1. Ihi ya bhiti ni poxolo Nzwá bhu kaxi ka muvu wa 95 K.K.?

BHU KAXI ka muvu wa 95 K.K., poxolo Nzwá wexile mu dibhana ni ibhidi ya bhonzo. Mu kithangana kiki, mwene wa kukile kyá, wexile mu kikôlo kya Pátomo, nange mwene o poxolo ya sukile-ku. (Dij. 1:9) Mwene wejidile kwila o akwa kulungulula o kidi eji longa ima ya makutu ni kuwanuna o Jikidistá. Kiki kyexile kwila o mulengu wofele ya Jikidistá wexile mu jima kyá.—Juda 4; Dij. 2:15, 20; 3:1, 17.

2. Kala kilondekesa Dijingunwinu 7:9-14, ihi ya sangulukisa Nzwá mu kisuma kya tambwile? (Tala o foto ya kapa.)

² Kyoso Nzwá kyexile mu ibhidi yiyi, Nzambi wa mu londekesa kisuma kya mu sangulukisa. Mu kisuma kiki, o ji anju ja tambula o kikalakalu kya kulanga o kitembu kya hadi ya dikota katé kyeji zubha kwongeka o kibuka kyanda banda ku dyulu. (Dij. 7:1-3) O kibuka kiki ki tenesa 144.000 anda tumina ni Jezú ku dyulu. (Luka 12:32; Dij. 7:4) Mu kyenyiki-phe, Nzwá wa tumbula kibuka kya kamukwa, kyexile kibuka kya dikota, kate mwene wa dikola: “Tala!” O kizwelu kiki kilondekesa kwila Nzwá wa sasumuka mu kima kya mono. Ihi ya mono Nzwá? Mwene wa mono “Mundu wavulu kana muthu u tena ku u tanga! Wa tundu mu ifuxi yoso, ni mu miji yoso, ni mu madyembu moso, ni mu madimi moso. Emana bhu pholo ya kyandu, ni bhu pholo ya Kambudi” (Tanga Dijingunwinu 7:9-14) Nange Nzwá wa sangulukile mu kwijiya kwila ku hádya kwanda kala mundu wavulu wanda bheza Jihova mu ukexilu wa tokala!

3. (a) Mukonda dyahi o kisuma kya Nzwá kiswinisa o kixikanu kyetu? (b) Ihi i twanda dilonga mu milongi yiyi?

³ O kisuma kiki se phata kya kolesa dingi o kixikanu kya Nzwá. Ki kolesa we o kixikanu kyetu, mu kwijiya kwila twa tungu  mu kithangana kya mu dikumbidila o kisuma kiki! Twene mu mona mazunda ni mazunda a athu a mateka kubheza Jihova, ala ni kidyelelu kya kubhuluka ku hadi ya dikota ni kutunga ku mundu wobhe katé ku hádya. Mu milongi yiyi, twanda dilonga se kyebhi Jihova kya Jimbulula 80 a mivu kudima ya lungu ni mundu avulu yú. Ya lungu ni mundu wavulu, twanda dilonga iam iyadi: (1) o kuvula mba kukoma kwê, ni (2) ifuxi yoso, ni mu miji yoso, ni mu madyembu moso, ni mu madimi moso mwa tundu. Se phata, o jipondo jiji janda swinisa o kixikanu kya athu oso a bhanga mbandu mu kibuka kiki kyanda tambula o mabesá.

4. O Jingeleja ja lembwa kutendela kidi kyebhi kya Bibidya? Ni kyebhi o Adilongi a Bibidya a londekesa kwila ene ka difwile?

⁴ O Jingeleja ki jene mu longa o kidi ki longa o Bibidya kya kwila, o athu a belesela anda tunga mu ixi kate ku hádya. (2 Kol. 4:3, 4) Lelu, Jingeleja ja vulu jene mu longa kwila o athu ambote andaya ku dyulu kyoso kyanda fwa. Maji kiki, ki kya difwile ni kixinganeku kya kibuka kyofele kya Adilongi a Bibidya, a matekene kuboka ni Mulangidi tundé ku muvu 1879. Ene a tendela kwila Nzambi weji kitula o ixi kala Palayízu phala o mazunda ni mazunda a athu a mu belesela anda tunga mu ixi, kana ku dyulu. Maji kwa bhiti ithangana yavulu phala ene kutendela kwila o mundu yú, wene o mundu wo tumbule mu kisuma.—Mat. 6:10.

5. O Adilongi a Bibidya a kexile mu dyelela ihi ya lungu ni 144.000?

⁵ Sé phata, o Adilongi a Bibidya a tonginina mu Mikanda Ikôla kwila, kweji kala athu a “a kula mu ngongo” phala kutumina ni Jezú ku dyulu. (Dij. 14:3) O kibuka kiki ki tenesa 144.000 a athu a swinine, a dibhakula mu kusidivila Nzambi ni ufiyele woso kyoso kyexile mu ixi. Maji o ya lungu ni mundu wavulu?

6. O Adilongi a Bibidya a banzele ihi ya lungu ni mundu wavulu?

⁶ Mu kisuma kyê, Nzwá wa mono kwila, o a tokala ku kibuka kiki “Emana bhu pholo ya kyandu.” (Dij. 7:9) O izwelu yiyi ya bhangesa o Adilongi a Bibidya kuxinganeka kwila, kikale o 144.000, kikale o mundu wavulu, eji tunga ku dyulu. Sé o ibuka iyadi yiyi, o 144.000 ni mundu wavulu, exile ni kidyelelu kya kutunga ku dyulu kyebhi kyeji di tungula mudyâ? O Adilongi a Bibidya a banzele kwila o mundu wavulu yú wexile o Jikidistá a kambe kubelesela Nzambi ni muxima woso kyoso kyexile mu ixi. Sumbala ene akexile mu kayela o itendelesu ya Bibidya, maji amoxi mudyá a bhangele hanji mbandu ya Jingeleja ja makutu. O Adilongi a Bibidya a xinganekene kuma sayi yá a londekesa o kuswina, maji ki ku swina kwa soko phala kutumina ni Jezú. O henda yâ kwa Nzambi ki ya tenene mba ki ya kolele. Mukonda dya kiki, o mundu yú wavulu, ku dyulu eji kwemana ngó kupholo dya kyandu, maji ka fwamene kuxikama ku kyandu.

7. Ya lungu ni kithangana kya Midi ya Mivu, ihi yexile mu banza o Adilongi a Bibidya? Ihi ya xikinine o Adilongi a Bibidya ya lungu mayala a fiyele a fwile ande dya Kidistu?

⁷ Nanyi-phe weji tunga mu ixi? O Adilongi a Bibidya a dyelele kwila kyoso o 144.000 ni mundu wavulu eji kala kumoxi ku dyulu. O mazunda ni mazunda a athu eji tambula o mwenyu mu ixi, phala kukingila o dibesá dya Utuminu wa Kidistu wa Midi ya Mivu. O Adilongi a Bibidya ka bhanzele kuma o mazunda ni mazunda a jiselevende, exile yó a sidivila kya Jihova ande dya Utuminu wa Kidistu. Mu veji dya kiki, ene a banzele kuma o kibuka kiki kya tokalele hanji kudilonga ya lungu ni Jihova mu kithangana kya Midi ya Mivu. Ku  disukilu, o yó a kayela o kitumu kya Jihova eji tambula o mwenyu wa kalelaku mu ixi. Maji yó abhukumuka eji kwa bwika. O Adilongi a Bibidya a banzele kuma, sayi ya eji kala “jingana” mu ixi, kudisukilu dya Midi ya Mivu ene eji bhanga mbandu ku dyulu. Ene a dyelele kwila ku “jingana” jiji kwa bhangele mbandu o mayala a fiyele a fwile ande dya Kidistu, eji kwa fukununa mu kithangana kya Midi ya Mivu.—Jisá. 45:16.

8. Ibuka ikuxi ya fikile Adilongi a Bibidya kwila ya bhangele mbandu ya kikanenu kya Nzambi?

⁸ O Adilongi a Bibidya, a mono kwila kwexile ibuka itatu: (1) o 144,000, eji tumina kumoxi ni Jezú ku dyulu; (2) o mundu wa vulu, wa Jikidistá ki ja swinine, eji kala ku dyulu ni kwimana kupholo dya kyandu kya Jezú; (3) o mazunda ni mazunda a athu eji kudilonga hanji ya lungu ni Jihova, mu ixi, mu kithangana kya Midi ya Mivu ya Kidistu. * Mu kusuluka, Jihova wa a kwatekesa kutendela dingi kyambote o milongi ya lungu ni kisuma.—Jisa. 4:18.

9. (a) Mu ukexilu webhi o mundu wavulu wanda kwimana “bhu pholo ya kyandu, ni bhu pholo ya Kambudi.”? (b) Mukonda dyahi kya tokalele mwene kulungulula o ukexilu wa kutendela Dijingunwinu 7:9?

⁹ Ku muvu wa 1935 o Jimbangi ja Jihova a tendela kyambote o milongi ya lungu ni mundu wavulu wa kisuma kya Nzwá. Ene a tendela kuma o mundu wavulu yú, ki wa bhingile kuya ku dyulu phala kwimana “bhu pholo ya kyandu, ni bhu pholo ya Kambudi.” Mu veji dya kiki, ene eji ki bhanga mu ukexilu wengi. Sumbala eji kala mu ixi, o mundu wavulu weji kwimana “bhu pholo ya kyandu” mu kuxikina o ungana wa Jihova ni ku mu tumaka kala suke-ku. (Iza. 66:1) Ene eji kwimana “bhu pholo ya Kambudi” mu kuxikana o sata ya kukula ya Jezú Kidistu. Kyene kimoxi we kala kizwela Matesu 25:31, 32, yamba kwila “akwa jixi joso,” kifwa ni yó a bhukumuka a ka “bhongoloka” bhu kyandu kya Jezú. Twejiya kwila, o ifuxi yoso yiyi ki yala ku dyulu kana, maji yala mu ixi. Kyenyiki-phe, kya tokalele mwene kulungulula o ukexilu wa kutendela o milongi yiyi. Kiki kijimbulula se mukonda dyahi o Bibidya ki i zwela kwila o mundu wa dikota anda kwa fukununa phala kuya ku dyulu. Kwala ngó kibuka kimoxi a a kanena kutambula o mwenyu wa kalelaku ku dyulu. O kibuka kiki o 144.000, anda ‘tumina o ngongo’ kumoxi ni Jezú.—Dij. 5:10.

10. Phala kubhuluka ku hadi ya dikota, mukonda dyahi o mundu wavulu wanda bhinga ku a longa o itendelesu ya Jihova ande dya kumateka o Midi ya Mivu?

¹⁰ Tunde ku muvu wa 1935, o Jimbangi ja Jihova ene mu tendela kwila o mundu wavulu wa kisuma kya Nzwá, kyene o kibuka kya Jikidistá ja fiyele kyala ni kidyelelu kya kutunga mu ixi katé ku hádya ni hádya. Phala kubhuluka ku hadi ya dikota, o mundu wavulu wanda bhinga ku a longa o itendelesu ya Jihova ande dya kumateka o Midi ya Mivu. Ene anda bhinga we kulondekesa kixikanu kya dikota phala “ku bhuluka ku ima yoso yiyi,” ande dya Utuminu wa Kidistu wa Midi ya Mivu.—Luka 21:34-36.

11. Mukonda dyahi o Adilongi a Bibidya exile mu banza kwila sayi yá eji kuya ku dyulu ku disukilu dya Midi ya Mivu?

¹¹ O ya lungu ni kixinganeku kya kwila sayi athu a fiyele mu ixi, anda ku a fukununa phala kuya ku dyulu, kudisukilu dya Midi ya mivu? O kixinganeku kiki kya moneka mu Mulangidi wa 15 wa Kawana ka 1913, mu kingileji. O kibanzelu kiki kya moneka mukonda dya kuxinganeka kiki: ‘Mukonda dyahi o mayala a fiyele o kulu, anda tambula ngó mwenyu mu ixi, maji o jikidistá ka belesela ni muxima woso anda  tambula mwenyu ku dyulu? Sé phata ene akexile kuxinganeka kiki mukonda ka kexile mu tendela kyambote. Ene a kexile mu tendela kwila: (1) O mundu wavulu weji kala ku dyulu, (2) o mundu wavulu yú weji kala o Jikidistá kexile mu sidivila ni kuswina kwoso.

12-13. Ya lungu ni futu yâ, ihi yejiya o Jikidistá a undu ni o mundu wavulu?

¹² Kala ki twa mono, tunde ku muvu wa 1935, o Jimbangi ja Jihova a tendela kyambote kwila, kwanda kala athu eji bhuluka ku Alumajedone. O athu yâ o mundu wavulu wa mono Nzwá mu kisuma. Ene anda tunda “mu hadi ya dikota” mu ixi mumu, anda suluka ni ku “kola ni dízwi dya dikota exi: ‘O kubhuluka kwetu ku tunda kwa Nzambi yetu wa xikama bhu kyandu, ni kwa Kambudi!’” (Dij. 7:10, 14) Mu kusuluka, o Mikanda Ikôla i longa kwila, oso anda ku a fukununa phala kutambula o mwenyu wa kalelaku ku dyulu, anda tambula kima “kya beta ujitu,” o kidyelelu kya athu a fiyele o ukulu ndenge. (Jihe. 11:40) O kutendela kyambote o milongi yiyi ya ubhe mu muvu wa 1935, kwa bhangesa o jiphange jetu kwixana ni kisangusangu kyoso o athu phala kusidivila Jihova ni kidyelelu kya mwenyu wa kalelaku mu ixi.

¹³ Oso a tokalele ku mundu wavulu, a sangulukile ni kidyelelu kyâ. Ene a tendela kwila, Jihova mwene u sola se o jiselevende jê ja-nda mu sidivila ku dyulu mba mu ixi. O Jikidistá a undu ni mundu wavulu, ejiya kwila, o futu ya tambula, a i tambula mukonda dya mbote ki ya a tokala i bhana Jihova bhu kaxi ka sata ya kukula ya Jezú Kidistu.—Loma 3:24.

14. Kyoso kya bhiti o muvu wa 1935, mukonda dyahi athu avulu exile mu dibhwidisa se kyebhi kyeji dikumbidila o kikanenu kya mundu wavulu?

¹⁴ Mu muvu wa 1935, o mundu wa Jihova wa tendela kyambote o ima. Né kiki, sayi athu a kexile mu dibhwidisa hanji: O kwila o mundu wavulu wanda kituka mwene athu avulu? Mu kifika, Ronald Parkin wexile ni 12 kya mivu kyoso o mundu wa Jihova wa tendela kyambote se a nanyi anda bhanga mbandu ya mundu wavulu. Mwene u lembalala: “Mu kithangana kyokyo, kwexile ngó 56.000 a aboki mu ngongo yoso. Avulu ku aboki yâ a a undile. Kyenyiki, kyedile kala o mundu wavulu, mu kidi ki weji kala athu avulu.”

15. Kyebhi Jihova kyene mu suluka ni kubhongolola o mundu wavulu?

¹⁵ Maji mu mivu ya kayela, a tumikisa akunji a jixi mu ididi yavulu. Kyenyiki, o mundu wa Jihova wa mateka kudibandekesa kyavulu. Mu muvu wa 1968, o mundu wa Jihova wa mateka kulonga o Bibidya ku athu bhu kaxi ka  divulu A Verdade Que Conduz à Vida Eterna. Kuma o divulu didi dyexile mu jimbulula o kidi kya Bibidya mu ukexilu wa bhebhuluka, athu a mateka kuzukama dingi kwa Jihova, m’ukulu ndenge. Mu mivu iwana, a batizala 500.000 a maxibulu ndenge. Kuma o Ngeleja ya Katolika ki yexile dingi ni kutena kwa kufidisa o ikalakalu yetu, mazunda a athu a batizala ku America do Sul, ni ji mbandu ja Africa, ku Europa ni jixi jamukwá. (Iza. 60:22) Mivu kudima, o kilunga kya Jihova kya bhange jifalamenda javulu phala kukwatekesa o athu kwijiya i longa o Bibidya. Lelu, o mundu wa Jihova wa tenesa kyá 8 dya mazunda ndenge. Sé phata, Jihova wa mu bhongolola o mundu wavulu kala kya kanena.

16. O mundu wavulu weji tunda kwebhi?

¹⁶ Kyoso Nzwá kya soneka o kisuma kya mono, mwene wambe kwila, o mundu wavulu weji tunda “mu ifuxi yoso, ni mu miji yoso, ni mu madyembu moso, ni mu madimi moso.” O polofeta Zakadiya wa bhangele kya kikanenu kya difu kiki. Mwene wa soneka: “Bhu kizuw’okyo kya kà bhita-phe kuma kwinyi dya muthu a tokala ku madimi m’engi ma miji yoso mu ngongo, a kà naminina, ni kidi-ze mwene, a kà naminina ku muxitu wa kizwatu kya Judé imoxi, anga a mwambela, exi: Twa-nda kuya ni enu, mukonda twene mu kwívwa kwila o Nzambi wala ni enu.”—Zak. 8:23.

17. Ihi i twa mu bhanga phala kukwatekesa athu a jixi ni madimi oso?

 ¹⁷ O Jimbangi ja Jihova a tonginina kwila, phala kubhongolola o athu a madimi oso, kweji bhinga kuboka o njimbu yambote mu madimi avulu. Etu twene mu lungulula kyá madivulu a lungu ni Bibidya mu 130 a mivu ndenge. Kindala kiki, twa mu bhanga o kikalakalu kya kulungulula mu jihama ja madimi. O kikalakalu kiki, nuka a ki bhangele. Sé phata, Jihova wa mu bhanga madiwanu a lelu. Wa mu bhongolola o mundu wavulu. O athu yá a mu tunda mu jixi joso. Sumbala a di tungula mu idifwa ni ijila, bhu kaxi ka kudya mu nzumbi kwala mu madimi avulu, o kibuka kya mundu wavulu a bheza Nzambi ni muxima umoxi. O Jimbangi ja Jihova a ejiya kyambote mukonda dya kikalakalu kya kuboka ni henda yala bhu kaxi-kâ. Kumona o umbangi yú, kuswinisa kyavulu o kixikanu kyetu!—Mat. 24:14; Nzwá 13:35.

18. (a) Kala kilondekesa Izaya 46:10, 11, mukonda dyahi ki tu diwana mu kumona Jihova kukumbidila o kikanenu kya lungu ni mundu wavulu? (b) Mukonda dyahi oso ala ni kidyelelu kya kutunga mu ixi ka luwala?

¹⁸ Twa sanguluka kyavulu mukonda dya kikanenu kya lungu ni mundu wavulu! Etu ki tu diwana mu kumona kyebhi Jihova kya kumbidila o kikanenu kiki mu ukexilu yú wa katunda. (Tanga Izaya 46:10, 11.) Oso a tokala ku mundu wavulu, a sakidila Jihova mu ku a bhana o kidyelelu kiki. Ene ka luwala mu kumona kwila, Jihova ka a undu ni nzumbi ikôla phala kusidivila ni Jezú ku dyulu. Mu Bibidya, tu tanga misoso ya mala ni ahatu a fiyele a tambwile o nzumbi ikola mu ukexilu wa katunda. Né kiki, ene ka bhange mbandu ya 144.000. Mu kifika, Nzwá dya Batizu. (Mat. 11:11) O mukwá Davidi. (Ika. 2:34) O mayala a ayadi yâ ni jiselevende ja mukwá dingi, anda ku a fukununa phala kutunga mu palayízu mu ixi. Enyoso yâ, kumoxi ni mundu wavulu, anda kala ni kithangana kya kulondekesa o ufiyele wâ kwa Jihova ni kutumaka o Ungana wê.

19. Kyebhi o kikumbidilu kya kisuma kya Nzwá kilondekesa kwila twala mu izuwa ya sukidila-ku?

¹⁹ Nzambi nuka wa bhongolokele mazunda athu a jixi joso phala ku mu bheza kumoxi. Yiyi o veji ya dyanga. Kikale se kidyelelu kyetu ku dyulu mba mu ixi, etwenyoso twa bhingi kubhanga yoso phala kwixana athu phala kubhanga mbandu ya mundu wavulu, kifwa, o “jimbudi jamukwá.” (Nzwá 10:16) Kala kya kanena, kwa kambe ngó Jihova wanda bheka o hadi ya dikota, yanda bwikisa o jinguvulu ni jingeleja jene mu bhekela hadi ku athu. Oso a bhanga mbandu ya mundu wavulu, ala ni ujitu wa katunda. Ene anda tena kusidivila Jihova mu ixi katé ku hádya ni hádya!—Dij. 7:14.