o njimbu yetu. Kana kudijimba kwila Jihova umona o mixima ya athu, anga u abheka mu kilunga kyê. (1 Sam. 16:7; Nzw. 6:44) Kiki kitubhangesa kuboka ni kuswina kwoso! Mazunda ni mazunda a athu ene mwabatizala mu mivu yoso, jihama ni jihama ku kizuwa ni kizuwa. O ene mubelesela o kitumu kya kubhanga maxibulu ku athu akwa jixi joso, Jezú wa akanena: “Eme nganda kala ni enu izuwa yoso, katé ku dizubhilu dya mundu.”—Mat. 28:19, 20.

“Se Jihova wa kyandala” (Ika. 18:18-22)

17, 18. Nange ihi yexile mubanza Phawulu kyoso kyexile muya mu mbanza ya Efezu?

17 Kitwejiya se o kima kyabhange Ngadyu kwa yó exile muzukutisa Phawulu kyabhangesa o kilunga mu Kolindu kukala ni paze. Maji ande dya kudilekela ni jiphange ku Kolindu, Phawulu waxala “izuwa yavulu” kwenyoko. Ku dimatekenu dya muvu wa 52 K.K., wamesenene kuya ku Sídya ni ulungu, yu watundu ku Sengeleya. Tundé ku Sengeleya ndu ku Kolindu o dikanga dyexile dya 11 ya jikilómetulu. Ande dya kutunda ku Sengeleya, Phawulu “wabhutu o ndemba, mukonda wabhangele kikanenu kwa Nzambi.” c (Ika. 18:18) Anga wambata Akila ni Pidisila wazawuka o Kalunga ka Egeu phala kubhixila mu mbanza ya Efezu, ku Azya Menor.

18 Kyoso o ulungu wexile mutunda ku Sengeleya, nange Phawulu wexile mubanza o kithangana kyabhiti ku Kolindu. Ima yavulu yamusangulukisa. Mu ukunji wê koko mu muvu umoxi ni mbeji jisamanu, athu avulu axikana Ngana. Abhange o kilunga kya dyanga mu Kolindu, exile mudyongeka mu inzo ya Tisyu dya Justu. Bhukaxi ka athu akitukile Jikidistá mwexile Tisyu dya Justu, Kidispu ni mwiji wê, ni amukwá dingi. Phawulu wazolele kyavulu o jiphange jiji ja ubhe, mukonda wa akwatekesa kukituka Jikidistá. Ku pholo dya kwenda, Phawulu wa asonekena mukanda, wa wixana kala mukanda wa kiximanu wasoneka ni muxima woso. Etu we tuzola o athu utwene mukwatekesa kuxikina o ubhezelu wa kidi. Tusanguluka kyavulu mu kumona o athu yá, edikala ‘mikanda ya kiximanu.’—2 Ko. 3:1-3.

19, 20. Ihi yabhange Phawulu kyoso kyabhixila ku Efezu? Ihi itutena kudilonga ni mwene yalungu ni kukumbidila o jimbambe jitwaxindi?

19 Kyoso kyabhixila ku Efezu, Phawulu wamateka kukalakala, “wabokona mudilombe, yu wakwatekesa o Jijudé kutendela o Mikanda Ikôla.” (Ika. 18:19) Mu veji yiyi, Phawulu waxala ngó tu ithangana mu mbanza ya Efezu. Sumbala amubhingi phala kuxala-mu dingi tu izuwa, Phawulu “kaxikina.” Mu kudilekela, mwene wambela akwa Efezu: “Se Jihova wa kyandala nganda vutuka dingi kuku.” (Ika. 18:20, 21) Mu kidi Phawulu wejidile kwila mu mbanza ya Efezu mwexile ikalakalu yavulu. Mwene waxisa o maka bhu maku a Jihova. Yiyi phangu yambote phal’etu. Kyoso kituya ni kukumbidila o jimbambe jitwaxindi, twatokala kusota kubhanga kima. Maji twabhingi kudyelela mu itendelesu ya Jihova ni kubhanga o ima kala kyamesena mwene.—Tiy. 4:15.

20 Kyaxisa Akila ni Pidisila ku Efezu, Phawulu wadilôngo ku naviyu yu wayi ku Sezaleya. Nange ‘wabande ku Jeluzaleme, wamenekena o jiphange’ kwenyoko. (tala o “nota de estudo mu Ika. 18:22, mu nwtsty, mu phutu.) Mu kusuluka Phawulu wayi ku Andiyokiya ya Sídya, mu mbanza mwexile mukalakala kala mukunji wa jixi jengi. Wakwatekesa athu avulu kwijiya Jihova mu njila yê yakayadi. Ihi yejibhita nê mu njila yê yakatatu?

a Tala o kaxa “ Kolindu—O mbanza yexile ni matabhu ayadi,” mu difwe 169.

b Tala o kaxa “ Mikanda yasoneka Phawulu phala kuswinisa o jiphange,” mu difwe 172.

c Tala o kaxa “ O kikanenu kya Phawulu,” mu difwe 174.