Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Phange Rutherford wa mu bhanga diskulusu ku Cedar Point, Ohio, mu kyônge kya dikota kya muvu wa 1919

1919—Hama Ya Mivu Kudima

1919—Hama Ya Mivu Kudima

KU MUVU wa 1919, o Ita ya Dikota (ku pholo a ixana Ita ya Dyanga ku Mundu), ya bhange mivu iwana ndenge, yabhu. O jixi a zubha o kuzoka mba o kubhânga, a dyôngeka phala kubatula o maka a lungu ni Conferência de Paris sobre Paz, ya bhiti mu kizuwa kya 18 kya Katatu muvu wa 1919. Mu kyônge kya Tratado de Versalhes, kyene kya te o disukilu dya ita ja Jixi jexile mu bhânga ni Alemanha. O disukilu dya ita yiyi a isoneka, mu kizuwa kya 28 kya Kanake ku muvu wa 1919.

O tratado yiyi ya bhekela kisangela kya mukwa a kixana Liga das Naçães. O mbambe ya kisangela kiki yexile “kubhekela paze ni kutuluka ku jixi joso.” Jingeleja javulu ja kwatekesa o Liga das Naçães. O kibuka ki langa o Jingeleja ku Ixi ya America a kixana Conselho Federal das Igrejas de Cristo na América, kate mwene exana “o kisangela kiki kya jinguvulu kala Utuminu wa Nzambi mu ixi.” Kate mwene o jingeleja jiji ja tumikisa athu mu kyônge kya Conferência de Paris sobre Paz. Sayi diyala mu kaxi kâ wa xikinine kwila o Conferência yóyo yexile “dimatekenu dya musoso wa ubhe ku mundu.”

O thembhu ya ubhe yexile mu mateka, maji ki mukonda dya mayala akexile mu kyônge kyokyo, kana. Mu muvu wa 1919 twa mateka ukexilu wa ubhe wa kuboka. Jihova wa bhana nguzu ku mundu wê phala kuboka mu ukexilu nuka a ki bhangele tunde ukulu. Maji ande dya kubhita o ima yiyi sayi ima ya bhingile ku i lungulula, bhu kaxi ka Adilongi a Bibidya.

KIMA KYA BHONZELE KUSOLA

Joseph F. Rutherford

O kyônge kya muvu phala kusola o athu eji kwendesa o Sociedade Torre de Vigia de Bíblias e Tratados, kyeji bhita kya Sabhalu, 4 ya Katatu ka 1919. Mu kithangana kiki, phange Joseph F. Rutherford wexile mu kwendesa o mundu wa Jihova, a mutele mu kaleya sé kikuma mu Atlanta, Georgia, U.S.A., kumoxi ni sambwadi dya athu. Kyenyiki o jiphange akexile kudibhwidisa: O kwila tu sola o jiphange ala mu aleya inga tu bhinganesa jiphange jengi?

Evander J. Coward

Mu kaleya Phange Rutherford wa thandanganyele, wexile mu xinganeka yeji bhita ni kilunga ku hádya. Mwene wejidile kwila sayi jiphange akexile mu xinganeka kusola phange yengi phala kwendesa o kilunga. Kyenyiki-phe, mwene wa soneka mukanda phala o jiphange eji sola. Mu mukanda yú, mwene wa tumbula phange Evander J. Coward phala kukala kupholo dya kilunga. Ya lungu ni phange Coward, phange Rutherford wambe: Mwene muthu wa “tululuka”, wa “dimuka”, wa “dibhakula kwa Ngana. Maji, jiphange javulu a xinganeka mu ndunge yengi, kifwa, kukingila dingi mbeji jisamanu, phala kusola. O kibuka kya azokedi a jiphange akexile mwa leya a xikina mu ndunge yiyi. Kyoso o jiphange kyayi ni kuzwela se ihi yeji bhanga, sayi jiphange a luwalele kyavulu.

Richard H. Barber

Kyenyiki-phe, kala kya jimbulula phange Richard H. Barber kwa bhiti kima kya batula o maka. Mwene wexile mu kaxi ka kibuka kyexile mu sola. Sayi phange wexile na mu kaxi ka kyônge, wemana yu wambe: “Eme ki ngi muzokedi, maji ya lungu ni maka u twa mu zwela bhabha ngejiya kima kya lungu ni ijila ya athu a fiyele. Nzambi wa mesena kwila tu kala tu athu a fiyele. Mu dyami tu tena kulondekesa o ufiyele wetu wonene kwa Nzambi mu kusola dingi phange Rutherford phala kukala mwendexi wa kilunga.”—Jisá. 18:25.

Alexander H. Macmillan

Mu kubhita kithangana phange Alexander H. Macmillan wexile kumoxi ni Phange Rutherford mu kaleya, wa lembala ya bhitile. Mwene wambe: Phange Rutherford wa phuphu ku phalelu, yú wa “ngi bhana mukanda wa tundu ku jiphange, wa lungu ni kima kya solele.” Macmillan wa tange o njimbu ya soneka mu mukanda yú. O njimbu yenyiyi: “RUTHERFORD WISE VAN BARBER ANDERSON BULLY NI SPILL A DYANGA ENDEXI ATATU ZOLO TWAMI KYAVULU OSO ENU.” O dilombolwelu dya njimbu yiyi yenyiyi: O jiphange akexile mu kwendesa o kilunga a a solo dingi phala kusuluka mu kikalakalu kyâ, ni kwila, o jiphange Joseph Rutherford, ni William Van Amburgh eji sululuka mu kukala o atwameni atatu a dyanga. Kyenyiki-phe, phange Rutherford weji kala o prezidente.

A A KATULA MU KALEYA

Kyoso o dinake dya jiphange kyexile mu kaleya, o Adilongi a Bibidya a bhingi ku athu phala kusoneka mukanda. O mukanda yú wexile mu bhinga o jinguvulu phala na katula o dinake dya jiphange a a tele mu kaleya sé kikuma. O jiphange jiji ja swina, a tena kusanga 700.000 dya athu ndenge a soneka o mukanda yú. Kya Kwalata, 26 ya Katanu, ka 1919, ande dya kutumikisa o mukanda yú ku ji nguvulu, Phange Rutherford ni jphange jamukwá a a katula mu kaleya.

Mu diskulusu dya bhange phala o jiphange ja mu tambulula kubhata, Phange Rutherford wambe: “Ngejiya ni kidi kyoso kwila, o ibhidi i twa bhiti na-yu yiyi, ya mu tu pelepalala ngó phala o ithangana ya mu kwiza kupholo. . . . Nguzu yoso i mwa bhange phala ku tu katula mu kaleya, dimatekenu ngó. . . . Yoso i mwa bhange, ya bhekela fuma kwa Jihova. Oso a bhange mbandu ya kikalakalu kiki, a tambula mabesá avulu.”

Yoso ya bhitile ni jiphange mu thembu yóyo, i londekesa kwila, Jihova mwene wexile mu kwendesa o ima. Mu kizuwa kya 14, kya Kasambwadi ka 1919, o inzo ya kufundisa yexile mu zokela o jiphange yambe: “O Jimbangi ja Jihova a a tele mu kaleya, ka a fundisa ni kuyuka kwoso, a talatala ni katombo, a a tatela ngó. Ki kwexile kima phala ku a fundisa ni ku a ta mu kaleya.” O jiphange a tatele kikuma kya dikota. Se ene a a lolokele ngó mba a sosolole ngó o mivu yâ mu kaleya, o kikuma kya tatela kyeji nangenena hanji mu fixa yâ. O ikuma yâ yoso a a katula na-yu. Kyenyiki-phe o Mufundixi Rutherford wa suluka ni kukala ni ujitu wê wa kuzokela hanji o mundu wa Jihova ku Suprema Corte dos Estados Unidos, mu veji javulu.

A MESENENE KUBOKA NI NGUZU YOSO

O phange Macmillan wambe: “Etu ki tweji xikama ngó sé kubhanga kima kate Ngana kyeji kutwambata ku dyulu. Twa bhingile kubhanga kima phala kwijiya yebhi o vondadi ya Ngana.”

Maji o jiphange ku Betele ka tenene kuvutuka mu ikalakalu ya kexile mu bhanga kyá mu mivu yavulu. Mukonda dyahi? Mukonda kyoso ene kyexile mu kaleya o jimakina joso ja kubhanga madivulu a jibulu. Kiki kya luwalesa o jiphange. Sayi yá akexile mu dibhwidisa se o kikalakalu kya kuboka kya bhixidile ku disukilu dye.

O kwila kwexile hanji muthu wa mesenene kwivwa o njimbu ya Utuminu yexile mu boka o Adilongi o Bibidya? Phala kutambwijila o kibhwidisu, o Phange Rutherford wa solo kubhanga diskulusu. Ene eji exana athu. O phange Macmillan wambe: “Se ki ku monekene né ngó muthu umoxi, tweji kwijiya kwila o kikalakalu kya kuboka kya bhixila kyá kudisukilu.”

O diskulusu eji di bhanga kya Lumingu, kya 4 kya Kasambwadi ka 1919. Sumbala ni uhaxi, Phange Rutherford wa bhange o diskulusu “Esperança para a humanidade angustiada,” mu mbanza ya Los Angeles, ku California. Evu o diskulusu a tenesa 3.500 dya athu, avulu a vutuka mukonda o kididi ki kya sokele. Mu kizuwa kya mukwa kwa moneka 1.500 a athu evu o diskulusu. Kyenyiki-phe, o jiphange a mono kwila avulu a mesenene hanji kwivwa o njimbu yambote!

Jurnale ya mu bhana ngolokela ya diskulusu “Esperança para a humanidade angustiada” dya bhange Phange Rutherford mu mbanza ya Los Angeles, California, mu muvu wa 1919

O kima kya kayela kyeji bhanga o jiphange, kyeji kwendesa o kikalakalu kya kuboka kya Jimbangi ja Jihova tunde o kizuwa kyenyokyo katé mu izuwa ya lelu.

EXILE POLONDO PHALA O IKALAKALU KU HADYA

O Mulangidi wa 1 wa Kakwinyi wa 1919, mu kingeleji, wa bhana o ngolokela kwila, mu mbeji ya Katutu, kweji bhita kyônge kya dikota, ku Cedar Point, ku mbanza ya Ohio. Mu kulembalala o izuwa yóyo, Clarence B. Beaty wa tokalele ku kibuka kya Adilongi a Bibidya ku mbanza ya Missouri, wambe: “Athu oso a mesenene kyavulu kuyaku.” Kwa moneka 6.000 dya jiphange ndenge. Kiki kya tûndu o ixinganeku ya jiphange a sokejeka o kyônge. Phala kubandekesa dingi ku kisangusangu, a batizala-ku 200 dya athu ndenge, mu Kizanga kya Erie.

Kapa ya The Golden Age, ya dyanga. A ka bhange mu kizuwa kya 1 ya Kamusasadi ka muvu wa 1919

Mu kizuwa kya 5, kya mbeji ya Katutu ka 1919, mu kizuwa kya katanu kya kyônge, mu mbandu “Comunicado aos colaboradores,” Phange Rutherford wa bhana ngolokela ya kadivulu ka ubhe, kala ni dyambu The Golden Age (A Idade de Ouro mu phutu). * Mu kadivulu kaka “mweji kwiza o izulukutu ya mu bhita mu ngongo, yeji jimbulula bhu kaxi ka Bibidya mukonda dyahi ima yiyi [yexile] mu bhita.”

O Adilongi a Bibidya oso, a tambula kiswinisu phala kuboka ni nguzu yoso, kumoxi ni aboki a ubhe yâ. Sayi mukanda wa jimbulula kyebhi kya tokalele kubhanga o sidivisu ya kuboka: “Oso a a batizala kyá a tokala kulembala kwila, ujitu wa dikota kusidivila ni kubhana umbangi ku mundu woso.” Athu avulu a xikina kubhanga mbandu ya kikalakalu kiki kya kuboka! Mu mbeji ya Kayadi, o aboki exile kyá ni 50.000 a athu exile mu tambula o madivulu metu mbeji joso.

Jiphange ku mbanza ya Brooklyn, New York, ni dikalu dya longela ni kadivulu The Golden Age

Ku disukilu dya muvu wa 1919, o mundu wa Jihova wa disokejekele kyambote, wexile dingi ni nguzu. Ku mbandu yengi, ikanenu yavulu ya lungu ni izuwa ya sukidila-ku, ya dikumbidile kyá. Kya dikumbidila o kizwelu kya Malakiya 3:1-4, kya lungu ni kuzelesa o kilunga kya Jihova. O mundu wa Jihova wa tundile kya mu ubhika wa kifika wa “Babilonya ya Dikota.” Jezú wa solele kya o “kimbadi kya fiyele kya dimuka.” * (Mal. 3:1-4; Dij. 18:2, 4; Mat. 24:45) Kindala kiki, o Adilongi a Bibidya exile polondo phala kubhanga o kikalakalu kya a bakela Jihova.

^ kax. 22 Mu muvu wa 1937, a lungulula o dijina dya The Golden Age phala Consolation (mu phutu, Consolação, 1938.) Mu muvu wa 1946, Awake! (mu phutu, Despertai!, 1947).

^ kax. 24 Tala o Mulangidi 15 wa Kavwa wa 2013, mu jimbandu 10-12, ni jimbandu 21-23; ni Mulangidi wa Katanu wa 2016, mu jimbandu 29-31.