Angivwala ku muvu wa 1934. O jitata jami jatundu mu ixi ya Suíça, ya ayi ku Timmins, mu sanzala yofele, mu mbanza ya Ontário, ku Canadá. Ku muvu wa 1939, mam’etu wamateka kutanga o Mulangidi ni kuya mu yonge ya Jimbangi ja Jihova. Mwene wexile muya n’eme ni jiphange jami jisamanu. Mu kusuluka wakituka Mbangi ya Jihova.

Tat’etu kasangulukile mu kumona kwila mam’etu wakituka Mbangi ya Jihova, maji mamá wazolele kyavulu Jihova yu wamesenene kukala fiyele kwa mwene. Mwene wabhange kiki né mwene kyoso kya fidisa o kikalakalu kya Jimbangi ja Jihova ku Canadá, kudimatekenu dya mivu ya 1940. Mwene wexile mutalatala kyambote tat’etu ni kumuxila, né mwene kyoso kyexile mu muxongwena. O phango yê yambote yangikwatekesa eme ni jiphange jami kukala we Jimbangi ja Jihova. Twasangulukile kyavulu kyoso tat’etu kyalunguluka ni kwila wamateka kututalatala kyambote.

Mu muvu wa 1950, ngayile mu kyonge kya Ilunga ni dyambu Aumento da Teocracia kyabhiti ku Nova York. Ngejidile jiphange jatokala mu jixi javulu, sayi jiphange adilongele mu Xikola ya Ngiliyade azwela o mbote yakatula-ku, mu kumona o ima yoso yiyi ngamesenene kubhanga dingi mu sidivisu ya Jihova! Ngamesenene kyavulu kubokona mu sidivisu ya thembu yoso. Kingavutuka kubhata, ngadisonekesa phala kukala muboki wa thembu yoso. O jiphange ku filiyale ya Canadá angitumikisa mukanda wambele kuma ngatokalele kudibatizala hanji. Mu kiki angibatizala mu kizuwa kya 1 ya Kamusasadi ka 1950. Mu kubhita mbeji, ngakituka muboki wa thembu yoso, angitumikisa  mu mbanza ya Kapuskasing. O mbanza yiyi yexile dikanga dyavulu kwatungile o mwiji wami.

Ku muvu wa 1951, o filiyale yatumikisa mukanda ku jiphange exile muzwela o dimi dya Francês ejitena kuya musidivila mu mbanza ya Quebec. Kwenyoko abhindamene kyavulu aboki. Ngakulu mu kuzwela o dimi dya Francês ni dya Kingileji, ngaxikina o kixanu, ya angitumikisa mu mbanza ya Rouyn. Kingejidile-ku muthu. Angitangele ngo yalungu ni inzo ingatumbula kudimatekenu. Maji o ima yoso yabhiti kyambote. Phange Marcel n’eme twakituka tumakamba ambote, ngawabhela kusidivila mu mbanza ya Quebec mu mivu iwana yakayela, anga ngakalakala-mu kala muboki wa katunda.

Kyoso kingexile hanji musidivila mu Quebec, ngasangulukile kyavulu mu kutambula o kixanu phala o Xikola ya 26 ya Ngiliyade yabhiti ku Lansing, ku Nova York. O xikola yabhu mu kizuwa kya 12 kya Kawana ka 1956, angitumikisa mu ixi ya Gana. b Maji ande dya kuya mu ixi ya Gana, ngavutuka ku Canadá phala kutalatala madukumendu. Ngafikile kwila ngeji kingila ngo mu semana jiyadi mba jitatu.

Ngakingila o madukumendu mu sambwadi dya jimbeji mu mbanza ya Toronto. Mu kithangana kyenyokyo, ngexile mu inzo ya mwiji wa phange Cripps, ngejidile mon’â muhatu mana Sheila. Twamateka kuditangesa. Kyoso kitwexile kya phala kukazala, o madukumendu mami abhixila. Mana Sheila n’eme twasambe yalungu ni maka yá, twasolo kwila ngatokalele kuya mu ixi ya Gana. Maji twasolo we kwila tweji ditumikisa mikanda phala kumona se tweji kazala ku hádya. Kwabhonzele kubhanga o kima kiki, maji kupholo dya kwenda twamono kwila kyene o kima kitwatokalele o kubhanga.

Mu kubhita mbeji ni kwendela mu maximba, mu naviyu yakwambata imbamba ni mu kiphululu ngabhixila ku Acra, mu ixi ya Gana. Koko angibhana o kikalakalu kya kukunda o tufunga twa ilunga. Ngatokalele kukunda o jimbanza joso ja ixi  ya Gana, ku Costa do Margim ni ku Togo. Mu ithangana yavulu, ngexile mukwenda ubheka wami mu dikalu dyatokalele ku Betele. Ngawabhelele kyavulu kukunda o jiphange.

Mu masukilu a jisemana, ngexile ni jimbandu mu yonge ya ilunga. Kitwexile ni Ididi ya Yonge ya Ilunga. O jiphange exile muta varas de bambu ni kuta isalale ya maye bhulu phala kubhanga ilembeketa. Kuma kikwexile ji álaka mba jilera phala kubhaka-mu xitu, o jiphange a jibha o ibhaku ni kubhana o kudya ku athu exile mu yonge yiyi ya ilunga.

Mu yonge yiyi ya ilunga mwexile mubhita ima yexile mutubhangesa kwolela. Sayi kizuwa phange Herb Jennings, c wexile we mukunji wa jixi jengi, wexile mubhanga diskulusu. Mu kithangana ni mbandu, o ngombe yalenge yayi ku pholo, ku mbandu ya ditala, bhwakexile o athu. Phange Herb wadixibha, o ngombe kiyejidile se yeji ditela kwebhi. Maji phange jiwana exile ni nguzu yavulu a ikwata, ya a ivutwila bhu yakexile. O athu exile mu kyonge, exile mukwolela kyavulu.

Mu kaxi ka jisemana, ngexile mulondekesa mu jisanzala o filime yetu ni dyambu A Sociedade do Novo Mundo em Ação. Phala kubhanga kiki, ngexile mukuta dilasola dyazele ku mixi iyadi. O athu atungile mu jisanzala jiji a iwabhelele kyavulu! Avulu mudyâ, yoyo yexile o veji ya dyanga ya kutala filime. Kyoso kyexile mulondekesa athu amwabatizala, ene exile mubeta o maku ni nguzu yavulu. O filime yiyi yakwatekesa o athu kumona kwila o Jimbangi ja Jihova ala ni muxima umoxi ni kwila atungu mu jixi joso.

Mu kubhita mivu iyadi mu África, ngasanguluka mu kukala mu kyonge kya dikota kya jixi javulu, kyabhiti ku Nova York ku muvu wa 1958. Ngasanguluka kyavulu mu kumona mana Sheila, watundu ku Quebec, kwakexile mukalakala kala muboki wa katunda. Twexile ngo mudisonekena mikanda, kuma mu kithangana kyenyokyo twexile kumoxi, ngamwibhwidisa se wamesenene kukazala neme, mwene waxikina. Ngatumimikisa mukanda kwa Phange Knorr, d ngamwibhwidisa se mana utena kukalakala n’eme mu África. Mwene waxikina. Mana Sheila wabhixila mu ixi ya Gana, twakazala mu mbanza ya Acra, mu kizuwa kya 3 kya Kamusasadi ka 1959. Kuma twatele o sidivisu ya Jihova kupholo dya myenyu yetu, twamono kwila Jihova watubesowala.

Ku muvu wa 1961 atutumikisa mu ixi ya Camarões. O jiphange angibhingi phala kukwatekesa kujikula filiyale ya ubhe, mu kiki ngexile ni ikalakalu yavulu. Kuma ngexile ku pholo dya ikalakalu, ngabhingile kudilonga ima yavulu. Ku muvu wa 1965 mana Sheila wemitine. Kwangibhonzele kyavulu kuxikina kwila, tweji kala tu jitata. Maji kyoso kitwexile musokejeka o ima phala kuvutuka ku Canadá, kwabhiti kima kyatuluwalesa kyavulu.

O mona wafu mu divumu dya mam’â. O dotolo wambe kwila o mona wexile diyala. Kiki kyabhiti mu 50 a mivu kudima, maji nuka twakijimbi. Sumbala o kima kyabhiti kyatuluwalesa kyavulu, twasuluka mu kikalakalu kyetu kitwawabhelele kyavulu.

Mu ixi ya Camarões o jiphange exile mwazukutisa kyavulu mukonda kexile mudita mu maka a jinguvulu. O izukutisu yexile mudibandekesa mu kithangana kya kusola o mwenexi wa ixi. Mu kizuwa kya 13 kya Kasambwadi ka 1970, kwabhiti kima kitwakimesenene, o jinguvulu afidisa o kikalakalu kya Jimbangi ja Jihova. O jinguvulu jatambula o filiyale, twexile-mu ngo mu jimbeji jitanu. Mu semana imoxi akaye o akunji oso a jixi jengi, katé mwene neme ni mana Sheila. Kwatubhonzele kuxisa o jiphange mukonda twa azolele kyavulu, twatandanganyele ni ima yeji bhita n’ene.

Twakexile mbeji jisamanu mu filiyale ya França. Tunde koko ngexile mulangidila o ibhindamu ya jiphange mu ixi ya Camarões. Mu mbeji ya Kayadi ka muvu wenyó, atutumikisa mu filiya ya Nigéria, yene yamateka kulanga o kikalakalu mu ixi ya Camarões. O jiphange ku Nigéria atutambulula kyambote, twawabhela kusidivila-ku mu mivu yavulu.

Ku muvu wa 1973 twasolele kubhanga kima kya bhonzele kyavulu. O mana Sheila wexile mukata kyavulu. Mukyonge kya dikota Mumbanza ya Nova York mwene wa dibhalele yu wa ngambela: “Kinganda tena kubhanga dingi ingamubhanga! Kingamudivwa kyambote nga mukata ithangana yoso.” Twasidivila kumoxi ku África Ocidental mu 14 yamivu ndenge. Nga sangulukile ni sidivisu yê ya ufiyele, maji twatokalele kulungulula ndingi ima. Twasambe kyavulu ya lungu ni maka enya mukiki twasolo kuvutuka mu ixi ya Canadá, kwenyoko kwene kweji mulanga kyambote phala kukala ni sawidi yambote. O kuxisa o sidivisu yetu ya akunji ya jixi jengi ni sidivisu ya katunda kyatubhonzele kyavulu.

Kyoso ki twabhixila mu ixi ya Canadá, ngatena kusanga salu mukididi bhwakusubisa o makalu bhwexile mukalakala kamba dyami dyokulu. Twalukala inzo twasumbu imbamba yokulu kyá, twamateka o mwenyu wetu se makongo. Kitwamesenene kukala ni ima ya vulu mukonda twexile ni kidyelelu kya kuvutuka ndingi musidivisu ya katunda. Twadiwanene kyavulu, mukwijiya kwila o kidyelelu kyetu kya dikumbidila.

Ngamateka kukalakala mu ji Sabhalu bhwakexile mutunga o kididi phala o yonge ya Makota ku Norval, mu mbanza ya Ontario. Mukusuluka,  a ngisolo phala kulanga o kididi kiki. Mana Sheila wamateka o kudisanza mukiki twamono kwila mwene wanda tena kungikwatekesa. Mukiki ku mbeji ya Kanake ka 1974 twayi mutunga mukiki kya yonge ya Makota. Mukiki twasanguluka kyavulu mu kuvutuka musidivisu yetu ya katunda!

Bhofele-bhofele o mana Sheila wayi ni kudisanza. Mivo iyadi ku pholo atubhana o kikalakalu kya kukunda o ilunga mu mbanza ya Manitoba, mu ixi ya Canadá. Mu mbanza yiyi kubhanga mbambi yavulu. O ji phange koko atutambulula kyambote. Twadilongo kwila tutena kusidivila kabasa kididi bhwatutumikisa o kyabeta kota o kusidivila Jihova.

Twasidivila mivu yavulu mu kukunda o ilunga, ku muvu wa 1978 a twixana phala kuya musidivila ku Betele ya Canadá. Kwabhiti kima kya ngiluwalesa kyavulu maji nga dilongo disá dya dikota. A ngisolo phala kubhanga diskulusu dya ola imoxi ni kaxaxi mudimi dya francês mu kyonge kya katunda. O jiphange ka dilongo ima yavulu mu diskulusu dyami, mukiki o phange wa tokala mukibuka kya sidivisu wa ngibhana itendelesu. Mukithangana kyenyokyo eme ngatokalele kwijiya kwila kingexile mulongexi wa katunda kindala ngejiya kya o kidi kiki maji kingaxikinine o kikwatekesu kya phange yú. Kitwadizwelesa kyambote ngexile ni njinda mukonda mweme wexile mu ngifundisa ngadivu kwila mwené kangiximana ne ngó mukima kimoxi. Ngatondala mukukamba kuxikina o kitendelesu mukonda dya kudikwatenena mu ukexilu wa muthu wa ngibhana o kitendelesu.

Tu izuwa ku pholo phange wa tokala mukibuka kya filiyale wa ngixanene ngamutangele kwila kingaxikinine o kikwatekesu ni kwila ngadyela mukusuluka ngayile muzwela ni phange wa ngibhanene o kikwatekesu ngamubhingi muloloki mwene wa ngiloloka. O kima kyabhiti kyangilongo kwila kima kyambote o kulenduka, ni kwila nuka nganda jimba o kima kya bhiti. (Jisa. 16:18) Ngene musamba jinga yalungu ni maka enya, ni kwila ngala polondo phala kuxikina o itendelesu yene mungibhana akwetu.

Nga musidivila ku Betele ya Kanadá mu 40 a mivo, ngatokala mu kibuka kya filiyale. Tunde ku muvu wa 1985. Mu mbeji ya Kawana ka 2021 kazola kami mana Sheila wafu. Ngala ni ngunzu ya vulu yamwene, ngamu dibhana ni ibhidi ya uhaxi, maji o sidivisu ya Jihova yene mu ngikwatekesa kukamba kubanza mu ibhidi ya mwenyu. (Ndo. 5:20) Sumbala ngene mudibhana ni ibhidi yavulu kumwenyu wami, maji ngafikisa kubhanga ima ya bandekesa o kusanguluka kwami. O kuta Jihova ku pholo dya mwenyu wami mu 70 a mivu mu sidivisu ya katunda kyene mu ngiswinisa kyavulu. Sambenu phala o minzangala ya mala ni ya ahatu a suluke mu kuta Jihova ku pholo, mukonda ngadyelela kwila ene we anda katula mbote mu kusanguluka kwijila mu kusidivila Jihova.