Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

O Kuila Eie u Bhana Valolo Ku Undundu Uetu Mu Nzumbi?

O Kuila Eie u Bhana Valolo Ku Undundu Uetu Mu Nzumbi?

‘Nzambi mu kaxi ka ifuxi, ua solo ku katula-mu o mundu uê phala kuambata o dijina diê.’—IKA. 15:14.

1, 2. (a) Ihi iexile o “balaka ia Davidi,” ni kiebhi kieji ku i tunga? (b) A nanhi a mu sidivila kumoxi kala jiselevende ja Jihova lelu?

KIOSO kia bhange o kiônge kia kibuka kia utuminu mu Jeluzaleme ku muvu ua 49 mu K.K., o dixibulu Tiiaku uambe: ‘Ximá ua mu jimbuila kioso kia diangele Nzambi mu kaxi ka ka ifuxi, ua solo ku katula-mu o mundu uê phala kuambata o dijina diê. O kiki, kia lungu ni íii ia zuela o jipolofeta kala kio soneke exi: Ngana uixi, hinu ki bhua o izuu’oio ngi vutukila-ku, ngi soma dingi o balaka ia Davidi ia budika; ngi tunga dingi kibhela kiê, ngi i sokejeka, hé ngi imika dingi. Phala athu a kamukuâ a sote Jihova, ni ifixu ioso a exana mu dijina diami, eme ngi Jihova, nga tumu kuijidisa ima íii tundé m’okulu.’—Ika. 15:13-18.

2 O “balaka ia Davidi [mba mbonge ia sobha]” ia budika kioso kia katula Sobha Zedekiia ku usobha. (Amo. 9:11) Maji o “balaka” eji i tunga dingi ku mbutu ia Davidi, Jezú o Sobha ieji nangenena. (Ize. 21:27; Ika. 2:29-36) Kála kia zuela Tiiaku mu kiônge, o kikanenu kia Amoji kieji dikumbidila kioso kieji kuongeka o Mautuminu a Jijudé ni a Ifuxi kejidile Nzambi. Lelu, o Jikidistá a undu ala hanji mu ixi ni nzungule dia “jimbudi jamukuá” ja Jezú, a diongeka kumoxi mu ku boka o njimbu ia Bibidia, mukonda a mu sidivila Jihova.—Nzu. 10:16.

O MUNDU UA JIHOVA U DIBHANA NI IBHIDI

3, 4. Kiebhi kia kolokota o mundu ua Jihova mu ubhezelu ua kidi, mu Babilonha?

3 Kioso kia ambata o Jijudé ku ubhika mu Babilonha, ki kuexile phata kuila o “balaka ia Davidi” ia budikile. Se mu Babilonha mua kexile maubhezelu avulu a makutu, kiebhi o mundu ua Nzambi ua tena ku kolokota ku bheza Jihova, mu 70 mivu tundé ku muvu ua 607 A.K.K., katé ku 537 A.K.K.? A tena ku kolokota kála ki tuene mu kolokota ku mundu iú ua mu tumina Satanaji. (1 Nzu. 5:19) O undundu uetu mu nzumbi, uene u tu kuatekesa ku kolokota.

4 O Mak’â Nzambi undundu uetu ué. O Jijudé akexile ku ubhika mu Babilonha ka kexile ni mak’â Nzambi a tenena, maji ene ejidile o Kitumu kia Mozé mua kexile o Kuinhi dia Ijila. Ene ejidile o “muimbu uoso-uoso ua Ziione,” ene a tenene ku lembalala o misabhu, ejidile ué kuila o jiselevende ja dianga ja Jihova exile abhika. Mu kidi, o abhika enhá akexile mu dila kioso kia kexile mu lembalala o mbanza ia Ziione, ene ka jimbi Jihova. (Tanga Jisálamu 137:1-6.) Mukonda dia kiki, ene ka xisa o ubhezelu ua kidi sumbala akexile mu Babilonha mua vudile o maubhezelu a makutu.

O MILONGI IA TILINDADE KI IA LELU

5. Kiebhi ki tu tena kuijiia o ji tilindade ja Babilonha iokulu ni Ijitu?

5 O tilindade iexile o milongi ia beta-kota mu ubhezelu ua Babilonha. O kiteka kia tilindade kia Babilonha kiexile ni ijimbuete itatu, o Kituxi (nzambi ia dieji), Samas (o nzambi ia muanha), ni Istar (nzambi ia kuvuala ni ia ita). Mu ukulu mu Ijitu, akexile mu mona o nzambi iâ kala ua kazola, nzambi ia muhatu ueji mu vualela o mona, phala a kala kitatu, “a kixana tilindade, maji o jitata ki muene o atuameni, muéne ueji kala kilamba, maji o mama u kala o nzambi.” (New Larouse Encyclopedia of Mythology) O tilindade ia akua Ijitu iexile nzambi Osíris, ni nzambi ia muhatu Ísis ni mon’ê Hórus.

6. Kiebhi ki ueji jimbulula o Tilindade, ni kiebhi kia tu lange ku ilongesu íii?

6 O Kidistándade kiala ué ni kiteka kia pholo jitatu—o Tilindade. O atuameni a jingeleja amba kuila o Tata, o Mona, ni nzumbi ikôla, Nzambi umoxi ngó. Maji, kiki kilombolola ku xonguena o ungana ua Jihova—mukonda o ulongelu iú ulondekesa mitué itatu ku mutué umoxi ngó. O jiselevende ja Jihova a a lange ku milongi íii, mukonda ene a xikana mu izuelu ia Bibidia iamba kuila: “Ivua, Izalaiele, tata! O Jihova, Ngana dia Nzambi ietu, muene [Jihova] imoxèlele ngó.” (Mate. 6:4) Jezú ua tumbula ué o izuelu íii, o kuila saí Kidistá ueji dituna o izuelu iê?—Mar. 12:29.

7. Mukonda diahi o muthu u xikina hanji mu Tilindade ka tokala ku mu batizala?

7 O milongi ia tilindade ki iene ia longo Jezú ku akaiedi’ê ia kuila, “mua ka longe jixibulu ku akua jixi joso, ni ku a batizala mu dijina dia Tata ni dia Mona, ni dia Nzumbi Ikôla.” (Mat. 28:19) O muthu ua mesena ku mu batizala phala ku kala Mbangi ia Jihova, ua tokala ku xikana o ungana ua Tata, Jihova, ni ungana ua Mona Nzambi, Jezú. O muthu a mesena ku mu batizala ua tokala u xikana ué kuila o nzumbi ikôla, o nguzu ia tenena ia Nzambi, ko mbandu ia katatu ia Tilindade kana. (Dim. 1:2) Se o muthu u xikana hanji mu Tilindade ka tokala ku mu batizala, mukonda o batizu kijimbuete kia kuila o muthu ua di bhakula kua Jihova Nzambi. Tua sakidila kiavulu mu kuijiia kuila o undundu uetu mu nzumbi, ua tu lange ku milongi íii ki i bhana kijingu kua Nzambi!

O UANGA MBA O KU ZAMBULA A KU LONDEKESA O UKEXILU UÊ UA IIBHA

8. Ihi ia kexile mu banza akua Babilonha ia lungu ni ji nzambi, ni madimonho?

8 O vondadi ia kubheza ia akua Babilonha, ia bhangesa ku bheza ji nzambi ja makutu, madimonho ni ku longa makutu ni ku zambula. The International Standard Bible Encyclopaedia (Enciclopédia Bíblica Padrão Internacional) iambe: “O kima kia beta-kota mu ubhezelu ua akua Babilonha, o madimonho ala ni kutena kua ku zukutisa o athu ni mauhaxi. O ubhezelu ua makutu a uehela ku bhânga ni madimonho, ni kuila o jinzambi akexile mu ji sota ku mundu uoso phala ku kuatekesa ku bhânga ni madimonho enhá.”

9. (a) Kiebhi kia di te o Jijudé mu ubhezelu ua makutu kioso kiai ku ubhika mu Babilonha? (b) Kiebhi kiene mu tu langa ku iluezu ia ku di ta ni madimonho sé ku kijiia?

9 Kioso kiai ku ubhika mu Babilonha, saí Jijudé akexile ué mu kaiela o ilongesu ia makutu. Kioso kia di muange o milongi ia akua Ngeleku, Jijudé javulu a a zukutisa ué ku madimonho, mukonda ene a xikinine kuila saí madimonho a mbote ni madimonho a iibha. O undundu uetu mu nzumbi u tu langa phala ki tu di te ni madimonho, ki kale tua kijiia mba kana, mukonda tuejiia kuila Nzambi ua fundisa o ukexilu ua kuzambula ua akua Babilonha. (Iza. 47:1, 12-15) Maji etu tu belesela o ibanzelu ia Nzambi ia lungu ni ku zambula.—Tanga Matendelelu 18:10-12; Dijingunuinu 21:8.

10. Ihi iamba ia lungu ni ilongesu ni ibhangelu ia Babilonha ia Dikota?

10 O uanga ni ku zambula ki ku sukila ngó mu Babilonha, maji ene mu ku u bhanga ué kua ió ala mu Babilonha ia Dikota, o kisangela kia jingeleja ja makutu. (Dij. 18:21-24) O The Interpreter’s Dictionary of the Bible (Dicionário Bíblico do Intérprete) diambe: “Babilonha [ia Dikota] ki kisangela ngó mba ifua ia ukexilu uâ. Ki iala ngó bhu kididi kimoxi, kála kiexile o Babilonha io’kulu, maji o kisangela ki tusanga mu maulongelu oso a makutu.” (Vol. 1, p. 338) O Babilonha iene hanji mu zambula, ni ubhezelu ua iteka ni ituxi ia mukuá—maji ki ia-nda nangenena.—Tanga Dijingunuinu 18:1-5.

11. Ihi iene mu tu tendelesa mu madivulu metu ia lungu ni uanga mba ku zambula?

11 Jihova uambe: “Ki ngi tena [kuehela] jifesa ja ituxi.” (Izaia 1:13) O uanga ni ku zambula kua kuexile ni valolo iavulu ku hama ia 19 ku dima. O Torre de Vigia de Sião de Maio de 1885, iambe: “O milongi ia kuila o muthu kioso kiafuá u kala ni muenhu ku mundu uéngi, ki ia ubhe. Milongi ia tundu mu ubhezelu uokulu, iene ia bheka o milongi ioso ia makutu.” O mulangidi uambe ué kuila o milongi ia makutu ia kuila o athu afú kiá a zuela ni athu ala ku muenhu, “i suínisa o ibhangelu ia ‘madimonho,’ êne a di bhangesa kála o muthu uafú. Ene a bhanga kiki phala ku di sueka, ni ku nganala o athu, mu ku tumina o mienhu iâ.” O kamukanda ka dianga, kambe O Que Dizem as Escrituras Sobre o Espiritismo? Ka dimuna kála kiene mu tu dimuna o madivulu metu lelu.

O KUILA O ATHU AFÚ A MU TALA HADI KU MUNDU UA MADIFUNDU?

12. Ihi ia zuela Solomá bhu kaxi ka nzumbi ikola, ia lungu ni ukexilu ua madifundu?

12 “Ene oso, ejiia . . . o kidi,” a tena ku tambuijila o kibhuidisu kiki. (2 Nzuá 1) Etu ué tu xikina o izuelu ia Solomá: ‘Kota o ímbua iala ni muenhu, hoji ia fu kiá ndenge. Kuma ió oso ala ni muenhu ejiia kuila a-nda kúfua, maji o ió afu kiá k’ejiia dingi kima kioso-kioso . . . Kioso kia kuiza bhu maku phala ku ki bhanga, bhanga-kiu muene katé bhuoso bhua suku o nguzu ié, mukonda o mu mbila mu ua-nda kuia, kana-mu dingi kikalakalu, mba ufunu, mba uhete, mba kuijiia kuoso-kuoso.’—Ndo. 9:4, 5, 10.

13. Kiebhi kia nganala o Jijudé ku ubhezelu ua akua Ngeleku m’ukulu?

13 O Jijudé a tokalele kuijiia o kidi kia lungu ni athu afú. Kioso kia uane o utuminu ua Ngeléxia ku kiuana kia masoladi a Alexandre ia Dikota, a bhange ioso phala kuongeka Juda ni Asídia bhu kaxi ka ubhezelu ua akua Ngeleku m’ukulu. Mukonda dia kiki, o Jijudé a xikina o milongi ia makutu ia kuila o muthu kioso kiafuá, u kala ku muenhu bhu kididi kioso-kioso, ni kuila kuene ué kididi kua kaxtikala o athu. O ibanzelu ia kuila kuene kididi kua kaxtikala athu, ia tokala ku akua Ngeleku, mukonda o akua Babilonha a banzele kuila kuexile “kidi kiengi” . . . kiezala ni jiphaxi, . . . kuexile mu tumina o jinzambi ni madimonho a iibha a beta-kota.” The Religion of Babylonia and Assyria (A Religião de Babilônia e Assíria) Sé phata, akua Babilonha a xikinine kuila o athu kioso kiafuá a kala ku muenhu bhu kididi kioso-kioso.

14. Ihi iejidile Jobe ni Mbalahamu ia lungu ni kufuá ni difukunukinu?

14 Jobe uexile diiala dia iuka, sumbala ka kexile ni Bibidia maji uejidile o kidi kia lungu ni kufuá. Muéne uejidile ué kuila Jihova Nzambi ia henda ueji kala ni henda iê, ueji mu fukununa. (Jobe 14:13-15) Mbalahamu ua xikinine ué mu difukunukinu. (Tanga Jihebeleu 11:17-19.) Se muthu kafú ka tena ku mu fukununa, kiki kilondekesa kuila o mala enhá ka xikinine kuila o athu a fuá a kala bhu kididi kioso-kioso. O nzumbi ia Nzambi ia kuatekesa Jobe ni Mbalahamu ejidile o ukexilu ua athu a fuá, akexile uá ni kixikanu ku difukunukinu. O kidi kiki ki bhanga ué mbandu ku undundu uetu.

‘O UJITU UA KUKULA’—KIMA KIALA NI VALOLO

15, 16. Kiebhi kia tu bhulula ku kituxi ni kalunga?

15 Tu sakidila kiavulu Nzambi ua tu lomboluela o kidi ni ku tu bhulula ku kituxi ni kalunga ku tua lundula kua Adá. (Lom. 5:12) Tuejiia ué kuila Jezú ‘keza phala ku mubhika ku athu, maji muène-ku ku bhikila ni ku bhana o muenhu uê mu ku kula o mundu.’ (Mar. 10:45) Kima kiambote kuijiia kuila a tu bhana ‘o ujitu ua kukula bhu kaxi ka Jezú!’—Lom. 3:22-24.

16 Ku hama ia dianga o Jijudé ni ifuxi kejidile Nzambi, a tokalele ku diela o ituxi ni ku kala ni kixikanu mu sata ia kukula kua Jezú. Se ka bhangele kiki, keji tambula o muloloke. Kiene kimoxi ué lelu. (Nzu. 3:16, 36) Se muthu u xikana o milongi ia makutu, kála o Tilindade ni kuila o athu afú a kala ku muenhu, muéne ka tena ku mu bhulula bhu kaxi ka sata ia kukula. Maji etu tu tena. Etu tuejiia o kidi kia lungu ni ‘Mon’ê ua kazola. Kua muène kuene ku tu tambula o ufôlo ua kujituka bhu kaxi ka ku kula. Kua muène ue ku tu tambuila o muloloko ua ituxi ietu.’—Kol. 1:13, 14.

KOLOKOTENU MU KALA MU MUNDU PHALA O DIJINA DIA JIHOVA!

17, 18. Kuebhi ku tu tena ku sanga o milongi ia lungu ni misoso ia kilunga kietu, ni kiebhi ki tu tena ku katula mbote mu kuijiia o misoso íii?

17 Tu tena kuzuela dingi ia lungu ni milongi ia kidi i tua xikina, ni misoso ietu mu ku sidivila Nzambi, ni mabesá u tuene mu tambula mu nzumbi ni mu xitu. Mu mivu iavulu o divulu dietu Anuário i tanga o ikalakalu ietu i tuene mu bhanga ku mundu uoso. O misoso ietu a i tange mu ji vidiu Fé em Acção Parte 1 e 2, ni mu divulu Testemunhas de Jeová—Proclamadores do Reino de Deus. O mulangidi uetu u tanga ué misoso iambote ia jiphange jetu.

18 Tu katula mbote mu misoso i tu di longa ia lungu ni kilunga kia Jihova, kála o mbote ia katula akua Izalaiele kioso kia a bhulula kua Nzambi ku ubhika mu Ijitu. (Mak. 12:26, 27) Mukonda dia ku mona kioso akua Izalaiele kia bhulula kua Nzambi, Mozé ua ambela: “Uenda ni kulembalala jinga o izuua ia xahulu, u xinganeka jinga o mivu ia miji ni miji ia kexile-ku iná; se kua k’ijiia, ibhula tat’enu, muene a ku kundile-mu; se kia ku jimbi ibhula adiakimi, ene a-nda ku ku jimbuila-kiu.” (Mate. 32:7) Mukonda tu ‘mundu ua Jihova, tu kilunga kiene mu bhikila,’ etu enioso tu sanguluka mu ku kola o ungana ué ni ku tangela akuetu o ima ia madiuanu iene mu bhanga. (Jisá. 79:13) Mu kiki, kima kiambote ku di longa o misoso ietu ni ku sola o ima i tua-nda bhanga ku hádia.

19. Ihi i tua tokala o kubhanga ni mukengeji u tuala nau?

19 Tua sakidila mukonda ki tua mu kuenda mua vundu, maji tuala ni mukengeji u tunda kua Nzambi. (Jisa. 4:18, 19) Mu kiki-phe tua tokala ku di longa izuua ioso o Mak’â Nzambi, ni ku longa akuetu kála kia sambe o mukua jisalamu: “Eme ngi ta jinga o dibete dia undanda ua Ngana Nzambi; ngi tumbula jinga o kukumbidila kua muene, ki kua muthu uengi díngi, kana. Eie, Ngana Nzambi, ua ngi longo tunde mu undenge; katé bhu ngez’abha, [ni] mukumbi uami u ngene mu tanga, o kukalakala kué kua madiuanu. O ki nga kuk’iki, ng’edi kiá bobòbo, ni jimvi mu mútue, kana dingi ku ng’ehelela, Ngana Nzambi; katé ki ngi longa o muiji iú ua lelu, kioso ki endesa o lukuaku lué, o oso ue a kèze-ku, n’a k’ejiie ki kala o kutena kué.”—Jisá. 71:16-18.

20. Maka ahi u tuejiia, ni kiebhi ki u divua ia lungu ni maka enhá?

20 Tu mundu ua Jihova ua di bhakula, etu tuejiia o maka alungu ni ungana ua Jihova, ni maka alungu ni ufiiele ua athu. Sé phata tu boka o kidi kia kuila Jihova muéne o Ngana ia Ngongo ioso, tua tokala ku mu bheza ni kidi kioso. (Dij. 4:11) Ni nzumbi iê iene mu tuendesa, etu tu boka o njimbu iambote ku athu a lenduka, tu tumba ió ala ni mixima ia toloka, tu tululukisa ió ala ni malamba. (Iza. 61:1, 2) Né muene ni nguzu ia mu bhanga Satanaji phala ku nganala o mundu ua Nzambi ni athu oso, etu tu bhana valolo iavulu ku undundu uetu mu nzumbi, tua mesena kiavulu ku kala fiiele kua Nzambi ni ku ximana Jihova o Ngana ia Ngongo ioso, lelu ni ku hádia ni hádia.—Tanga Jisálamu 26:11; 86:12.