Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

O Sambuadi Dia Abhidi, Ni Dinake Dia Ilamba—a Lombolola Ihi Phala Etu Lelu

O Sambuadi Dia Abhidi, Ni Dinake Dia Ilamba—a Lombolola Ihi Phala Etu Lelu

‘Etu tua ka mu ixanena sambuadi dia abhidi, ni dinake dia ilamba mu’axaxi ka athu, ni a tu kudile.’—MIK. 5:5.

1. Mukonda diahi o jisobha ja Asídia ni Izalaiele ka tena ku bhanga o kima kia mesenene?

KU DINAKE dia hama ande dia Kristu kuíza mu ixi, ku mivu ia 762 ni 759, o sobha ia Izalaiele ni sobha ia Asídia, a mateka ku luua ita ni utuminu ua Judá. Ihi ia mesenene? A mesenene ku buika o mbanza ia Jeluzaleme, ni ku katula Sobha Aza ku utuminu, phala ku bhinganesa-ku muthu uéngi, ka tokalele ku mbutu ia Sobha Davidi. (Iza. 7:5, 6) Maji ene a lueza. Jihova ua kanene kuila ku mbutu ia Sobha Davidi, kuene kueji tunda o muthu ueji ku Mu bhingana, o izuelu ia Nzambi ki iene mu kamba ku di kumbidila.—Josu. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Jimbulula kiebhi kia dikumbidila o divulu dia Izaia 7:14, 16 (a) ku dinake dia hama ande dia Kristu kuíza mu ixi (b) ni mu izuua ia Jezú.

2 Ku dimatekenu kua monekene kala o sobha ia Asídia ni Izalaiele, a dibundile, eji tena ku nganhala o ita. Mukonda mu ita imoxi ia luile, kua fuile 120.000 a masoladi a sobha Aza! O “mon’a sobha,” Mahasiia, a mu jibhile. (2 Mal. 28:6, 7) Maji Jihova ua kexile mu mona ioso ia kexile mu bhita. Muéne ka jimbile o kikanenu kiê kia bhangele kua Davidi; mu kiki, muéne ua tumikisa polofeta Izaia ni njimbu ia suína.

3 Izaia uambe: “Talesa, kua kà kala mona kilumba, uimita, n’a vuale mon’a diiala, o dijina diê a kà mu luka Imanuele . . . kioso mona iu kiluua eza mu kitala kia kuijiia ku dituna kia iibha ni kusola kia uabha, jixi ja jisobha jiiadi jiji, [Asídia ni Izalaiele] ja ku kuatesa uoma, ja kà buika.” (Iza. 7:14, 16) O kikanenu kiki kia dianga ku dikumbidila kioso kia vuala Mexiia. (Mat. 1:23) Maji o “jisobha jiiadi,” o sobha ia Asídia ni sobha ia Izalaiele, ka buika Juda mu izuua ia Jezú, kienhiki, o kikanenu kia lungu ni Imanuele nange kia dikumbidila ué mu izuua ia Izaia.

4 Mu ku bhita kithangana kioso Izaia kia bhana o njimbu íii, o muhatu’ê uimita. O mona a mu luku o dijina dia Mahelexalalaxi-baze. Nange o mona iú, muéne a mu tumbula kua Izaia kuila eji muixana “Imanuele.” * M’ukulu, o mona kia mu vuala akexile ku mu luka dijina dia lungu ni kizulukutu kia katunda, maji o jitata jê ni jindandu jê, nange eji mu ixana dijina diéngi. (2 Sam. 12:24, 25) Ki tu tena kuzuela kuila Jezú akexile ku mu ixana mu dijina dia Imanuele.—Tanga Izaia 7:14; 8:3, 4.

5. Kiebhi kia kambele Sobha Aza o unjimu mu kima kia solo ku bhanga?

5 Kioso o Izalaiele ni Asídia kia mesenene ku buika Juda, o ifuxi ia mukuá ia mesenene ué ku tambula o ixi íii. O ixi ia Asídia ia kexile mu kituka kifuxi kia suína. Kala kia tange Izaia 8:3, 4, o akua Asídia a tambula “o jimbongo ja Damasku,” ni “Samádia,” mu kusuka-ku, kiene kieji buika o utuminu ua Judá. Mu veji dia ku dielela mu ikanenu ia Izaia, o sobha Aza ua bhangele kikutu ni sobha ia Asídia, mu kusuka-ku, o utuminu iú ua mateka ku tumina akua Judá, ni ku a zukutisa. (2 Jis. 16:7-10) Kála o kafunga kambote u langa o jimbudi jê, Aza ua tokalele kuinga kiambote o mundu uê! Etu tua tokala ku di ibhuidisa: ‘Kioso ki ngi mesena ku bhanga kima ku muenhu uami, ngi dielela kua Nzambi, anga ngi dielela ku athu?’—Jisa. 3:5, 6.

KAFUNGA KA UBHE UBHANGA KIMA KIÉNGI

6. Sokesa o utuminu ua Aza ni utuminu ua Izekiia.

6 O sobha Aza uafú ku muvu ua 746, ande dia Kristu kuíza mu ixi, o mon’ê Ezekiia ua mu bhingana ku utuminu. O athu mu Judá a kitukile jingadiama, ka kexile dingi mu bheza Jihova. Ihi ieji dianga o ku bhanga Sobha Izekiia? O kuila ueji bhangesa kuila o ixi i kala dingi ni jimbongo javulu? Kana. Izekiia, ua zolele kiavulu Jihova, uexile ué kafunga kambote phala o mundu uê. Muéne ua dianga ku kuatekesa o mundu ku bheza dingi Jihova. Kioso kia mono iebhi o vondadi ia Jihova ia tokalele o ku bhanga, muéne ua belesela ni lusolo. Muéne ua tu xila phangu iambote!—2 Mal. 29:1-19.

7. Mukonda diahi o Jilevita a bhingile ku a kuatekesa ku sobha ia ubhe?

7 O Jilevita akexile ni kikalakalu kia dikota mu ku kuatekesa o mundu ku bheza dingi Jihova. Kienhiki, Ezekiia ua bhongolola o Jilevita, iu ua a kanena ku a kuatekesa. Nange o Jilevita jexile fiiele a didile, kioso kievu o sobha kuzuela kuila: “Ki mu kale ni kaxixi mba usudi; mbata Jihova ua mi sola, nda mu kale bhu pholo iê mu ku mu xibhidila [sidivila].” (2 Mal. 29:11) Kiki kilombolola kuila, o Jilevita a tambuile kitumu phala ku kuatekesa o mundu ku bheza o Nzambi ia kidi!

8. Ihi ia bhangele sobha Ezekiia phala ku kuatekesa o mundu ku bheza dingi Jihova? Ihi ia bhitile?

8 Ezekiia ua bhongolola o mundu uoso ua Judá ni ua Izalaiele, phala o Fesa ia Phasu, mu kiki kioso kia zubha o Fesa ia Phasu, o mundu ua bhange dingi o Fesa ia Jimbolo ia Kambele Felemendu, ia bhangele sambuadi dia izuua. O Bibidia izuela: “Mu Jeluzaleme anga mu kala kusanguluka kua vulu; kuma tundé mu izuua ia Solomá, mon’a Davidi, sobha ia Izalaiele, kima kala kiki kiluua a ki mona mu Jeluzaleme.” (2 Mal. 30:25, 26) O fesa íii, ia suínisa kiavulu o mundu! Tu tena ku tanga mu divulu dia 2 Malunda 31:1 diambe: “Kioso o ima ioso iii ki iabhu, . . . anga o iteka a i bula-bula, mixitu a i koka.” O kifuxi kia mateka dingi ku bheza Jihova. Kiki kia a kuatekesa ku kala polondo phala ku di bhana kiambote ni ibhidi ieji kuíza.

O SOBHA U DIELELA KUA JIHOVA

9. (a) Ndunge iahi ia kexile na-iu akua Izalaiele, ka tena ku i kumbidila? (b) Ku dimatekenu kiebhi kia kexile mu di tunda Sobha Senakedibe mu ku tolola o utuminu ua Juda?

9 Kála kia kanene Izaia, o akua Asídia a tambula o ixi ia Izalaiele, anga ambata o mundu mu jikaleia ku jixi jâ, kiki kia fidisa akua Izalaiele, ku sola muthu ka tokalele ku mbutu ia Davidi phala ku kala sobha. Abha ihi ia bhitile ni ndunge ia akua Asídia? Kindala ene a bhilukila o ixi ia Judá. Kála ki zuela o Bibidia: “Ku tula mu muvu ua kuinhi ni kiuana ua utuminu ua sobha Ezekiia, o Senakedibe, sobha ia Asídia, ua bande mu kúlua ni jimbonge ja nguzu, ja di xitila imbaka mua Juda, iú ua ji tolola.” O sobha Senakedibe, ua tambula 46 a jimbanza ja ixi ia Judá. Xinganeka kiebhi ki ueji divua se ua tungile mu mbanza ienioió mu kithangana kieniókio. O masoladi akua Asídia ni lusolo luoso a tambula o jimbanza joso ja ixi ia Juda!​—2 Jis. 18:13.

10. Mukonda diahi o kikaneunu mu divulu dia Mikeia 5:5, 6, nange kia suínisa Ezekiia?

10 O sobha Ezekiia, uejidile kuila kua kexile mu kuíza maka, maji muéne ka bhingile kikuatekesu ku jixi ki ji kexile mu bheza Jihova, kála kia bhangele tat’ê, Aza, o sobha Izekiia ua dielele kua Jihova ni muxima uoso. (2 Mal. 28:20, 21) Mukonda muéne uejidile kiambote o kikanenu kia polofeta Mikeia kia lungu ni jinguma jê, “akua Asídia,” muéne uambe: ‘Kioso o Asídia kia k’èza . . . etu tua ka mu ixanena sambuadi dia abhidi, ni dinake dia ilamba muaxaxi ka athu, ni a tu kudila. Ene anga a ka buidisa oxi ia Asídia ni xibhata.’ (Mik. 5:5, 6) O izuelu íii ia Jihova, nange ia suínisa kiavulu Ezekiia, mukonda ene ejidile kuila Jihova ueji tumina masoladi a beta-o-kota phala ku tolola o masoladi akua Asídia.

11. Thembu kuxi kia-nda di kumbidila o kikanenu kioso kia lungu ni sambuadi dia abhidi, ni dinake dia ilamba?

11 O kikanenu kia lungu ni sambuadi dia abhidi, ni dinake dia ilamba, kia dianga ku di kumbidila kioso kia vuala Jezú, o “Ngana mu Izalaiele uavu o matundilu mê ma kalelà-ku tunde mu xahulu, mu izuua ia kalelà-ku.” (Tanga Mikeia 5:1, 2.) O kikanenu kiki, kia-nda di kumbidila ku hádia, kioso “akua Asídia,” mba o jinguma ja-nda takala o jiselevende ja Jihova. Kiebhi Jihova kia-nda bhângela o jiselevende jê ku jinguma, bhu kaxi ka Mon’ê? Tua-nda di longa mu milongi íii. Maji tua-nda di longa hanji se ihi ia bhangele Ezekiia, kioso kia takala o mundu ua Nzambi ku akua Asídia.

EZEKIIA ULONDEKESA UNJIMU

12. Ihi ia bhangele Ezekiia ni mala akexile nê, phala ku langa o mundu ua Nzambi?

12 Jihova u tu kuatekesa ku bhanga o ima iejiia kuila ki tu tena ku i bhanga, maji muéne u kingila kuila, tu bhanga o ima i tu tena o ku bhanga. Ezekiia uexana o “adiakimi a’xi iê, ni minzangala ia nguzu,” mu kiki ene oso a solo “kuvumbika ni kuxita o ididi ioso ia kexile mu kutunda o menha, ia kexi ku kanga dia mbonge . . . Kienhiki [Ezekiia] anga ubhua uoma, u tunga o kimbaka kioso kia budikile katé ku jinzu ja matala; anga uimika dingi kimbaka kia mukuá ku mbandu ia kanga; anga u kuatesa ue Milu, mu mbonge ia Davidi, hé u ludika mata ni jingubu ja nzungule.” (2 Mal. 32:3-5) Mu kithangana kieniókio, Jihova ua kuatekesa Ezekiia, o kilamba kiê, ni jipolofeta ja fiiele phala ku langa ni kuinga o mundu Uê.

13. Kima kiahi kia beta-kota kia bhangele Ezekiia, phala ku kuatekesa o mundu ku kala polondo kioso kieji kuíza o jinguma? Jimbulula.

13 Ezekiia ua bhangele ué kima kia betele-kota, o ku xita o menha ni ku tunga o kimbaka kia mbanza ia budikile, ndenge. Mukonda muéne uexile kafunga ka mbote, Ezekiia uongeka o mundu, anga u u suínisa ni izuelu íii: “Kana ku kala ni uoma, mba mu teketa mukonda dia sobha ia Asídia . . , mukonda sai umoxi uala ni etu ua beta kota, o uala ni muene ndenge. Muene uala ni lukuaku lua xitu, etu-phe tuala-nê, muene Jihova, Nzambi ietu, phala o ku tu kuatekesa ni ku tu luila o ita ietu.” Ezekiia ua lembalesa o mundu kuila, Jihova ueji ku a bhângela. Kiki kia a kuatekesa ku dielela kua Nzambi ni ku suína. Ezekiia ni ilamba iê ni mala a mukuá akexile nau, ni polofeta Mikeia ni Izaia, a londekesa kuila ene exile tufunga tua mbote, kala kia kanene Jihova bhu kaxi ka jipolofeta jê.—2 Mal. 32:7, 8; tanga Mikeia 5:5, 6.

O izuelu ia Ezekiia ia tudile kiambote ku mixima ia mundu (Tala o kaxi 12, 13)

14. Ihi ia bhangele Labesake? Kiebhi kia tambuijila o mundu?

14 O Sobha ia Asídia ua tungile balaka ku mbanza ia Lakis, ku luiji lua Jeluzaleme. Muéne ua tumikisa ngamba jitatu, phala ku tumina akua mbanza iâ ku tunda-mu. O ngamba imoxi íii, uexile Labesaki, ua kexile ni jindunge javulu. Muéne ua zuela ni akua Jeluzaleme mu dimi diâ, muéne ua longesa o mundu ku bhukumukina o sobha iâ Ezekiia, phala ku belesela o akua Asídia, mu ku a tangela makutu kuila ueji ku a ambata ku ixi iambote. (Tanga 2 Jisobha 18:31, 32.) Labesake ua a tangela ué kiebhi o jinzambi ja ifuxi ia mukuá, ka tenene ku langa o abhezi’ê, ni kuila Jihova keji tena ué ku bhulula o Jijudé ku akua Asídia. Maji o mundu ki u xikina mu makutu enhó. Lelu ué o jiselevende ja Jihova a kaiela o phangu íii.—Tanga 2 Jisobha 18:35, 36.

15. Ihi ia tokalele ku bhanga o mundu mu Jeluzaleme? Kiebhi Jihova kia bhulula o mbanza?

15 Sé phata o sobha Ezekiia ua thandanganhele, maji né kiki, muéne ka soto kikuatekesu ku jixi jengi, muéne ua bhingi kikuatekesu kua Jihova bhu kaxi ka polofeta Izaia. Izaia ua tangela Ezekiia kuila: “Mu mbanza mumu [Senakedibe] ka-nda ku bokona-mu; ka-nda kutena ue ku’asa-mu musongo.” (2 Jis. 19:32) O mundu uoso mu Jeluzaleme, a tokalele ku suína, ka tokalele ku bhuila. Mukonda Jihova ueji ku a bhângela. Muéne ua a bhângela muene! ‘Anga ki bhita-phe kuila, mu usuku uenhó, mu kaxi ka kilombo kia akua Asídia, o anju ia Jihova ua buikisa-mu hama ni makuinhi a nake ni kitanu kia masoladi.’ (2 Jis. 19:35) O mundu mu Jeluzaleme ua bhulukile, ki mukonda dia Ezekiia ku langa o mbanza, maji ua bhulukile mu kutena kua Jihova.

PHANGU PHALA ETU LELU

16. Lelu, a nanhi alombolola (a) akua Jeluzaleme (b) “akua Asídia” (c) osambuadi dia abhidi, ni dinake dia ilamba?

16 O kikanenu kia lungu ni sambuadi dia abhidi, ni dinake dia ilamba, kia beta-kota o ku di kumbidila mu izuua ietu. M’ukulu, o akua Jeluzaleme akexile mu ku a takala ku akua Asídia. Ku hádia, o mundu ua Jihova a-nda ku u takala ué ku “akua Asídia,” mba jinguma, a-nda mesena ku u jibha. O Bibidia iexana o kizulukutu kiki kuila, o kuzoka ni ‘Ngôngo dia Mangongo,’ ni kusoka ni ‘sobha ia ku suku,’ ni ku luua ni ‘jisobha mu ixi.’ (Ize. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Dij. 17:14; 19:19) O kuila o ita íii ki i difu? Ki tuejiia. O Bibidia i tumbula majina avulu phala ku jimbulula ita imoxi. Masoladi ahi a-nda luua nau Jihova ku jinguma jê, “akua Asídia?” O Bibidia i zuela kuila o masoladi enhá, o ‘sambuadi dia abhidi,’ ni ‘dinake dia ilamba!’ (Mik. 5:5) O athu enhá a nanhi? O tufunga mu ilunga. (1 Phe. 5:2) Lelu, Jihova u kuatekesa o tufunga tua fiiele mu ilunga, phala ku suínisa o mundu ué, kioso kia-nda ku a takala ku “akua Asídia.”  * O kikanenu kia Mikeia ki tu tangela kuila, ene a-nda “buidisa oxi ia Asídia ni xibhata.” (Mik. 5:6) O kifikidilu kia langa na-kiu o mundu ku jinguma, o ‘xibhata ia Nzumbi Ikôla,’ o Mak’â Nzambi.—2 Kol. 10:4; Efe. 6:17.

17. Jebhi o jipondo jiuana ja tokala o tufunga ku di longa mu milongi íii?

17 O tufunga tua mu kuívua o milongi íii, a tena ku katula phangu mu milongi i tua di longo: (1) O kima kiambote ki ua tokala o ku bhanga phala ku kala polondo ku ita ni “akua Asídia,” o ku suínisa o kixikanu kiê kua Nzambi ni ku kuatekesa o jiphange ku kala ué ni kixikanu kiki. (2) Kioso kia-nda takala “akua Asídia,” eie ua tokala u dielela kua Jihova ua-nda tu bhulula. (3) Mu thembu’io o itendelesu i ua-nda tambula mu kilunga kia Jihova, nange ia-nda bhonza ku i xikina ku athu a ituxi. Maji etu enioso tua tokala ku kala polondo phala ku xikina o itendelesu, tu tena ku i xikina mba kana, mukonda o ku belesela o itendelesu íii, kua-nda tu bhulula. (4) Se saí muthu ua mu dielela ku ilongesu ia ji xikola ja katunda, mba mu isangela ia mundu, kiki kiene o kithangana kia ku lungulula o ibanzelu iê. O tufunga a tokala ku kala polondo phala ku kuatekesa muthu ku dielela kua Jihova lelu.

18. Kiebhi o ku xinganeka mu izuelu íii, kua-nda tu kuatekesa ku hádia?

18 O kithangana kia zukama, kioso ki tua-nda kala kála ki tuala ni kikuatekesu, kála kia monekene o mundu ua Jeluzaleme mu izuua ia Ezekiia. Kioso ki tua-nda kala kiki, o izuelu ia Ezekiia ia-nda tu kuatekesa ku suínisa o kixikanu kietu. Tua tokala ku lembalala kuila o jinguma jetu, ‘ala ni lukuaku lua xitu, etu-phe tuala-nê muene Jihova, Nzambi ietu, phala o ku tu kuatekesa ni ku tu luila o ita ietu!’—2 Mal. 32:8.

^ kax. 4 O kizuelu “mona’a kilumba,” mu divulu dia Izaia 7:14, ki tena ku lombolola muhatu ua kazala mba muzeletete. Kienhiki o kizuelu kiki, a tena ku ki tumbula kua muhatu ua Izaia, mba kua muzeletete mukuá Judá, Madiia.

^ kax. 16 O kijimbuete kia kasambuadi, mu Bibidia kilombolola kutenena. O kijimbuete kia kanake, ki bhitakana o kijimbuete kia kasambuadi, ki tena kulombolola kima kiavulu.