Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU 5

Kiebhi ki tu Bhange Mbandu ia Mundu?

Kiebhi ki tu Bhange Mbandu ia Mundu?

‘Ki mu bhange mbandu ia mundu.’—NZUÁ 15:19.

1. Ihi ia tendelesa Jezú mu kizuua kiê kia sukina mu ixi?

MU KIZUUA kiê kia sukina mu ixi, mu usuku, Jezú ua thandanganhele kiavulu mu ku mesena o mbote ia akaiedi iê. Mukonda dia kiki, muéne ua sambe kua Tat’ê ia diulu: “Ki nga bhingi kuma u a katula mu ngongo, maji nga bhingi kuila u a enga, u a kudila kua Diabhu ió ua bhukumuka. ‘Kála eme ki ngi bhange mbandu ia mundu, ene uâ ka bhange mbandu ia mundu.’” (Nzuá 15:19) Mu ku bhanga kiki, Jezú ua londekesa kuila ua zolele kiavulu o akaiedi iê, ua alondekesa ué o valolo ia ima ia tangele ku akuâ mu usuku uenió, kioso kiambe: ‘Ki mu bhange mbandu ia mundu.’ (Nzuá 15:19) Jezú ua mesenene kiavulu kuila o akaiedi iê, ka tokalele ku bhanga mbandu ia mundu!

2. Ihi ilombolola “o mundu” ia tange Jezú?

2“O mundu” ua tange Jezú, o athu oso kene mu bheza Nzambi, ene mu a tumina kua Satanaji, ni ku kala abhika a ukexilu ua iibha ua Diabhu. (Nzuá 14:30; Efezo 2:2; 1 Nzuá 5:19) Mu kidi, o ‘ku bhanga o ukamba ni mundu iú, u kala unguma ia Nzambi.’ (Tiiaku 4:4) Kiebhi o athu a-ndala ku kala mu henda ia Nzambi ala ku mundu, maji ka bhange mbandu ia mundu iú? Tua-nda di longa maukexilu atanu, a-nda tu kuatekesa kuijiia se kiebhi ki tu tena ku bhanga kiki: Mu ku kolokota o ku zokela o Utuminu ua Nzambi, sé ku di ta mu maka a jinguvulu, mu ku dituna o ukexilu ua iibha ua mundu, mu ku kala ni ukexilu uambote ua ku zuata, o ku kala ku mesu a zele, ni ku zuata o kibhakatu kia nzumbi.

KOLOKOTA O KU ZOKELA O UTUMINU UA NZAMBI, SÉ KU DI TA MU MAKA A JINGUVULU

3. (Kiebhi kiexile mu mona Jezú o maka a jinguvulu mu izuua iê? (b) Mukonda diahi tu tena kuzuela kuila, o akaiedi a Jezú, akunji a Nzambi? (tala ku luji.)

3 Mu veji dia ku di ta mu maka a jinguvulu mu izuua iê, Jezú ua kolokotele mu kuboka o Utuminu ua Nzambi, kua-nda tumina muéne kála Sobha. (Daniiele 7:13, 14; Luka 4:43; 17:20, 21) Kienhiki, kioso Jezú kia kexile ku pholo ia Pilatu Nguvulu ia Loma, Jezú uambe: ‘O usobha uami ki ua tokala mu ngongo mumu.’ (Nzuá 18:36) O akaiedi a Kristu, ene mu kaiela o phangu iê, mu ku kala jifiiele, kua Kristu, ku Utuminu uê, ni kuboka o Utuminu iú ku mundu. (Matesu 24:14) O poxolo Phaulu uambe: ‘Etu a tu tumikisa bhu kididi kia Kristu, kála tu akunji, kuma o athu a mu bhingana Kristu: Tu ehenu o ku kala tu jinguma jê, tu di bhange tu makamba a Nzambi.’ *2 Kolindo 5:20.

4. Kiebhi o Jikidistá ja kidi kiene mu londekesa o ufiiele uâ, ku Utuminu ua Nzambi? (Tanga o  kaxa mu mbandu ia 52.)

4 Tuejiia kuila o akunji a sidivila kála jinguvulu mu ixi iéngi, ene ka di te mu maka a bhita mu ixi mua a tumikisa. Ene a bhanga ngó o sidivisu ia lungu ni ixi iâ, kua tundu; Kiene kimoxi ué ni akaiedi a Kristu, ‘a-nda kala ku diulu.’ (Filipe 3:20) Kienhiki, mukonda dia kikalakalu kiene mu bhanga, o kuboka o Utuminu, ene mu kuatekesa ‘o jimbudi ja mukuá’ ja Kristu ‘ku kala makamba a Nzambi.’ (Nzuá 10:16; Matesu 25:31-40) O jimbudi jiji, ene mu sidivila ué kála akunji, ni ku kuatekesa ué o jiphange ja-nda tumina ni Jezú ku diulu. Kála kibuka kimoxi ngó, ene oso kene ku di ta mu maka a jinguvulu, ku mundu iú.—Tanga Izaia 2:2-4.

5. Mu ukexilu uahi, o kilunga kia Jikidistá lelu, ki kia difu ni kilunga kia Izalaiele kiokulu, kiki tu ki mona kiebhi?

5 O ku belesela Kristu, ki kiene ngó ki bhangesa o Jikidistá ku kamba ku di ta mu maka a jinguvulu. Kiki, ki kia difu ni akua Izalaiele akexile ngó bhu kididi kimoxi kia a bhanene Nzambi, o Jikidistá lelu ala ku mundu uoso. (Matesu 28:19; 1 Phetele 2:9) Kienhiki, se tu di ta mu maka a jinguvulu, ki tueji tena ku tula kiambote o njimbu ia Utuminu ua Nzambi, né ku dibhana kiambote ni jiphange jetu ja jixi jengi. (1 Kolindo 1:10) Mu ithangana ia ita, tueji luua ita ni jiphange jetu, a tu tumina o ku a zola. (Nzuá 13:34, 35; 1 Nzuá 3:10-12) Mukonda dia kiki, Jezú ua tendelesa o akaiedi’ê, kuila ene ka tokala kuia mu ita phala ku bhânga. Ua a tendelesa ué ku zola o jinguma jâ.—Matesu 5:44; 26:52; tanga o kaxa “ O Kuila ki Ngene mu Bhanga Mbandu ia Mundu?” mu mbandu ia 55.

6. Kiebhi o ku zola Nzambi, ki ku fidisa ku belesela Sézalu mu ima ioso?

6 Mukonda dia ku kala Jikidistá, etu tuene mu bhanga ngó o vondadi ia Nzambi, kana o vondadi ia athu, mba ia isangela ia athu, mba ia ifuxi ia mundu. Tua tange mu divulu dia 1 Kolindo 6:19, 20, kuila: ‘Ki mu di tokala dingi enu-uenu, kuma a mi sumbu ni pelesu.’ Sumbala o akaiedi a Jezú, ene mu bhana kua “Sézalu kia tokala Sézalu,” mu ku futa o lubhaku, maji ka belesela mu ima ioso, a bhana kua “Nzambi, kia tokala Nzambi.” (Marku 12:17; Loma 13:1-7) Kiki kilombolola ku mu bheza, ku mu zola ni muxima uoso, ni ku mu kala fiiele. Né muene se kia bhingi kufuá, mukonda dia ku belesela Nzambi.—Luka 4:8; 10:27; Tanga Ikalakalu 5:29; Loma 14:8.

DITUNE ‘O UKEXILU UA IIBHA UA MUNDU’

7, 8. “O nzumbi ia mundu” ihi, ni kiebhi o nzumbi íii i bhangesa o muthu ku kala ni ídifua ia iibha?

7 O kima kia mukuá, ki tena ku kuatekesa o Jikidistá, ku kamba ku bhanga o mbandu ia mundu, o ku dituna o ukexilu ua iibha ua mundu. Phaulu uambe: “Tua tambula-phe, kana o nzumbi iene ku mundu, maji o nzumbi i tunda kua Nzambi.” (1 Kolindo 2:12) Muéne ua tendelesa o akua Efezo, kioso kiambe: “Mu thembu’omo enu muene mua kexile mu kuenda kála o mundu iú. . . mu munza muene o nzumbi iala moxi dia Ana abhukumuka, a kamba kutumaka Nzambi.”—Efezo 2:2, 3.

8 O munza “nzumbi iene ku mundu iú,” o ukexilu ua iibha ua mundu uene mu bhangesa athu ku bhukumukina Nzambi, ni ‘ku mesena o jihanji ja luímbi lua xitu, ni ima ioso i mona o mesu.’ (1 Nzuá 2:16; 1 Timote 6:9, 10) O ukexilu iú, uala ni “kutena,” kua ku bhangesa athu ku kala ni jihanji ja luímbi lua xitu, o ukexilu iú ua iibha, uene mu moneka mu maukexilu avulu, kála o kima ki bhangesa o muthu ku bhuima (o ar), o ukexilu ua iibha ua mundu uala mu ididi ioso. Iene i “bhangesa” o muthu ku kala ni ídifua ia iibha, kála o luímbi, ni ukexilu ua ku bhukumukina o maungana. * O ukexilu ua iibha ua mundu, u bhangesa o muthu ku mateka ku kala ni ibanzelu ia Diabhu ku muxima.—Nzuá 8:44; Ikalakalu 13:10; 1 Nzuá 3:8, 10.

9. Kiebhi o ukexilu ua iibha ua mundu, u tena ku kala mu kilunji kietu, ni ku muxima uetu?

9 O kuila o ukexilu ua iibha ua mundu, u tena ku kala mu kilunji kiê, ni ku muxima uê? Kiki ki bhita ngó se eie, u kamba o ku dilanga. (Jisabhu 4:23) O ukexilu iú, u mateka ni ndunge sé ku kijiia, nange mu ku dilunga ni makamba ala ni ukexilu ua iibha, ka zolo Jihova (Jisabhu 13:20; 1 Kolindo 15:33) Eie u tena ué, ku kala ni ukexilu iú ua iibha, se u tanga madivulu alungu ni ufusa, ni madivulu a lungu ni undumbu, ni athu ka zolo Nzambi, ni itonokenu ia iibha, kála o jijoko ja ku nganhala kitadi—Mu kidi, o ukexilu iú, ulondekesa o jindunge joso ja Satanaji, mu kaxi ka ima ioso ia iibha.

10. Kiebhi ki tu tena ku dituna o ukexilu ua iibha ua mundu ua Satanaji?

10 Kiebhi ki tu tena ku dituna o jindunge joso ja Satanaji, ni ku kala mu henda ia Nzambi? Tu tena ngó ku bhanga kiki, mu ku di longa o maka a Jihova, ni ku samba izuua ioso mu ku bhinga o nzumbi iê ikôla. Jihova uala kota, o Diabhu ni mundu uê ua iibha ndenge. (1 Nzuá 4:4) Mukonda dia kiki, kima kiambote o ku kolokota mu ku zukama kua Jihova bhu kaxi ka musambu!

KALA NI UKEXILU UAMBOTE UA KU DI IUDIKA, NI KU ZUATA

11. Kiebhi o ukexilu ua iibha ua mundu, uene mu zanga o ukexilu uambote ua ku zuata?

11 O ukexilu ua muthu ku zuata, ni ku di iudika, ni ua ku di zelesa, ulondekesa se ua mu kaiela o ukexilu ua Nzambi, mba o ukexilu ua iibha ua mundu iú. Mu jixi javulu, athu kala dingi ni ukexilu uambote ua ku zuata, o ku mona o ukexilu iú, kia bhangesa diiala kuzuela kuila, kua kambe ngó bhofele, ki tua-nda tena dingi ku tonginina o athu ene ni ukexilu ua ku bhanga o uhabhu, mukonda dia ukexilu ua iibha ua ku zuata kua athu. Katé muene ni tuana tua ilumba kala luua mu kitala kia kikumba, ala ué kia ni ukexilu ua iibha ua ku zuata. Kála kiambe o Jurnale, o banga mu ku zuata; o kuidikisa o mukutu,uene ua fuama dingi mu izuua ietu, mukonda o ku zuata ni uhete uala dingi ni valolo. O ukexilu ua mukuá ua iibha, o ku zuata ni ukexilu ua fuama, o ukexilu iú, ulondekesa o ukexilu ua iibha ua mundu, ua ku zuata ngó kioso-kioso.

12, 13. Itumu iebhi i tua tokala ku i kaiela, phala ku tu kuatekesa ku kala ni ukexilu uambote ua ku zuata, ni ku di iudika?

12 O jiselevende ja Jihova, a tokala ku dilondekesa kiambote mu ku zuata, ni ku dizelesa mu ithangana ioso. Kuoso-kuoso ku tu di tela, tua tokala tu ta “izuatu i tu bhana kijingu,” kumoxi ni “ibhangelu iambote,” ki kale u diala, mba o muhatu, ua tokala ku bhana kijingu kua Nzambi. Ki tua tokala ku zuata phala ku uabhela o athu, maji phala tu ‘kale mu henda ia Nzambi.’ (1 Timote 2:9, 10; Juda 21) Tua mesena kuila o kukemba kuetu “ku kale-phe kukemba kua muthu ua suama moxi, . . . kua te kiavulu bhu pholo ia Nzambi.”—1 Phetele 3:3, 4.

13 Tua tokala kuijiia ué kuma o ukexilu uetu ua ku zuata, ni ia ku di iudika u tena ku bhangesa akuetu ku mona kiambote mba kia iibha o ubhezelu uetu ua kidi. O kizuelu mu Ngeleku, “kilunji kiambote,” kilondekesa ku xila o ibanzelu ia akuetu, ni ku dianga mu ku xila o kitongoluelu kia akuetu ku thandu dietu. Tua mesena ué ku ximana Jihova ni jiphange jetu, mu ku kala tu akunji a Nzambi, mu ku bhanga o ima ioso-ioso, ‘iene ioso i kale ia ku ximana Nzambi.’—1 Kolindo 4:9; 10:31; 2 Kolindo 6:3, 4; 7:1.

O kuila o ukexilu uami ua ku zuata, uene mu bhana kijingu kua Jihova?

14. Ihi i tua tokala ku dibhula ia lungu ni ukexilu uetu ua ku zuata, ni ua ku di zelesa?

14 Kioso ki tuia mu boka, ni mu iônge, tua tokala ku kala ni ukexilu uambote ua ku zuata. Dibhudise: ‘O kuila o uzuatelu uami uene mu ngi zuelesa kia iibha?’ O kuila o uzuatelu uami uene mu thandanganhesa akuetu? O kuila ngene mu thandanganha dingi ni uzuatelu uami, o ikalakalu mu kilunga ndenge?’—Jisálamu 68:6; Filipe 4:5; 1 Phetele 5:6.

15. Mukonda diahi o Maka a Nzambi ka bhana ijila ia lungu ni ku zuata ni ku di zelesa?

15 O Bibidia ki i bhana ijila ku Jikidistá ia lungu ni ku zuata, ni ku di iudika ni ku di zelesa. Jihova ka mesena ku fidisa o ufolo ua tu bhana, ua ku sola o ima ioso i tua mesena o ku bhanga. Maji muéne ua mesena kuila tu kala tu athu a kulu mu nzumbi, mu ku di longa o itumu ia Bibidia, ‘mukonda dia ku di longa, a sungu kiá kilunji kia ku tungula kioso kia uabha, mu kiki kia iibha.’ (Jihebeleu 5:14) Muéne ua mesena ué kuila tu kaiele o kídifua kia kulondekesa o henda—kia ku zola Nzambi, ni ku zola athu. (Tanga Marku 12:30, 31.) Né muene se tu xila o itumu íii, kuala maukexilu avulu alungu ni ku zuata. Kiki tu tena ku ki mona mu izuatu i ta o jiselevende ja Jihova, né muene se ene ala mu jixi jengi.

KALA KU MESU A “ZELE”

16. O kuila o ukexilu ua iibha ua mundu ki ua difu ni ima ia tange Jezú, ni ibhuidisu iahi i tua tokala ku di bhanga?

16 O ukexilu ua iibha ua mundu, uene mu nganala athu avulu, mu ku bhangesa athu ku dielela dingi o kitadi, ni jimbote, phala ku zediua ku muenhu. Maji Jezú uambe: “Mukonda o muenhu ua muthu ki u tundu mu unvuama uê ua kuvula o jimbongo.” (Luka 12:15) Sumbala Jezú ka zokela o ukexilu ua muthu ku dielela kiavulu mu jimbongo, muéne ua longo kuma o athu, ala “jingadiama ja muxima” ala ku mesu a “zele” mu ku dianga ku bhanga o vondadi ia Nzambi ku muenhu uâ, ene a sanguluka, ia a kingila ku tambula o muenhu ua kalelaku. (Matesu 5:3; 6:22, 23) Dibhudise: ‘O kuila nga xikina mu milongi ia Jezú, mba a mu ngi nganala ku ‘Diabhu o tata ia makutu?’ (Nzuá 8:44) Ihi ilondekesa o izuelu iami, ni ibhangelu iami?’—Luka 6:45; 21:34-36; 2 Nzuá 6.

17. Tanga o mabesá a tambula oso a kala ku mesu a zele

17 Jezú uambe: ‘Maji o unjimu-phe a u tongolola bhu kaxi ka ibhangelu’ (Matesu 11:19) O Athu a kala ku mesu a zele, a tambula mabesá avulu. O sidivisu ia Utuminu ia a bhana kisangusangu kia dikota. (Matesu 11:29, 30) Ene kehela kuila o jihanji ja ku mesena ku kala ni ima iavulu, ia thandanganhesa. (1 Timote 6:9, 10) Mu ku sanguluka ni ima iala na-iu, ala dingi ni ithangana phala ku kala ni muiji, ni makamba mâ. Ene uâ kene mu fula o kilu. (Ndongixi 5:12) Ene a sanguluka uâ kiavulu mu ku kala ni ukexilu uambote ua ku bhana. (Ikalakalu 20:35) Ala uâ ni “kidielelu,” ni ku tululuka kua muxima, ni ku sanguluka ni ima iala na-iu. (Loma 15:13; Matesu 6:31, 32) O mabesá enhá ka a sumba ni kitadi!

ZUATA O ‘KIBHAKATU KIA NZAMBI’

18. How does the Bible describe our enemy, his methods, and the nature of our “struggle”?

18 O athu ala mu henda ia Nzambi, a a langa mu nzumbi, mukonda dia Satanaji, ua mesena ku bhangesa kuila o Jikidistá ka sanguluka, ni ku tambula o muenhu ua kalelaku. (1 Phetele 5:8) Phaulu uambe: “Kuma o ku luua kuetu ki kua ku di luua ni athu mu xitu, maji tu luua ni ifuxi ia jinzumbi ja phulu ku ididi ia diulu, tu luua ni atuminu, tu luua ni akutende, tu luua ni enexi a kithangana kia kithomb’iki mu ngongo.” (Efezo 6:12) O kizuelu mu Ngeleku “ku luua,” ki kilombolola ku luua ni muthu uala dikanga—kála tua di sueka mu kididi kia kondama—maji o ku luua kuetu, kuene mu bhita pholo ni pholo. O izuelu “jinguvulu” “maungana” ni “atumini a mundu” ilombolola kuila Satanaji uala ni kisangela, phala ku bhanga o ima ioso ia mesena.

19. Kiebhi ki tanga o Bibidia kia lungu ni nguma ietu, o jindunge jê, ni ku luua mu ukexilu uahi?

19 Sumbala tu akua ituxi, tu tena ku di tunda kiambote! Kiebhi ki tu tena? Mu ku zuata o ‘kibhakatu kia Nzambi.’ (Efezo 6:13) O divulu dia Efezo 6:14-18, di tanga o kibhakatu kiki, mu ukexilu iú: “Uila kiki, di fikidielienu-phe. Bhu kinhonga mu di kuta o kidi kala phonda. Zakelenu o kivunga-thulu kia kuiuka, mu inama mu zuata jihaii ja ku di iudika mu Njimbu [Iambote] ia paze. Ambatenu jinga ue o ngubu o kuxikana, phala mu tene kujima na-iu o mifula ia Diabhu ia uama tubhia. Tambulenu ue o kubhuluka kala kapasete, ni Maka ma Nzambi kala xibhata ia mi bhana kuala o Nzumbi Ikôla. O ima ioso íii mu i bhanga jinga ni kusamba, mu kubhinga Nzambi ku mi kuatekesa. Sambenu jinga ithangana ioso, mu ku mi endesa kuala o Nzumbi ia Nzambi.”

20. Kiebhi o ku luua kuetu, ki kua difu ni ku luua kua masoladi mu ukexilu ua xitu?

20 Kuma o kibhakatu kiki, kia tokala kua Nzambi, kiene ki kia-nda kamba ku tu langa se tu kala na-kiu. Kiki ki kia sokela ni kifuxi kia masoladi, a tena ku kala ni kithangana kiavulu kia paze, o Jikidistá, o ku luua kuâ, ki kuale dizubhilu, kia-nda bhua ngó kioso Nzambi kia-nda buika o mundu iú ua iibha, ni ku takula Satanaji, ni ji-anju jê ja iibha, mu dikungu ki dimoneka hole. (Dijingunuinu 12:17; 20:1-3) Kienhiki, kana ku bhuila se ua mu bhânga ni ibanzelu i iibha i uala na-iu, mukonda etu oso tua tokala ‘ku dilanga mu ukexilu ua nzumbi,’ phala tu kolokote ku ufiiele kua Jihova. (1 Kolindo 9:27) Mu kidi, se ki tua mu dibhana ni izukutisu, tua tokala ku thandanganha!

21. Kiebhi ki tu tena ku tolola o ita íii?

21 Mu kiki, ki tu tena ku tolola o ita íii mu nguzu ietu. Mukonda dia kiki, o poxolo Phaulu ua tu tendelesa ku samba kua Jihova “ithangana ioso mu ku mi endesa kuala o nzumbi ia Nzambi.” Tua tokala ué ku belesela Jihova mu ku di longa o Maka mê, ni ku dilunga ithangana ioso ni jiphange jetu, mukonda ki tuala ubheka uetu mu ita íii! (Filimone 2; Jihebeleu 10:24, 25) O Jikidistá a kolokota mu ufiiele uâ mu ithangana íii, ka-nda tolola ngó o ita íii, maji a-nda tena uâ ku zokela o kixikanu kiâ

KALA POLONDO PHALA KU ZOKELA O KIXIKANU KIÊ

22, 23. (a) Mukonda diahi tua tokala ku kala polondo phala ku zokela o kixikanu kietu, ni ibhuidisu iebhi i tua tokala ku di bhanga? (b) Maka ahi u tua-nda di longa mu kibatulu 6?

22 Jezú uambe, ‘Ki mu bhange mbandu ia mundu,’ mukonda dia kiki, ‘o mundu ua mi zembe.’ (Nzuá 15:19) Kienhiki, o Jikidistá a tokala ku kala polondo phala ku zokela o kixikanu kiâ, maji a tokala ku bhanga kiki mu ukexilu uambote, ni ua ku tululuka. (1 Phetele 3:15) Dibhudise: ‘O kuila ngejiia se mukonda diahi o Jimbangi ja Jihova, kene mu kaiela o ibhangelu ia iibha ia mundu? Mu ku dibhana ni izukutisu, o kuila ngi xikina kuma o milongi ia Bibidia, ni milongi i tu bhana o kimbadi kia fiiele, iene o kidi? (Matesu 24:45; Nzuá 17:17) Né muene se nga di pelepalala phala ki ngi bhange mbandu ia mundu, o kuila se o kima kia tokala ku ki bhanga kia uabhela Jihova, ngi di zangeleka mu ku ki bhanga?’—Jisálamu 34:2; Matesu 10:32, 33.

23 Saí ithangana, o vondadi ietu ia ku kamba ku bhanga o vondadi ia mundu a i polovala mu maukexilu avulu. Mu kifika, kála ki tua tange kiá, o Diabhu uene mu nganala o jiselevende ja Jihova mu itonokenu ia iibha ia mundu. Kiebhi ki tu tena ku sola itonokenu iambote, i tu bhangesa ku kala ni kitongoluelu kia zele bhu pholo ia Nzambi? O kibatulu 6, kia-nda tu kuatekesa kuijiia se kiebhi.

^ kax. 3 Tundé mu Pendekoxi ku muvu ua 33 K.K., Kristu uene mu sidivila kála Sobha mu kilunga kia akaiedi iê, a-nda tumina nê ku diulu, ala hanji mu ixi. (Kolose 1:13) Ku muvu ua 1914, Kristu a mu tumbika kála sobha ua “utuminu ua jixi mu ngongo.” Mukonda dia kiki, o Jikidistá a a solo phala kuia ku diulu, a mu sidivila ué kála akunji a Utuminu ua Kristu.—Dijingunuinu 11:15.

^ kax. 8 Phala kuijiia dingi o maka enhá tanga o divulu: Raciocínios à Base das Escrituras, mu jimbandu ja 147-50.

^ kax. 65 Tanga o Kibandekesu, mu jimbandu ja 212-15.