1. Ihi ilondekesa o divulu dya Dijingunwinu yalungu ni mundu wa Nzambi?

 O DIVULU dya Dijingunwinu dilondekesa kwila, o Utuminu wa dyulu wa Nzambi wamutumina kyá ni kwila Satanaji amukaye ku dyulu. (Dij. 12:1-9) O kukaya Dyabhu kwabhekela kutululuka ku dyulu, maji kwatubhekela ibhidi. Mukonda dyahi? Mukonda Satanaji walungila o njinda yê kwa yó asidivila Jihova ni ufiyele woso mu ixi.—Dij. 12:12, 15, 17.

2. Ihi yandatukwatekesa kudikwatenena mu ufiyele wetu kwa Jihova?

² Kyebhi kitutena kudikwatenena mu ufiyele wetu kwa Jihova sumbala Satanaji wenemutuzukutisa? (Dij. 13:10) Kima kimoxi kyandatukwatekesa, o kwijiya o ima yandabhita ku hádya. Mu kifika, mu divulu dya Dijingunwinu, poxolo Nzwá wajimbulula o mabesá utwandatambula. Mwaxaxi ka mabesá oso yá, Nzambi wandasasujula o jinguma jê. Kindala tumone kyebhi o divulu dya Dijingunwinu dijimbulula o jinguma jiji ni ihi yandabhita ni ene.

3. Ijimbwete yebhi yotumbule mu divulu dya Dijingunwinu?

³ Mu velusu yadyanga, o divulu dya Dijingunwinu ditutangela kwila o milongi yalamu a isoneka “mukaxi ka ijimbwete,” kifwa, izwelu itena kulombolola ima yengi. (Dij. 1:1) O jinguma ja Nzambi ajitumbula bhukaxi ka ijimbwete. O divulu didi dizwela yalungu ni yama yavulu ya muxitu ilombolola o jinguma  ja Nzambi. Mu kifika, sayi “kyama kya muxitu kya mutunda mu musanza wa kalunga kyala ni dikwinyi dya jingela ni sambwadi dya mítwe.” (Dij. 13:1) O kyama kiki akikayela ku “kyama kya mukwá kya muxitu kya mutunda mu ixi.” Kyene kizwela kala kidikixi, kibhangesa o ‘túbhya kulawuka ku dyulu.’ (Dij. 13:11-13) Dyene anga dizwela yalungu ni kyama kya mukwá, “kyama kya muxitu kya kusuka,” sayi kidyanzunga waxikama kuthandu dya kyama kiki. O yama itatu yiyi ya muxitu ilombolola jinguma jene mubhânga ni Jihova Nzambi ni Utuminu wê tunde ukulu. Kyenyiki, kima kyambote kwijiya se yene ilombolola ihi.—Dij. 17:1, 3.

4-5. O izwelu mu divulu dya Daniyele 7:15-17 itukwatekesa kyebhi kutendela o dilombolwelu dya ijimbwete yiyi?

⁴ Phala kutendela se ananyi o jinguma ja Nzambi, twabhingi kutendela se o yama ya muxitu ni kidyanzunga kilombolola ihi. O ukexilu wabetakota wa kutendela o maka yá, o kwehela o Bibidya kudijimbulula mudyê. Ijimbwete yavulu yotumbule mu divulu dya Dijingunwinu a ijimbulula kyá mu madivulu amukwá a Bibidya. Mu kifika, polofeta Daniyele walotele nzoji, yu wamono mu kisumwa “yama iwana yònene,” yamutunda ku musanza wa kalunga. (Dan. 7:1-3) Daniyele watutangela kwila o yama yiyi yamakota ilombolola jisobha “jiwana,” mba jinguvulu. (Tanga Daniyele 7:15-17.) O dilombolwelu didi ditukwatekesa kutendela kwila o yama yotumbule mu divulu dya Dijingunwinu yatokala we kulombolola jinguvulu.

⁵ Kindala twandadilonga ijimbwete yotumbule mu divulu dya Dijingunwinu. Mukubhanga kiki, twandamona kyebhi o Bibidya itukwatekesa kwijiya o dilombolwelu dya ijimbwete yiyi. Twandamateka ni yama ya muxitu. Kya dyanga, twandamona se yene ilombola ananyi. Mukusuluka, twandamona se ihi ibhita ni yama yiyi. Mukusukaku, twandilonga se o izulukutu yiyi ilombolola ihi phala etu.

6. O kyama kya sambwadi dya mitwe kyotumbule mu divulu dya Dijingunwinu 13:1-4, kilombolola ihi?

⁶ O kyama kya sambwadi dya mitwe kilombolola ihi? (Tanga Dijingunwinu 13:1-4.) Tutena kumona kuma, o kyama kiki kya difwangana ni ingo, maji o inama ya ulusu, o dikanu dya hoji, kyene kyala ni kwinyi dya jingela. O yama iwana yotumbule mu kibatulu 7 kya divulu dya Daniyele, yala ni idifwa yoso yiyi. Maji mu divulu dya Dijingunwinu, o idifwa yoso yiyi yala ngó ku kyama kimoxi, ki mu yama iwana, kana. O kyama kiki, ki kilombolola unguvulu mba utuminu umoxi ngó utumina o ngongo yoso, kana. Nzwá wambe we kwila, kyene kyamutumina “o miji yoso, o madyembu, o madimi ni ifuxi.” Kyenyikiphe, o kyama kiki, ki kilombolola unguvulu wa ixi imoxi ngó. (Dij. 13:7) O kyama kiki, kilombolola o jinguvulu joso jatumina kyá o mundu tunde ukulu. *—Ndo. 8:9.

7. Kala mutwe wa kyama kiki ulombolola ihi?

⁷ Kala mutwe wakyama kiki ulombolola ihi? O kibatulu 17 kya divulu dya Dijingunwinu ditukwatekesa kwijiya o kitambwijilu, mukonda kijimbulula o kiteka kya kyama kya muxitu kyotumbule mu Dijingunwinu kibatulu 13. Dijingunwinu 17:10, dyamba: “Kwala we sambwadi dya jisobha: Kitanu kya jisobha jabu kyá, imoxi yala-ku, o ya mukwa kiluwa ibhixila, maji kyoso ki yanda bhixila yene yanda nangenena kakithangana kofele mu kutumina.” Ku mautuminu oso endesa Satanaji, kwala sambwadi dya túndu akwa, mukonda exile dingi  ni kutena kwavulu, edile kala “mitwe.” O jinguvulu jiji jatumina o mundu woso, azukutisa we o mundu wa Nzambi. Mu izuwa ya poxolo Nzwá, kwabhitile kyá mautuminu atanu. Enyá: Ijitu, Asidya, Babilonya, Medu-Pélesa, ni Ngelexa. Loma, wene o utuminu wa kasamanu, wexile hanji mutumina kyoso Nzwá kyasoneka o divulu dya Dijingunwinu. Webhiphe o mutwe mba o utuminu wakasambwadi, wasukinaku?

8. O mutwe wakasambwadi wa kyama ulombolola utuminu webhi?

⁸ Kala kitwandamona, o jipolofesiya ja Daniyele, jitukwatekesa kutonginina se nanyi o mutwe wasukinaku, wakasambwadi, wa kyama kya muxitu. Unguvulu webhi wejitumina o mundu mu izuwa isukidilaku, mu kizuwa kya Ngana? (Dij. 1:10) Unguvulu wa jixi jiyadi, o ixi ya Reino Unido ni Estados Unidos da America, kifwa, o Utuminu wa Anglo-Americana. Tutena kuxikina kwila, o utuminu yú wene o mutwe wa kasambwadi wa kyama kyotumbule mu divulu dya Dijingunwinu 13:1-4.

9. O kyama kyamuxitu “kyala ni jingela jiyadi ja difwangana ni jingela ja kambudi” kilombolola ihi?

⁹ O kibatulu 13 kya Dijingunwinu kitutangela kwila, o mutwe wakasambwadi, o Utuminu wa Anglo-Americana, ubhanga o ima kala kyamba o kyama kyamuxitu “kyala ni jingela jiyadi ja difwangana ni jingela ja kambudi. Maji kyene kya mateka o kuzwela kala kidikixi.” Kyene ‘kibhanga madiwanu avulu katé kibhangesa kwila túbhya tulawuka ku dyulu katé bhoxi, bhu pholo ya athu oso.’ (Dij. 13:11-15) O ibatulu 16 ni 19 ya Dijingunwinu ijimbula o kyama kiki kala “polofeta ya makutu.” (Dij. 16:13; 19:20) Daniyele watumbula we kima kyadifu kiki, kyoso kyambe kwila, o Utuminu wa Anglo-Americana “wa kà bhanga isunji ni kujibha o mundu.” (Dan. 8:19, 23, 24) Kiki kyene mwene kyabhiti mu Ita Yakayadi yabhiti kumundu woso. O jibomba atomika jiyadi, jene jabhangesa kuzubha o ita ku kalunga ka Pacifico. Jene ajibhange mu kisangela kya jingijiye ja Grã-Bretanha ni akwa América. Mukidi, o Utuminu wa Anglo-Americana, wabhangesa mwene “kwila túbhya tulawuka ku dyulu katé bhoxi.”

10. O “kiteka kya kyama” kilombolola ihi? (Dijingunwinu 13:14, 15; 17:8, 11)

¹⁰ Mu kusuluka, tumona kyama kyamukwa. O kyama kiki kya difu ngó ni kyama kya sambwadi dya mitwe, katuku ngó o kolo yakusuka. Akitumbula kala “o sobha ya kanake.” * (Tanga Dijingunwinu 13:14, 15; 17:8, 11.) Nzwá watonginina kwila, o “sobha” yiyi yamoneka i yajimuka, maji mukusuluka yamoneka dingi. O dijimbulwilu didi dyalungu mwene kyambote ni kisangela kya Nações Unidas, mukonda kikwatekesa o ikalakalu ya jinguvulu ja mundu woso! Kya dyanga, o kisangela kiki kyamoneka ni dijina dya Liga das Nações. Maji mukithangana kya Ita ya Kayadi, kyene kyajimuka. Mu kubhita kithangana, o kisangela kiki kyamoneka dingi, maji ni dijina dya Nações Unidas.

11. Ihi ibhanga o yama ya muxitu, mukonda dyahi kitubhingi ku ikwatela wôma?

¹¹ Bhukaxi ka ima yazwela, o yama yiyi mba o jinguvulu, enemuswinisa o athu kubalukila Jihova ni kuzukutisa o mundu wê. Kyedile kala ene abhongolola o “jisobha ja tungu mu ngongo yoso” phala o ita ya Alumajedone, kyene o “kizuwa kya dikota kya Nzambi Muteni wa Yoso.” (Dijingunwinu 16:13, 14, 16) Maji kitubhingi kukala ni wôma. O Nzambi Muteni wa Yoso, Jihova, ni lusolo lwoso wandabhulula yó oso amubelesela.—Ize. 38:21-23.

12. Ihi yandabhita ni yama yoso yamuxitu?

 ¹² Ihi yandabhita ni yama yoso yamuxitu? Dijingunwinu 19:20 ditutambwijila: “O kyama kya muxitu a kikwata kumoxi ni polofeta ya makutu, wakexile mubhanga madiwanu bhu pholo yê, phala kunganala o athu atambwile o kidimbu kya kyama kya muxitu ni kunganala yó akexile mubheza o kiteka kyê. Kiyadi kyâ, a atakula ni mwenyu ku kizanga kya túbhya kya wama ni xôfidi.” Kyoso kyandaya ni kutumina hanji, o jinguvulu jiji, o jinguma ja Nzambi, andajibwika katé kuhádya ni hádya.

13. Ibhidi yebhi yenemudibhananayu o Jikidistá mukonda dya jinguvulu ja ngongo?

¹³ Kiki kilombolola ihi phal’etu? Kuma tu Jikidistá, twatokala kukala fiyele kwa Nzambi ni ku Utuminu wê. (Nzw. 18:36) Phala kubhanga kiki, kitutokala kudita mba kusola mbandu mu maka a jinguvulu ja mundu yú. Kubhonza kukamba kudita mu maka yá mukonda o jinguvulu jiji ji tujijidika phala kwa akwatekesa ni muxima woso, kikale mu izwelu kikale mu ibhangelu yetu. Yó axikina kudita mu maka yá, atambula o kidimbu kya kyama kya muxitu. (Dij. 13:16, 17) Maji Jihova kandaxikina woso utambula o kidimbu kiki, kandamubhana we o mwenyu wakalelaku. (Dij. 14:9, 10; 20:4) Kyenyikiphe kima kyambote kukamba kudita mu maka a jinguvulu, né mwene se atujijidika kyavulu!

14. Kala kyamba Dijingunwinu 17:3-5 kima kyahi kyamono poxolo Nzwá kibhangesa kudiwana?

¹⁴ Sayi kima kyengi kyamono poxolo Nzwá kyamubhangesa “kudiwana kyavulu.” Kima kyahi? Muhatu waxikama ku kyama kya muxitu. (Dij. 17:1, 2, 6) Mwene amujimbulula kala o “kidyanzunga kyadikota,” amwixana “Babilonya ya dikota.” Mwene wamuta “undumbu” ni “jisobha ja ngongo.”—Tanga Dijingunwinu 17:3-5.

15-16. Nanyi o “Babilonya ya dikota,” ni kyebhi kitwejiya o maka yá?

¹⁵ Nanyi o “Babilonya ya dikota”? O muhatu yú katena kulombolola o kisangela kya jinguvulu mukonda mwene wamuta undumbu ni atwameni a jinguvulu ja ngongo. (Dij. 18:9) Kuxikama kuthandu dya jinguvulu jiji, kulombolola kwila mwene wamubhanga yoso phala ku atumina. Mwene katena we kulombolola o isangela ya wenji wamundu wa Satanaji. Mu velusu yamukwa ya divulu dya Dijingunwinu yene a exana kala “o jingenji ja ngongo.”—Dij. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Mu Mikanda Ikôla, o kizwelu “kidyanzunga” kitena kulombolola yó amba kuma asidivila Nzambi maji abheza o iteka mba mu ukexilu wengi adibhanga makamba a mundu yú. (1 Mal. 5:25; Tiy. 4:4) Maji o athu abheza Nzambi ni ufiyele woso a amona kala akambe dixaka mba “mizeletete.” (2 Ko. 11:2; Dij. 14:4) Mukulu o mbanza ya Babilonya yexile o mbonge ya ubhezelu wa makutu. Kyenyiki, o Babilonya ya Dikota yatokala kulombolola o maukexilu oso a ubhezelu wa makutu. Mu kidi, o Babilonya ya Dikota ilombolola o kisangela kya jingeleja ja makutu.—Dij. 17:5, 18; tala o milongi ni dyambu “Ihi Ilombolola o Babilonha ia Dikota?” mu sayte jw.org.

17. Ihi yandabhita ni Babilonya ya Dikota?

¹⁷ Ihi yandabhita ni Babilonya ya Dikota? Dijingunwinu 17:16, 17 ditambwijila o kibhwidisu kiki mu ukexilu yú: “O dikwinyi dya jingela ji wamono ni kyama kya muxitu, anda zemba o kidyanzunga, ene anda mu koka ni ku muzula, anda dya o xitu yê ni ku mwoha mu túbhya. Mukonda Nzambi wate ku mixima yâ, o vondadi ya kubhanga o kima kya mukala ku muxima.” Kyene mwene, Jihova wandabhangesa  o ifuxi kutumina o kyama kya kusuka, kifwa, o Nações Unidas, kulungulukila o kisangela kya jingeleja ja makutu ni ku kibwika.—Dij. 18:21-24.

18. Kyebhi kitutena kulondekesa kwila kitwamukwatekesa o Babilonya ya Dikota mu ukexilu wosowoso?

¹⁸ Kiki kilombolola ihi phal’etu? Twatokala kudikwatenena mu “ubhezelu wazele wayuka bhupholo ya Tata yetu ni Nzambi yetu.” (Tiy. 1:27) Kitutokala kwehela o ima yiyi ya Babilonya ya Dikota kutufunyisa: O ilongesu ya makutu, o jifesa ja mundu, o ukexilu wayibha wakutala o undumbu ni ibhangelu yalungu ni wanga! Twatokala we kusuluka ni kudimuna o athu phala ‘kutundamu,’ phala kakale ni kikuma bhupholo ya Nzambi mukonda dya ituxi ya Babilonya ya Dikota.—Dij. 18:4.

19. Nanyi o “kidikixi kyadikota kyakusuka”?

¹⁹ O divulu dya Dijingunwinu ditumbula we “kidikixi kyadikota kyakusuka.” (Dij. 12:3) O kidikixi kiki kibhânga ni Jezú ni ji anju jê. (Dij. 12:7-9) Kizukutisa o mundu wa Nzambi, kibhana kutena ku kyama, kifwa, o jinguvulu ja mundu. (Dij. 12:17; 13:4) Nanyi o kidikixi kiki? “O nyoka yokulu amwixana Dyabhu ni Satanaji.” (Dij. 12:9; 20:2) Mwene wamukwendesa o jinguma joso ja Jihova.

20. Ihi yandabhita ni kidikixi?

²⁰ Ihi yandabhita ni kidikixi? Dijingunwinu 20:1-3 dijimbulula kwila, sayi anju yandatakula Satanaji mu dikungu dyazongo. O dikungu didi dilombolola kaleya phala Satanaji. Satanaji andamutakula mu kaleya kaka “phala kasuluke mu kunganala o ifuxi, katé kyanda bhita o midi ya mivu.” Mu kusukaku, Satanaji ni madimonyo mê, anda ku atakula “mu kizanga kya wama o túbhya ni xôfidi,” kiki kilombolola kwila, anda kwabwikisa katé ku hádya ni hádya. (Dij. 20:10) O ngongo yandakala ni kutululuka kwavulu, yanda fwama dingi kyoso kyandabwikisa Satanaji ni madimonyo mê!

21. Mukonda dyahi o ima itwatange mu divulu dya Dijingunwinu yatokala kutusangulukisa?

²¹ Kutendela o dilombwelelu dya ijimbwete itusanga mu divulu dya Dijingunwinu, kuswinisa kyavulu! Twatendela se ananyi o jinguma ja Jihova ni ihi yandabhita ni ene. Kidi mwene, “wazediwa yó utanga ni dízwi dya swina o izwelu ya kikanenu kiki, azediwa we yó evwa”! (Dij. 1:3) Maji mabesá ebhi andatambula o athu afiyele kyoso Nzambi kyanda bwika o jinguma jê? Twandadilonga o maka yá mu milongi yakayela.