Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

‘Kiki Kia-nda Kala Lembalasa Phala Enu’

‘Kiki Kia-nda Kala Lembalasa Phala Enu’

‘Kizuua kienhiki ki mi kala kizuua kia di tungula, mu ki lembalala jinga mu ki bhanga kizuua kia fesa ia Jihova.’—MAK. 12:14.

1, 2. Fesa iebhi ia tokala ku bhana valolo ku Jikidistá ni mukonda diahi?

KIOSO ki uivua o fesa ia mivu, ihi i u banza? Se u dikaza, nange u xinganeka: “O fesa ia ukaza uami.” A mukuá nange a banza o jifesa jonene ji bhanga o athu oso, kála o kizuua kia dipanda ia jixi jâ. Maji o kuila uejiia o fesa iene mu bhanga kiá ku 3.500 a mivu?

2 O fesa íii, o fesa ia Phasu. I lembalala o kizuua kia bhulula akua Izalaiele ku ubhika mu Ijitu. O Phasu ia tokala ku kala kima kia valolo phala eie. Mukonda diahi? Mukonda ijimbulula ima iavulu ku muenhu uê. ‘Maji’ nange u xinganeka, ‘né muene se o Jijudé a bhanga o fesa ia Phasu, eme ngi Kidistá. Mukonda diahi nga tokala ku bhanga o fesa ia Phasu?’ Tu tena ku sanga o kitambuijilu mu izuelu íii: “Kristu, o Kambudi ka Phasu ietu a tu satela-nê kiá.” (1 Kol. 5:7) Phala ku tendela o valolo ia kidi kiki, tua tokala kuijiia ia lungu ni Phasu ia Jijudé, ni ku xinganeka kiebhi ki ia lungu ni kitumu kia bhana ku Jikidistá joso.

MUKONDA DIAHI A KEXILE MU BHANGA O FESA IA PHASU?

3, 4. Ihi ia bhitile ande dia fesa ia dianga ia Phasu?

3 Hama ni jihama ja mazunda a athu ku mundu uoso, ki ji Jijudé, ejiia o ima ia bhitile ande dia fesa ia Phasu ia diangele. Nange, ene a tange o kidi kiki mu Bibidia, mu divulu dia Makatukilu, evu o misoso iene mu tanga o athu, mba a mono mu filme ia lungu ni maka enhá.

4 Kioso akua Izalaiele kiexile abhika mu ixi ia Ijitu, mu mivu iavulu, Jihova ua tumikisa Mozé ni phangi’ê Alá kua Falaó, phala ku mu bhinga kueha o mundu Uê. O nguvulu ienioió mukuá Ijitu, uexile muthu ua luímbi, ka mesenene kueha akua Izalaiele. Mukonda dia kiki, Jihova ua tumikisa mabhebhu mu ixi. Mu ku suka-ku, Nzambi ua tumikisa o dikuinhi dia dibhebhu, dia jibha o an’a phande-kumbi oso mu Ijitu. Kiki kia bhangesa Falaó kueha akua Izalaiele ku tunda.—Mak. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. O akua Izalaiele a a tumine ku bhanga ihi phala ku bhuluka?

5 Ihi ia tokalele ku bhanga akua Izalaiele, ande dia ku a bhulula? Iexile thembu ia nvula, ku muvu ua 1513 A.K.K., ku mbeji ia Abib, a ixana ué Nizá. * Ku kizuua kia kakuinhi ku mbeji ienioió, Nzambi ua tumikisa akua Izalaiele ku kala polondo phala o kizuua kia 14 kia mbeji ia Nizá. O kizuua kiki, kia matekene kioso o dikumbi ki dia boba mu kalunga, mukonda o izuua ia akua Jihebeleu, ia kexile mu mateka kioso ki boba o dikumbi mu kalunga, katé o kizuua kia mukuá ki boba ué o dikumbi mu kalunga. Mu kizuua kia 14 kia mbeji ia Nizá, kala muthu ua tokalele ku jibha seseme ia mbudi (mba hombo), anga o manhinga a ma sangela ku mikangala ia dibhitu ni ku phidika ja thandu ja mabhitu ma jinzu. (Mak. 12:3-7, 22, 23) O muiji ua tokalele kudia o mbudi ia ubhe kumoxi ni mbolo ia kambe felemendu ni ibeleve ia lulu. O anju ia Jihova, ieji bhita phala ku jibha o an’a oso a phande-kumbi mu Ijitu, maji o akua Izalaiele oso a belesele Nzambi, eji ku a langa, mu kiki ene eji bhuluka.—Mak. 12:8, 11-13, 29-32.

6. Mukonda diahi o akua Izalaiele a tokalele ku suluka mu ku bhanga o fesa ia Phasu mivu joso?

6 O akua Izalaiele a tokalele ku lembalala o kizuua kia a bhuluile Nzambi ku Ijitu. Nzambi ua a tendelesa: Kizuua kienhiki ki mi kala kizuua kia di tungula, mu ki lembalala jinga, mu ki bhanga kizuua kia fesa ia Jihova; ku miji ienu ioso katé ku hádia ni hádia, mu kuata jinga fesa iê, ki kale kijila kia mi bhana.’ Kioso kia zubha ku bhanga o fesa ia Phasu mu kizuua kia 14 kia mbeji ia Nizá, o akua Izalaiele eji bhanga ué o fesa ia sambuadi dia izuua, a ixanene Fesa ia Jimbolo ja Kambele Felemendu. Ki kale o kizuua 14 kia mbeji ia Nizá, mba o fesa ia sambuadi dia izuua, ioso a ixana Phasu. (Mak. 12:14-17; Luka 22:1; Nzuá 18:28; 19:14) O Phasu iexile ué fesa mu “jifesa” ja mukuá ja tendelesele o akua Izalaiele ku bhanga mivu joso.—2 Mal. 8:13.

7. Fesa iebhi ia ubhe ia tendelesa Jezú ku maxibulu mê phala ku i bhanga?

7 Jezú ni maxibulu mê exile Jijudé. Ene a belesele o Kitumu kia Mozé, mukonda dia kiki, akexile mu bhanga o fesa ia Phasu. (Mat. 26:17-19) Mu Phasu ia sukina ia bhange kumoxi, ande dia ufuilu uê, Jezú uambela o maxibulu mê kuila, ene a tokalele ku bhanga fesa ia ubhe mivu joso. O fesa íii, a ixana Fesa ia Lembalasa ia Kufuá Kua Jezú. Maji o fesa íii, a tokalele ku i bhanga kizuua kiebhi?

KIZUUA KIEBHI KIA KEXILE MU BHANGA O FESA IA LEMBALASA IA KUFUÁ KUA JEZÚ?

8. Ibhuidisu iebhi i moneka ia lungu ni fesa ia Phasu, ni Fesa ia Lembalasa ia Kufuá Kua Jezú?

8 Kioso kia zubha o ku bhanga o fesa ia Phasu, Jezú ua bhana itendelesu ku maxibulu mê ia lungu ni Fesa ia Lembalasa ia Kufuá Kua Jezú kuila, o fesa íii eji ku i bhanga mu kizuua kia fesa ia Phasu. Maji tu tena ku mona kuila, o Jijudé kene mu bhanga o fesa ia Phasu mu kizuua ki tu bhanga o Fesa ia Lembalasa ia Kufuá Kua Jezú. Mukonda diahi kene mu bhanga kiki? O itendelesu ia Nzambi ia bhanene ku akua Izalaiele ia lungu ni fesa ia Phasu, i tu kuatekesa ku tambuijila o kibhuidisu kiki. Kioso kia zubha kuzuela kuila, “kizuu’okio-phe, mu kumbi dia ngoloxi, o kiônge kioso kia muiji ua Izalaiele kiene kia i jibha,” Mozé ua londekesele, se ola iebhi, mu kizuua kia 14 kia mbeji ia Nizá, kia tokalele ku jibha o mbudi, o ola ieji mateka o fesa ia Phasu.—Tanga Makatukilu 12:5, 6.

9. Kála kia ki londekesa mu divulu dia Makatukilu 12:6, ola iahi ieji jibha o mbudi ia Phasu? (Tala o kaxa iambe:  “Ola Iahi ia Kizuua?”)

9 O madivulu a Jijudé a exana Pentateuco ni Haftorahs, amba kuila o divulu dia Makatukilu 12:6, di zuela kuila, o kambudi a tokalele ku ka jibha “mu kumbi dia ngoloxi.” O ji Bibidia ja mukuá, ji tumbula ué o kizuelu kiki. O ji Bibidia ja mukuá ja lungulula mu Tanakh, o dimi dia Jijudé, ji zuela kuila “kua mu vunda.” Saí dingi ji Bibidia ji zuela ué “kua vundu,” mba “mu ngoloxi,” mba “kioso dikumbi dia mu boba mu kalunga.” Kienhiki, o mbudi a tokalele ku i jibha ku dimatekenu dia kizuua kia 14 kia mbeji ia Nizá, kioso kifuá o dikumbi, maji kua zele hanji.​—Tala o kaxa iambe “Ola Iahi ia Kizuua?”

10. Ihi iene mu zuela o athu, ia lungu ni kizuua kia kexile mu jibha o mbudi ia Phasu? O kuila o kixinganeku kiki, a ki tange mu Bibidia?

10 Mu ku bhita kithangana, saí Jijudé akexile mu banza kuila, kua bhingile kithangana kiavulu phala ku jibha o jimbudi joso jambatele mu tembulu. Kienhiki, ene a xinganeka kuila, o kizuelu “mu kumbi dia ngoloxi” kia tange mu divulu dia Makatukilu 12:6, kilombolola ku sukilu dia kizuua kia 14 kia mbeji ia Nizá, kioso ki mateka o dikumbi katé kifua o dikumbi mu usuku. Maji se kiexile kidi, ola iahi ieji kudia o Phasu? O mulongexi Jonathan Klawans, uejiia kiambote o ijila ia Jijudé, uambe kuila ‘ene a tokalele ku i dia mu kizuua kia 15 kia mbeji ia Nizá. Maji muéne uambe ué kuila, o kizuua kiki, ka ki tendelesa mu Bibidia, mu divulu dia Makatukilu.’ Muéne uambe ué kuila, o madivulu a Jijudé ka zuela kiebhi kia kexile mu bhanga o Phasu ande dia muvu ua 70, o muvu ua budile o tembulu.

11. (a) Ihi ia bhitile ni Jezú, mu kizuua kia Phasu ku muvu 33 K.K.? (b) Mukonda diahi o kizuua kia 15 kia mbeji ia Nizá, kia muvu ua 33 K.K., a kixanene Sábhalu ia “dikota?” (Tala ku luiji.)

11 Kizuua kiebhi kia bhangele o Phasu ku muvu ua 33 K.K.? Ande dia Phasu mu kizuua kia 13 kia mbeji ia Nizá, Jezú uambela Phetele ni Nzuá: “Ndenu kà iudikienu o Phasu nda tu i die.” (Luka 22:7, 8) Kienhiki, mu kizuua kia 14 kia mbeji ia Nizá, kia Kinda, kioso kiafu o dikumbi, Jezú uadi o Phasu ni ji poxolo jê. Kioso kia zubha kudia o Phasu ni jipoxolo jê, muéne ua a bhana itendelesu ia lungu ni Fesa ia Lembalasa ia Kufuá Kuê. (Luka 22:14, 15) Mu usuku, muéne a mu kutu anga a kala ku mu fundisa. Jezú a mu beta, anga a mu phaphela ku taka, mu bhixila ku tádidi mu kizuua kia 14 kia mbeji ia Nizá, mu ngoloxi, muéne uafú. (Nzuá 19:14) Mu kiki, Jezú, o mbudi ietu ia Phasu, ua bhana o muenhu uê mu kizuua kimoxi, kála o mbudi ia Phasu ia jibhile. (1 Kol. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Jezú a mu fundu ande dia ku mateka o kizuua kia 15 kia mbeji ia Nizá. *Iji. 23:5-7; Luka 23:54.

O VALOLO IA FESA IA LEMBALASA IA KUFUÁ KUA JEZÚ PHALA ENU

12, 13. Mukonda diahi o ana-ndenge akua Izalaiele, akexile múia ué mu fesa ia Phasu?

12 Kioso kia mateka akua Izalaiele ku bhanga o fesa ia Phasu mu ixi ia Ijitu, Nzambi ua a tendelesele ku i bhanga mivu joso katé ku ‘hádia ni hádia.’ Ku mivu joso, kioso kia kexile mu bhanga o fesa ia Phasu, o an’a eji kuibhula ku jitata jâ se mukonda diahi akexile mu bhanga o fesa ienioió. (Tanga Makatukilu 12:24-27; Mate. 6:20-23) Mu kiki, o fesa ia Phasu, ieji kala “lembalasa” phala o an’a ndenge.—Mak. 12:14.

13 Kioso ki tunda muiji, o muiji uíza-ku, ua akua Izalaiele, ua tokalele ku longa o ima ia lungu ni fesa ia Phasu ku ana-ndenge. Ene a tokalele ku a longa kuila, Jihova ua kexile ni kutena kua ku longa o abhezi’ê. O ana-ndenge a di longa kuila Jihova muthu ua kidi, Nzambi ia muenhu, u langa o mundu uê. Muéne ua londekesa o kutena kuku, kioso kia lange o an’a a phande-kumbi a akua Izalaiele, kioso kia tumikisa o dikuinhi dia dibhebhu mu ixi ia Ijitu.

14. Ihi i tena ku longa o jitata ja Jikidistá ku an’a bhu kaxi ka fesa ia Phasu?

14 Enu mu jitata mu Jikidistá, ka mi bhana kitumu phala ku tanga o musoso ua Phasu ku an’enu mivu ioso. Maji o kuila mua mu a longa o disá didi ku ane’nu, kuila Nzambi u langa o mundu uê? (Jisá. 27:11; Iza. 12:2) O kuila mu a longa o disá didi, mua zuelesa ni kisangusangu mu veji dia ku a bhana milongi? O disá didi, dia-nda kuatekesa o miji ienu ku dielela dingi kua Jihova.

Mu ku di longa ia lungu ni fesa ia Phasu, madisá ahi u ua-nda longa ku an’ê? (Tala o kaxi 14)

15, 16. Kioso ki tu bhanga o fesa ia Phasu mba tu tanga o divulu dia Makatukilu, ihi i tu di longa ia lungu ni Jihova?

15 Kioso ki tu bhanga o fesa ia Phasu, ki tu di longo ngó kuila Jihova uala ni kutena kua ku langa o mundu uê. Muéne ua a bhulula uê mu ku a “katula mu Ijitu.” Xinganeka o ima ia bhitile, kioso Jihova kia a katula mu Ijitu. Ua a endesa ni philadi ia dituta ni ia túbhia. Ene ende mu’axaxi ka Kalunga Kakusuka. Kioso kia zaúka, a mono kioso o menha ió a kungulula o kifuxi kia Ijitu. O akua Izalaiele a ximana Jihova, anga emba: “Ng’imbila Jihova . . . Kabalu ni iú ua sambela-ku ua a texe mu menha. Jihova muene nguzu iami, mukumbi uami, kua muene kua ng’ijila kubhuluka.”—Mak. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Jisá. 136:11-15.

16 Se uala ni an’a, o kuila u a kuatekesa ku dielela kuila Jihova Mubhuludi? O kuila o ukexilu uê ua ku batula o maka ni ua kuzuela, u londekesa kuila eie u dielela kuma Jihova ua-nda bhulula o muiji uê? Nange u tena ku di longa ni an’ê mu Ubhezelu uenu ku Muiji, o milongi i tu sanga mu divulu dia Makatukilu, mu kibatulu 12 ndu 15, i londekesa kiebhi Jihova kia bhulula o mundu uê. Mu kithangana kia mukuá, u tena ku di longa dingi o milongi ia lungu ni maka enhá, mu divulu dia Ikalakalu 7:30-36, mba mu divulu dia Daniiele 3:16-18, 26-28. Ki kale minzangala mba adiakimi, etu enioso tua tokala ku dielela kuila Jihova, ua-nda tu bhulula ué, kála kia bhangele ni mundu uê mu izuua ia Mozé.—Tanga 1 Tesalonika 1:9, 10.

PHALA ETU KU LEMBALALA

17, 18. O ku xinganeka mu manhinga a kexile mu bhana mu fesa ia dianga ia Phasu, ku tu bhangesa ku di lembalala ihi?

17 O Jikidistá ja kidi, ki ji bhange o fesa ia Phasu. O fesa íii ia tokalele ku Kitumu kia Mozé, mukonda ki tu kaiela o Kitumu kiki, ki tuene mu bhanga o fesa íii. (Loma 10:4; Kol. 2:13-16) Mu veji dia kiki, etu tu bhanga o fesa ia mukuá, o fesa ia lungu ni kufuá kua Mon’a Nzambi. Maji né kiki, tu tena ku di longa ima iavulu ia lungu ni fesa ia Phasu, ia mateka ku bhanga mu Ijitu.

18 O manhinga a mbudi a kexile mu ku a sangela ku mikangala ia dibhitu ni ku phidika ja thandu ja mabhitu ma jinzu, iexile phala ku bhulula o mienhu ia an’a phande-kumbi. Lelu, etu ki tu bhana o manhinga a iama kua Nzambi mu fesa ia Phasu, mba mu kithangana kia mukuá. Maji kuene sata ia kukula i tena o ku bhulula o athu, phala kafué. O poxolo Phaulu ua zuela kuila, ‘o manhinga nga a sangela’ o manhinga ma Jezú, ene a bhangesa o Jikidistá a a undu ku tambula o muenhu ua kalelaku ku diulu. Enhá ene o “dibhongolokelu dia ngalasa ia jithungunu ja Nzambi—ió ala ni majina mâ m’osoneke mu diulu.”(Jihe. 12:23, 24) O Jikidistá a kingila ku tambula o muenhu ua kalelaku mu ixi, a bhingi ué o sata ia kukula kua Jezú, phala ku bhuluka. Ithangana ioso, ene a tokala ku lembalala o kikanenu kia kuila: ‘Etu a tu kula mu kufuá kua Kristu, kiene muène, oko ituxi ietu iòloloke. Mukonda o mbote ki i tu tokala ia tu bhana Nzambi ni kuvula kuoso, madiuanu mê mahi ngó!’—Efe. 1:7.

19. Kiebhi o ukexilu ua jibha Jezú u suínisa o kidielelu kietu mu ikanenu ia Bibidia?

19 Kioso kiexile mu jibha o mbudi phala o fesa ia Phasu mu Ijitu, o akua Izalaiele ka tokalele ku bukula-ku kifuba. (Mak. 12:46; Dia. 9:11, 12) Ihi i tuamba ia lungu ni “Kambudi ka Nzambi,” ka bhana o muenhu ué kála sata ia kukula? (Nzuá 1:29) A mu phaphela ku taka, kumoxi ni ifumbe iiadi. O Jijudé a bhingile kua Pilatu phala ku bukula o ifuba ia ifumbe. Kiki kieji ku a bhangesa ku fuá ni lusolo, mu kiki eji ku a katula ku taka ande dia ku bhixila o kizuua kia 15 kia mbeji ia Nizá, o Sábhalu ia kaiadi. O masoladi a bukula o inama ia ifumbe iiadi ia phaphele, “maji o ki eza kua Jezú-phe, a sanga uafu kiá, anga [a] kamba ku mu bukula inama iê.” (Nzuá 19:31-34) Kiki kia difuangana ni kia bhangele ni mbudi ia Phasu, mu kiki, o mbudi íii iexile “kizuzumbia,” kia ima ieji kuíza mu kizuua kia 14 kia mbeji ia Nizá, kia muvu ua 33 K.K. (Jihe. 10:1) O ukexilu ua bhitile o ima, ulondekesa kuila o kikanenu mu divulu dia Jisálamu 34:20, kia dikumbidila, kiki kia tokala ku suínisa o kidielelu kietu mu ikanenu ia Bibidia.

20. Kiebhi o fesa ia Phasu ki i difu ni Fesa ia Lembalasa ia Kufuá Kua Jezú?

20 O fesa ia Phasu ki i difu ni Fesa ia Lembalasa ia Kufuá Kua Jezú. Kiki ki lombolola kuila, o fesa ia Phasu ia kexile mu bhanga o Jijudé, ki iexile kizuzumbia kia ima ia tumina Kristu ku akaiedi’ê ku bhanga, phala ku lembalala o kufuá kuê. Kioso kia kexile o akua Izalaiele mu Ijitu, ene a tokalele kudia o xitu ia mbudi, maji ka tokalele kudia o manhinga mê. O itendelesu íii, ki i difu ni itendelesu ia bhanene Jezú ku maxibulu mê. Muéne uambe kuma ió eji tumina “mu Utuminu ua Nzambi,” a tokalele kudia o mbolo ni ku nua o vinhu, kala kijimbuete kia xitu iê ni manhinga mê. Tua-nda di longa dingi ia lungu ni maka enhá mu milongi ia-nda kaiela.—Mar. 14:22-25.

21. Mukonda diahi tua tokala kuijiia ia lungu ni fesa ia Phasu?

21 O fesa ia Phasu iexile ni valolo iavulu phala o mundu ua Nzambi m’ukulu, etu ué tu tena ku katula madisá avulu mu fesa íii. Sumbala o fesa ia Phasu iexile “lembalasa” phala o Jijudé, maji etu tu Jikidistá, tua tokala kuijiia ué ia lungu ni fesa íii, ni ku di longa madisá, mukonda o ‘Mikanda ioso a i bhusu kua Nzambi.’—2 Tim. 3:16.

^ kax. 5 O mbeji ia dianga mu kalendalu ka Jihebeleu, akexile mu ixana Abib, mu ku bhita kithangana kioso kia tundu ku ubhika mu Babilonha, a kuata ku ixana Nizá. Mu milongi íii, o mbeji ia Abibi, tua-nda ixana Nizá.

^ kax. 11 Mu kufuá o dikumbi o kizuua kia 15 kia mbeji ia Nizá kia mateka, kiki kiexile ué o kizuua kia dianga kia fesa ia Jimbolo ja Kambele Felemendu, ia kexile mu bhanga ué mu ji Sábhalu. Ku muvu ua 33 K.K., o kizuua kia 15 kia mbeji ia Nizá, kia matekene ué kia Sábhalu. Mukonda o ji Sábhalu jiji ja bhitile mu kizuua kimoxi ku muvu uenhó, o kizuua kiki akexile mu kiexana Sábhalu ia “dikota.”—Tanga Nzuá 19:31, 42.