1, 2. Ixinganeku yebhi yala nayu o athu ya lungu ni palayízu?

JIPHANGE ja jixi javulu ayile mu kyônge kya dikota ku Seul, mbanza ya tokala ku ixi ya Koreya. Kyoso kya kexile mu tunda mu stadyu a a kondoloka ku jiphange ja ixi yenyoyo, o kididi kyezalele ni Jiphange. Kyexile kisangu-sangu kya dikota kumona o jiphange ku di lekela ni kutumbula o izwelu: “Tu di mona mu Palayízu!” Mudye, palayízu yebhi ya kexile mu zwela o jiphange jojó?

² Lelu, o ibanzelu ya athu ya lungu ni palayízu, ki i difu. Sayi yá amba kwila o palyízu nzoji ngó. Amukwá amba kwila palayízu kididi kyoso-kyoso bhwa kala ni kisangu-sangu. O muthu wala ni nzala yavulu se u kala ku meza yezala ni kudya , u tena kudívwa kala wala mu palayízu. Mivu yavulu kudima, sayi muhatu wa monene kididi kyezalele ni jifololo ja yuka wa diwanene kyavulu yú wambe, “kolo palayízw’é!” O kididi kiki, a kixana hanji palayízu lelu, Sumbala mivu yoso yizala ni neve i tenesa 15 kya jimetulu. Mudye, o Palayízu ihi? U dyelela kwila, ya-nda kwiza mwene?

3. O Palayízu a dyanga ku i tumbula mu Bibidya, tembu kuxi?

 ³ O Bibidya i zwela ya lungu ni palayízu ya kexile mu ixi m’ukulu ni palayízu ya-nda kwiza ku hádya. Mu Bibidya o Palayízu a i tumbula mu veji ya dyanga mu divulu dya Dimatekenu. O Bibidya ya Katólika Douay, a i lungulula mu dimi dya Latin, o divulu dya Dimatekenu 2:8 dyamba: “Ku dimatekenu Ngana Nzambi wa kunine palayízu ya yuka: wa te-ku o diyala dya bhangele.” (O izwelu ya xikatela mu milongi yiyi, mu Bibidya yá ka i xikalesa.) Mu dimi dya Hebalayku o velusu yamba ‘njaludim ya Edene.’ O kizwelu “Edene,” ki lombolola “Kuyuka,” mu kidi o kididi kyókyo kya yukile mwene. Kya yukile kyavulu, kyezalele ni kudya, ni kutululuka bhu kaxi ka athu ni ibhaku.—Dimatekenu 1:29-31.

4. Mukonda dyahi tu tena kwixana o njaludim ya Edene mu dijina dya Palayízu?

⁴ O kizwelu “njaludim,” mu dimi dya Hebalayiku a ki lungulula pa·raʹdei·sos mu dimi dya Ngeleku. O Enciclopédia dya M’Clintock ni Strong di londekesa kwila, kyoso muthu u zwela o dimi dya Ngeleku kyevwa o kizwelu pa·raʹdei·sos, mwene u xinganeka kididi kyambote kya kutonokena, kya kambe kilwezu. Kyala ni mixi ima ibundu yavulu, jingiji, yangu ya wisu, o yama ya mukawu ni jimbudi a kudya sé héle.—Sokesa ni Dimatekenu 2:15, 16.

5, 6. Mukonda dyahi Adá ni Eva a texi o ujitu wâ wa kukala mu Palayizu? Ihi yene mu dibhwidisa amoxi?

⁵ Jihova wa te Adá ni Eva mu kididi kala ki twa tange kudima, mu palayízu. Kuma ka belesela Jihova, ene a texi o ujitu wa kukala mu Palayízu, ki kale ene ki kale o twana twâ. (Dimatekenu 3:23, 24) Sumbala mu Palayízu yóyo ki mwexile dingi athu, nange ya nangenena katé o Diluviwu dya bhiti mu izuwa ya Nowé.

⁶ Sayi athu nange a dibhwidisa: ‘O kwila kwa-nda kala dingi Palayízu mu ixi?’ Ihi i londekesa o ima ya bhiti? Se wala ni kidyelelu kya kukala ni jindandu jé ja kazola mu Palayízu, o kwila sayi kima ki kubhangesa kukala ni kidyelelu kiki? U tena kujimbulula mukonda dyahi tu tena kudyelela kwila, ku hádya kwa-nda kala palayízu mu ixi?

7, 8. (a) Kikanenu kyebhi kya bhangele Nzambi kwa Mbalahamu? (b) O kikanenu kya Nzambi kiki, kyeji bhangesa Mbalahamu kubanza ihi?

⁷ O kididi kya tokala phala kusanga o itambwijilu ya ibhwidisu ya lungu ni Palayízu, mu Bibidya. Mukonda o divulu didi dya Jihova o muthu wa bhange o Palayízu ya dyanga. Xinganeka ya zwela Nzambi ku dikamba dyê Mbalahamu. Nzambi wambe kwila, weji sokolola o mbutu ya Mbalahamu “mukwâ ni museke bhu mbandu ya kalunga.” Mu kusuluka Jihova wa bhange o kikanenu kiki kya beta kota kwa Mbalahamu: “Ku mbutu yé kwene kwa kà zediwila ifuxi yoso mu ngongo; mukonda wa tumaka dízwi dyami.” (Dimatekenu 22:17, 18) Ku pholo dya kwenda, Nzambi wa bhitulula o kikanenu kiki, kwa mona ni mulawula wa Mbalahamu.—Tanga Dimatekenu 26:4; 28:14.

⁸ Seku kima mu Bibidya ki londekesa kwila, Mbalahamu wa banze kuma o athu eji kala ni dibesá dya kukala mu palayízu ku dyulu. Mu kiki, kyoso Nzambi kya kanena kwila, “ifuxi yoso mu ngongo” eji i besowala, Mbalahamu wa banze kwila, o mabesá yá eji i tambula mu ixi. Maji o kwila kiki kyene  ngó o kima ki londekesa o Bibidya kwila, kwa-nda kala palayízu mu ixi?

9, 10. Kikanenu kyebhi kya kayela ki tu bhangesa kukingila kwila, kwa-nda kala mwene palayízu?

⁹ Davidi o mbutu ya Balahamu bhu kaxi ka nzumbi ikôla ya Nzambi wa zwela ya lungu ni kithangana kya-nda kwila o “mukwa phulu-ó ubhwa athu ku mesu.”(Jisálamu 37:1, 2, 10) Mu veji dya kiki , “oso-phe a lenduka, ene a lundula o ixi; a kala ku ngalasa ni kutululuka kwavulu.” Davidi wa kanena we: “Ixi-phe i xalela ku athu yá ayuka, ene a i lundula, mwene mwa tunga, o thembu yâ ki ibhu.” (Jisálamu 37:11, 29; 2 Samuwele 23:2) Mudyé, kyebhi kya divu o athu a mesenene kubhanga o vondadi ya Nzambi mu kwívwa o ikanenu yiyi? Ene akexile ni ima ya vulu phala kudyelela kwila sayi kizuwa o ixi ya-nda kituka palayízu kala kyexile o jaludim ya Edene. Ni kwila o athu a yuka hádya ene ngó a ka tunga mu ixi a-nda kituka palayízu kala kyexile o jaludim ya Edene.

¹⁰ Mu kubhita kithangana, akwa Izalayele ambele kwila abhezi a Jihova a mu bhana dikunda, ya a ditunu o ubhezelu wa kidi. Mu kiki Nzambi wehela akwa Babilonya kutolola o mundu wê, kubwika o ixi ni ku ambata. (2 Malunda 36:15-21; Jelemiya 4:22-27) Maji o jipolofeta ja Nzambi a a kanena kwila o mundu wa Nzambi eji kwa bhulula mu kubhita 70 a mivu. O ikanenu yiyi ya dikumbidila. Maji lelu phala etu yala ni valolo ya dikota. Kyoso ki tuya ni kudilonga o ikanenu yiyi, tala kyambote kyebhi ki tu bhana o kidyelelu kya lungu ni palayízu ku hádya mu ixi.

11. O kikanenu ki tu sanga mu divulu dya Izaya 11:6-9, kya di kumbidila thembu kuxi? Kibhwidisu kyebhi ki tu tena ku di bhanga?

¹¹ Tanga Izaya 11:6-9. Nzambi wa kanena bhu kaxi ka polofeta Izaya kwila, kyoso akwa Izalayele kyeji vutuka mu ixi yâ kweji kala kutululuka. Se-ku muthu weji kala ni wôma wa yama mba wa muthu. Minzangala ni adyakimi keji kwa fikidila. O kwila o ima yiyi i kulembalesa o kutululuka kwa kexile mu jaludim ya Edene? (Izaya 51:3) Izaya wa kanena we kwila o ixi yoso “ya kèzala ni kwijiya Nzambi, kala o menya kyezalesa kalunga,” ko kifuxi ngó kya Izaya kana. Kiki kyeji bhita thembu kuxi? Mu kidi, kiki kyeji di kumbidila ku hádya.

12. (a) Mabesá ebhi a tambula yó a tundu mu ubhika ku Babilonya? (b) Ihi i londekesa kwila, o kikanenu ki tu sanga mu divulu dya Izaya 35:5-10, kya-nda di kumbidila we ku hádya?

¹² Tanga Izaya 35:5-10. Kala ki twa mono, Izaya wa kanena dingi kwila kyoso akwa Izalayele kyeji tunda ku Babilonya kyeji kwa zukutisa kwala o yama mba athu. Mwene wa zwela kwila o ixi yeji bhana idima yavulu mukonda dya kuvula o menya kala kyexile mu jaludim ya Edene. (Dimatekenu 2:10-14; Jelemiya 31:12) O kwila o kikanenu kiki kyeji dikumbidila ngó mu thembu ya akwa Izalayele? Tala kwila o kikanenu kiki kilondekesa kwila, o ifofo, inema ni maxilu eji kwa saka. Maji o ima yiyi ki ya bhiti ni akwa Izalayele a tundile ku Babilonya. Mu veji dya kiki, Nzambi wa kexile mu londekesa kwila, ku hádya wa-nda saka mawuhaxi oso.

13, 14. Kyebhi kya di kumbidila o kikanenu ki tu sanga mu divulu dya Izaya 65:21-23, kyoso akwa Izalayele kya tundu ku ubhika mu Babilonya? Mbandu yebhi ya kikanenu kiki, kya-nda di kumbidila ku hádya? (Tala o foto ya dyanga.)

 ¹³ Tanga Izaya 65:21-23. Kyoso akwa Izalayele kya bhixila mu ixi yâ ene ka sange jinzo ja fwama mba mábhya o dime kyá ni mividi. Maji kuma Jihova wa a besowala o ima ya lunguluka. Ene a sangulukile kyavulu kyoso kya tenene kutunga o jinzo jâ, ni kudya o idima yâ!

¹⁴ Kala ki twa mono mu kikanenu kiki, o izuwa ya mwenyu wetu “ya kà soka ni izuwa ya ukudilu wa muxi.” Sayi mixi i nangenena mazunda a mivu. O athu phala kukala ni mivu yavulu ku mwenyu a bhingi kukala ni sawidi yambote. Se ene a tena kutunga ni kutululuka mu kididi kya wabha kala kya kanena Izaya kyeji kala kima kyambote, kyeji kala palayízu! O kikanenu kiki, kya-nda dikumbidila!

15. Mabesá ebhi o tumbule mu divulu dya Izaya?

¹⁵ Xinganeka kyebhi o ikanenu i twa dilongo, i londekesa kwila, ku hádya kwa-nda kala palayízu. O ixi yoso ya-nda kwizala ni athu a a besowala kwala Nzambi. Ki kwa-nda kala muthu wa-nda bhinga kudilanga ku yama mba isweya. O ifofo, maxilu ni inema, a-nda kwa saka. Athu a-nda tunga o jinzo jâ, a-nda dima o kudya kwâ. O mivu ya myenyu yâ, ya-nda tunda o mivu ya mixi. Kyene, o Bibidya ilondekesa kwila, o palayízu yiyi, ya-nda bhixila mwene! Maji sayi athu u twene mu zwela na-u, a tena kwamba kwila o ikanenu yiyi, ki ilombolola kwila ku hádya kwa-nda kala palayízu mu ixi. Ihi i wa-nda kwa tangela? Ima yahi i kubhangesa kutala kupholo, ni kukingila o palayízu mu ixi? O muthu wa beta-kota wa kexile mu ixi, Jezú, wa zwela kima ki tu dyelelesa.

16, 17. Jezú wa zwela ya lungu ni Palayízu thembu kuxi?

¹⁶ Sumbala Jezú kexile ni kikuma, a mu xindi kufwa ku tháka, ni ifumbe iyadi akwa Judé akexile bhu mbandu yê. Mukwa wa tendela kwila Jezú wexile sobha, yú wambe: “Jezú ngi lembalale, hádya ki wiza ku usobha mu Utuminu wé.” (Luka 23:39-42) O kikanenu kya bhangele Jezú ku kifumbe, kya lungu ni mwenyu wé ku hádya. O izwelu ya Jezú, a i soneka mu divulu dya Luka 23:43. Sayi akwa kutokwesa ene mu tá pondo jiyadi (:) mba virgula (,) ande dya kizwelu “lelu,” anga a lungulula kiki o velusu yiyi: “Ngi kwambela: lelu mwene wa kà kala ni eme ku kididi kyambote mu Palayízu.” Kwala ixinganeku yavulu, ki ya difu, se bhebhi bhwa tokala kuta o pondo jiyadi mba o virgula mu izwelu yiyi. Maji ihi ya mesene kuzwela Jezú kyoso kya tumbula o kizwelu “lelu”?

¹⁷ Lelu madimi a vulu ene mu ta jivirgula phala kujimbulula kyambote o maba. Maji o mikanda ya dyanga mu dimi dya Ngeleku, kexile mu i soneka ni jipondo mba jivirgula mu ididi yoso. Kyenyiki, tu tena kudibhwidisa: Jezú wa kexile mu zwela, “ngi kwambela: lelu mwene wa kà kala ni eme ku kididi kyambote mu Palayízu”? Inga wa kexile mu zwela, “ngi kwambela lelu mwene: wa kà kala ni eme ku kididi kyambote mu Palayízu”? O alunguludi ene mu sola se a ta o jipondo jiyadi kupholo mba kudima dya izwelu “lelu mwene,” mu kukayela o kibanzelu kyâ kya lungu ni izwelu ya Jezú. Kyene ki wa-nda mona mu Jibibidya ja lelu.

18, 19. Ihi ya-nda tu kwatekesa kutendela ya mesenene kulombolola Jezú?

 ¹⁸ Maji, lembalala ya zwela Jezú ku maxibulu mê ya lungu ni ufwilu wê. Mwene wambe: “Mon’a Muthu we wa kà bhanga makumbi ma tatu ni mawusuku ma tatu koxi a mavu.” Mwene wambe dingi: “Mon’a Muthu hinu a kà mu bhakula bhu maku ma athu. Ene a kà mu jibha, maji wa kà fukunuka mu kizuwa kya katatu.” (Matesu 12:40; 16:21; 17:22, 23; Marku 10:34) Poxolo Phetele wambe kwila, kiki kyene mwene kya bhiti. (Ikalakalu 10:39, 40) Kyenyiki-phe, Jezú kayi mu Palayízu mu kizuwa kyafu kumoxi ni kifumbe kyókyo. O Bibidya yamba kwila, Jezú wexile ‘mu Mbila’ mu izuwa itatu, kate Nzambi kya mu fukununa.—Ikalakalu 2:31, 32. *

¹⁹ Mu kiki-phe, Jezú wa tumbula o izwelu, ‘Kidi ngi kwambela lelu,’ phala kumateka kuzwela o kikanenu kyê ku kifumbe. M’ukulu athu akexile mu zwela mu ukexilu yú, katé mwene mu thembu ya Mozé. Sayi kizuwa, Mozé wambe: “Maka u ngala ku ku tendelela lelu’uyidi u ma lunda ku muxima wé.”—Matendelelu 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Ihi i tu kwatekesa kutendela o izwelu ya Jezú?

 ²⁰ Sayi mulunguludi wa Bibidya ku Oriente Médio wambe: “O kizwelu “lelu,” kyene o kizwelu kya beta kota mu izwelu yiyi. A tokala ku i tanga kiki: ‘Ngi kwambela lelu mwene, wa kà kala ni eme ku kididi kyambote mu Palayízu.’ O kikanenu a kibhange mu kizuwa kyenyokyo, maji kyeji dikumbidila ku hádya.” O mulunguludi wambe we kwila, mu mbandu yoyó ya ixi, athu kyene kya zwela, ki lombolola kwila “o kikanenu a ki bhange mu kizuwa kya nganji, a-nda kibhaka kumuxima katé kya kikumbidila.” O Bibidya mu dimi dya Siliyaku, yo soneke mu hama tanu, kulungulula kiki o velusu yiyi: “Kyene, nga kwambela lelu, wa kà kala ni eme mu Jaludim ya Edene.” O kikanenu kiki kya tokala ku tu ximbakatesa.

21. Kima kyahi ki ki bhiti ni kifumbe kyókyo ni mukonda dyahi?

²¹ Kyoso Jezú kya zwela ku kifumbe ya lungu ni Palayízu, mwene ka kexile mu zwela palayízu ku dyulu. Kyebhi ki twejiya o kidi kiki? Kya dyanga, o kifumbe kejidile kwila, Jezú wa bhangele kikutu kya kutumina ni jipoxolo jê ku dyulu. (Luka 22:29) Kumbandu yengi, o kifumbe kya mu batizalele. (Nzwá 3:3-6, 12) Kyenyiki, kyoso Jezú kya bhange o kikanenu ku kifumbe, mwene wa kexile mu zwela ya lungu ni palayízu mu ixi. Mu kubhita mivu, poxolo Phawulu wa zwela ya lungu ni diyala “a mu ambatele mu kapota dyesu katé mu palayízu.” (2 Kolindo 12:1-4) Sumbala Phawulu ni jipoxolo jamukwá a a solele phala kuya ku dyulu ni kutumina ni Jezú, Phawulu wa kexile mu zwela ya lungi ni palayízu ku hádya. * (Tala kulwiji.) O kwila o palayízu yiyi ya-nda kala mu ixi? U tena ku kala-bhu?

22, 23. Kidyelelu kyahi ki u tena kukala na-kyu?

²² Lembalala ya zwela Davidi ya lungu ni kithangana kyoso o ‘ixi ya-nda xalela ku athu ayuka.’ (Jisálamu 37:29; 2 Phetele 3:13) Davidi wa kexile mu zwela ya lungu ni kithangana kyoso athu oso mu ngongo, kyeji belesela o ijila ya yuka ya Nzambi. O kikanenu kyala mu divulu dya Izaya 65:22 kyamba: “O izuwa ya mundu wami ya kà soka ni izuwa ya ukudilu wa muxi.” Kiki kilondekesa kwila, o athu a-nda sidivila Jihova, a-nda kala ku mwenyu ku mazunda a mivu ku mundu wobhe. O kwila u tena kukala ni kidyelelu kiki? U tena, mukonda Nzambi wa-nda besowala o athu. Dibesá dimoxi o kwijiya kwila, ‘ki kwa-nda kala dingi kufwa, kala kilondekesa o divulu dya Dijingunwinu 21:1-4.

²³ O milongi ya Bibidya ya lungu ni Palayízu ki i bhonzo ku i tendela. Adá ni Eva a texi o ujitu wa kukala ni mwenyu wa kalela-ku mu palayízu. Maji o ixi ya-nda kala dingi palayízu. Kala kya kanena Nzambi mwene wa-nda besowala o athu mu ixi. Davidi wambe kwila, o athu a lenduka, a yuka, a-nda lundula o ixi. O ikanenu yala mu divulu dya Izaya, i tu kwatekesa kutala kupholo, mu thembu i twa-nda kala ni kusanguluka mu palayízu mu ixi. Kiki kya-nda bhita thembu kuxi? Kyoso kya-nda di kumbidila o kikanenu kya bhangele Jezú ku kifumbe. Eye u tena kukala mu Palayízu yiyi. Mu thembu yóyo, o izwelu ya jiphange ayile mu kyônge kya dikota ku ixi ya Koreya ya-nda di kumbidila: “Tu di mona mu Palayízu!”