1. Phala kukala tu Jikidistá jakulu mu nzumbi, ihi itwatokala kubhanga?

 TUDIWANA kyavulu mu kumona kyebhi o kambonga kyakula ni lusolo anga ukituka mwadyakime. Kate tumona kala o kambonga wamukula sé kikwatekesu. Maji ki kyene kimoxi ni kukula mu nzumbi. O muthu phala kukala Kidistá wakulu mu nzumbi, wabhingi kubhanga nguzu. b (1 Ko. 13:11; Jih. 6:1) Phala kukumbidila o mbambe yiyi, twatokala kukala ni ukamba wakolo ni Jihova. Twabhindamena we o nzumbi ikola phala kutukwatekesa kukala ni idifwa yambote, kukala ni mauhete, ni kudipelepalala phala o ikalakalu itutena kukala nayu ku hadya.—Jisa. 1:5.

2. Ihi itwadilongo mu divulu dya Dimatekenu 1:​27, ni ihi itwandadilonga mu milongi yiyi?

² Mu kubhanga o athu, Jihova wabhange diyala ni muhatu. (Tanga Dimatekenu 1:27.) Ki kubhonzo kumona kwila o ukexilu wa mukutu wadiyala ki wadifu ni wa muhatu, maji ene we kadifu mu maukexilu engi. Mu kifika, o mayala, Jihova wa abhana o ikalakalu ya, kyene we kimoxi ni ahatu. Kyenyiki, kikale o mayala mba o ahatu, atokala kukala ni idifwa ni mauhete andakwakwatekesa kukumbidila o ikalakalu yeniyi. (Dim. 2:18) Mu milongi yiyi, twandamona ihi itena kubhanga o jiphange jetu minzangala ya ahatu, phala kukala ahatu akulu mu nzumbi. Mu milongi yakayela, twandamona ihi itena kubhanga o jiphange minzangala ya mala.

3-4. Kwebhi o minzangala ya ahatu kwatena kusanga phangu jambote phala ku jikayela? (Tala we ofoto.)

³ O Bibidya itumbula ahatu avulu azolele Jihova, ya exile mu musidivila. (Tala o milongi ni dyambu, “O que podemos aprender das mulheres mencionadas na Bíblia?” mu sayte jw.org) Ene alondekesele o idifwa yotumbule mu velusu yetu ya milongi: Exile akwa “kulanga kyambote o wendelu wâ, ni jifiyele mu ima yoso.” Ku mbandu yamukwa o minzangala yetu ya ahatu, atena we kusanga jiphange ja ahatu jakulu mu nzumbi, mu ilunga mwatokala. Ene atena kudilonga kyavulu ni phangu ya.

⁴ Enu mu minzangala ya ahatu, o kwila mwejiya adyakime a ahatu ene mubhana phangu yambote imutena kukayela? Tala o idifwa ya yambote. Mu kusuluka, xinganeka kyebhi ki utena kulondekesa we o idifwa yiyi. Mu jikaxi ja kayela, twandadilonga idifwa itatu yabhingi kukala nayu o jiphange ja ahatu.

5. Mukonda dyahi o kulenduka kidifwa kyatokala kukala nakyu o jiphange ja ahatu?

⁵ O kulenduka kidifwa kyakatunda phala kukala Kidistá wakulu mu nzumbi. Se o muhatu muthu walenduka, wandakala ni ukamba wambote ni Jihova, wandadibhana we kyambote ni akwa. (Tiy. 4:6) Mu kifika, o phange ya muhatu wazolo Jihova, ni kulenduka kwoso wandasola kukayela o kitendelesu kitusanga mu divulu dya 1 Kolindu 11:3. Mu divulu didi, Jihova wajimbulula se nanyi amubhana o kikalakalu kya kukala ku pholo mu kilunga ni ku mwiji. c

6. Ihi itena kudilonga o jiphange ja ahatu minzangala, ku phangu ya Bebeka?

⁶ Tala o phangu ya Bebeka. Mwene wexile muhatu wa unjimu, ku mwenyu we woso walondekesa kuswina, mwene we wejidile kusola o kithangana ni kyebhi kyatokalele kubhanga o ima. (Dim. 24:58; 27:​5-17) Maji ne kiki, mwene wexile mukwa kuxila, wexile we polondo phala kukayela o itendelesu. (Dim. 24:​17, 18, 65) Se ukala  u muthu walenduka kala Bebeka, anga ukwatekesa yo asolo kwa Jihova phala kukala ku pholo, wandakala u phangu yambote ku mwiji we ni mu kilunga.

7. Kyebhi o minzangala ya ahatu kyatena kukayela o phangu ya Estele mu kulondekesa o kuditulula?

⁷ O Kuditulula kidifwa kyamukwa kyabhindamena o Jikidistá joso. O Bibidya yamba kwila ‘o unjimu wala ni yo aditulula.’ (Jisa. 11:2) Estele wexile mukwa kuditulula, wasidivila Nzambi ni ufiyele woso. Mukonda dya kuditulula kwe, mwene kalondekesa ukumbu kyoso kyakituka mvwale. Mwene wevu yu wakayela o kitendelesu kyamubhana mwadyakime Moledekayi, mon’a sekulw’e. (Este. 2:​10, 20, 22) Eye we utena kulondekesa o kuditulula mu kubhinga itendelesu ku akwenu ni ku ikayela.—Tit. 2:​3-5.

8. Kala kilondekesa o divulu dya 1 Timote 2:​9, 10, kyebhi o kuditulula kwandakwatekesa o ahatu kusola ni unjimu mu maka alungu ni kuzwata ni kudiyudika?

⁸ Estele walondekesa we o kuditulula mu ukexilu wamukwa. Mwene wexile “kilumba kyafwamene kyavulu,” maji ne kiki, mwene kasoto kulondekesa kuwabha kwe ku athu oso. (Este. 2:​7, 15) Kyebhi o jiphange ja ahatu kyatena kukatula mbote mu phangu ya Estele? O ukexilu umoxi, tu usanga mu divulu dya 1 Timote 2:​9, 10. (Tanga.) Mu jivelusu jiji, poxolo Phawulu watendelesa o ahatu phala kuzwata ni kuxila kwoso ni kilunji. O izwelu mu dimi dya Ngeleku yatumbula mwene, ilondekesa kwila o muhatu ithangana yoso watokala kuzwata kyambote ni kuxinganeka kyebhi kyandadivwa akwa mu kumona o uzwatelu we. Twasanguluka kyavulu mu kumona kwila o jiphange jetu ja ahatu jene mu kayela o kitendelesu kya kuzwata kyambote!

9. Ihi itutena kudilonga mu phangu ya Abingail?

⁹ O kidifwa kyamukwa kyabhingi kukala nakyu o jiphange ja ahatu phala akale athu akulu mu nzumbi, o kutongoloka. Maji o kutongoloka ihi? O uhete wa kwijiya kutungula o kima kyawabha ni kyayibha, phala tutene kusola o kima kyatokala. Tala o phangu ya Abingayíle. O mwadi we wabhangele kima kyayibha kyejibhekela divwa mu dibhata dya dyoso. Abingayíle wabhange kima ni lusolo lwoso. O kutongoloka kwe kwabhulula myenyu. (1 Sam. 25:​14-23, 32-35) O kutongoloka kutukwatekesa kwijiya o kithangana kitwatokala o kuzwela ni kithangana kitwatokala kudixibha. O kutongoloka kutukwatekesa we kusuwa ni kutalatala kyambote akwetu, sé kwabhangesa kudivwa kyayibha.—1 Te. 4:11.

10-11. Mbote yahi iwandakatula eye ni akwenu, se wijiya kutanga ni kusoneka kyambote? (Tala we ofoto.)

¹⁰ O ahatu Jikidistá atokala kukala ni mauhete. Sayi mauhete adilonga o kilumba mu undenge, andasuluka mu kumukwatekesa ku mwenyu we woso. Tala o ifika yakayela.

¹¹ Dilonge kutanga ni kusoneka kyambote. Sayi jixi, o uhete wa kutanga ni kusoneka a umona  kala ki wafwama phala o ahatu kudilongawu. Maji kima kyambote phala o Jikidistá joso, kudilonga kutanga ni kusoneka. d (1 Ti. 4:13) Mu kiki, kana kwehela kima kyosokyoso ku kufidisa kudilonga, kutanga ni kusoneka kyambote. Mbote yebhi iwandakatula? O mauhete ya atena kukwatekesa kusanga salu ni kunangenenamu. Kiki kyandakukwatekesa we kudilonga kyambote o Bibidya ni kulonga we akwenu. O kyabeta dingi kota, kyoso ki uya ni kutanga o Bibidya ni kuxinganeka mu ima i utanga, wandazukama dingi kwa Jihova.—Josu. 1:8; 1 Ti. 4:15.

12. Ihi itutena kudilonga ni izwelu itusanga mu divulu dya Jisabhu 31:26?

¹² Dilonge kudizwelesa kyambote ni athu. Kima kyambote o Jikidistá joso kubhanga kiki. Yalungu ni maka enya, o dixibulu Tiyaku watubhana kitendelesu kyambote: “Athu oso alenguluke mu kwivwa, maji akokoloke mukuzwela.” (Tiy. 1:19) Kyoso kiwivwa kyambote akwenu amuzwela, eye ulondekesa kwila wa azolo. (1 Ph. 3:8) Se k’wamutendela ihi yamuzwela mukwenu mba kyebhi kyamudivwa, bhanga ibhwidisu yatokala. Mu kusuluka, xinganeka ande dya kuzwela. (Jisa. 15:28) Dibhwidise: ‘O kwila o kima kingamesena kuzwela, kya kidi? Kyanda swinisa? Kilondekesa henda ni kuxila?’ Dilonge ni jiphange ja ahatu jakulu mu nzumbi, jala ni kifwa kya kwivwa kyambote akwa ni kuzwela ni henda. (Tanga Jisabhu 31:26.) Tonginina kyambote o ukexilu wa wakuzwela. Se udilonga kudizwelesa kyambote, ki kyandakubhonza kubhanga ukamba ni akwenu ni kukala ni kutululuka mwaxaxi kenu.

13. Kyebhi ki utena kudilonga kubhanga kyambote o ikalakalu ya dibhata? (Tala we ofoto.)

¹³ Dilonge kubhanga o ikalakalu ya dibhata. Mu ididi yavulu, o ahatu ene abeta kubhanga dingi ikalakalu mu mabhata. Mam’enu mba phange yamukwa ya muhatu, utena kukulonga kubhanga kyambote o ikalakalu yiyi. Sayi phange ya muhatu amwixana Cindy, wambe: “Ujitu umoxi wabeta kota wangibhana mam’etu, o kungilonga kwila o kukalakala ni nguzu yoso kubhekela kisangusangu. O kudilonga kulamba, kuzelesa o dibhata, kutunga izwatu, ni kungastala o kitadi ni unjimu mu kusumba o ima, kwalungulula o mwenyu wami, kwajikula we o njila phala kubhanga dingi mu sidivisu ya Jihova. Mam’etu wangilongo we kukala mukwa kuzalela. Kiki kyangikwatekesa kwijiya jiphange javulu ala ni idifwa yambote phala ku ikayela.” (Jisa. 31:​15, 21, 22) O muhatu wala mukalakadi waswina, mukwa kuzalela, wadilongo kubhanga kyambote o ikalakalu ya dibhata, ubhekela mbote yavulu ku mwiji we ni mu kilunga.—Jisa. 31:​13, 17, 27; Ika. 16:15.

14. Ihi iwadilongo ni phangu ya phange Crystal, ni mu ima yebhi mu watokala kudikwatenena?

¹⁴ Dilonge kubhanga o ima ubheka we. Kiki kima kyambote phala o Jikidistá joso. (Fil. 4:11) Phange ya muhatu amwixana Crystal,  wambe: “O jitata jami angiswinisa kudilonga mauhete mu xikola ejingikwatekesa ku mwenyu wami woso. Tat’etu wangitendelesa kudilonga o ufunu wa kulanga ni kusoneka o kitadi kibokona mu ditenda. Kiki kyangikwatekesa kyavulu.” O kudilonga mauhete akukwatekesa kusanga salu ki kisoko, watokala we kudilonga kungastala ni unjimu o kitadi ki unganyala. (Jisa. 31:​16, 18) Dikwatenene mu jimbambe je mu nzumbi mu kukamba kuta makongo, ni kusanguluka ni ima iwala nayu.—1 Ti. 6:8.

15-16. Mukonda dyahi o jiphange ja ahatu ala ni valolo yavulu? (Mál. 10:​29, 30)

¹⁵ O kukala ni idifwa isangulukisa Jihova ni kudilonga mauhete ambote, kyandakukwatekesa ku mwenyu we ku hadya. Tumone ifika ya ima i utena kubhanga.

¹⁶ Eye utena kusola kukala hanji dikudi. Kala kyazwela Jezú, sayi ahatu nange asola kukala makudi, ne mwene se mu kididi mwatungu o makudi a atala mu ukexilu wayibha. (Mat. 19:​10-12) Amukwa asola kukala makudi mukonda dya ima yengi ku myenyu ya. Ejiyakyu kwila Jihova ni Jezú abhana valolo yavulu ku Jikidistá ala makudi. Ku mundu woso, o jiphange ja ahatu makudi, ala dibesá dyadikota phala o kilunga. Mukonda dya henda ya ni kusuwa o ibhindamu ya akwa, o jiphange ala kala jiphange ni jimama phala athu avulu mu kilunga.—Tanga Máluku 10:​29, 30; 1 Ti. 5:2.

17. Kyebhi o jiphange ja ahatu minzangala kyatena kudipelepalala phala kubokona mu sidivisu ya thembu yoso?

¹⁷ Eye utena kubokona mu sidivisu ya thembu yoso. Ku mundu woso, o jiphange ja ahatu ene abeta dingi kota mu kubhanga o sidivisu ya kuboka. (Jisá. 68:11) O kwila utena kya kuxinda o mbambe ya kubokona mu sidivisu ya thembu yoso? Eye utena kusidivila kala muboki wathembu yoso, kudibhakula mu sidivisu ya kutunga, mba kukalakala ku Betele. Samba yalungu ni mbambe ye. Zwela ni akwenu a kumbidila kya o jimbambe jiji, ni umone ihi i utena kubhanga phala kubokona mu sidivisu ya thembu yoso. Mu kusuluka, bhanga ima yandakukwatekesa kukumbidila o jimbambe jiwaxindi. Se ukumbidila o jimbambe je, wandatena kubhanga ima yavulu yakatunda mu sidivisu ya Jihova.

18. Mukonda dyahi o phange ya muhatu watokala kusola kyambote o diyala dyandakazala ne? (Tala we ofoto.)

¹⁸ Eye utena kusola kukazala. O idifwa ni mauhete utwazwela, andakukwatekesa kukala muhatu wambote. Kidi kwila, se wamuxinganeka kukazala, watokala kusola kyambote o muthu  wandakazala-ne. Kiki kima kimoxi kyabeta dingi kota kiwandasola. Lembalala kwila o diyala wandakazala-ne, mwene wandakala o mutwameni we. (Lom. 7:2; Efe. 5:​23, 33) Mu kyenyiki dibhwidise: ‘O kwila mwene muthu wakulu mu nzumbi? O kwila ku mwenyu we, mwene wene muta Jihova ku pholo? Mwene wene musola o ima ni unjimu? Kyoso kyatondala, o kwila wene muxikina o itondalu ye? Mwene uxila o ahatu? Mwene wandatena kungikwatekesa kusuluka mu kukala ni ukamba wambote ni Jihova, kungidikila mu xitu, ni kukala dikamba dyambote phala eme? Ukumbidila kyambote o ikalakalu ye? Mu kifika, ikalakalu yebhi yala nakyu mu kilunga ni kyebhi kyene mu ilanga?’ (Luk. 16:10; 1 Ti. 5:8) Maji phe, se wamesena kusanga diyala dyambote phala kukazala ne, eye we watokala kudipelepalala phala kukala u muhatu wambote.

19. Mukonda dyahi o muhatu utena kusanguluka kyoso kyamwixana “mukwatekexi” wa mwadi we?

¹⁹ O Bibidya yamba kwila o muhatu wambote ‘mukwatekexi’ wa mwadi we. (Dim. 2:18) O kwila kiki kilombolola kwila o muhatu kala ni valolo yavulu? Kana, ki kyene! Mu kidi, yu ujitu wadikota wamubhana Nzambi. Mukonda, mu veji javulu o Bibidya itumbula Jihova kala “mukwatekexi.” (Jisá. 54:4; Jih. 13:6) O muhatu mukwatekexi wadikota wa mwadi we. Mu kifika, kyoso o diyala kyasola kubhanga kima phala o mwiji, mwene umukwatekesa phala yoso itunde kyambote. Mukonda dya kuzola Jihova, mwene ubhanga yoso phala akwa amone o idifwa yambote yala nayu mwadi we. (Jisa. 31:​11, 12; 1 Ti. 3:11) Eye utena kudipelepalala kindala phala kukala muhatu wambote, mu kukolesa o henda ye kwa Jihova ni mu kukwatekesa akwenu kubhata ni mu kilunga.

20. O mama yambote ubhekela ihi ku mwiji we?

²⁰ Eye utena ku kituka mama. Kyoso kiwandakazala, eye ni mwadi we nange mwandakala ni twana. (Jisá. 127:4) Mu kiki, kima kyambote kuxinganeka se ihi yabhingi phala kukala mama yambote. O idifwa ni mauhete utwadilongo mu milongi yiyi, anda kukwatekesa kukala muhatu mba mama yambote. Kyoso ki ulondekesa o henda, mwanyu ni kubhanga o mbote, wanda kwatekesa o mwiji we kusanguluka. O twana twe andadivwa kwila ala bhu kididi kya kondama ni kwila a azolo. —Jisa. 24:3.

21. Kyebhi ki tudivwa yalungu ni jiphange jetu ja ahatu, ni mukonda dyahi? (Tala ofoto yakapa.)

²¹ Jiphange jetu ja ahatu, twamizolo kyavulu, mukonda dya ima yoso imwene mubhanga phala Jihova ni phala o mbote ya mundu we. (Jih. 6:10) Enu mwene mubhanga nguzu yavulu phala kukala ni idifwa yambote ni kudilonga mauhete atena kumikwatekesa ku myenyu yenu, kubhekela we mbote ku akwenu, ni kudipelepalala kyambote phala o ikalakalu imwandakala nayu ku hadya. Ejiyenu kyu kwila enu mwala ni valolo yavulu mu kilunga kya Jihova!