1. Kikalakalu kyahi kya bhana Jihova ku jitata?

JIHOVA wa bhange o dikaza dya dyanga ni hanji ya kuvwala. Ni kulunga kwoso o Bibidya yamba: “O ana, wene undundu u tunda kwa Jihova.” (Jisá. 127:3) Kiki kilombolola ihi? Xinganeka kwila, kamba dyé dya kazola u kubhinga phala kubhaka dibunda dya kitadi kya tokala kwa mwene. Weji divwa kyebhi? Nange, eye wanda divwa kyambote mu kwijiya kwila mwene wa kudyelela kyavulu. Maji eye wanda thandaganya. Wanda dibhwidisa: O kitadi kya ngene nganda sola o kithangana kyanda vwala? Ihi i tena kubhanga o jitata phala kukwatekesa o kilanga kyebhi? Jihova, Kamba dyetu dya beta-kota, u bhana ku jitata phala kulanga kima kyala dingi ni valolo, o kitadi ndenge. Mwene wabhana ku jitata o kikalakalu kya kulanga ni kusangulukisa o twana twâ.

2. Ibhwidisu yebhi i twanda dilonga?

² Nanyi u sola se o dikaza dyanda vwala twana? Nanyi we u twana twâ kusanguluka ku mwenyu? Twanda dilonga itumu i tu sanga mu Mak’â Nzambi i tena kukwatekesa o makaza mu kilunga kusola kyambote.

3. (a) Nanyi wa tokala kusola se o dikaza dyanda kala ni twana? (b) Itumu yebhi ya Bibidya ya tokala ku kumbidila o makamba ni jindandu?

³ Sayi jixi, o athu a kazala kindawula, a a jididika kuvwala mu jimbeji ja dyanga. O jindandu ni makamba a dikaza, a tena ku a jijidika kukayela o kifwa kiki. O phange Jetulu wa tungu ku Aziya wambe: “Mu kilunga, sayi makaza ala ni twana, a jijidika o jiphange ja kazala kindawula, phala kukala kyá ni twana.”  Phange Jefrey, wa tungu we ku Aziya, wambe: “Amoxi ambela o makaza a kambe o twana kwila, kyoso kyanda kuka, sé-ku muthu wanda ku a langa.” Maji o makaza ene a tokala kusola se anda vwala twana. Ene a tokala kusola; mukonda kiki kalakalu kyâ-u. (Nga. 6:5) Mu kidi, o makamba ni jindandu, a mesena o kusanguluka kwa yó a kazala kindala. Maji oso a lembalala kwila, o dikaza dyene dyala ni ujitu wa kusola se anda kala ni twana mba kana.—1 Tes. 4:11.

4-5. Maka ebhi ayadi a bhingi kudizwelesa o makaza? Kyebhi o kithangana kyambote phala kuzwela o maka yá? Jimbulula.

⁴ Se dikaza a solo kukala ni twana, ene a tokala kudizwelesa maka a yadi: Kyadyanga, kithangana kyebhi kyanda mesena kukala ni twana? Kayadi, mesena kuvwala twana tu kuxi? Kyebhi o kithangana kyambote phala o dikaza kudizwelesa o maka yá? Mukonda dyahi o makaza a tokala mwene kudibakana kyambote mu maka ayadi yá?

⁵ Mu maka a kukala ni twana, o diyala ni muhatu a tokala kudizwelesa kyambote ande dya kukazala. Mukonda dyahi-phe? Mukonda kima kyambote se kyadi kyâ a kala ni kilunji kimoxi. O kya mukwa we ene anda bhinga kudizwelesa phala kwijiya se ala polondo phala kukala ni kikalakalu kiki. Sayi yâ kyoso kya kazala, a kingila muvu umoxi mba iyadi phala kukala ni twana. Mukonda kulanga o mona kwanda kwa nyana kithangana ni nguzu yavulu. Ene a mesena kwijidila hanji o mwenyu wa ukaza. O kithangana kyanda bhita kumoxi kyanda kwa zukamesa dingi ande dya kukituka jitata. Mukonda kulanga o mona kwanda kwa nyana kithangana ni nguzu yavulu.—Efezu 5:33.

6. Kuma twala mu izuwa ya sukidilaku ihi yene mu sola kubhanga o makaza?

⁶ O Jikidistá ja mukwa jene mu sola kukayela o phangu ya twana tu tatu twa Nowé ni ahatu’â. O makaza a atatu yá a kingilaku hanji ande dya kuvwala twana. (Dim. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Phe. 2:5) Jezú wa sokesa o kithangana kyetu ni “izuwa ya Nowé.” Sé phata twa tungu mwene mu “izuwa isukidila-ku,” mu “jithembu jabhonzo.” (Mat. 24:37; 2 Tim. 3:1) Mukonda dya kiki, sayi makaza a sola kukingilaku dingi phala kukala ni kithangana kya kukalakala dingi mu ukunji wa Ukidistá.

7. Kyebhi o itumu i tu sanga mu divulu dya Luka 14:28, 29 ni Jisabhu 21:5 ikwatekesa o makaza?

⁷ O makaza ala ni unjimu a sola se anda kala ni twana. A sola we se twana tu kuxi  twanda vwala. Maji mu kubhanga kiki ene a “xinganeka o ngasu.” (Tanga Luka 14:28, 29.) O makaza ala kyá ni twana ejiya kwila o kusasa twana ki kubhinga ngó kitadi. Maji kibhinga we kithangana ni nguzu. Mu kiki-phe, kima kyambote o makaza kudibanga o ibhwidisu kala yiyi: ‘O kwila kiyadi kyetu twanda bhinga kukalakala phala kudikila o mwiji wetu? O kwila twa dibakanesa yalungu ni “ibhindamu” ya mwiji wetu? Se kiyadi kyetu twanda kalakala, nanyi wanda langa o twana twetu? Nanyi wanda fwinyisa o ixinganeku ni ibhangelu yâ?’ Kyoso o makaza kya dizwelesa yalungu ni maka enya ene a mu kumbidila o izwelu ya divulu dya Jisabhu 21:5.—Tanga.

8. Ibhidi yebhi itena kumoneka mu ukaza? Ihi yanda bhanga o munumi wa henda?

⁸ O jitata ja bhingi kubhakula kithangana ni nguzu phala kulanga o mona. Kyenyiki-phe, se o jitata jivwala twana twavulu mu ithangana yofole, nange kyanda ku abhonza kulanga kyambote o ibhindamu ya twana twoso. Sayi makaza ala ni twana twavulu, ambe kwila, sayi ithangana kusasa o twana exile mu kimona kala kikalakalu kyaneme. O mama utena kudivwa kwila wa bhwila mu ithangana yavulu. Mukonda dya kutohoka, o mama nange kanda tena kudilonga ubheka, kusamba mba kuboka. O kumbandu yengi we, o kutohoka kutena ku mu fidisa kwivwa ni kukatula o mbote mu yônge. Mu kidi, o munumi wa henda, wanda bhanga yoso ya tena phala kukwatekesa muhatu’ê kyoso mona kya kala mudila, kikale mu yônge kikala kubhata. Mu kifika, o diyala ditena kukwatekesa muhatu’ê ni ikalakalu kubhata. Wanda bhanga we nguzu phala oso atene kukatula mbote ku Ubhezelu wa Mwiji. Mwene wandaya ni kuboka kumoxi ni mwiji wê.

9-10. Ihi ya tokala kubhanga o jitata phala kukwatekesa o twana twâ?

⁹ Ihi itena kubhanga o jitata phala kukwatekesa o twana twâ kuzola Jihova? Kyebhi kya tena kulanga o twana twâ ku ilwezu ya mundu yú wayibha? Tala ima itena kubhanga o jitata.

¹⁰ Bhinga kikwatekesu kwa Jihova mu musambu. Tala o phangu ya tu xila o jitata ja Sansawu, Manowa ni muhatu’ê. Kyoso Manowa kyevu kwila muhatu’ê weji vwala, mwene wa dyondela kwa Jihova phala ku mu kwatekesa kusasa o mona yú.

11. Kyebhi o jitata kyatena kukayela o phangu ya Manowa, kala kya jimbulula Afundixi 13:8?

¹¹ Nihade ni Alma, a tungu ku ixi ya Bosnia ni Herzegovina, a katula mbote ku phangu ya Manowa. Ene a jimbulula: “Mukwá ni Manowa, etu twa dyondela kwa Jihova, phala ku tu kwatekesa kukala jitata jambote. Jihova wa tambwijila o musambu wetu mu mawukexilu  avulu—bhu kaxi ka Mikanda Ikôla, madivulu metu, yônge mu kilunga ni yônge yamakota.”—Tanga Afundixi 13:8.

12. Phangu yebhi ya bhana Zuze ni Madiya ku twana twâ?

¹² Longa bhu kaxi ka phangu. O izwelu yé yala ni nguzu, maji o ibhangelu yé ifunyisa dingi o mona. Tu tena kudyelela kwila, Zuze ni Madiya, a xisa phangu yambote mu kusasa o twana twoso, katé mwene Jezú. Zuze wa kalakala ni nguzu yoso phala kudikila o mwiji. Zuze wa a kwatekesa we kuzola o ubhezelu kwa Jihova. (Mate. 4:9, 10) Sumbala o Kijila ki kyexile mu jijidika, mu “mivu yoso” Zuze wexile mu kwambata o mwiji wê mu Jeluzaleme phala kubhanga o Fesa ya Phasu. (Luka 2:41, 42) O jitata jamukwa mu thembu ya Zuze, eji tena kuxinganeka kwila, kwambata o mwiji woso ku Jeluzaleme, kyeji kwabhonza, eji laleka mu njila, eji ngastala we kitadi kyavulu. Maji Zuze wa wabhelele o ubhezelu kwa Jihova, wa longo an’ê kuzola we Jihova. Madiya wejidile we kyambote o Mikanda Ikôla. Bhu kaxi ka izwelu ni ibhangelu yê, tu xikina kwila, mwene wa longo o twana twê kuzola o Mak’â Nzambi.

13. Kyebhi o dikaza kya kayela o phangu ya Zuze ni Madiya?

¹³ Nihade ni Alma, twa a tumbula kudima, a mesenene kukayela o phangu ya Zuze ni Madiya. O phangu yiyi ya a kwatekesa kulonga o kan’â-kâ kuzola ni kusidivila Nzambi. Kyebhi? Ene ambe: “Bhu kaxi ka phangu yetu, twa soto kulondekesa kwa mon’etu kwila, kima kyambote kukayela o itumu ya Jihova ku mwenyu wetu.” Nihade wa bandekesa dingi: “Eye wa tokala ukala ni idifwa i wa mesena kulonga kwa mon’ê.”

14. Mukonda dyahi o jitata a bhingi kwijiya se nanyi wa mu dilunga ni twana twâ?

¹⁴ Kwatekesa twana twê kusola makamba ambote. O tata ni mama a tokala kwijiya se nanyi wa mu dilunga ni mona ni ihi yene mu bhanga. Kiki kilombolola kuma o jitata a bhingi kwijiya we se mwene wene mu dizwelesa ni nanyi bhu kaxi ka mitelembe ya kafwetele mba mu rede sosyale. O makamba a dilunga nê atena kufunyisa o ixinganeku ni ibhangelu ya monandenge.—1 Kol. 15:33.

15. Ihi i tena kudilonga o jitata mu phangu ya Jessie?

¹⁵ Ihi ya tokala kubhanga o jitata se ene kejiya kukalakala kyambote ni jikumputadole, jitabelete mba mitelembe ya kafwetele? Sayi tata wa tungu ku Filipina a mwixana Jessie, wambe: “Etu ki tu tendelela kyambote o ima yalungu ni jitekinolojiya. Maji o kukamba kwijiya ki kwene ku tu fidisa kudimuna o twana twetu mu ilwezu yalungu ni jitekenolojiya.” Jessie kene mu fidisa o twana kukalakala ni jitekenolojiya jiji mukonda dya kukamba kwijiya. Mwene wa jimbulula: “Eme ngi swinisa o twana twami kuma kima kyambote kudilonga dimi dya ubhe, kupelepalala o yônge, kudilonga ubheka ni kutanga o Bibidya izuwa yoso bhu kaxi ka mitelembe ya kafwetele.” Se u tata, o kwila wa tange ni kuzwela ni mone o idimwinu ya lungu ni texting ni kuta jifoto mu internete? O idimwinu yiyi u isanga mu mbandu ya jw.org^® “Adolescentes.” O kwila eye wene mu tala-nê o jividyu O Mutelembe ni Eye—Nanyi Wa Mutumina Mukwâ? ni Aluka: Londekesa Unjimu mu Kusola Makamba mu Internete? * O jividyu jiji jifalamenda jambote janda kukwatekesa kulonga moné kukalakala kyambote ni mitelembe ya kafwetele.—Jisa. 13:20.

16. O jitata javulu jene mu bhanga ihi ni kyebhi kyene mu ditunda?

¹⁶ Jitata javulu abhanga yoso phala kukwatekesa o twana twâ kudilunga ni yó a bhana phangu yambote mu kusidivila Nzambi. Mu  kifika, N’Déni ni Bomine o dikaza dya tungu ku Costa do Marfim, ene mu kwixana o kafunga ka ilunga kubhata dyâ. N’Déni wambe: “Kiki kya bhana phangu yambote kwa monetu. Mwene wa kituka muboki wa tembu yoso, kindala mubhingani wa kafunga ka ilunga.” O kwila utena we kukwatekesa o twana twê kudilunga ni yó a bhana phangu yambote?

17-18. O jitata ja tokala kumateka kulonga o twana twâ mu kithangana kyebhi?

¹⁷ Mateka kulonga o twana twê mu undenge. Kota se o jitata ji mateka kulonga o twana twâ mu undenge. (Jisa. 22:6) Tala ya bhitile ni Timote, wa kalakala kumoxi ni poxolo Phawulu mu sidivisu ya kukunda o ilunga. Unise manya Timote ni Lowe avo ya Timote, a mu longo “tundé undenge.”—2 Tim. 1:5; 3:15.

¹⁸ Sayi dikaza dya mukwá, ku ixi ya Costa do Marfim, a ditundu kyambote mu kusasa twana tu samanu. Jean-Claude ni Peace akwatekesa o twana twâ kuzola ni kusidivila Jihova. Ihi ya akwatekesa kuditunda kyambote? Ene a kayela o phangu ya Unise ni Lowe. Ene ambe: “Twa tula o Mak’â Nzambi ku muxima wa twana twetu, tundé undenge wâ, kyoso kyexile hanji ku mele.”—Mate. 6:6, 7.

19. Ihi ilombolola kuta ku muxima wa mona o Mak’â Nzambi?

¹⁹ Ihi ilombolola “kuta ku muxima” wa mona o Mak’â Jihova? Phala “kuta ku muxima” kilombolola “kulonga ni kulembalesa o milongi bhu kaxi ka kubhitulula mu veji javulu.” Phala kubhanga kiki, o jitata ja bhingi kubhita ithangana ni twana twâ. Sayi bhabha o jitata jitena kuluwala, mukonda a bhingi kubhitulula mu veji javulu o itendelesu imoxi ku twana. Maji o jitata, ja tokala kumona o ukexilu wa kubhitulula o milongi, kala kithangana phala kukwatekesa o twana n’a tendela ni kukumbidila o Mak’â Nzambi.

20. Kyebhi kya tena kukumbidila o Sálamu 127:4 mu kusasa o twana? Jimbulula.

²⁰ Ejiya kyambote o twana twé. O Sálamu 127 isokesa o twana ni misongo. (Tanga Jisálamu 127:4) O misongo a tena ku ibhanga ni mixi ki idifu. Ki idifu we mu kulebha ni mu kukoma. Kyene kimoxi we, kala mona wa difu kyengi. Kyenyiki-phe, o jitata ja tokala kusola kyambote kyebhi kyanda sasa mona ni mona. Sayi dikaza ku ixi ya Izalayele ya izuwa ya lelu, a zwela se ihi ya akwatekesa phala kusasa twana tuyadi phala kusidivila Jihova. Ene ambe:  Kala mon’â twa mu longo o Bibidya ubheka we.” Mukidi kala mu twameni wa mwiji mwene u sola se ukexilu webhi wa tokola wanda longa monê.

21. Kikwatekesu kyahi kibhana Jihova ku jitata?

²¹ Sayi ithangana, o jitata a divwa kwila, kyabhonzo kyavulu kusasa o twana. Maji ene a tokala kulembalala kwila, o twana ujitu wa a bhana Jihova. Ithangana yoso, Jihova wala polondo phala kukwatekesa o jitata. Mwene wivwa o misambu yâ. Jihova u tambwijila o misambu yâ bhu kaxi ka Bibidya, madivulu metu, ni jiphangu ni idimwinu ya jiphange mu kilunga, ala kyá ni uhete wa kusasa o twana.

22. Bhu kaxi ka ima yavulu ima yebhi ya beta-kota itena kubhana o jitata ku twana twâ?

²² Sayi athu amba kwila, o kusasa o twana, kikalakalu kya 20 a mivu. Maji o jitata, jitata mwene, mukonda, o kikalakala kya tata ni mama ki kyene ni disukilu. Bhu kaxi ka ima yavulu ya tena kubhana ku twana twâ, o ya beta-kota o henda, o kithangana ni milongi ya tundu mu Bibidya. O twana twoso kanda tambwijila mu ukexilu umoxi o milongi ya a bhana. Né kiki, twana twavulu a sase kujitata ja zolo Jihova, a divwa kala ki divwa phange Joanna Mae wa tungu ku Aziya. Mwene wambe: “Mu kuyala kudima ni kulembalala o milongi ya ngi bhana o jitata jami, ngi sakidila kyavulu o ibazelu ni kikwatekesu kya ngi bhana phala kuzola Jihova. Ene ka ngi vwala ngó, kana. A ngi longo we kukala ni mwenyu wambote.” (Jisa. 23:24, 25) Mazunda a jiphange ja mala ni ja ahatu, kyene we kya divwa.