Okizulukutu kiki kyalungulula omwenyu wami. Tunde okizuwa kyenyokyo, ngamateka kusota o Mubhangi. Ande dya kuzubha kumitangela yabhiti mu usuku yo, ngandamitangela hanji yabhiti ni eme mu undenge wami, yafunyisa o ixinganeku yami, yangikwatekesa we kusota kwijiya dingi yalungu ni Nzambi.

Eme angivwalela kumbanza ya Guesnain, kuthunda dya França mumuvu wa 1937. Tat’etu wexile mukwa kukanda matadi amakala. Mwene wangilongo kwila, omuthu watokala ukala kidimakaji, ni kubatula omaka ni kuyuka. Mwene wexile mukwatekesa ni kuzokela akwa kukanda omakala, exile mutala ohadi ni kuta omyenyu yâ mu kilwezu. Kate mwene, tat’etu wadibhakula mu ibuka yexile muzokela o akandi amakala. Kumbandu yengi, tat’etu wexile ni njinda mukumona atwameni ajingeleja mumbanza yetu, exile ambombo kumbodi, akwa mangonya. Avulu mudya, exile ni mwenyu wambote. Ne kiki, exile hanji mubhinga kitadi ni kudya kujingadyama, o akandi amakala, exile mukalakala kyavulu phala kudikila ngo omiji yâ. Mukonda dya kuzemba kyavulu o ukexilu yú wa atwameni ajingeleja, tat’etu kangilongo kima kyalungu ni jingeleja. Mukidi, nuka twazwelele ne ngo veji imoxi, kima kyalungu ni Nzambi.

 Kyoso kingayi ni kukula, ngamesenene we kwila, o athu oso a atalatala ni kuyuka. Mukifika, ngexile mutala o athu atokalele kujixi jengi, atungile mu ixi ya França, exile mu atalatala ni katombo. Eme ngexile mujokala bola ni twana twa yo atundile ixi yengi. Nga wabhelele kyavulu kukalanawu. Kumbandu yengi, mametu kexile mukwa França, maji wexile mukwa Polonia. Kyenyiki, eme ngamesenene kwila, o athu kumundu woso, akala ni kutululuka, se katombo kakikonda.

Ngabokona mu usoladi mumuvu wa 1957. Kiki kyene kyangibhangesa kuya ku ixi ya Argélia, kwabhiti o izulukutu mu usuku ingamitangela kudimatekenu. Mu usuku wenyo, kyoso kingadikola: “Ngana Nzambi! Ngikwatekese!” Kingadisange ni disoladi dya tokala ku kifuxi kyengi, kana, maji ngadisangele ni bulu yamuxitu! Kyoso ki nga imono, muxima wangitululuka! Ne kiki, o ima yangibhiti mu usuku wenyo, ni kumona o ibhidi ibhekela o ita, yangibhangesa kuxinganeka kyavulu mu ima yalungu ni mwenyu. Mukonda dyahi twala kumwenyu? Okwila Nzambi watusuwu mba watute muxima? Okwila sayi kizuwa twandakala ni paze?

Mukubhita kithangana, kyoso kingexile munyoha kudibhata dya jitata jami, ngadisange ni Mbangi ya Jihova. Mwene wangibhana o Bibidya, La Sainte Bible. Akwa Katolika ene alungulula o Bibidya yiyi mudimi dya França. Sayi izwelu yangitula kumuxima kyoso kingatange o Bibidya. Yala mudivulu dya Dijingunwinu 21:3, 4. Yamba kiki: “Obalaka ya Nzambi yala mu axaxi ka athu . . . Mwene wa akondona omasoxi moso kumesu ma. Kikukala dingi kufwa, ne ngo mukondo mba kudila mba kukata.” * O izwelu yiyi yangibhangesa kudiwana, eme ngamateka kudibhwidisa: ‘Okwila kiki kyandabhita mwene?’ Mukithangana kyokyo, eme kingejidile kima kyalungu ni Nzambi mba Bibidya.

Kyoso kingatundu mu usoladi, mumuvu wa 1959, ngadisange ni Mbangi ya Jihova amwixana Francois. Mwene wangilongo ima yavulu yalungu ni kidi kilonga o Bibidya. Mukifika, mwene wangilondekesa mu Bibidya kwila, odijina dya Nzambi Jihova. (Jisá. 83:18) François wangijimbulwila we kwila, Jihova wandabheka okuyuka mungongo, wandakitula o ixi yoso palayizu, wandakumbidila o izwelu mudivulu dya Dijingunwinu 21:3, 4.

Omilongi yiyi, nga iwabhela kyavulu, yangitula mwene kumuxima. Maji ngexile we ni njinda ya atwameni ajingeleja, ngamesenene kwa axitala mukonda exile mulonga ima kiyala mu Bibidya! Kyedile kala, o ixinganeku ya tata yami, yexile mufunyisa we o ukexilu wami wakuxinganeka. Eme kingexile ni mwanyu. Ngamesenene kubatula kya mwene omaka mukithangana kyenyokyo!

Phange Francois ni makamba mami a ubhe, exile we Jimbangi ja Jihova, angikwatekesa kutululuka. Angitangela kwila, kuma tu Jikidistá, okikalakalu kyetu, ko kufundisa akwetu, kana, maji o ku abhana okidyelelu bhukaxi ka njimbu yambote ya Utuminu wa Nzambi. Kiki kyene okikalakalu kyabhangele Jezú. Kyene we okikalakalu kyaxisa phala o akayedi yê kubhanga. (Mat. 24:14; Luka 4:43) Ngabhingile we kudilonga kuzuwela ni kilendu ni henda, mukudibhana ni athu, kabasa o ima yaxikina. O Bibidya yamba, o “ngunza ya Nganaphe, kafwama ukwata mvunda, maji ukala muthu ulendukila athu oso.”—2 Tim. 2:24.

 Kyenyiki, ngabhingile kulungulula o ukexilu wa mwenyu wami, ande dya kungibatizala kala ngi Mbangi ya Jihova, mumuvu wa 1959 mukyônge kya ilunga. Mukyônge kyenyiki, ngadijiya ni phange yamuhatu amwixana Angèle. Eme ngamuwabhela kyavulu. Ngamateka kukunda okilunga mwatokalele, etu twakazala mumuvu wa 1960. Ni kidi kyoso, mwene muhatu wambote. Ujitu wakatunda wangibhana Jihova.—Jisa. 19:14.

Mumivu yoso yiyi, ngadilongo ima yavulu ni jiphange ala ni unjimu, ala dingi ni uhete. Ngadilongo ima kala: Phala kuditunda kyambote, kabasa kikalakalu kyatubhana, twatokala kulenduka ni kukumbidila okitendelesu kitusanga mudivulu dya Jisabhu 15:22, yamba: “Bhwala onzungule ya jindongixi, ndunge joso jitunda ni kubhanduluka.”

Mumuvu wa 1964, ngamateka kumona kwila, o iziwelu yiyi yakidi mwene. Mumuvu wenyo, ngamateka okikalakalu kyakukunda o ilunga, phala kuswinisa ni kukwatekesa ojiphange munzumbi. Maji mukithangana kyenyokyo, eme ngexile ni 27 amivu. Kwangikambele uhete. Maji o itondalu yami, yexile we mungilonga kima. Okyabeta dingi kota, ngadilongo madisa akatunda ni “itendelesu” yangibhana ojiphange ala ni uhete ni unjimu.

Ngilembalala kima kyabhiti kyoso kitwamateka okikalakalu kyakukunda o ilunga. Kyoso kitwazubha kukunda okilunga, mumbanza ya Paris, sayi phange wakulu munzumbi, wangibhwidisa se utena kudifwetelaku bhofele n’eme. Eme ngixi: “kikwale maka.”

Mwene wangibhwidisa: “Phange Louis, kyoso dotolo kyaya mukunda dibhata, mwene uya mutala nanyi?”

Eme ngatambwijila: “O haxi.”

Mwene wambe: “Kyene mwene. Maji ngatonginina kwila, phange Louis wabhiti dingi kithangana kyavulu ni yo ala kyambote munzumbi, kala okafunga wala kupholo dya kilunga. Mukilunga kyetu mwala jiphange javulu amateka kindala, amukwa aluwala mba akwa jisonyi. Kyeji kwa awabhela kyavulu se wabhitilenawu dingi kithangana, kwa akunda mu jinzo jâ mba kudyanawu mwene kama.”

Ngasakidila kyavulu okitendelesu kya henda kya ngibhele phange yu. Ohenda yakwatela kujimbudi ja Jihova, yangitula kumuxima. Kyenyiki, sumbala kyabhonzele kuxikina kwila, ngatondala mwene, ngabhange yoso phala kukumbidila okitendelesu kyangibhana. Ngisakidila Jihova mukungibhana jiphange kala mwene.

 Mumuvu wa 1969 ni wa 1973, angibhana okikalakalu kya kuwanena okudya muyônge iyadi ya jixi javulu, yabhiti mudyembu dya Colombes, mumbanza ya Paris. Okyônge kyabhiti mumuvu wa 1973, twabhingile kubhana kudya ku 60.000 a athu mu izuwa itanu! Kingejidile se kyebhi kitweji bhanga okikalakalu kiki. Lwamukwa dingi, twabatula omaka mukukayela kitendelesu kyadivulu dya Jisabhu 15:22, mukusota kwivwa ojindunge ja akwetu. Ngabhingi kikwatekesu kujiphange exile kya ni uhete wakuwanena kudya ku athu avulu. Bhukaxi ka jiphange jiji, bhwexile akwa kusumbisa xitu, idimakaji, akwa kulamba ni akwa kusumba. Kumoxi twatena kukumbidila okikalakalu kiki kyadikota.

Mumuvu wa 1973, eme ni muhatu wami, atwixana phala kuya musidivila ku Betele ya França. Kwenyoko, angibhele we kikalakalu kyangibhonzele kyavulu. Ngexile ni kikalakalu kyakutumikisa omadivulu metu ku África, mu ixi ya Camarões. Ku ixi ya Camarões, okikalakalu kyetu akifidisile tunde mumuvu wa 1970 ndu 1993. Lwamukwa dingi, ngadivu kwila, kingejitena kubhanga okikalakalu kiki. Nange mukutonginina okutandanganya kwami, ophange wexile mukwendesa okikalakalu mu ixi ya França, wangiswinisa ni izwelu yiyi: “Ojiphange jetu ku ixi ya Camarões, abhindamena kyavulu okudya munzumbi. Kyenyikiphe, twatokala kwa adikila!” Kyenephe mwene kitwabhange.

Muveji javulu, ngexile muya mu jixi jazukamene ni ixi ya Camarões phala kudisanga ni tufunga mu jixi jiji. Ojiphange jiji, exile athu aswina exile ni unjimu. Ene angikwatekesa kusanga maukexilu akutumikisa madivulu mumbeji joso phala atene kubhixila kujiphange. Jihova wabesowala onguzu itwabhange. Mukidi, mu 20 amivu, ojiphange mu jixi jiji, kakambele kutambula O Mulangidi mba o kamukanda Nosso Serviço do Reino, kexile mutunda mu jimbeji joso.

Tunde okizuwa kitwamateka kuditangesa, ngatonginina kwila, Angèle wexile ni ukamba wambote ni Jihova. O idifwa yê yambote yadimonekena dingi kyoso kitwakazala. Mukidi, mukizuwa kitwakazala, mwene wangibhingile phala kusamba kwa  Jihova, ni kumutangela ovondadi yetu yakumusidivila kala dikaza musidivisu yathembu yoso. Jihova watambwijila omusambo yú.

Muhatwami Angèle, wangikwatekesa kudyelela dingi kwa Jihova. Mukifika, mumuvu wa 1973, kyoso kyatwixana phala kusidivila ku Betele, kyangibhonzele kuxikina, mukonda ngazolele okikalakalu kyakukunda o ilunga. Maji Angèle wangilembalesa kwila, etu twabhakula omyenyu yetu kwa Jihova. Kitwatokalele kubhanga yoso itubhinga okilunga kyê? (Jihe. 13:17) Eme ngaxikina o ima yazwela! Kyenyiki, twayi mwene ku Betele. Mumivu yoso yiyi itwala kumoxi, ngisanguluka mukonda muhatuwami wala ni kilunji, kajijila mukixinganeku kyê, muthu wakulu munzumbi. Kiki kikolesa dingi o ukaza wetu, kitukwatekesa kusola kyambote mukithangana kya kubatula omaka.

Lelu twakuka kyá, maji Angèle wala hanji muhatu wambote, wene mungikwatekesa jinga. Mukifika, jixikola javulu mukilunga, lelu ajibhanga mudimi dya kingileji. Phala kudilonga mujixikola jiji, Angèle n’eme, twabhange nguzu phala kubandekesa o uhete wakutendela odimi dya Kingileji. Etu kate twaxikina kuya mukilunga kya Kingileji, sumbala twexile mu 70 amivu ndenge. Kuma ngatokala ku Kibuka kya Filiyale ya França, ngala ni ikalakalu yavulu. Kyenyiki, kyene mungibhonza kusanga kithangana kyasoko phala kudilonga dimi dyengi. Angèle n’eme, twexile mudikwatekesa mudyetu. Lelu twala kya ni 80 amivu. Maji twene mupelepalala hanji oyônge yetu kikale mudimi dya Kingileji ni Francês. Tusota we kubhanga mbandu muyônge, kuboka kumoxi ni kilunga kyetu, kate bhwoso bhu twatena. Jihova wene mubesowala onguzu itwamubhanga phala kudilonga o kingileji.

Dibesa dyakatunda twaditambula mumuvu wa 2017. Angèle n’eme, twatambula o ujitu wakuya mu Xikola Phala o Tufunga Twa Filiyale ni Ahatu’â, yabhiti mu Centro Educacional de Torre de Vigia mumbanza ya Nova York.

Se phata, Jihova mwene mwene o Mulongexi wabetakotelele. (Iza. 30:20) Kyenyiki, kitudiwane mukumona kwila, omundu wê, kikale adyakime kikale ominzangala, a alonga mu ukexilu wabeta dingi kota! (Mate. 4:5-8) Eme ngamono kwila, se ominzangala evwa Jihova, evwa we ojiphange jamala ni ja ahatu ala kya ni mauhete, andasola kyambote o ima kumwenyu, andakikuta we jiselevende ja fiyele ja Jihova. O divulu dya Jisabhu 9:9, ditulembalesa kwila: “O njimu, mulonge, mwene wanda beta dingi kudimuka, muthu wayuka mutetulule, umumone kyaya kupholo ni kutongoloka.”

Sayi ithangana, ngilembalala hanji yabhiti mu usuku yo, mumilundu, ku ixi ya Argélia, kyoso kingexile ni woma, 60 amivu kudima. Omabesa oso ungatambula kumwenyu, kinga abanzele. Eme ngadilongo ima yavulu ni akwetu! Eme ni Angèle, tutena kuzwela kwila, Jihova watubhana mwenyu wambote, mwenyu wazediwa. Kyenyiki, twandasuluka ni kudilonga ni Tata yetu ya dyulu, ni jiphange jetu ala ni unjimu, akulu kya munzumbi, azolo Nzambi.