Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU 7

Maukexilu a Kuboka Maukexilu Avulu a ku Bokela Athu

Maukexilu a Kuboka Maukexilu Avulu a ku Bokela Athu

MILONGI IA KIBATULU

O mundu ua Nzambi u boka mu maukexilu avulu phala ku sanga o athu

1, 2. (a) Ihi ia bhange Jezú phala o kifuxi kia dikota kia athu ku muivua kiambote? (b) Kiebhi kiene mu kaiela o maxibulu a fiiele a Kristu o phangu iê ni mukonda diahi?

 KIFUXI kia dikota kia athu a bhongolokela Jezú bhu mbandu ia kizanga, kienhiki, Jezú u banda mu baluku anga u sondoloka-ku bhofele. Mukonda diahi? Muéne uejiia kuila o menha a-nda bandekesa o dízui diê ni kuila kifuxi kioso a-nda tendela kiambote o njimbu iê.—Tanga Marku 4:1, 2.

2 Tundé o Utuminu ua Nzambi kia mateka o ku tumina ku diulu, o maxibulu a fiiele a Jezú ene mu kaiela o phangu iê mu ku sota maukexilu a ubhe a ku sanzumuna o njimbu iambote ni ku kuatekesa athu avulu ku ivua. Ni kitumu kia Sobha, o mundu ua Nzambi uene mu suluka mu ku sota maukexilu a ubhe a ku boka mukonda o ithangana iene mu lunguluka ni ku moneka mitelembe iavulu ia katunda. Tua mesena ku kuatekesa athu ni njimbu iambote ande dia kuíza o dizubhilu dia mundu. (Mat. 24:14) Ijiia o maukexilu etu a kuboka ene mu tu kuatekesa ku sanga athu avulu kabasa kididi mua kala. Xinganeka ué kiebhi ki u tena o ku kaiela o kixikanu kia ió a muange o njimbu iambote m’ukulu.

Ku Bokela Athu Avulu

3. Mukonda diahi o jinguma ja maka ma kidi ma Nzambi a luualele kiavulu mukonda dietu ku ta o njimbu ia Utuminu mu ji jurnale?

3 Ji jurnale: O Phange Russell ni makamba mê akexile mu bhanga kiá o Mulangidi tunde ku muvu ua 1879, mu ku tula o njimbu ia Utuminu ku athu avulu ku mivu ande dia muvu 1914 ku bhixila, maji Kristu ua lungulula o ima phala athu avulu kuívua o njimbu iambote. O izulukutu ia mateka ku muvu ua 1903. Ku muvu uenhó, o Dotolo E. L. Eaton, mukunji ua ngeleja ia Prostante mu mbanza ia Pennsylvania, ua bhingi kua Phang’etu Charles Taze Russell ku di sanga, n’a mone nanhi ua kexile mu jimbulula kiambote o ilongesu ia Bibidia. Mu mukanda ua sonekena Russell, Eaton uambe: “Nga mono kuila athu a-nda uabhela kiavulu se tu di sanga bhu kididi kimoxi phala kiiadi kietu tu jimbulule o ilongesu ietu ni tu mone nanhi uene mu longa o kidi.” Russell ni makamba mê a mono ué kuila athu avulu eji uabhela o kiônge kieniókio, kienhiki a bhingi phala ku tangela o athu bhu kaxi ka jurnale, The Pittsburgh Gazette. Athu avulu akexile mu tanga o jurnale ienioió. Kuma Russell ua jimbulula kiambote o kidi kia Bibidia ni ku ki tula ku mixima ia athu, o akexile ku pholo mu ku soneka o ji jurnale a bhingi phala ku soneka o madiskursu oso eji bhanga Russel mu semana joso. Kiki kia luualesa kiavulu o jinguma ja maka ma kidi ma Nzambi!

Ku muvu 1914, midi jiiadi ndenge a ji jurnale a sonekene o madiskursu akexile mu bhanga Phange Russel

4, 5. Kídifua kiahi kia londekesa Russel, ni kiebhi o jiphange ala ku pholo dia kilunga kia tena ku kaiela o phangu iê?

4 Kua moneka dingi jurnale javulu a mesenene ku soneka-mu o madiskursu a Russell. Ku muvu 1908, o Mulangidi ua bhana o ngolokela ia kuila o madiskursu a Russel akexile mu moneka mu “dikuinhi ni imoxi dia ji jurnale izuua ioso.” Maji o jiphange ejidile kiambote o kikalakalu kia jurnale, a zuela ni Phange Russell, maka alungu ni ku tunda mu mbanza ia Pittsburgh phala kuia mu mbanza iéngi ia fuma, mua kexile jurnale javulu eji mesena ku soneka o milongi ia Bibidia. Mu ku xinganeka kiambote o maka enhá, o Phange Russell ua xikina kuia mu mbanza ia Brooklyn, Nova York, ku muvu 1909. Ihi ia bhiti? Mu ku bhita jimbeji, 400 a ji jurnale akexile mu soneka o madiskursu a Phange Russel, ji jurnale javulu akexile mu di bandekesa. Mu kithangana kioso o Utuminu ua Nzambi kia mateka o ku tumina ku diulu ku muvu 1914, 2.000 a ji jurnale ndenge mu madimi a uana akexile mu soneka o madiskursu a Phange Russel!

5 Ihi i tu tena o ku di longa ku misoso íii? lelu o jiphange ala ku pholo dia kilunga kia Nzambi a tokala ku kaiela o ku lenduka kua Phange Russel. Kiebhi kia tena ku bhanga kiki? Mu ku batula maka a makota mu kilunga, kima kiambote kuívua o ibanzelu ia akuâ.—Tanga Jisabhu 15:22.

6. Kiebhi o milongi ia kidi ia tundu mu ji jurnale kia lungulula o ukexilu ua muthu umoxi?

6 O kidi kia Utuminu kia kexile mu moneka mu ji jurnale jiji kia kexile mu lungulula o mienhu ia athu. (Jihe. 4:12) Mu kifika, Ora Hetzel, a mu batizala ku muvu 1917, muéne ua di longo ué o kidi bhu kaxi ka ji jurnale jiji. Ora uambe: “Kioso ki nga kazala, nga ile mu kunda mam’etu mu sanzala ia Rochester, ku Minnesota. Kioso ki nga bhixila kuenhoko, nga mu sange ua mu batujula mafue a jurnale. Mu mafue muenhomo, mua kexile o madiskursu akexile mu bhanga Phange Russell. Mam’etu ua ngi jimbulula o ima ia kexile mu di longa mu kaxi ka ji jurnale jenhojo.” Ora ua xikina o kidi kia kexile mu di longa muéne iu ua kituka muboki ua Utuminu ua Nzambi mu makuinhi a samanu a mivu.

7. Mukonda diahi o jiphange akexile ku pholo dia kilunga a lungulula o ukexilu ua ku tula o njimbu bhu kaxi ka ji jurnale?

7 Ku muvu 1916, kua bhiti izulukutu iiadi ia bhangesa o jiphange akexile ku pholo dia kilunga ku lungulula o ukexilu ua ku muanga o njimbu iambote bhu kaxi ka ji jurnale. Kia dianga, o Ita ia Dianga ia kexile mu bhita ku Mundu Uoso, ia bhangesa o ji papela ja jurnale ku bhonza o ku ji sanga. Ku muvu 1916, o jiphange akexile mu kikalakalu kia ji jurnale mu ixi ia Grã-Bretanha, a soneka mukanda ua jimbulula o kibhidi kia monekene, uambe: “Muala ngó 30 a ji jurnale a mu soneka o Madiskursu mu kithangana kienhiki. Maji kua kambe ngó bhofele, ki tua-nda kala dingi ni papela javulu ja ku soneka-mu o madiskursu mukonda a ji te kalu iavulu.” O kizulukutu kia kaiadi, o kufuá kua Phange Russell mu kizuua kia 31 kia mbeji ia Kamusasadi ua muvu 1916. Kienhiki, O Mulangidi ua 15 ua mbeji ia Kaiiadi ua muvu 1916, ua bhana o ngolokela: “Kuma o Phange Russell uafú, o madiskursu [mu ji jurnale] ja-nda suka.” Sumbala o ukexilu iú ua ku boka ua bhu kiá, o maukexilu a mukuá a ku boka, kala o filme, “Foto-Drama da Criação,” ia sulukile.

8. Ihi ia bhingile phala ku bhanga o filme a i xana, “Foto-Drama da Criação?”

8 Jifilme: Phange Russell ni makamba mê, a kalakala mu mivu itatu mu ku bhanga o filme, “Foto-Drama da Criação,” ia a ilondekesa ku muvu 1914. (Jisa. 21:5) O Drama íii, a i bhangele bhu kaxi ka izunzumbia, ifikula iexile ni kolo javulu ia kexile mu zuela ni muimbu. Athu avulu a kalakala mu ku bhanga o ifika ia misoso ia Bibidia ia monekene mu filme, kate muene ni iama. O akua ku bhanga o jifilme, ku muvu 1913, ambe: “Akexile mu bheka iama iavulu phala ku kuatekesa ku bhanga kiambote o filme phala kulondekesa o musoso ua dikota mu izuua ia Noué.” O ifikula ia kexile mu i iudika phala ku bhanga o filme akexile mu ji iudika ni maku ku jimesene, akua Londres, Nova York, Paris, ni Filadélfia.

9. Mukonda diahi kua bhiti thembu iavulu ni kitadi kiavulu phala ku bhanga o filme a i xana, “Foto-Drama da Criação?”

9 Mukonda diahi kua bhiti thembu iavulu ni kitadi kiavulu phala ku bhanga o filme, “Foto-Drama?” O ngolokela ia bhange mu kiônge kia dikota ku muvu 1913 i tambuijila: “O ji jurnale ja akua América ja mu kuatekesa ku lungulula o ibanzelu ia athu ni kikuatekesu kia ifikula i zuela ni athu alondekesa o valolo ia ifikula mu jifilme, etu tua xikina ni kidi kioso kuila mukonda dia ku kala aboki, jimesene jambote ja Bibidia ni ku kuatekesa mu ku bhanga o filme íii, kuma ukexilu uambote phala o aboki ni jimesene ja ku longa o mak’â Nzambi.”

Kuthunda: Balaka mua kexile mu londekesa o filme “Foto-Drama”; Kuluiji: “Foto-Drama” mua kexile ni ji fikula ja kexile mu kuenda.

10. Mu jixi jebhi mua londekesele o filme a i xana, “Foto-Drama da Criação?”

10 Ku muvu 1914, o filme, “Foto-Drama” a ilondekesa mu 80 a jimbanza izuua ioso. Athu avulu ku Estados Unidos ni ku ixi ia Canada, a tale o filme íii. Ku muvu uenhó, o filme íii a ilondekesa ué mu ixi ia Austrália, Grã-Bretanha, Dinamarca, Finlândia, Alemanha, Nova Zelândia, Noruega, Suécia, ni Suíça. Filme ia mukuá ki mu kexile ifikula ia mu kuenda, a i bhangele phala o athu mu jimbanza jofele. O filme íii—o “Drama Eureka”—ki i bhonzele o ku i bhanga, né ku i iambata. Ku muvu 1916, ki kale o filme, “Foto-Drama” mba o “Drama Eureka” a ji bhangele ué mu dimi dia akua Armênia, Norueguês, França, Alemanha, Grécia, Itália, Polônia, Xipânha, ni Suécia.

Ku muvu 1914, o filme “Foto-Drama” a ilondekesa mu ididi iezalele kiavulu ni athu

11, 12. Kiebhi o filme a i xana, “Foto-Drama da Criação” kia suínisa munzangala, ni phangu iebhi ia bhana muéne?

11 O filme mu dimi dia akua França ia bhangesa munzangala ua kexile mu kitala kia 18 dia mivu, a mu ixana, Charles Rohner ku diuana kiavulu. Charles uambe. “A ilondekesa ku mbanza iami—Colmar, Alsácia, França. Nga diuanene kiavulu mu ku mona o ukexilu ua ku londekesa o kidi kia Bibidia.”

12 Mukonda dia kiki, Charles a mu batizala, iu ua bokona mu sidivisu ia thembu ioso ku muvu 1922. O kikalakalu kiê kia dianga mu kilunga kia Jihova, o ku kuatekesa kulondekesa o filme, “Foto-Drama” ku athu ku França. Mu ku mona o kikalakalu kiki, Charles uambe: “A ngi bhana ikalakalu iavulu—ku xika o ngoma, ku langa o kitadi kia kilunga, ni ku langa o madivulu. A ngi bhingi ué ku kuatekesa o jingivuidi phala ka bhange jibuia ande dia ku mateka o kiônge. Mu kithangana kia ku nhoha, tua kexile mu bhana o madivulu ku athu. Etu tua kexile mu bhana o ikalakalu ku jiphange ja mala ni ja ahatu mu kiônge. Kala muthu ua kexile ni madivulu ni kua bhana ku athu oso mu kiônge. Bhu muelu ua kiônge, tua kexile-bhu ni meza iezalele ni madivulu.” Ku muvu 1925, Charles a mu ixana phala ku sidivila ku Betele ia Brooklyn, ku Nova York. Kuenhoko a mu solo phala ku kala ku pholo ia kibuka kia athu a xika mimbu mu mutelembe WBBR. Mu ku zubha ku di longa o phangu ia Phang’etu Rohner, tua tokala ku dibhudisa: ‘O kuila ngala polondo phala ku xikina kabasa kikalakalu phala ku kuatekesa ku tula o njimbu ia Utuminu?’—Tanga Izaia 6:8.

13, 14. Kiebhi o Mutelembe kia kuatekesa mu ku muanga o njimbu iambote? (Tanga ué o kitutu: “ Minangu mu WBBR” ni “ Kiônge Kia Dikota.”)

13 Mutelembe: Ku muvu 1920, o kikalakalu kia lungile ni filme, “Foto-Drama” ia mateka o ku sosoloka, maji kua tukuluka o mutelembe phala ku kuatekesa ku tula o njimbu iambote ia Utuminu. Mu kizuua kia 16 ku mbeji ia Kasamanu ua muvu 1922, o Phang’etu Rutherford ua bhange o diskursu dia katunda bhu kaxi ka mutelembe ku inzo ia Teatro Metropolitano de ópera ku Filadélfia, mu mbanza ia Pensilvânia. Makuinhi atanu a midi a athu, evu o diskursu diambe: “Mazunda a Athu Lelu Ka-nda Fuá Dingi.” Kienhiki, mu muvu 1923, o kiônge kia dikota a ki bhitisa mu veji ia dianga mu mutelembe. Kuma o jiphange akexile mu futa phala ku bhanga madiskursu mu mitelembe, a mono kuila, kima kiambote ué ku kala ni mutelembe uâ. A u tungu mu Staten Island, mu mbanza ia Nova York, o mutelembe iú a uixana WBBR. A ulondekesa mu veji ia dianga mu kizuua kia 24 kia mbeji ia Kauana ua muvu 1924.

Ku muvu 1922, makuinhi atanu a midi ja athu evu mu mutelembe o diskursu diambe: “Mazunda a Athu Lelu Ka-nda Fuá Dingi”

14 Mu ku jimbulula se mukonda diahi a bhange o mutelembe WBBR, O Mulangidi 1 ua mbeji ia Kaiadi ua muvu 1924, uambe: “Tua dielela ni kidi kioso kuila, o mutelembe ua-nda tu kuatekesa phala ki tu ngastale kitadi kiavulu ni kuila ukexilu uambote ua ku muanga o njimbu iambote ia kidi.” Iu uambe dingi: “Se o Ngana u mona kuila, kima kiambote ku bhanga mitelembe iéngi phala ku muanga o kidi kia Utuminu, muéne ua-nda tu bhana o kitadi ki tua mesena mu kithangana kiê kia tokala.” (Jisá. 127:1) Ku muvu 1926, o mundu ua Jihova uéza mu kala ni samanu dia mitelembe. Mitelembe iiadi ia kexile ku Estados Unidos—WBBR mu mbanza ia Nova York ni WORD bhua lungila o mbanza ia Chicago. O mitelembe iuana ia mukuá, ia kexile mu ixi ia Canada, mu mbanza ia Alberta, Grã-Bretanha mu mbanza ia Colómbia, Ontario, ni mu mbanza ia Saskatchewan.

15, 16. (a) Kiebhi o kibuka kia atuameni a jingeleja mu ixi ia Canada kia divu mu ku mona o mitelembe ietu? (b) Kiebhi o mitelembe ni kikalakalu kia kuboka nzo ni inzo, kia kuatekesa o aboki ku bhanga kiambote o kikalakalu kiâ?

15 O atuameni a Kidistándade a mono o ukexilu iú ua ku muanga o kidi kia Bibidia. Albert Hoffman, uejidile kiambote o kikalakalu kia kexile mu bhanga mu mutelembe mu mbanza ia Saskatchewan, mu ixi ia Canada, uambe: “Athu avulu a mateka kuijiia o Adilongi a Bibidia [kala kia kexile mu kuixana o Jimbangi ja Jihova mu thembu ienioió]. A bhana umbangi ua dikota ni mitelembe íii katé ku muvu ua 1928, kioso o atuameni a jingeleja kia zukutisa o mitelembe ni kuila o mitelembe ioso mu ixi ia Canada ia tokalele ku Adilongi a Bibidia, io jike mukonda o madukumendu ka kexile dingi ni valolo.”

16 Sumbala o mitelembe ietu io jikile mu ixi ia Canada, o jiphange a suluka ni ku bhanga madiskursu a Bibidia mu ku futa kitadi ku athu a mukuá akexile ni mitelembe. (Mat. 10:23) Phala ku bhangesa o athu kuívua o madiskursu mu mitelembe íii, O Mulangidi ni Idade de Ouro (lelu tu i xana Despertai!) ia kexile mu londekesa o mitelembe mua kexile mu bhanga o madiskursu alungu ni kidi kia Bibidia, phala o aboki akexile mu boka inzo ni nzo ku tena ku suínisa o athu ku jikula o mitelembe íii ni kuívua o madiskursu enhá mu mbanza iâ. Ihi ia bhiti? O Boletim ia mbeji ia Katatu ua muvu 1931, iambe: “O mitelembe iene mu bhana nguzu ia dikota ku jiphange jetu a mu bhanga o kikalakalu kia ku boka nzo ni inzo. Athu avulu ene mu kuívua o madiskursu mu mitelembe, ene mu tu sonekena mu kuila mukonda dia madiskursu ene mu bhanga Phange Rutherford, ene mu xikina ku tambula o madivulu ene mu a bhana ku aboki.” O Boletim ia lombolola kuila o mitelembe ni kikalakalu kia ku boka nzo ni inzo “maukexilu aiadi a ku boka a tokala mu kilunga kia Ngana.”

17, 18. Sumbala o ithangana ia lungulula, kiebhi o mutelembe ua suluka ni ku kuatekesa kiavulu o kikalakalu kia ku boka?

17 Ku muvu 1930, kua moneka dingi izukutisu mukonda dia ku futa kitadi phala ku bhanga madiskursu mu mitelembe. Kienhiki, mu disukilu dia muvu 1937, o Jimbangi ja Jihova a lungulula o ukexilu uâ. Ene a xisa o mitelembe, ia a di bhakula dingi mu kikalakalu kia ku boka nzo ni inzo. a Maji o mitelembe ia suluka ni ku kuatekesa kiavulu mu ku muanga o njimbu ia Utuminu ku maxokololo a jixi. Mu kifika, tunde ku muvu 1951 katé ku muvu 1991, o mutelembe West Berlin, mu ixi ia Alemanha, ua kexile mu bhitisa o madiskursu a Bibidia izuua ioso phala ió a tungile ku ibatu ia tokalele ku ixi ia Alemanha, ia lungile ku mbandu ia mutundila-kumbi, a tenene kuívua o njimbu ia Utuminu. Tundé ku muvu 1961, makuinhi atatu a mivu ndenge, o mutelembe Suriname, ku América do Sul, ia bhitisile o milongi ia kidi kia Bibidia mu 15 dia ithangana. Tundé ku muvu 1969 katé 1977, o kilunga kia Jihova kia kexile mu bhitisa 350 a milongi mu minangu ia mutelembe mu maukexilu kala: “Mikanda Ioso ia ku Bhandulula.” Mu ixi ia Estados Unidos, 291 a mitelembe akexile, o minangu íii akexile mu i bhitisa mu 48 a jimbanza. Ku muvu 1996, o mutelembe ku Apia, ku mbanza ia dikota ia Pacífico Sulu ku Samoa, ua kexile mu bhitisa semana joso o minangu ni diambu: “Itambuijilu ia Ibhuidisu ia Bibidia.”

18 Kioso o hama 20 kia bhixila ku disukilu, o mutelembe ki uene dingi ua kexile ku pholo mu ku boka na-iu o njimbu iambote. Kua moneka ukexilu uéngi ua ku boka ni ku sanga athu avulu.

19, 20. Mukonda diahi o mundu ua Jihova ua bhange o Kijimbuete jw.org, ni mbote iebhi i tuene mu mona? (Tanga ué o kitutu: “ JW.ORG.”)

19 O Internete: Tunde ku muvu 2013, mazunda a iiadi ndenge dia athu, akexile mu jikula o mutelembe ua internete. Kala kia ki tokuesa, mazunda a iiadi ndenge a athu ala ni internete mu mitelembe iâ ia kafuetele, ki kale ia makota mba iofele. O ukexilu iú ua mu dibandekesa dingi, maji o ukexilu iú ua ku jikula o mitelembe ia internete ua mu kula ni lusolo mu África, muala 90 a mazunda ndenge a Internete mu mitelembe. O ukexilu iú ua lungulula o mundu mukonda athu avulu ene mu tambula milongi iavulu bhu kaxi ka mitelembe ia internete.

20 Ku muvu 1997, o mundu ua Jihova ua mateka ku kaiela ué o ukexilu iú phala ku tula o njimbu iambote bhu kaxi ka internete. Ku muvu 2013, o Kijimbuete kietu, jw.org, kiala kiá mu 300 a madimi ndenge, ni kuila Milongi ia Bibidia a i tula mu internete phala o athu ku i katula mu 520 a madimi ndenge. Izuua ioso, 750.000 ndenge dia athu, a jikula o kijimbuete kia internete phala ku tanga ni ku tala o jividiu jetu. Mbeji joso, o athu kene ngó mu tala o jividiu, athu ene uá mu katula mazunda 3 a madivulu metu mu internete, ni mazunda 4 a tu madivulu, ni 22 a mazunda a milongi ia kuívua.

21. Ihi i ua di longo ku phangu ia Sina?

21 O Kijimbuete kietu, ukexilu uambote ua ku muanga o njimbu iambote ia Utuminu ua Nzambi katé muene ku jixi kua fidisa o kikalakalu kietu. Mu kifika, mu dimatekenu dia muvu 2013, saí diiala ua jikula o kijimbuete kietu jw.org, iu ua xindi ku mbonge ietu iala mu ixi ia Estados Unidos mu ku bhingi dingi milongi ia mukuá ia lungu ni Bibidia. Mukonda diahi kiki ki tu bhangesa ku diuana kiavulu? Mukonda o diiala didi mukua Muxulumanu iu ua tungu ku maxokololo a ixi, kua fidisa o kikalakalu kietu kia kuboka. Mukonda dia muéne ku xinda, o jiphange ku mbonge a bhange ioso phala o diiala didi ku mateka ku di longa o Bibidia izuua iiadi ku semana ni Mbangi ia Jihova ua tungu ku Estados Unidos. Akexile mu di longa bhu kaxi ka mutelembe ua Internete.

Ku Longa Athu Oso

22, 23. (a) O kuila o maukexilu metu a kuboka a katula o kididi ni valolo ia ku boka nzo ni inzo? (b) Kiebhi o Sobha kiene mu besoala o nguzu i tuene mu bhanga?

22 O maukexilu metu a ku sanga athu avulu, kala ji jurnale, o filme “Foto-Drama,” ku bhanga madiskursu mu mitelembe, ni Kijimbuete kietu, o ima íii ki i katula o kididi ni valolo ia ku boka nzo ni inzo. Mukonda diahi? Mukonda o mundu ua Jihova, a mu kaiela o phangu ia tu xila Jezú. Muéne ka bokela ngó athu avulu, maji ua kuatekesa ué muthu ni muthu. (Luka 19:1-5) Jezú ua longo ué o jixibulu jê ku bhanga uá kiki iu ua a bhana o njimbu ia tokalele o ku boka. (Tanga Luka 10:1, 8-11.) Kala ki tua di longo mu Kibatulu 6, o jiphange ala ku pholo ene mu suínisa o jiselevende ja Jihova kuzuela ni athu mu ukunji uâ pholo ni pholo.—Ikalakalu 5:42; 20:20.

23 Mu ku bhita hama ja mivu tunde o Utuminu ua Nzambi kia mateka o ku tumina ku diulu, mazunda a sambuadi ni divua ndenge dia aboki, a di bhakula ni nguzu ioso phala ku longa akuâ o Vondadi ia Nzambi ia lungu ni ixi. Sé phata, o Sobha uene mu besoala o maukexilu metu a ku boka o Utuminu. Kala kia-nda londekesa o Kibatulu kia kaiela, muéne ua tu bhana ué ji falamenda ja tokala phala ku muanga o njimbu iambote ku jixi joso, muiji ni madimi.—Dij. 14:6.

a Ku muvu 1957, o jiphange akexile ku pholo a jika o mutelembe uetu, WBBR mu mbanza ia Nova York.