1-3. (a) Kala ki londekesa Jisálamu 5:4-6, kyebhi kya divwa Jihova mu maka a lungu ni kuyibha? (b) Mukonda dyahi tu tena kuzwela kwila o kuzangata an’a ndenge, kubhukumukina ‘o kijila kya Kidistu’?

JIHOVA NZAMBI wa zembe o mawukexilu oso a kuyibha. (Tanga Jisálamu 5:4-6.) Mwene wa zembe kyavulu o mawukexilu oso a kuzangata o an’a ndenge. Yú u bhangelu wa phulu, kituxi kya dikota! Kuma tu Jimbangi ja Jihova, tu kayela Jihova mu kuzemba o ukexilu wa kuzangata o an’a ndenge ki tu kyehela kubhita mu kilunga kya Jikidistá.—Loma 12:9; Jihe. 12:15, 16.

² Kima kyoso-kyoso kya lungu ni kuzangata an’a ndenge, kubhukumukina ‘o kijila kya Kidistu’! (Nga. 6:2) Mukonda dyahi tu tena kuzwela kiki? Kala ki twa dilongo mu milongi ya tundu-mu o kijila kya Kidistu, kifwa o ima yoso ya longo Jezú kikale mu izwelu ki kale mu wendelu, kya lungu ni henda, ki kwatekesa o athu kubatula o maka ni kuyuka. Kuma o Jikidistá a belesela o kijila kiki, ene a talatala o an’a ndenge mu ukexilu u a bhangesa kudivwa kwila a mu a langa kyambote, a a zolo ni muxima woso. Maji o kuzangata an’a ndenge ukexilu wa xitu, kima kyayibha, ki bhangesa o an’a ndenge kudivwa kwila sé-ku muthu wa mu a langa, mba wa a zolo.

³ O kuyibha kwa kuzangata an’a ndenge kwa di mwange ku mundu woso, o Jikidistá ene mu dibhana we ni maka yá, kiki ki luwalesa. Mukonda dyahi? Mukonda o “athu ayibha-phe, akwa makutu,” avulu. Sayi yá a tena kusota kubokona mu kilunga. (2 Tim. 3:13) Ku mbandu yengi, amoxi a kexile mu sidivila Jihova a dyanguka, a dibhale mu jihanji ja yibha anga a te o kituxi kya kuzangata ana ndenge. Twa-nda mona se mukonda dyahi o kuzangata ana ndenge kituxi kya dikota. Twa-nda mona we ihi i bhanga o tufunga se phange mu kilunga u ta kituxi  kya dikota, kala o kuzangata an’a ndenge ni kyebhi o jitata kya tena kulanga o twana twâ. *

4-5. Mukonda dyahi o kuzangata o an’a ndenge kituxi ku muthu a mu zangata?

⁴ O kuzangata an’a ndenge kwene mu luwalesa o athu mu ithangana yavulu. Kubhekela ndolo ku muxima wa muthu a mu zangata, ku athu a mu langa, kala o mwiji ni jiphange mu kilunga. Kuzangata mon’a ndenge kituxi kya dikota.

⁵ Kituxi ku muthu a mu zangata. * O kubhekela ndolo ku akwetu ni ku a talesa hadi, kituxi. Kala ki twa-nda mona mu milongi ya kayela, o mukwa kuzangata u bheka ndolo ku muxima wa mon’a ndenge mu mawukexilu avulu. Sumbala o mona ndenge wa mu dyelela, o mukwa kuzangata u bhanga kima kyayibha ku mona ndenge mu lwelu, u bhangesa o mona ndenge kudivwa kwila ka mu mu langa. U mu jijila kubhanga ima ka tokalele ku i bhanga. Twa tokala kulanga o ana ndenge phala ima ya ibha yiyi ki ya a bhite, twa tokala we kuximbakatesa o an’a ndenge a a zangata ni ku a kwatekesa.—1 Tes. 5:14.

6-7. Mukonda dyahi o kuzangata o ana ndenge kituxi mu kilunga ni ku jinguvulu?

⁶ Kituxi mu kilunga. O muthu wa tokala mu kilunga anga o zangata mona ndenge, u xidisa o dijina dya kilunga. (Mat. 5:16; 1 Phe. 2:12) Kubhanga kiki, kulondekesa kukamba ufiyele ku mazunda a Jikidistá jene mu bhanga yoso phala “kuzokela o kixikanu”! (Juda 3) O athu a bhange o ima yayibha, a xidisa o dijina dyambote dya kilunga, maji ka dyela, ki twa ehela kukala mu kilunga.

⁷ Kituxi ku jinguvulu mba mawungana. O Jikidistá ja tokala “ku belesela o mawungana.” (Loma 13:1) Tu londekesa kwila twa mu tumaka o “mawungana” mu kuxila ni kubelesela o ijila ya jinguvulu. Se kukala muthu mu kilunga u bhukumukina kijila kya jinguvulu, kala o kuzangata mona ndenge, mwene wa te kituxi ku jinguvulu. (Sokesa ni Ikalakalu 25:8.) O tufunga ki twala ni ungana wa kukaxtikala oso a bhukumukina o kijila kya jinguvulu. Kyenyiki, ene ka sweka o muthu wa zangata o mona ndenge, phala ka mu kaxtikale ku jinguvulu. (Loma 13:4) O muthu wa te o kituxi, u bhongolola yoso ya kunu.—Nga. 6:7.

8. Kyebhi Jihova kya mona o ituxi i ta o athu ku athu ni akwá?

⁸ O kya beta kota ku ima yoso, kituxi kwa Nzambi. (Jisá. 51:4) Kyoso muthu kya ta kituxi ku muthu ni mukwá, wa te we kituxi kwa Jihova. Mu kifika, xinganeka mu Kijila kya bhanene Nzambi kwa akwa Izalayele. O Kijila kyambele kwila, o muthu u nganala mba u ta kituxi kwa mukwá, wa “tondala kwa Jihova.” (Iji. 6:2-4) Sé phata-phe, mu kilunga kya Jikidistá, woso u zangata mona ndenge, wa tondala kwa Jihova mu ku mu nyana o kutululuka ni ku mu bhangesa kudivwa kwila sé-ku muthu wa mu mu langa. O muthu u zangata mona ndenge, u xidisa, u bhekela lusebhu ku dijina dya Jihova. Kiki kyene ki tu bhangesa kuxikina kwila, o kuzangata mona ndenge, kituxi kwa Nzambi. Kyenyiki, twa tokala ku u balakala mba kuwelesa.

9. Ya lungu ni kuzangata an’a ndenge, milongi yebhi ya tundu mu Mikanda Ikôla yene mu bhana o kilunga kya Jihova, ni mukonda dyahi?

⁹ Mivu ku dima o kilunga kya Jihova kya bhange madivulu avulu a lungu ni Mikanda Ikôla phala kujimbulula o maka a lungu ni kuzangata ania ndenge. Mu kifika. sayi milongi mu Mulangidi  ni Despertai! yene mu londekesa ihi i tena ku bhanga o athu a a zangatele, phala kudibhana ni ibhidi ijila mu maka yá. I bhana we milongi ya lungu ni kyebhi athu engi kya tena ku a kwatekesa ni ku a swinisa ni kyebhi o jitata kya tena kulanga o twana twâ. O kilunga kyene mu bhana milongi ku tufunga bhu kaxi ka Mikanda Ikôla phala ku a kwatekesa kwijiya ihi ya tokala kubhanga se phange u ta kituxi kya kuzangata mona ndenge. O kilunga, hanji kyene mu tonginina o itendelesu i tambula o tufunga mu ithangana yoso phala n’ejiya yoso ya tokala kubhanga mu maka yá. Sayi ithangana o itendelesu yiyi, a tena ku i lungulula. Mukonda dyahi? A bhanga kiki phala kukwatekesa o tufunga kukayela o kijila kya Kidistu mu ithangana yoso ni kubatula o maka ni henda ni kuyuka kyoso ki kumoneka muthu u ta kituxi kya kuzangata mona ndenge.

10-12. (a) Kyoso tufunga kyévwa kwila, sayi phange wa te kituxi kya dikota, ihi ya tokala kulembalala? Yebhi o mbambe yâ ya beta kota? (b) Kala ki londekesa Tiyaku 5: 14, 15 ihi i sota kubhanga o tufunga?

¹⁰ Kyoso tufunga kya mu batula maka oso-oso a lungu ni kituxi kya dikota, ene a lembalala kwila, o kijila kya Kidistu kibhinga kwila, ene a talatala o jimbudi mba kilunga ni henda, ni kwila a tokala kubhanga kyawabha ni kya yuka kupholo ya Nzambi. Kyenyiki, ene a tokala kuxinganeka kyambote mu maka avulu kyoso kyévwa kwila, sayi muthu wa te kituxi kya dikota. O mbambe ya beta kota ya tufunga o kuzokela o kuzela kwa dijina dya Jihova. (Iji. 22:31, 32; Mat. 6:9) O mbambe ya mukwa ya beta kota ya tufunga, o kukwatekesa o jiphange ja fiyele mu kilunga, kukala ni ukamba wambote ni Jihova. Ene a mesena we kuximbakatesa ni kukwatekesa oso a a zangata.

¹¹ O tufunga a sota kwijiya se o muthu wa te o kituxi wa dyela. Se mwene wa dyela, a mu kwatekesa kukala dingi ni ukamba wambote ni Jihova. (Tanga Tiyaku 5:14, 15.) O Kidistá u ta kituxi kya dikota phala kujibha o jihanji jê jayibha, wa soko ni muthu wa mu kata. Kiki kilombolola kwila, mwene kala dingi ni ukamba wambote ni Jihova. * Kifwa, o tufunga tu tena kwa sokesa ni jidotolo. Ene a sota kusaka woso “wa-lu kata [kifwa, o muthu wate o kituxi].” O itendelesu yâ bhu kaxi ka Bibidya, i kwatekesa o muthu wa te kituxi kukala dingi ni ukamba wambote ni Nzambi. Maji kiki kya-nda bhita ngó se mwene u dyela ni kidi kyoso.—Ika. 3:19; 2 Kol. 2:5-10.

¹² Sé phata, o tufunga ala ni kikalakalu kya dikota. Ene a zolo o kilunga mukonda Nzambi wa a bhana o kikalakalu kya kulanga o mundu wê, ni kwa a talatala ni henda ni kuyuka. (1 Phe. 5:1-3) Ene a mesena kwila, o jiphange mu kilunga a divwa kwila ala mu kididi kya kondama. Kyenyiki, kyoso kyévwa kwila sayi muthu wa te kituxi kya dikota, kala o kuzangata mon’a ndenge, ene ka laleka mu kubatula o maka. Ihi ya bhanga? Tala o ibhwidisu i moneka ku dimatekenu dya  makaxi  15, ni  17.

13-14. O kwila o tufunga a belesela o kijila kya kutangela maka a lungu ni kuzangata an’a ndenge ku jinguvulu? Jimbulula.

 ¹³ O kwila o tufunga a belesela o kijila kya kutangela maka a lungu ni kuzangata ana ndenge ku jinguvulu? A belesela. Sayi jixi jala ni ijila i bhinga ku athu phala kutangela ku jinguvulu se eza mu kwijiya kwila sayi mona ndenge a mu zangata. O tufunga mu jixi jiji, a belesela o ijila yiyi. (Loma 13:1) O ijila yiyi, ki i bhukumukina o ijila ya Nzambi. (Ika. 5:28, 29) Kyenyiki-phe, se tufunga a a tangela kwila, sayi mon’a ndenge nange a mu zangata, ene a xinda ku filiyale ni lusolo phala kwibhula kyebhi kya tena kubelesela o ijila ya lungu ni kwambata o maka yá ku jinguvulu.

 ¹⁴ Kyoso tufunga kya zwela ni muthu a mu zangata, o jitata jê mba muthu woso-woso wejiya o maka, ene a a lembalesa kwila, o mwiji wala ni ufôlo wa kutangela o maka yá kwa a xiku dya ngoji. Ihi i twamba se muthu a mu xitala ku jinguvulu wa tokala mu kilunga anga o maka a di mwanga mu dyembu? O kwila o Kidistá wa xitala wa tokala kudivwa kwila wa mu xidisa o dijina dya Jihova? Kana. O muzangati mwéne wa xidisa o dijina dya Nzambi.

15-16. (a) Kala ki londekesa 1 Timote 5:19, mukonda dyahi kubhinga mbangi jiyadi ande dya tufunga kufundisa muthu? (b) Ihi i bhanga o tufunga kyoso kyeza mu kwijiya kwila sayi muthu mu kilunga wa zangata mon’a ndenge?

 ¹⁵ Mukonda dyahi o tufunga mu kilunga a bhingi mbangi jiyadi ande dya kusokejeka kibuka kya kufundisa yó wa te o kituxi kya dikota? Phala kukayela o kuyuka kutendelesa o Bibidya. Se muthu ka fisala o kituxi kya te, kubhinga mbangi jiyadi phala kubatula o maka, kyene kiwa o tufunga kya sokejeka o kibuka kya kufundisa. (Mate. 19:15; Mat. 18:16; tanga 1 Timote 5:19.) O kwila kwa bhingi mbangi jiyadi phala kutangela ku jinguvulu kwila sayi mon’a ndenge a mu zangata? Kana. Phala kutangela maka kwa xiku dya ngoji ki kwa bhingi mbangi jiyadi.

¹⁶ Kyoso o tufunga kyeza mu kwijiya kwila sayi muthu mu kilunga wa zangata mona ndenge, ene a bhanga yoso phala kubelesela o kijila kya kutangela o maka ku jinguvulu. A sota kwijiya se o maka yá a kidi mwene. Mu kusuluka, a tokwesa mu Bibidya phala kumona se kwa-nda bhinga kusokejeka kibuka kya tufunga phala kufundisa o muthu wa te o kituxi. Kya dyanga o tufunga ebhwidisa o muthu a mu xitala se wa te mwene kituxi. Se mwene u dituna, a sota kwívwa o jimbangi. Se kukala athu ayadi, kifwa, yó wa xitala ni muthu umoxi dingi wa mono yoso ya bhiti, o maka oso a tenena, o tufunga a tena kusokejeka kibuka kya tufunga phala kufundisa yó wa te o kituxi. * O kukamba mbangi imoxi, ki kulombolola kwila, o muthu wa xitala wa mu zwela makutu. Né mwene se ki kwala mbangi jiyadi ja mono o kituxi kya lungu ni kuzangata mon’a ndenge, o tufunga ejiya kwila, nange o muthu a mu xitala wa bhange mwene kima kyayibha kinéne, kya bhekela ndolo kwa akwá. O tufunga twa-nda suluka ni kuximbakatesa ni kukwatekesa o muthu a mu bhange kima kyayibha. Mu kusuluka, o tufunga a-nda jikula o mesu, a-nda bhanga yoso phala kulanga o kilunga ku kilwezu kya akwa kuzangata an’a ndenge.—Ika. 20:28.

17-18. Kyebhi o kikalakalu kya kibuka kya kufundisa? Jimbulula.

 ¹⁷ Kyebhi o kikalakalu kya kibuka kya kufundisa? O kizwelu “kufundisa” ki kilombolola kwila o tufunga éne a sola se o muzangati a mu fundisa ku jinguvulu, mba kana. O tufunga ka fidisa o kikalakalu kya jinguvulu. Ene ehela o jinguvulu kubatula o maka a yó a bhukumukina o itumu yâ. Éne ejiya kyebhi kya-nda ku a kaxtikala. (Loma 13:2-4; Titu 3:1) Mu veji dya kiki, o tufunga a sota kumona se o muthu u kala hanji mu kilunga mba a mu ta mu kamukonde.

¹⁸ O kikalakalu kya tufunga kyoso kya kala mu kibuka kya kufundisa, o kubatula o maka a lungu ni ukamba wa muthu wa te o kituxi ni Nzambi ni abhezi ni akwá. Ni kikwatekesu kya Bibidya, ene a tonginina se o muzangati wa dyela mba kana. Se mwene ka mesena kudyela, o tufunga a mu tangela kwila, a-nda mu ta mu kamukonde. Mu kusuluka, a bhanga o ngolokela mu kilunga kwila, mwene ki Mbangi ya Jihova dingi. (1 Kol. 5:11-13) Se mwene u dyela, u tena kukala mu kilunga. Maji, o tufunga twa-nda mu tangela kwila, ka-nda mwehela kukala ni mawujitu mu  kilunga mu mivu yavulu mba nange ku mwenyu wê woso. Kuma o tufunga a mesena o mbote ya an’a ndenge, mu kaswekele a tena kudimuna o jitata kwila, a tokala kulanga o twana twâ kyoso kya kala kumoxi ni muthu yó. Kyoso tufunga kya bhanga kiki, a tokala kudilanga phala ka tumbule o majina a athu a a zangatele m’ukulu kwala mwene.

19-22. Ihi ya tokala kubhanga o jitata phala kulanga o twana twâ? (Tala o foto ya kapa.)

¹⁹ A nanyi ala ni kikalakalu kya dyanga kya kulanga an’a ndenge ku kilwezu? O jitata. * O twana ujitu wa kubhana Nzambi, ‘undundu wa tundu kwa Jihova.’ (Jisá. 127:3) Jihova wa kubhana o kikalakalu kya kulanga o twana twé. Ihi i u tena kubhanga phala kulanga o twana twé ku kilwezu kya ku a zangata?

²⁰ Kima kya dyanga, dilonge o maka a lungu ni kuzangata. Ijiya kyebhi ki kala o athu ene mu zangata o an’a ndenge, ni jiphito jene mu ta phala ku a nganala. Jikula o mesu. Dilange ni athu a tena kubhanga o kuyibha kuku. (Jisa. 22:3; 24:3) Lembalala kwila, mu veji ja vulu o azangati ene mu kala athu a ejiya kyambote a a dyelela ku an’a ndenge.

²¹ Kima kya kayadi, jikula o muxima wé ku twana twé, swinisa-u kujikula we o mixima yâ ko kwé. (Mate. 6:6, 7) Kiki kilombolola kwívwa kyambote o twana twé. (Tiya. 1:19) Lembalala kwila o mona ndenge a mu zangata wene mu kala ni wôma wa kuzwela. Ene nange a kala ni hele, a xinganeka kwila sé-ku muthu wa-nda xikina mu ima ya-nda zwela mba a a kusa kwila, se a tangela o maka ku muthu wengi, a-nda kwa bhanga kima kyayibha. Se u mona kwila, sayi kima kyayibha kya mu bhita ni mon’ê, mwibhwidise ni henda, ivwa yoso ya-nda zwela ni mwanyu woso.

²² Kima kya katatu, longa o twana twê. Longa na-u o ima ya bhingi kwijiya ya lungu ni idyandu ya ujitu. Wa a tangela ngó o ima ya soko ni kitala kyâ, ni ima ya tena kutendela. Longa-u ihi ya tokala kuzwela ni ihi ya tokala kubhanga se kumoneka muthu u a kwata mu ukexilu ki wa tokala. O kilunga kya Jihova kyene mu bhana milongi i kukwatekesa kulanga o twana twê.—Tala o kaxa “ Dilonge Kyambote o Maka, u Tene Kulonga we o Twana Twé.”

23. Kyebhi ki tu tala o ukexilu wa kuzangata an’a ndenge? Kibhwidisu kyebhi kya-nda tambwijila o milongi ya-nda kayela?

²³ Kuma tu Jimbangi ja Jihova, tu mona o ukexilu wa kuzangata an’a ndenge kala kituxi kya dikota, kibhangelu kya phulu. Kuma twa mu belesela o kijila kya Kidistu, twehela mwene o azangati kubhongolola o ibhidi ijila mu ituxi yâ. Maji se phange ya muhatu mba ya diyala a mu zangatele, kyebhi ki tu tena kwa kwatekesa? O milongi ya kayela ya-nda tambwijila o kibhwidisu kiki.