Kudima twa zwela kya, o musoso wa lungu ni Crezu twa mono kyebhi kya mu nganala kwala nganga Delphi mukwa kuzambula, ni kwila a mu tolola kwa sobha ya Pelesá. Ku mbandu ya mukwá, mu Bibidya tu sanga-mu kikanenu kya katunda kya lungu ni sobha ya Pelesá kya dikumbidila kala kya ki kanene.

Nange 200 ja mivu ku dima—thembu yavulu ande dya sobha Silu ku mu vwala—O polofeta mukwá Hebeleu Izaya, wa tumbula o dijina dya sobha Silu ni kyebhi mwene kyeji tambula o mbanza ya Babilonya.

Izaya 44:24, 27, 28: “Jihova, . . . wambe kiki: o musanza wa zongo ngi u ila: Kukuta! Eme hé ngi kukutisa o jingiji jê. Anga ngi tanga Silu kwila: Mwenyó kavila kami, mwene wa kà kumbidila o vondadi yami yoso ya ngi wabhela; ngambela we Jeluzaleme wixi: tunga-soma; o Tembulu, we, ngixi: Tunga dingi o madisesa mé!”

Kala kilondekesa o Herodotus mukwá Ngeléxya ngijiye ya misoso, o masoladi a Silu a lungulula o menya a ngiji Ufalate a kondolokele o mbanza ya Babilonya. Silu wa soto ndunge phala kubhangesa o masoladi mê kuzawka o ngiji n’a bokone mu mbanza. Kyoso kya bwikisa o mbanza, Silu wa bhulula o Jijudé exile abhika mu mbanza ya Babilonya, yu wa ehela kuvutuka ni kutunga dingi o mbanza ya Jeluzaleme yó bwikise 70 a mivu kudima.

Izaya 45:1: “Jihova wambe kiki, kwa muthu wê a m’undu ni maji, mwene Silu, muthu nga mu kwata mu lukwaku lwa kadilu, phala mwene a ngi tolwele o ifuxi bhu pholo yê, anga jisobha ngi ji sokomona myongo, phala ku mu jikwila mabhitu; mabhitu a bhingi kwila ka kà ma jika dingi.”

Akwá Pelesá a zukamene mu ilumbu ya mbanza, yá a bokwene mu mbanza bhu kaxi ka mabhitu a jikukile. Se akwá Babilonya ejidile o ima ya kexile mu banza Silu ya lungu ni kubwikisa o mbanza, ene eji jika o mabhitu oso a mbanza a yalele mu ngiji. Maji kuma ka kijidile, mu kiki ene a landuka.

O kikanenu kiki kya dikota ki kyene ngó kya dikumbidila kana, kwa dikumbidila we ikanenu yavulu i tanga o Bibidya. a O ikanenu ya Bibidya ki ya difu ni ikanenu ya athu ene mu sota jinzambi jya makutu phala kumona o ima ya lungu ni hádya, o ikanenu ya Bibidya ya tundu kwa yó u zwela: “Ngi mukwá kutanga o dizubhilu tundé kyá bhu dimatekenu, tundé mu xyahulu muná ngi tanga ima kiluwa iyza-ku.”—Izaya 46:10.

O Nzambi ya kidi wevu o dijina dya Jihova, mwene ngó u tena kuzwela kiki. Mu kidi o dijina dyê dilombolola kwila,  “Mwene u Bheka Yoso ya Mesena o ku Bheka.” Kiki kilondekesa kwila mwene wala ni kutena kwa kwijiya ni kutanga o ima ya lungu ni hádya kala kya mesena mwene. Kiki, ki tu bhangesa kuxikina kwila, o ikanenu yê yoso ya-nda dikumbidila mwene sé phata.

Wa mesena kwijiya se ihi i tu longa o ikanenu ya Bibidya ya lungu ni izuwa yetu? Ku 2000 jya mivu ku dima, o Bibidya ya kanena kwila “mu izuwa isukidila-ku kwa-nda kwiza jithembu jabhonzo” O izuwa i sukidila-ku ya ihi? Ki ya lungu ni dizubhilu dya ixi mba dya athu, maji ya lungu ni disukilu dya jimvunda mba unguma, ni jiphaxi jene mu talesa o hadi yavulu ku athu mu mivu yavulu. Tu mone ikanenu ya Bibidya i londekesa kwila twala “mu izuwa i sukidila-ku.”

2Timote 3:1-5: “Mu izuwa isukidila-ku . . . , athu a kà kala azodi a ene ngó, injenji, akwá ukumbu, a tènda akwâ, a nonga, a xibhaka tata ni mama, a kamba kusakidila, a kamba ujitu wa Maka ma Nzambi. Ka moneka henda ya muthu, kene kuloloka, akwá kutatela ngó akwâ, keji kufikisa jihanji, a kaka, a di zemba ni ima yambote. En’ya a bhanga ufe, a thathamana, a vula izala. A kala azodi i jivondadi jyâ, ki azodi a Nzambi, kana! Ku kanga a kwata kidifwa kala kya kuxila Nzambi, maji ki kalakala o kutena kwa Nzambi-phe, a ditunu-kyu.”

O kwila ku xikina kwila, lelu o mawkexilu ya a mu dibandekesa dingi ku athu? O kwila wene mu mona o athu a tu kondoloka kudizola ngó mu dyâ, azodi a kitadi ni akwá ukumbu mba a di zangeleka kyavulu? O kwila ki wene mu mona o athu a jijidika akwá, ni kwila kene mu kumbidila o ikanenu yâ? Mu kidi wene mu mona kwila o athu kene mu xila o jitata jyâ, ni kwila azodi a jivondadi jya ka azodi a Nzambi kana. Izuwa yoso o kwiybha kwa mu di bandekesa dingi.

Matesu 24:6, 7: “Mwà kèvwa ita, ni jingolokela jya ita. . . . Mbata akwa’xi imoxi a kà di kwata ni akwa’xi yamukwá kilômbo kya kà balukila kilômbo kyamukwá.”

O misoso ya londekesa kwila, o athu afu mukonda dya ita ya bhiti tundé ku muvu wa 1914 a tenesa 100 a mazunda ndenge a athu, o athu enyá a beta kuvula o ala ku mwenyu mu jixi jyavulu lelu ndenge. Xinganeka o masoxi, o ndolo ni hadi yene mu tala o athu mukonda dya ima yiyi. Mu kumona o ima yiyi o kwila o jinguvulu a tendela kwila kima kyaybha ku luwa ita? Ene a mu bhanga yoso phala kuzubha o ita?

Matesu 24:7: “Kwa kà kala nzala.”

O kisangela ki wanena o makúdya ku athu ku mundu woso kyambe: “Twala ni kudya kwavulu phala kudikila athu oso ku mundu, maji ne kiki 815 a mazunda athu a bhita nzala—kifwa izuwa yoso muthu umoxi mu divwa dya athu —u zeka ni nzala. Ku mbandu ya mukwá—mu kitatu kya athu, muthu umoxi —wa zetuka ni nzala.” Mivu yoso, mazunda atatu a ana ndenge ene mu fwa mukonda dya nzala.

Luka 21:11: “Oxi ya-ndu tunguta kyavulu.”

Mivu yoso, nange 50.000 a itungutu ya makota yene mu talesa hadi yavulu ku athu. Nange 100 ya itungutu yene mu bula jisabhalalu javulu, mivu yoso kitungutu kimoxi kya dikota kyene mu bhita. O misoso yene mu londekesa kwila, tundé ku muvu wa 1975 katé ku muvu wa 2000, o itungutu ya jibha kya 471.000 a athu.

Matesu 24:14: “O Njimbu yiyi yambote ya Utuminu wa Nzambi, ya bhingi ku i tula mu ngongo yoso, mu kubhana umbangi ku akwá jixi joso; kyene kiwa kya kèza dizubhilu.”

Mazunda a nake ndenge a Jimbangi jya Jihova ene mu boka ni kuswina kwoso o njimbu yambote ya Utuminu wa Nzambi mu 240 a jixi. Ene a tula o njimbu yambote ku jimbanza jya makota, mu jisanzala, mu jihonga mba mu mixitu ni mu milundu. O kizwelu ki tanga kwila kyoso Nzambi kya-nda mona kwila o kikalakalu kiki kya suku kyá bhu mbambe yê: ‘o dizubhilu-phe dya-nda kwiza.’ Kiki kya-nda lombolola ihi? Kiki kya-nda lombolola o dizubhilu dya jinguvulu jya mundu ni kwila, unguvulu wa Nzambi wa-nda mateka o kutumina. Kikanenu kyebhi kya-nda dikumbidila mu Utuminu wa Nzambi? Tanga o milongi ya kayela phala kusanga o kitambwijilu.