Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Atangi a Madivulu Metu Ebhula

Atangi a Madivulu Metu Ebhula

Mu kithangana kiebhi, o mundu ua Nzambi uexile abhika a Babilonha ia Dikota?

O ubhika iú ua mateka ku muvu ua 100, anga u bhua ku muvu ua 1919. Mukonda diahi kima kiambote kujimbulula o milongi íii kala ki tua mu i tendela lelu?

O ima ioso ia bhiti ilondekesa kuila, ku muvu ua 1919, a bhulula o Jikidistá a a undu ku ubhika ua Babilonha ia Dikota, iá a a bhongolola mu kilunga kia zele. Xinganeka mu maka iá: Mu kubhita kathangana kioso kia mateka o Utuminu ua Nzambi ku diulu ku muvu ua 1914, o kixikanu kia mundu ua Nzambi kio lole. Bhofele bhofele, a a zelesa ku ubhezelu ua makutu. * (Tala ku luiji.) (Malakiia 3:1-4) Ku muvu ua 1919, Jezú ua solo o ‘kimbadi kia fiiele,’ phala kudisa o mundu ua Nzambi mu ‘kithangana kia tokala.’ (Matesu 24:45-47) Ku muvu iú, a bhulula ué o mundu ua Nzambi ku ubhika ua Babilonha ia Dikota. Maji o ubhika iú, uexile ngó kizuzumbia. (Dijingunuinu 18:4) Mu kiki, thembu kuxi o mundu ua Nzambi ua kituka abhika?

M’ukulu, tua zuelele kuila, o mundu ua Nzambi ua kituka abhika a Babilonha ia Dikota, ku dimatekenu dia muvu ua 1918. Maji ene ka bhiti thembu iavulu ku ubhika. O Mulangidi ua 15 ua Katanu ua muvu ua 1992, uambe kuila, kála kiambatele o akua Izalaiele ku ubhika mu Babilonha, o jiselevende ja Jihova a kituka ué abhika a Babilonha ia Dikota ku muvu ua 1918. Maji kioso ki tua tokuesa dingi, tua mono kuila, o mundu ua Nzambi ua kituka abhika, mivu iavulu ande dia muvu ua 1918.

O kikanenu mu divulu dia Izekiiele 37:1-14, kia zuela kuila, o mundu ua Nzambi ueji kituka abhika, maji mu kubhita kithangana eji ku a bhulula. Mu kisuma, Izekiiele ua mono honga iezala ni ifuba. Jihova uambe: “O ifuba iii, uene o muiji uoso ua Izalaiele.” (Velusu 11) O kikanenu kiki, kiexile phala o kifuxi kia Izalaiele m’ukulu. Maji kia tokala ué ‘o Izalaiele ia Nzambi,’ ilombolola o Jikidistá a a undu. (Ngalásia 6:16; Ikalakalu 3:21) Mu kisuma, o ifuba iéza dingi ku muenhu, anga i kituka kifuxi kia dikota kia masoladi. O maka iá, a jimbulula o ukexilu ua bhulula o mundu ua Nzambi ku ubhika ua Babilonha ku muvu ua 1919. Maji kiebhi kilondekesa o kikanenu kiki kuila, ene a bhiti mivu iavulu ku ubhika?

Kia dianga, Izekiiele ua mono kuila, o ifuba ia athu a fuile, ia ‘kukutile kiavulu.’ (Izekiiele 37:2, 11) Kiki kilombolola kuila, o athu a fuile kiá ukulu. Kia kaiadi, Izekiiele ua mono kuila, bhofele bhofele, o athu eza ku muenhu. Ene k’eza ku muenhu mu kithangana kimoxi. Muéne uambe kuila, uevu “o ku di-phupha-phupha, o ifuba ioso ia di-ambatesa ni ku di sokejeka, kala kifuba ku kifuba kiê.” Muéne uambe ué: “Nga mono kueza mixibha ku thandu diâ, anga o misuínhi i sabhuka.” Mu kusuluka, o kikonda kia di zale ku thandu dia xitu. Mu kubhita thembu, ‘eza ku muenhu.’ Mu kusuka-ku, kioso o athu kiéza ku muenhu, Jihova ua a bhana o ixi iâ phala ku tunga-mu. Phala kubhita o ima ioso íii, kubhinga thembu.​—Izekiiele 37:7-10, 14.

Kala kia londekesa o kikanenu kiki, o akua Izalaiele a bhiti mivu iavulu ku ubhika. O ubhika uâ ua mateka ku muvu ua 740, ande dia kithangana kia Kristu, kioso kia kaie o kuinhi dia madiembu akua Izalaiele mu ixi iâ. O madiembu iá, alombolola o utuminu ua thunda. Mu kubhita kithangana, o akua Babilonha a buika o mbanza ia Jeluzaleme ku muvu ua 607, ande dia kithangana kia Kristu. Mu kiki, o madiembu aiiadi a tokalele ku utuminu ua luiji lua Judá, a xisa ué o mbanza iâ. Ku muvu ua 537 ande dia kithangana kia Kristu, o ubhika ua bhu. Mu kiki, saí kibuka kiofele kia Jijudé, kia vutukile phala kutunga dingi o tembulu mu Jeluzaleme, n’a bheze Jihova.

Mu kiki, o milongi ioso íii, ilondekesa kuila, o Jikidistá a a undu a bhiti thembu iavulu ku ubhika ua Babilonha ia Dikota. Ene kexile ngó ku ubhika tundé ku muvu ua 1918 ndu 1919. Jezú ua zuela ué ia lungu ni thembu íii, kioso kiambe kuila, o Jikidistá ja makutu mba o jimbundu ja iangu, jeji kula kumoxi ni “an’a Utuminu ua Nzambi,” mba o jimbutu jambote. (Matesu 13:36-43) Mu kithangana kieniókio, o Jikidistá ja kidi a tolele. Athu avulu a zuelele kuila Jikidistá, a xikina o milongi ia makutu, iá a mateka kulungulula o kidi. Mu kiki, tu tena kuzuela kuila, o kilunga kia Jikidistá kiexile, mu ubhika ua Babilonha ia Dikota. O ubhika iú, ua mateka mu kubhita kithangana kioso kia mateka o muvu ua 100, anga u suluka katé mu kithangana kia dizubhilu, kioso kia zelesa o tembulu ia Nzambi mu ukexilu ua kubheza.​—Ikalakalu 20:29, 30; 2 Tesalonika 2:3, 6; 1 Nzuá 2:18, 19.

Ku hama ni jihama ja mivu, o atuameni a jingeleja ni jinguvulu mu ixi, a mesenene kutumina o athu oso. Mu kifika, ene ka kexile mu kuehela o athu kukala ni Bibidia, mba kutanga o Bibidia mu dimi diâ dia uvualukilu. Saí athu a tangele o Bibidia, a a oha ku taka. O athu a mukuá a kexile mu zuela ima ia iibha ia lungu ni atuameni a jingeleja, a a bhana kaxtiku kia dikota. Sé-ku muthu ua tenene ku di longa, mba ku longa o kidi kia Bibidia ku akuâ.

Tua di longo ué mu kisuma kia Izekiiele kuila, bhofele bhofele, o mundu ua Nzambi uéza ku muenhu, anga a a bhulula ku ubhika. Mu kiki, kithangana kiebhi kia mateka o ima íii, ni kiebhi kia bhiti o ima íii? O kisuma kia zuela ia lungu ni jibuia ja ifuba ia kexile mu “di-phupha-phupha.” O kima kiki kia mateka hama ja mivu, ande dia kithangana kia dizubhilu. Ku mivu ienióio, kuexile athu a fiiele a mesenene kuijiia o kidi kia Bibidia ni kusidivila Nzambi, sumbala akexile bhu kaxi ka jingeleja ja makutu. Ene a di longo o Bibidia, anga a bhanga ioso phala ku longa o kidi kia Bibidia ku athu. Amukuá a bhange ioso phala kulungulula o Bibidia mu madimi engi, phala kukuatekesa o athu.

O ima ia bhiti ku disukilu dia muvu ua 1800, ia difuile ni xitu ni ikonda ia kexile mu di-zala ku thandu dia ifuba. Charles Taze Russell ni makamba mê, a bhange ioso phala kusanga o kidi kia Bibidia ni kusidivila Jihova. Ene a kuatekesa ué athu amukuá kuijiia o kidi kia Bibidia, bhu kaxi ka Mulangidi ni madivulu a mukuá a Bibidia. Mu kubhita kithangana, o “Fotodrama da Criação” io bhange ku muvu ua 1914 ni divulu The Finished Mystery (O Mistério Consumado), dio soneke ku muvu ua 1917, ia kuatekesa o mundu ua Jihova kusuínisa o kixikanu kiâ. Mu kusuka-ku, o ima ia bhiti ku muvu ua 1919, ia difuile kala akexile mu bhana o muenhu ni ixi ia ubhe ku athu. Tundé o kithangana kieniókio, o athu ala ni kidielelu kia kutunga mu ixi katé ku hádia ni hádia, ene mu dibunda ni Jikidistá a a undu. Ene oso a bheza Jihova kumoxi. Mu kiki, ene a kituka “kifuxi kia dikota.”​—Izekiiele 37:10; Zakadiia 8:20-23. *​—Tala ku luiji.

Mu kiki, tu tena kumona ni kidi kioso kuila, o mundu ua Nzambi ua kituka abhika a Babilonha ia Dikota, kioso kia bhiti o muvu ua 100. Mu kithangana kieniókio, athu avulu a mateka kulungulula o kidi mu kuxikina o milongi ia makutu, ni ku dituna o ubhezelu ua kidi. Ku mivu iavulu, kia bhonzele kusidivila Jihova. Kiki kiene kia bhitile ué ni akua Izalaiele, kioso kiexile abhika. Maji lelu, ene a mu boka o kidi kia Bibidia ku athu oso. Tu sanguluka kiavulu, mukonda tua tungu mu kithangana kia tange mu Bibidia kuila, ‘oso a dimuka mu kuenda kuâ, a kà bhenha kiavulu.’ Lelu, athu avulu a tena ‘ku di zelesa,’ “ku a teza,” ni kuxikina o ubhezelu ua kidi!​—Daniiele 12:3, 10.

Kioso kia tendala Jezú, o kuila Satanaji ua mu ambata mu tembulu, inga ua mu idikisa o tembulu bhu kaxi ka kisuma?

Ki tuejiia ni kidi kioso, kiebhi Satanaji kia londekesa o tembulu kua Jezú.

Matesu ni Luka, asoneki a Bibidia, a soneka ihi ia bhiti. Matesu uambe, uixi: ‘Diabhu anga u bheka’ Jezu ku mbanza ia Jeluzaleme, hé “u mu imanesa” ku “ditala-èlele” dia Tembulu. (Matesu 4:5) Luka uambe, uixi: “[Satanaji] u mu bheka mu Jeluzaleme, u mu imanesa ku thandu dia kipena kia Tembulu.”​—Luka 4:9.

M’ukulu, o madivulu metu a zuelele kuila, nange kioso kia tendala Jezú, Satanaji ka muambata mu tembulu. O Mulangidi ua 1 ua mbeji ia Katanu ka muvu ua 1961, ua sokesa o maka iá, ni kioso Satanaji kia tendala Jezú, mu ku muambata ku mulundu ua lebha, ni ku mu idikisa o mautuminu moso a ngongo. O Mulangidi uambe ué kuila, sé-ku mulundu ua dikota, u tena kukuatekesa o muthu kumona o mautuminu oso mu ngongo. Kiene kimoxi ué, nange Satanaji k’ambata Jezú mu tembulu. Maji o milongi ia kaiela mu Mulangidi, iambe kuila, se Jezú ua di takuile bhoxi, nange eji mu jibha.

Kuma Jezú kexile Levita, saí athu ambe kuila, keji muehela kuimana ku thandu dia tembulu. Mukonda dia kiki, athu iá amba kuila, Satanaji ua tendala Jezú bhu kaxi ka kisuma. Ku hama ni jihama ja mivu kudima, Izekiiele a mu ambatele ué mu tembulu bhu kaxi ka kisuma.​—Izekiiele 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Maji se Jezú a mu ambatele mu tembulu bhu kaxi ka kisuma, saí iá nange a dibhuidisa:

  • O kuila Jezú ueji divua muene kala a mu mu tumina kubanda ku thandu dia tembulu phala ku di takula bhoxi?

  • Mu ithangana ia mukuá, Satanaji ua tendala Jezú mu ku mu bhinga phala kubhangesa o matadi kukituka jimbolo, ni ku mu fukamena phala ku mu bheza. Mu kiki, o kuila Satanaji ua mesenene muene kuila, Jezú u banda ku thandu dia tembulu, phala ku di takula bhoxi?

Maji se Satanaji k’ambata Jezú mu tembulu bhu kaxi ka kisuma, saí iá nange a dibhuidisa:

  • O kuila Jezú ua xibhaka o Kitumu, mukonda dia kuimana ku thandu dia tembulu?

  • Se Jezú ua kexile mu kikangalakata, kiebhi kiai katé mu tembulu ku Jeluzaleme?

Tua-nda di longa milongi ia mukuá, ia-nda tu kuatekesa kutambuijila o ibhuidisu íii.

O mesene D. A. Carson ua soneka kuila, o kizuelu “tembulu,” kia tumbula Matesu ni Luka, mu dimi dia Ngeleku ki kiexile mu lombolola ngó o kididi kikôla, mua tokalele kubokona ngó o Jilevita, maji kia kexile mu lombolola ué o dikanga dioso dia tembulu. O mbandu ia tembulu ia lungile ku mutundila-kumbi, iene ia betele-o-kota mu ku lebha. Nange kuene kua kexile Jezú. Tundé ku thandu katé bhoxi dia honga ia Kidron, o ku lebha kué kutenesa 140 a ji metulu. O mukuá musoso Jozefo uambe kuila, o mbandu íii ia lebhele kiavulu. Se muthu uimana ku thandu dia tembulu, anga u tala bhoxi, muéne “u kala ni munhunga.” Sumbala Jezú kexile Levita, sé-ku muthu ueji mu fidisa kubanda ku thandu dia tembulu.

Maji kiebhi Jezú kieji tunda mu kikangalakata, phala kuia mu tembulu mu Jeluzaleme? Mu kidi, ki tuejiia kiambote o maka enhá. O Bibidia i zuela ngó kuila, Jezú a mu ambata mu Jeluzaleme. Ki i zuela se Jezú ua kexile dikanga dia Jeluzaleme, mba kana. Ki i zuela ué se Satanaji ua bhitile thembu iavulu mu ku mu tendala, mba kana. Mu kiki, nange Jezú uende katé mu Jeluzaleme. Nange muéne ua bhange ué thembu iavulu phala kubhixila.

Nange Satanaji ua londekesa o “maungana moso mu ngongo” kua Jezú mu kisuma, mukonda sé-ku mulundu mu ixi i tena ku mu kuatekesa kumona o maungana oso iá. Nange muéne ua bhange kála ki tu bhanga, kioso ki tu londekesa o jifoto ja mundu uoso ku muthu, bhu kaxi ka mutelembe. Nange Satanaji ua mu londekesa o ima mu kisuma, maji mu kidi, muéne ua mesenene kuila, Jezú u mu fukamena, phala ku mu bheza. (Matesu 4:8, 9) Mu kiki, kioso kiambata Jezú ku thandu dia tembulu, nange Satanaji ua mesenene kuila, Jezú u ta o muenhu ué mu iluezu, mu ku di takula bhoxi. Maji Jezú ua ditunu. O tendasá íii ieji beta-o-kota, o ieji mu bhanga mu kisuma, ndenge!

Mu kiki, nange Jezú uai muene mu Jeluzaleme, anga u banda ku thandu dia tembulu, ku mbandu ia betele-o-kota mu ku lebha. Maji, kala ki tua tange kiá ku dimatekenu dia milongi íii, ki tuejiia kiambote kiebhi Satanaji kia londekesa o tembulu kua Jezú. Tu xikina ni kidi kioso kuila, Satanaji ua kolokota mu kutendala Jezú, phala kubhanga ima ia iibha. Maji Jezú, ua ditunu ku muívua.

^ kax. 2 O madivulu a Izekiiele 37:1-14, ni Dijingunuinu 11:7-12, a zuela ia lungu ni ima ia bhitile ku muvu ua 1919. O kikanenu ki tu sanga mu divulu dia Izekiiele 37:1-14, kia lungu ni mundu uoso ua Nzambi, ua bhitile mivu iavulu ku ubhika, anga a mateka dingi o ubhezelu ua kidi ku muvu ua 1919. Maji o divulu dia Dijingunuinu 11:7-12, di zuela ia lungu ni kibuka kófele kia jiphange a a undu, a mu kuendesa o mundu ua Nzambi. Ene a a solo ku muvu ua 1919. Mu ithangana iavulu, o jiphange jiji a a fidisa kubhanga o kikalakalu kia kuboka.