Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU 11

Ukexilu ua Zele—Ulondekesa o ku Zela Kua Nzambi

Ukexilu ua Zele—Ulondekesa o ku Zela Kua Nzambi

MILONGI IA KIBATULU

Kiebhi o Sobha kiene mu longa o mundu uê ku xila o itumu ia Nzambi ia lungu ni ku zela

Muene mu moneka ididi iavulu muene mu saka sé manhinga ni kuila saí athu a mona o ukexilu iú kala o ukexilu ua beta o kota

1. Ihi ia mono Izekiiele i ku bhangesa ku diuana kiavulu?

 KIEBHI ki ueji kala se ua bhitile mu ima mua bhiti Izekiile 25 a ji hama ja mivu ku dima? Xinganeka: Eie ua mu bhixila mu thembulu ia dikota, ia mu bhenha kiavulu. Saí anju ia beta o nguzu ia mu ku kingila phala ku kuidikisa o thembulu ienii! Eie u kaiela o njila ia bande katé bhu mabhitu a thembulu. O mabhitu enhá a ku bhangesa ku diuana kiavulu. Ene ala ni metulu 3 mu ku lebha. Moxi muala maxilu atatu a mu a langa. O jingunji a ji fuamesa ni mafue a maie.—Ize. 40:1-4, 10, 14, 16, 22; 41:20.

2. (a) Ihi ilombolola o kisuma kia lungu ni thembulu kia mono Izekiiele? (Tanga ué ku luiji.) (b) Ihi i tu tena o ku di longa ku maukexilu a mabhitu a thembulu?

2 Kiki o kisuma kia mono Izekiiele kia lungu ni thembulu ia Nzambi mu nzumbi. Izekiiele u i jimbulula kiambote tundé mu kibatulu kia 40 katé mu kibatulu kia 48 kia divulu diê dia ikanenu. O tembulu íii ilombolola o ukexilu ua zele ua Jihova ua ku mu bheza. Maukexilu oso mu thembulu íii, a tokala ku ubhezelu uetu mu izuua íii isukidila-ku. a Ihi ilombolola o mabhitu a lebha kiavulu? Ene a tu lembalesa kuila oso a mesena ku bokona mu kilunga kia zele kia Jihova a tokala ku belesela o itumu ia iuka ia Nzambi. Katé muene ni jifikula jo bhange ni mafue a maie alondekesa uá o kidi kiki, mbata mu Bibidia saí ithangana, o mafue a maie alombolola ku iuka. (Jisá. 92:12) Abha o maxilu a mu a langa, alombolola ihi? Mu kidi, alondekesa kuma oso a kamba ku xila o itumu ia Nzambi ka tokala ku bokona mu ubhezelu ua kidi uambata ku muenhu.—Ize. 44:9.

3. Mukonda diahi o akaiedi a Kristu a bhingi ku alondekesa o ukexilu uambote izuua ioso?

3 Kiebhi o kisuma kia mono Izekiiele kiene mu di kumbidila? Kala ki tua mono mu Kibatulu kia 2 kia divulu didi, Jihova ua tumikisa Kristu phala ku zelesa o mundu uê tundé ku muvu ua 1914 katé mu dimatekenu dia muvu ua 1919. O kuila o kikalakalu kia ku zelesa o mundu uê, kia suku kuenhoko? Kana! Katé kiki, Kristu ua suluka ni ku zokela o itumu ia zele ia Jihova ia lungu ni ku kala ni uendelu uambote. Kienhiki, o akaiedi’ê a bhingi ku alondekesa o ukexilu uambote izuua ioso. Mukonda diahi? Mukonda Kristu uene mu katula o akaiedi’ê mu kaxi ka mundu iú uezala ni ufusa ni ku a bhongolola kumoxi mukonda o Satanaji kene mu zeka, uene mu bhanga ioso phala ku a vutukisa dingi ku mundu iú ua xidi. (Tanga 2 Phetele 2:20-22.) Tu di longe maukexilu atatu muene mu zelesa o Jikidistá ja kidi. Kia dianga, tua-nda mona maukexilu alungu ni ku zela, kadi, kiebhi ki tua tokala ku bhaka o kilunga kia Nzambi mua zele, mu ku suka-ku, tua-nda mona milongi ia lungu ni muiji.

A Alondekesa o Ukexilu ua Zele mu Mivu Iavulu

4, 5. Ihi iene mu bhanga Satanaji mu mivu iavulu ni kiebhi kiene mu di tunda?

4 O mundu ua Jihova tundé ukulu a uabhela kuijiia kiambote o ima ia lungu ni ku kala ni uendelu uambote, ua iuka. Kienhiki, ene mu belesela o itendelesu ia lungu ni maukexilu enhá. Tala kiebhi kiene mu bhanga kiki.

5 Undumbu. Jihova ua bhange o ukexilu ua ku di zeka phala makaza ngó. Maji Satanaji uene mu lungulula o ukexilu iú uambote ua ku di zeka mu ukexilu ua iibha phala ku nganala ni ku kuata o abhezi a Jihova. Satanaji ua bhange kiki mu izuua ia Balamu iu ua beta ku bhanga kiki mu izuua íii isukidila-ku.—Dia. 25:1-3, 9; Dij. 2:14.

6. Kikutu kiahi kia moneka ku Mulangidi, kiebhi kia kexile mu ki mona ni mukonda diahi ka kexile mu ki belesela dingi? (Tanga ué o kitutu.)

6 Phala ku di fikidila ku ndunge íii ia Satanaji, o Mulangidi ua 15 ua mbeji ia Kanake ua muvu 1908, ua te o kikutu kiki: “Nga-nda di bhana kiambote ni ahatu mba maiala mu ithangana ioso ni ididi, ki kale mu ubheka uami mba muala athu avulu.” b Sumbala o kikutu kiki ka ki jijile ku athu, athu avulu a ki belesela ia a bhana o majina mâ phala ku a ta mu Mulangidi ua Ziione. Mu ku bhita mivu, a mono kuila sumbala o kikutu kiki kia kexile mu kuatekesa athu avulu; akexile mu ki mona kala kima sé valolo, mukonda dia kiki ka kexile mu ki belesela dingi. Maji né kiki, o ukexilu uambote ka u jimbile kana.

7. Ku muvu ua 1935, ibanzelu iebhi ia londekesa o Mulangidi, ni kitumu kiahi kia bhana?

7 Mukonda dia kiki, Satanaji ua bandekesa o jindunge jê. O Mulangidi ua 1 ua mbeji ia Katanu ua muvu 1935, ua londekesa o ibanzelu ia kexile na-iu o mundu ua Nzambi. Saí athu akexile mu banza kuila mukonda dia ku boka o njimbu iambote, ka bhingile dingi ku belesela o itumu ia Jihova ia lungu ni ku zela. Kienhiki, O Mulangidi uambe: “O muthu ua tokala kuijiia kuila o ku bhana umbangi ki uene ngó o kima kia tokala kana. O Jimbangi ja Jihova akunji a Nzambi ni a Utuminu uê, mukonda dia kiki a tokala ku kala ni ukexilu uambote ithangana ioso.” O mulangidi ua bhana itendelesu iambote ia lungu ni ukaza, ku di zeka ni ku kuatekesa o mundu ua Nzambi ‘ku lenga o undumbu.’—1 Kol. 6:18.

8. Mukonda diahi O Mulangidi uene mu lombolola kiavulu o kizuelu kia tundu mu dimi dia Ngeleku kia lungu ni undumbu?

8 Mu mivu íii, O Mulangidi uene mu lombolola kiavulu o kizuelu, undumbu, kuila mu Mikanda ia Ngeleku kilombolola—por·neiʹa. O kilomboluelu kiki, ki kia lungu ngó ni ukexilu ua ku di zeka kua makaza kana. Mu veji dia kiki, o kizuelu por·neiʹa, kilombolola ué o maukexilu oso a ufusa a ku di zeka, ene mu bhanga o athu mu jinzo ja ku bhanga undumbu. Kienhiki, o akaiedi a Kristu ene mu a langa ku ufusa uenhú ene mu u kaiela ku athu avulu lelu ku mundu.—Tanga Efezo 4:17-19.

9, 10. (a) Ukexilu uebhi uengi ua lungu ni ku zela ua londekesa o Mulangidi ku muvu 1935? (b) Iebhi o ibanzelu ia Bibidia ia lungu ni uhôlua?

9 Uhôlua. O Mulangidi ua 1 ua mbeji ia Katanu ua muvu 1935, ua londekesa ukexilu uéngi ua lungu ni ku zela, uambe: “Tuene mu mona kuila, saí athu ene mu boka o njimbu iambote ni ku bhanga ikalakalu iéngi mu kilunga, a dianga kunua [uhôlua]. Ithangana iebhi ilondekesa o Bibidia kuila o muthu ua tokala kunua? O kuila kima kia tokala o muthu kunua vinhu mu ukexilu u mu katula o kilunji kiambote mu ku bhanga o sidivisu ia Ngana mu kilunga?”

10 O Itambuijilu ia ibhuidisu íii ia londekesa o ibanzelu ia Mak’â Nzambi, o Bibidia, ia lungu ni kunua uhôlua. O Bibidia ki i fidisa o athu kunua ni kilunji o vinhu mba uhôlua uoso-uoso, maji i zuela kuila o kunua kiavulu o uhôlua, kituxi. (Jisá. 104:14, 15; 1 Kol. 6:9, 10) Ia lungu ni ku bhanga o sidivisu ia Nzambi ni ku kodiua, o abhezi a Nzambi ene mu a lembalesa o musoso ua lungu ni an’a Alá, a a jibhile kuala Nzambi mukonda dia ku satela sata ku thandu dia kalatodio kê mu ukexilu ua iibha. Mu ku bhita tu ithangana, o musoso ua londekesa ihi ia bhangesa o maiala enhó ku bhanga o kima kieniókio, Nzambi ua bhanene kitumu kia kuila kana-ku mukunji ua tokalele ku bhanga o sidivisu iê ni uhôlua. (Iji. 10:1, 2, 8-11) Mu ku belesela o kitumu kiki lelu, o akaiedi a Kristu a di langa phala ka nue uhôlua mu ku bhanga o sidivisu ia Nzambi.

11. Mukonda diahi dibesá dia dikota phala o mundu ua Nzambi, kua kuatekesa ku tendela kiambote o maka alungu ni uhôlua?

11 Mu mivu íii, o akaiedi a Kristu ene mu tambula mabesá avulu mu ku a kuatekesa ku tendela kiambote o maka alungu ni uhôlua, ni ku di bhana ni muthu ua jiji kiavulu o uhôlua. Mukonda dia kudia kua nzumbi ku tuene mu tambula mu ola ia tokala, athu avulu ene mu a kuatekesa ku di bhana ni maka enhá mu ukexilu uambote ni kuendesa kiambote o mienhu iâ. Mundu uavulu ene mu a kuatekesa o kueha o ukexilu iú. Se-ku muthu ua bhingi ku bhangesa kuila, o uhôlua u mu katula o kijingu kiê, o muiji uê, mba u mu katula o ujitu ué ua beta o kota, o ku bheza Jihova.

“Kikola ku xinganeka Ngana ietu ku xibha makanha mba ku ta mu kanu diê ima ia mukua ia iibha.” —C. T. Russell

12. Kiebhi o akaiedi a Kristu kia mono o makanha ande muene dia ku mateka o izuua isukidila-ku?

12 Ku buakula. O akaiedi a Kristu, a mateka ku dituna o ku xibha makanha ande muene dia ku mateka o izuua isukidila-ku. Mivu iavulu ku dima, saí kafunga, Charles Capen, ua lembalala o veji iê ia dianga kia di sangele ni phang’etu Charles Taze Russell mu disukilu dia hama ia 19. Capen ni 13 dia mivu ua kexile ni phange jê jitatu ku Dibhata dia Bibidia mu mbanza ia Allegheny, mu Pennsylvania. Kioso o phange Russell kia kexile mu bhita, ua a ebhuidisa: “Enu mu minzangala, mua mu buakula? Mukonda nga mu kuívua dizumba dia makanha.” Ene a mu tangela kuila, ka kexile mu buakula. Sé phata, ene a tendela kiambote o ibanzelu iê ia lungu ni ku buakula. Mu Mulangidi ua 1 ua mbeji ia Kakuinhi ua muvu 1895, o Phange Russel ua jimbulula o divulu dia 2 Kolindo 7:1, muéne uambe: “O Kidistá u xibha makanha, ka tena ku ximanesa Nzambi . . . . Kikola ku xinganeka Ngana ietu ku xibha makanha mba ku ta mu kanu diê ima ia mukua ia iibha.”

13. Milongi iebhi ia bhana o Mulangidi ku muvu ua 1973?

13 Ku muvu ua 1935, O Mulangidi uexana o makanha kala “mafue a iibha” iu ua londekesa ué kuila uoso u xibha makanha ka tokalele ku kala ku muiji ua Betele mba ku sidivila kala mukunji ua Nzambi mu kilunga kiê, ku kala muboki ua thembu ioso mba kafunga ka ilunga. Ku muvu ua 1973 a bhana dingi milongi ia mukuá ia lungu ni maka enhá. O Mulangidi ua 1 ua mbeji ia Kanake, ua jimbulula kuila kana-ku Mbangi ia Jihova ua tokalele ku kala ni ukexilu ua zele mu kilunga se muéne ua kexile ni ukexilu iú ua bolo ua ku xibha makanha. Oso ió a di tunine o kueha o ukexilu iú ua ku buakula, a a kaiele mu kilunga. c Maji Kristu ua bhange dingi kima kiéngi phala ku zelesa o akaiedi’ê.

14. Kiebhi o kitumu kia Nzambi kia lungu ni manhinga ni kiebhi o ukexilu ua ku saka ni manhinga ua di muange ku mundu uoso?

14 Ku ta manhinga ku mukutu. Mu izuua ia Noué, Nzambi ua tendelesa kuila o athu ka tokalele kudia manhinga. Muéne ua tele o kijila kiki mu kitumu kia bhanene ku akua Izalaiele iu ua tendelesa ué o Jikidistá mu hama ia dianga ku ‘ lenga . . . o kudia manhinga.’ (Ika. 15:20, 29; Dim. 9:4; Iji. 7:26) Maji ki kima kia ku diuana kuijiia kuila Satanaji ua sange ndunge lelu i bhangesa o athu ku kamba ku xila o kitumu kiki kia Nzambi. O asaki a mateka o ku saka ni manhinga ku hama ia 19, maji kioso kia sange o maukexilu a mukua a manhinga, o ukexilu iú ua ku saka ua di muange dingi. Ku muvu 1937, a mateka ku bhaka manhinga, kioso kia bhiti o Ita ia Kaiadi ia bhiti ku Mundu Uoso, ukexilu iú ua ku saka ua beta ku kala ni nguzu. Mu ku bhita ithangana, o ukexilu ua ku saka, ua di muange ku mundu uoso.

15, 16. (a) Kiebhi o Jimbangi ja Jihova kia zokela o kitumu kia lungu ni ku dituna ku ta manhinga ku mukutu? (b) Kikuatekesu kiebhi kiene mu tambula o akaiedi a Kristu kia lungu ni ku saka sé manhinga, mukonda dia kiki ihi iene mu bhita?

15 Mu dimatekenu dia muvu 1944, O Mulangidi ua londekesa kuila o ku ta manhinga ku mukutu ukexilu uéngi ua kudia manhinga. Ku muvu ua kaiela-ku, o kibanzelu kieniokio a ki kolesa dingi ni ku ki jimbulula kiambote. Ku muvu ua 1951, a soneka mukanda mua kexile ibhuidisu ni itambuijilu phala ku kuatekesa o mundu ua Nzambi ku zuela ni asaki. Ku mundu uoso, o akaiedi a fiiele a Kristu ni ku suína kuoso akexile mu belesela sumbala ni kua tobhesa, kua xinga ni kua zukutisa. Maji Kristu ua sulukile ni kuendesa o kilunga kiê phala ku bhana kikuatekesu kia tokala ku maka enhá. A bhange madivulu akexile mu lombolola kiambote o maka.

16 Ku muvu ua 1979, saí tufunga a mateka ku kunda o asaki mu ididi ia ku saka phala ku a kuatekesa ku tendela kiambote o ukexilu uetu, ioso i zuela o Bibidia ni ku alondekesa maukexilu a mukuá a ku saka sé manhinga. Ku muvu ua 1980, o tufunga a tokalele mu 39 a ji mbanza mu ixi ia Estados Unidos a tambula kikuatekesu phala kuijiia ku di bhana ni maka enhá. Mu ku bhita thembu, o Kibuka kia Utuminu kia solo o Kibuka kia ku Kuatekesa mu Jinzo ja ku Saka ku mundu uoso. O kuila o kibuka kiki kiene mu kuatekesa muéne o mundu ua Nzambi mu mivu íii? Lelu asaki avulu—katé muene ni ji dotolo—ene mu kuatekesa o jihaxi Jimbangi ja Jihova mu ku xila o ibanzelu ietu ia lungu ni ku tu saka sé manhinga. Mu mivu íii muene mu moneka ididi iavulu muene mu saka sé mannhinga ni kuila saí athu a mona o ukexilu iú kala o ukexilu ua beta o kota. Ki kima kia ku sanguluka ku xinganeka mu ima iene mu bhanga Jezú phala ku langa o akaiedi’ê ku jindunge ja Satanaji ja ku a xidisa? —Tanga Efezo 5:25-27.

O jiphange kene mua bhana ikalalakalu ia makota mu kilunga se a mona kuila ene ala ni muiji phala ku u dikila

17. Kiebhi ki tu tena o kulondekesa kuila tua mu bhana valolo mu ukexilu ua Kristu ku zelesa o akaiedi’ê?

17 Kima kiambote ku di bhuidisa, ‘O kuila ngi bhana valolo mu ukexilu ua Kristu ua ku zelesa ni ku longa o akaiedi’ê phala ku belesela o itumu ia Jihova ia lungu ni ku zela?’ Se kiene, tua tokala-phe kuijiia kuila Satanaji ua mu bhanga ioso phala ku tu sondolokesa kua Jihova ni kua Jezú mu ku tu bhangesa ku mona kuila o itumu ia Nzambi ki iala ni valolo. Phala ku di fikidila ku ibanzelu íii ia iibha, o kilunga kia Jihova ni henda ioso kiene mu tu dimuna ni ku tu lembalesa o maukexilu a iibha a mundu iú. Tu suluke ni ku dilanga ni ku belesela o itendelesu íii ia tu tokala.—Jisa. 19:20.

Ku Langa o Kilunga ku Maukexilu a IIbha

18. Ia lungu ni ió a bhukumukina o itumu ia Nzambi, ihi i tu londekesa o kisuma kia mono Izekiiele?

18 O ukexilu ua kaiadi ua ku zela, ua lungu ni itendelesu ia tokala phala ku bhaka o kilunga mua zele. Saí athu mu dimatekenu a xikina o itumu ia Jihova ia lungu ni ku kala ni uendelu uambote maji mu ku bhita thembu a di tuna ku i kumbidila. Saí iá a lungulula o mixima iâ ni ku bhukumukina o itumu ia xikinine mu dimatekenu kuila eji ku i belesela. Ihi ia tokala ku bhanga ku athu iá? Tu tena kuijiia o maka enhá mu kisuma kia mono Izekiiele kia lungu ni thembulu kala ki tua kivu mu dimatekenu dia kibatulu kiki. Lembalala o mabhitu enhó a lebhele kiavulu. Moxi dia mabhitu oso, muala maxilu a mu a langa. O alangidi akexile mu langa o thembulu ku maku a ió ‘a bolele ku muxima.’ (Ize. 44:9) Kiki ki tu lembalesa kuila, o ku bheza Nzambi ujitu a u bhana ngó kua ió a bhanga nguzu phala ku belesela o itumu ia Jihova ia lungu ni ku kala ni uendelu uambote. Kiene kimoxi ué, ki athu oso lelu ala ni ujitu ua ku di lunga ni Jikidistá mu ubhezelu ua kidi.

19, 20. (a) Kiebhi Kristu kiene mu kuatekesa bhofele-bhofele o akaiedi’ê ku dibhana ni maka a makota mu kilunga? (b) Ima itatu iebhi iene mu bhangesa o tufunga ku kaiesa muthu mu kilunga?

19 Ku muvu ua 1892, o Mulangidi uambe kuila “kikalakalu kietu ku kaiesa mu kilunga (o Kidistá) uoso ió u dituna kuila Kristu ka bhana o muenhu uê [kala sata ia tokala] mu ku bhulula oso.” (Tanga 2 Nzuá 10.) Ku muvu 1904, o divulu, A Nova Criação, dia londekesa kuila oso a jijile mu ku bhanga ima ia iibha, akexile mu ta o kilunga mu iluezu. Mu thembu’omo o kilunga kioso kia kexile mu bhanga mbandu mu “ku fundisa o maka mu ngeleja” phala ku tokuesa kiambote o milonga. Maji kiki ki kiexile mu bhita ithangana ioso. Ku muvu 1944, O Mulangidi ua londekesa kuila o a tokalele ku batula o maka enhá, o jiphange ngó akexile ku pholo dia kilunga. Ku muvu ua 1952, o Mulangidi ua londekesa o itendelesu ia Bibidia ia lungu ni ku batula o maka mu kilunga iu ua londekesa kuila uoso ua jijile mu ituxi iê a tokalele ku mu kaiesa mu kilunga—phala ku bhaka o kilunga mua zele.

20 Tundé o muvu uenhó, Kristu uene mu kuatekesa o akaiedi’ê kujiia kiambote kiebhi kia tokala ku funda o maka a makota mu kilunga. O tufunga mu kilunga ene mu a longa o ukexilu ua Jihova ua ku di bhana kiambote ni maka a moneka mu kilunga a lungu ni ku kaiesa muthu ua te kituxi mu kulondekesa kuiuka ni henda. Saí ima itatu iene mu bhangesa ku kaiesa muthu mu kilunga: (1) ku zelesa o dijina dia Jihova (2) ku langa o kilunga ku maukexilu a iibha a kituxi (3) ku kuatekesa o muthu ku diela o ituxi iê.

21. Kiebhi o itendelesu ia lungu ni ku kaiesa muthu mu kilunga kiene mu di bhanga dibesá phala o mundu ua Nzambi?

21 Uene mu mona kiebhi o itendelesu ia lungu ni ku kaiesa muthu mu kilunga kiene mu di bhanga dibesá phala o akaiedi a Kristu? M’ukulu ku mundu ua akua Izalaiele, o a bhukumukine akexile mu kituka makamba a iibha phala o athu a mukuá a zolele Jihova ia akexile mu bhanga ima iambote bhu pholo ia Nzambi. Kienhiki, mu veji javulu o athu akexile mu xingisa o dijina dia Jihova ni ku kala sé o ukamba uê. (Jel. 7:23-28) Maji lelu Jihova ua mu di bhana ni maiala ni ahatu a kulu mu nzumbi. Mukonda dia ku kaiesa oso a bhukumuka mu kaxi ketu, ene kene mu dibhanga kala uta bhu maku a Satanaji u bhekela ibhidi mu kilunga ni ku ki xidisa. Maji mu ku a kaiesa, o kilunga ki kala mua zele. Kienhiki, a mu tu suínisa ku bhanga ima iambote phala Jihova ku tu uabhela. Ijiia-kiu kuila Jihova ua kanena: “Falamenda ioso-ioso ióbhange phala ku ku kuama, ia-nda kulueza.” (Isa. 54:17) O kuila tuene mu kuatekesa o tufunga ala ni kikalakalu kia dikota kia ku batula o maka mu kilunga?

Ku Ximana ió ua Bhange o Miji Ioso mu Ngongo

22, 23. Mukonda diahi tu sakidila kiavulu o jiphange jetu ja kexile m’ukulu, ku dimatekenu dia hama ia 20, maji ihi ilondekesa kuila kua bhingile ku xinganeka kiambote mu maka alungu ni muiji?

22 O ukexilu ua katatu o akaiedi’a Kristu ene mu tambula milongi ia ubhe, ia lungu ni ukaza ni muenhu ku muiji. O kuila o ibanzelu ietu ia lungu ni muiji ene mu i lungulula? Kiene. Mu kifika, kioso ki tu tanga misoso ia lungu ni jiselevende ja Nzambi m’ukulu mu dimatekenu dia hama ia 20, tu diuana kiavulu mu kuijiia o ima ia xisa ku dima phala ku di bhakula kua Nzambi. Tu sakidila kiavulu o ukexilu uâ, ua ku ta ku pholo o ima ia Nzambi, ima ia mukuá ndenge. Maji tu mona ué kuila, saí maka ene a bhingile ku a xinganeka kiambote. Kiebhi?

23 O jiphange akexile mu tambula ikalakalu, ia a bhangengesele ku kala dikanga dia mabhata mâ mu jimbeji javulu, kala o kikalakalu kia ku kunda o ilunga. Saí ithangana o athu ka kexile mu bhana valolo ia dikota mu kitumu kia Mikanda Ikola kia lungu ni ukaza. Ka kexile mu longa ué kiavulu ia lungu ni kiebhi o athu kia tenene ku kolesa o ukaza uâ. O kuila o ukexilu iú, uene hanji u tuene mu mona ku akaiedi a Kristu Lelu? Kana!

24. Kiebhi Kristu kia kuatekesa o mundu uê ua fiiele ku xinganeka kiambote o maka alungu ni ukaza ni muiji?

24 Lelu, o jiphange kene mua bhana ikalalakalu ia makota mu kilunga se a mona kuila ene ala ni muiji phala ku u dikila. (Tanga 1 Timote 5:8.) Kala kiki, Kristu bhu kaxi ka Bibidia, uene mu bhana milongi ia tokala ku mundu uê phala ku kolesa o ukaza ni ukamba ku muiji. (Efe. 3:14, 15) Ku muvu ua 1978, a bhange o divulu, Torne Feliz Sua Vida Familiar. Mu ku bhita 18 dia mivu a bhange dingi o divulu, O Segredo de uma Família Feliz. O Mulangidi uene mu bhekela milongi ni itendelesu ia tokala ku makaza phala ene ku i kaiela ku muiji uâ.

25-27. Kiebhi o minzangala kiene mu a kuatekesa tundé ukulu?

25 Ihi i tuamba ia lungu ni minzangala? Mu mivu iavulu, ene mu tambula milongi iavulu. O kilunga kia Jihova, tundé ukulu kiene mu bhanga madivulu avulu phala o minzangala ia itala ioso. M’ukulu, mua kexile madivulu ofele phala ene maji lelu nzungule dia madivulu ene mu ku a bhangela o minzangala. Mu kifika, o milongi “Estudo Bíblico Juvenil” ia matekene o ku moneka mu kadivulu Idade de Ouro tundé ku muvu 1919 katé ku muvu 1921. Kioso kia bhiti o milongi íii, a bhange o kadivulu, The Golden Age ABC ku muvu ua 1920, o ku muvu ua 1941 a bhange o kadivulu Filhos. Ku muvu ua 1970, a bhange o divulu, Escute o Grande Instrutor, Sua Juventude — O Melhor Modo de Usufruí-La, ni Divulu Diami Dia Misoso ia Bibidia. Ku muvu ua 1982, o Despertai! dia mateka o ku bheka o milongi “Os Jovens Perguntam,” o ku muvu ua 1989 a bhange o divulu, Os Jovens Perguntam—Respostas Práticas.

O athu mu kiônge kiki kia dikota mu ixi ia Alemanha, a tambula ni kisangusangu kia dikota o kadivulu, Madis’ami a Bibidia

26 Lelu tuala ni madivul a iiadi Os Jovens Perguntam, maji mu kijimbuete kietu kia Internete jw.org, muene mu moneka hanji milongi ia tokala ku minzangala. Tuala ué ni divulu, Aprenda do Grande Instrutor. O kijimbuete kietu mu Internete kiezala ni milongi iavulu phala o minzangala, kala kalatá ka Bibidia, ikalakalu ia Bibidia phala ku di longa phala o adiakime ni ana-ndenge, jividiu, misoso ia Bibidia ni madisá a tokala ku ana-ndenge ala ni mivu itatu mba o tubuetele. O ibanzelu ia Kristu ia lungu ni minzangala ki i lunguluka tundé muéne kia bhongolola o ana-ndenge m’ukulu ni ku a kuata bhu maku mê. (Marku 10:13-16) Muéne ua mesena kuila o minzangala a divua kiambote mu kaxi ketu kuila a a zolo ni kuila a tambula kudia kua soko mu nzumbi.

27 Jezú ua mesena ué kuila, o ana-ndenge a a langidila ku ima ia iibha. Kuma o ima ia iibha ia múia ni ku di bandekesa ku mundu iú, kuene mu moneka athu avulu ene mu mesena ku bhanga ima ia iibha ku ana-ndenge. Mukonda dia kiki, ene mu bhanga madivulu phala ku kuatekesa o jitata ku langa o tuana tuâ ku ingulungumba. d

28. (a) Ihi i tua tokala ku bhanga se tua mesena ku bokona mu tembulu ia Nzambi kala kilondekesa o kisuma kia mono Izekiiele? (b) Ihi i ua banze o ku bhanga?

28 Ki kima kia ku sanguluka ku mona kiebhi Kristu kiene mu zelesa o akaiedi’ê, ku a longa ku xila o itumu ia Jihova ni ku i belesela phala o mbote iâ? Xinganeka dingi ku kisuma kia mono Izekiiele. Lembalala o mabhitu a mono muéne. Tua kijiia kuila, o thembulu ia mono Izekiiele ki thembulu ia kidi kana maji thembulu ia nzumbi. Kienhiki, o kuila tuene mu i mona kala thembulu ia kidi? Tu bokona-mu kana ngó kioso ki tuia mu Kididi kia Ubhezelu mba mu ku tanga o Bibidia mba kioso ki tuia mu boka. Íii ima i tu tena o ku mona ni mesu. O muthu mbombo ku mbodi, kiteka kia pholo jiiadi, u tena ku bhanga o ima íii maji sé ku bokona mu thembulu ia Jihova. Maji se tu bhanga o ima ni tu kala mu belesela o itumu ia Jihova ia lungu ni ku zela ni ku bheza Nzambi ni muxima uambote, kia-nda lombolola kuila tua bokona mu thembulu ni ku sidivila-mu—mu kilunga kia zele kia Jihova Nzambi! Tu suluke ni ku bhana valolo ia dikota ku ujitu iú. Tu suluke ué mu ku bhanga nguzu phala kulondekesa o kuzela kua Jihova mu ku zokela o itumu iê ia iuka!

a Ku muvu 1932, o mbandu ia 2 ia divulu Vindication, ia londekesa kuila o ikanenu ia Bibidia ia zuelele kuila, o mundu ua Nzambi eji ku u vutukisa mu ixi iâ, ia kexile ni dikumbidilu dia mukuá mu izuua ietu kana dingi ku Izalaiele ia xitu maji ku Izalaiele mu nzumbi. O ikanenu ioió ia kexile mu londekesa o ima ia lungu ni ku zelesa dingi o ubhezelu ua kidi. O Mulangidi ua 1 ua mbeji ia Katanu ua muvu ua 1999, ua jimbulula kuila o kisuma kia mono Izekiile kia lungu ni thembulu, kikanenu kia lungu ni kuila o ubhezelu ua kidi eji ku u zelesa dingi ni mukonda dia kiki, kiala ni kikumbidilu kia dikota mu nzumbi mu izuua isukidila-ku.

b O kikutu kia kexile mu londekesa kuila o diiala ni muhatu ka tokalele ku kala ubheka uâ mu xilu dimoxi ni dibhitu dio jike—a tokalele ku bhanga ngó kiki se ene exile makaza mba jindandu. Mu mivu iavulu, o kikutu kiki akexile mu ki tona izuua ioso mu Ubhezelu ua Matina ku Betele

c O ukexilu ua iibha ua ku xibha makanha ua lungu ué ni ku a xakuta mba ku a dimina phala ku bhanga-nê ima ia iibha.

d Mu kifika, tanga o kibatulu 32 kia divulu Aprenda do Grande Instrutor; tanga ué mu mbandu 3-11 mu Despertai! ia Kamusasadi ka 2007

Xinganeka ua mu bokona bhu muelu ua kithádi kia thembulu ia dikota ia Jihova mu nzumbi