Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

MUSOSO UA KIDI

Kubhanga o Ima i Sangulukisa Jihova Kubhekela Mabesá

Kubhanga o Ima i Sangulukisa Jihova Kubhekela Mabesá

Muadi uami n’eme, ni phang’iami ni muhatu uê, a tu bhana kikalakalu kia ubhe. Ni lusolo luoso tua zuela: “Tuala polondo phala kukuatekesa!” Mukonda diahi tua xikina o kikalakalu kiki? Kiebhi Jihova kia tu besoala? Kia dianga, nga-nda mi tangela o musoso uami.

A Ngi vuala mu muvu ua 1923, mu sanzala ia Hemsworth, mu mbanza ia Yorkshire, mu ixi ia Inglaterra. Tuala tu kiiadi, eme ni kota diami a mu ixana, Bob. Kioso ki nga kexile ni divua dia mivu, tat’etu ua tange madivulu akexile mu zuela kuila, o jingeleja ja makutu, ja kexile mu nganala o athu. Tat’etu ua mono kuila, o atuameni a jingeleja exile akua mangonha. Sai muboki a mu ixana, Bob Atkinson, ua tu kundu, iú ua xiki o diskursu dia Phange Rutherford. Tua mono kuila, o diskursu dia kexile mu zuela o ima ia kexile mu madivulu a kexile mu tanga Tat’etu. Jitata jami akexile mu ixana Phange Atkinson mu mausuku oso, ni tu di kumoxi. Muene ua kexile ue mu tambuijila o ibhuidisu ietu. Muene ua tu ixana phala kuia mu iônge ku bhata dia phange. Tua mateka kuia mu iônge semana joso. Ku pholo dia kuenda, a bhange kilunga kiofele mu sanzala ia Hemsworth. Tua kexile mu tambulula o tufunga tua ilunga, ni kuixana aboki a thembu ioso a ilunga iengi phala kudia kumoxi. O jiphange jenhojo, a ngi xila phangu iambote.

Mu kubhita thembu, muiji uetu ua mateka kubhanga uenji. Maji, Tat’etu ua tangela phang’iami, uixi: “Se ua mesena kukala u muboki ua thembu ioso, tu tena kujika o uenji uetu.” Bob ua xikina. Kioso kia tenesa 21 a mivu, ua kituka muboki ua thembu ioso. Kioso kia bhiti mivu iiadi, nga kituka ue ngi muboki ua thembu ioso. Mu mausukilu a semana ngexile mu boka ni akuetu. Maji, mu kaxi ka semana, ngexile mu boka ubheka uami. Ngexile mu boka ni mutelembe u xika ni kalatá ka umbangi. Mu jikalatá, mua kexile njimbu ia Bibidia. Jihova ua ngi besoala kiavulu. Nga longo o Bibidia ku muthu ua kexile mu kula kiambote mu nzumbi. Athu avulu ku muiji ué a kituka Jimbangi ja Jihova. Mu kubhita muvu, nga kituka ngi muboki ua katunda, kumoxi ni Mary Henshall. A tu tumikisa mu mbanza ia Cheshire. Muenhomo, ki mua kexile kilunga.

Mu kithangana kia Ita ia Kaiiadi, akexile mu jijidika o ahatu kukuatekesa o ita. Sai atuameni a jingeleja ka bhingile kuzokela o ita. Kuma ngexile ngi muboki ua katunda, nga banze kuila, ngeji kala ue ni ujitu iú. Maji, o afundixi ka xikinine, ia a ngi tula mu kaleia mu 31 a izuua. Kioso ki nga tenesa 19 dia mivu, ngai mu inzo ia kufundisa mu veji jiiadi, mukonda ki nga xikina kuia mu ita. Maji, ka ngi tele dingi mu kaleia, a ng’ieha. Nga mono o kikuatekesu kia Nzambi bhu kaxi ka nzumbi iê ikôla, mukonda Jihova ua kexile mu ngi bhana nguzu.​—Izaia 41:10, 13.

NGA SANGE O KAZOLA KAMI

Ngeza mu kuijiia Arthur Matthews ku muvu ua 1946. Arthur ua bhitile mbeji jitatu mu kaleia, mukonda dia kudituna kuia mu ita. Kioso kia tundu mu kaleia, uai mu tunga kumoxi ni phang’iê Dennis, uexile muboki ua katunda mu mbanza ia Hemsworth. Mu undenge uâ, o jitata a a longo ia lungu ni Jihova, anga a a batizala kioso kiexile mu kitala kia kikumbi. Kioso kia mateka kukalakala kumoxi, Dennis a mu tumikisa ku ixi ia Irlanda. Mu kiki, Arthur ua xala ubheka. O jitata jami ja uabhelele o ukexilu ua Arthur. Mukonda dia kiki, a mu ixana phala kutunga nau. Kioso ki nga kexile muia mu a kunda, eme ni Arthur tua kexile mu sukula kumoxi o malonga. Mu kubhita tu izuua, tua mateka ku di sonekena mikanda. Ku muvu ua 1948, Arthur a mu tele dingi mu kaleia mu mbeji jitatu. Ku mbeji ia Katatu ka muvu ua 1949, tua kazala, tua mesenene kusuluka mu sidivisu ia thembu ioso. Tua kexile mu popala kiambote o kitadi. Mu ji mbeji ja kunhoha, tua kexile mu sota ku nganhala dingi ka kitadi. Mukonda dia kiki tua kexile mu bhongolola ibundu phala ku i sumbisa. Ni kikuatekesu kia Jihova, tua suluka mu sidivisu ia thembu ioso.

Mu mbanza ia Hemsworth, kioso ki tua kazala ku muvu ua 1949

Mu kubhita muvu, a tu tumikisa ku ixi ia Irlanda ia thunda. Kia dianga tuaile mu mbanza ia Armagh, mu kusuluka tuai mu mbanza ia Newry. O athu a ji mbanza jiji, exile akuâ Katolika. Kuexile kathombo kavulu ka lungu ni jingeleja, mukonda dia kiki, tua bhingile ku di langa, ni kusota jindunge jambote phala kuzuela ni masunga. Tua kexile mu diongeka bhu dibhata dia phang’ietu. Kua bhingile kuenda 16 ia ji kilómetulu phala kubhixila-ku. O kilunga kietu kiexile ngó ni dinake dia athu. Kuma tua tungile dikanga, sai ithangana, tua kexile mu zeka kuenhoko. Tua kexile mu zeka bhoxi, mu kamene, tu matala kiambote, phala kusuluka ni ikalakalu. Kisangusangu kia dikota kuijiia kuila, lelu muala Jimbangi javulu ja Jihova mu kididi kieniókio.

“TUALA POLONDO PHALA KU KUATEKESA”

Phang’iami ni muhatu uê, Lottie, exile ue aboki a katunda mu ixi ia Irlanda. Ku muvu ua 1952, tua kexile kumoxi, mu kiônge kia dikota mu mbanza ia Belfast. Sai phange ua tu tambulula mu inzo iê, kumoxi ni Pryce Hughes, uexile mutuameni ua Filiiale ia Inglaterra. Sai usuku tua kexile mu zuela ia lungu ni kamukanda, O Caminho de Deus É Amor, a ka bhange phala akuâ Irlanda. O Phange Hughes uambe kuila, kia bhonzele kubokela o akua Katolika a tungile mu ixi ia Irlanda. O jiphange a bhingile kuxisa o jinzo jâ , mukonda o jipadele ja funhisa o athu kuzoka nau. Pryce uambe: “Tua bhingi kikuatekesu kia makaza ala ni dikalu, phala kuuanena tumikanda mu ixi ioso ia Irlanda.”  * (Tala ku luiji.) Mu kithangana kieniókio, tua zuela: “Tuala polondo phala ku kuatekesa!”

Kumoxi ni aboki a mukuá, ku dinhunhu

O aboki a katunda a kexile mu mbanza ia Dublin, mu inzo ia Ma Rutland, phange ia muhatu, uexile mu sidivila Jihova ku mivu iavulu. Etu ue tua kexile mu inzo ia Ma Rutland, mu kiki sai jimbote jetu tua jisumbisile. Mu kusuluka, kiuana kietu tuai ni dinhunhu dia Bob, mu kusota dikalu. Tua sange dimoxi dia kexile kiambote. Kuma bhu kaxi k’etu ki kuexile muthu uejidile kuendesa dikalu, tua bhingi kua mukua dikalu phala ku di ambata kubhata dietu. Mu usuku, Arthur ua kuata o mikanda i zuela ia lungu ni kuendesa dikalu, iú ua mateka kudilonga bhu hama. Mu kamene, kioso Arthur kia mesenene kukatula o dikalu, phange ia muhatu a mu ixana Mildred Willett, (ku pholo dia kuenda ua kazala ni John Barr) ua moneka. Muene uexile muendexi ua dikalu! Ua tu longo kuendesa, anga tua kexile polondo phala kuia bhu tua mesenene.

O dikalu dietu ni inzo ietu ia malola

Mu kusuluka, tua bhingile kusota inzo. O jiphange ja tu tangela phala ki tu bhite ithangana iavulu mu dikalu, mukonda o jinguma eji di jokotesa. Mu kiki, tua soto inzo, maji ki tu i sange. Mu usuku uenhó, kiuana kietu, tua zekele muene mu dikalu. Mu kizuua kia kaiela, tua sange inzo ia malola iexile ni dixilu diofele ni hama jiiadi jofele. Iene ia kituka o inzo ietu. O inzo ia malola tua kexile mu i xisa ni idimakaji, akexile ni idifua iambote. Mu kuboka tua kexile mu kuenda 16 mba 24 a jikilómetulu ni inzo ietu ia malola. Kioso ki tua kexile mu kuambata o inzo ietu mu kididi kiengi, kiene ngó ki tua kexile mu vutuka phala kubokela o athu.

Tua kundile o jinzo joso mu mbandu íii ia Irlanda, sé ku tu zukutisa kiavulu. Tua bhana 20.000 a tumikanda, anga tua tumikisa o majina a athu a tu bhana mátui, ku jiphange ja filiiale ia Inglaterra. Dibesá dia dikota o kumona kuila, lelu kuene Jimbangi javulu ja Jihova mu mbanza íii ia Irlanda!

TUA VUTUKA KU INGLATERRA, ANGA TUAI KU ESCÓCIA

Mu kubhita kithangana a tu tumikisa ku mbandu ia luiji ia Londres. Mu kubhita jisemana o jiphange ku Betele a xindila Arthur, phala kumateka o kikalakalu kia kafunga ka ilunga! Muene a mu longo o kikalakalu kiki mu semana imoxi, ia a tu tumikisa ku Escócia. Arthur kexile dingi ni kithangana kia ku pelepalala o madiskursu. Maji muene ua kexile polondo phala kubhanga kikalakalu kioso-kioso né muene se kia bhonzele. Tua uabhelele kiavulu o kikalakalu kiki. O phangu iê ia ngi kolokotesa kiavulu. Mu kubhita thembu mu ididi mua bhindamene o aboki, tua sangulukile mu kukalakala ni jiphange javulu.

Ku muvu ua 1962, Arthur a muixana phala kubhanga o Xikola ia Ngiliiade. Mukonda dia kiki, tua bhingile kusola kima kia dikota. O xikola íii, kua kexile mu bhanga kuinhi dia jimbeji. Tua mono kuila, Arthur ua tokalele kuia mu xikola. Kuma ngeji kala ubheka uami, o Betele ia ngi tumikisa ku mbanza ia Hemsworth kala ngi muboki ua katunda. Kioso Arthur kia vutuka, mu kubhita muvu a tu tumikisa phala ku kunda dingi o ilunga. O mbambe ietu iexile o ixi ia Escócia, o mbandu ia tunda ia Inglaterra, ni ia Irlanda.

A TU BHANA DINGI IKALAKALU MU IXI IA IRLANDA

Ku muvu 1964, Arthur a mu bhana kikalakalu kia kulanga o Filiiale ia Irlanda. Kioso kia ngi tangela kuila tueji kala ku Betele nga luuala, mukonda nga uabhelele kuboka. Maji lelu ngi sakidila kiavulu o ujitu ua ku kalakala ku Betele. Eme ngi mona kuila, se u xikina kabasa kikalakalu, né muene kiokio ki ua ki uabhela, Jihova ua-nda ku besoala. Ku Betele nga kalakalele ni ji komputadolo, mu kuzinha ni kukomba. Mu kukunda o ilunga tuejidile jiphange javulu. Tua mono ue maxibulu avulu kukula mu nzumbi, o henda ietu ku jiphange ia di bandekesa dingi. Tua sangulukile kiavulu!

KIÔNGE KIA DIKOTA KIA JIMBANGI JA JIHOVA MU IXI IA IRLANDA

Ku muvu ua 1965, a bhange kiônge kia dikota ia jixi javulu, mu mbanza ia Dublin, mu ixi ia Irlanda. * (Tala ku luiji.) Sumbala a mesenene ku tu fidisa, maji tua bhange o kiônge. Mu kiônge mua kexile 3.948 a athu, 65 a athu a a batizala. Tua tambuile ue 3.500 a jiphange, a tundile mu jixi jengi. O athu a zalela o jiphange jiji, a diuana mu kumona o uendelu uâ uambote. O athu oso a zalela o jiphange a tambuile mikanda ia kisakidilu. O kiônge kiki kia bhangesa o athu kumona o Jimbangi ja Jihova mu ukexilu uambote.

Arthur sangesa phange Nathan Knorr kioso kia bhixila phala kiônge kia dikota ku muvu ua 1965

Arthur ua mu londekesa o Divulu Diami Dia Misoso ia Bibidia, mu dimi dia akuâ Irlanda, ku muvu ua 1983

Ku muvu ua 1966, a bhange filiiale imoxi ngó, iexile mu kuatekesa o mbandu ia thunda ia Irlanda ni ia luiji. O kima kiki kia di tunguuile, mukonda o akuâ thunda, a di zembele ni akuâ luiji. Kiene ue kiexile mu bhita ni jingeleja. O akuâ Katolika, kexile mu dibhana ni akuâ Protestante. Tua sangulukile kiavulu, mu kumona o jiphange m’ukulu a tokalele mu ngeleja ia Katolika kubheza Jihova, kumoxi ni jiphange m’ukulu exile akuâ Protestante.

A TU BHANA DINGI KIKALAKALU KIENGI

Ku muvu ua 2011 o muenhu uetu ua lunguluka dingi. A tu tumikisa ku filiiale ia Londres, mukonda a bundile o filiiale ia Irlanda ni ia Inglaterra. Mu kithangana kienhokio, nga thandanganhele kiavulu ni Arthur, mukonda muene ua kuatele uhaxi ua bhonzele ku u saka. Mu kizuua kia 20, kia mbeji ia Kasambuadi ka muvu ua 2015, kazola kami uafu, mu kitala kia 66 a mivu.

Nga luualele kiavulu, ngexile ni kikote ku muxima. Ngene ni ngunzu iavulu ia Arthur. Muene uexile mu ngi kuatekesa mu ima ioso i nga bhindamene. Maji kioso ki tu bhita mu ima iii, o ukamba uetu ni Jihova u suina dingi. Nga divu kiambote mu kumona kuila, athu avulu a zolele Arthur. A ngi tumikisa mikanda ku jiphange ja Irlanda, Inglaterra, katé muene ja Estados Unidos. O mikanda ia ngi suinisa kiavulu. Ki ngala ni kima kia kuzuela, phala kusakidila o kikuatekesu kia ngi bhana Dennis, phange ia Arthur ni muhatu’ê Mavis, ni muebhu’ami Ruth ni Judy.

O divulu dia Izaia 30:18, di ngi suinisa kiavulu. Diene diamba: “Kiene-phe kia-nda ku kingila Jihova ku mi kuatela henda; kiene kia-nda ku mi zangumuina phala ku mi lendukila, mukonda Jihova muene Nzambi ia kutetuluka; azediua oso a kinga kua Muene.” Ngi sanguluka kiavulu mu kuijiia kuila, Jihova ua mu kingila ni muanhu uoso, o kithangana kia-nda zubha o ibhidi ietu, ni ku tu bhana ikalakalu iambote ku mundu uobhe.

Kioso ki ngi banza ku muenhu uetu, ngi mona kuila Jihova ua tuendesa ni kubesoala o kikalakalu kietu kia kuboka mu ixi ia Irlanda! Ngi sanguluka, mukonda dia kukuatekesa o kikalakalu kiki. Ngi tena kuzuela ni kidi kioso kuila, o kubhanga o ima i sangulukisa Jihova ku tu bhekela mabesá avulu.

^ kax. 12 Tanga o Anuário das Testemunhas de Jeová de 1988, páginas 100-102.

^ kax. 22 Tanga o Anuário de 1988, páginas 109-112.