Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Jihova Uendesa o Kikalakalu Kietu Kia ku Longa o Athu ku Mundu Uoso

Jihova Uendesa o Kikalakalu Kietu Kia ku Longa o Athu ku Mundu Uoso

“Eme Jihova Nzambi ié, u ku longa kioso kia uabha, hé u ku endesa mu njila i ua fuama kuenda mu ku di-tela.”​—IZAIA 48:17.

1. Mukonda diahi kia bhonzele kiavulu ku boka o njimbu iambote?

KIOSO o mundu ua Jihova kia mateka ku boka o njimbu iambote mu 130 a mivu ku dima, ene a di bhanene ni ibhidi iavulu. * (Tala ku luiji.) Kála kia bhitile ni Jikidistá ku hama ia dianga, ene a tolele ué, kua kexile athu avulu ka uabhele o njimbu ia kexile mu boka. Saí athu akexile mu a mona kala athu ka di longo kiavulu. Mu ku bhita thembu, kioso kia takula Satanaji mu ixi, a zukutisa o Jikidistá. (Dijingunuinu 12:12) Tundé mu thembu ienioió, ene a boka o njimbu iambote mu izuua íii “isukidila-ku,” ia ‘bhonzo.’​—2 Timote 3:1.

2. Ihi iene mu bhanga Jihova phala ku tu kuatekesa o ku boka?

2 Maji Jihova uene mu kuatekesa o mundu uê. Muéne ua mesena kuila, o mundu uê u boka o njimbu iambote mu jixi joso, muéne ka-nda kuehela kima kioso-kioso ku fidisa o kikalakalu kiki. Jihova uene mu kuatekesa o mundu uê ku mu bheza mu ukexilu uambote, mu ku a katula mu jingeleja ja makutu. Kiene ué kia bhangele m’ukulu, kioso kia bhulula o akua Izalaiele ku ubhika mu Babilonha. (Dijingunuinu 18:1-4) O ima i longa Jihova, i tu kuatekesa. Muéne u tu kuatekesa ku kala ku paze ni akuetu, ni ku longa o milongi iê ku athu. (Tanga Izaia 48:16-18.) Sumbala Jihova uendesa o kikalakalu kietu kia ku boka, maji kiki, ki kilombolola kuila muéne u bhilula o izulukutu i bhita, phala ku tu kuatekesa ku boka. Mu kidi, saí izulukutu ia bhiti ku mundu, ia kuatekesa o kikalakalu kietu kia ku boka. Maji né kiki, o athu ene hanji mu tu zukutisa, tuene mu di bhana hanji ni ibhidi ia mukuá ku mundu iú ua Satanaji. Tua mu kolokota ku bhanga o kikalakalu kia ku boka, mukonda Jihova uene mu tu kuatekesa.​—Izaia 41:13; 1 Nzuá 5:19.

3. Kiebhi o kikanenu kia Daniiele kia mu di kumbidila?

3 O polofeta Daniiele ua kanene kuila, mu izuua isukidila-ku, athu avulu eji kuijiia kiambote o kidi kia Bibidia. (Tanga Daniiele 12:4.) Ande dia ku mateka o ‘izuua ia sukidila-ku,’ Jihova ua kuatekesa o mundu uê ku tendela kiambote o milongi ia Bibidia, ni ku dituna o ilongesu ia jingeleja ja makutu ni ia Kidistándade. Lelu, o mundu uê ua mu longa o kidi kia Bibidia ku mundu uoso. Mu kidi, o kikanenu ki tu sanga mu divulu dia Daniiele kia mu di kumbidila. Kuala mazunda a nake ndenge a athu ejiia o kidi kia Bibidia, a mu longa ué akuâ. Ima iahi iene mu kuatekesa o mundu ua Jihova ku boka ku mundu uoso?

KU LUNGULULA O BIBIDIA

4. Ku muvu ua 1900, o Bibidia a i lunguluile kiá mu madimi a kuxi?

4 Lelu athu avulu ala ni Bibidia, kiki ki tu kuatekesa ku a longa o njimbu iambote. Maji m’ukulu kia bhonzele kiavulu ku kala ni Bibidia. Mu hama ia mivu ku dima, o atuameni a Kidistándade a kexile mu fidisa o athu ku tanga o Bibidia. Ene akexile mu a zukutisa ni ku jibha o athu a kexile mu lungulula o Bibidia mu madimi engi. Maji, ku mivu ua 1800, saí ibuka a lungulula o Bibidia ia tenena mba mbandu mu 400 a madimi. Ku muvu ua 1900, athu avulu akexile kiá ni Bibidia. Maji né kiki, ene ka kexile luua mu tendela kiambote o milongi ia Bibidia.

5. Kikalakalu kiahi kia bhange o Jimbangi ja Jihova phala ku lungulula o Bibidia?

5 O mundu ua Jihova uejidile kuila, a tokalele ku longa o milongi ia Bibidia ku athu, mu kiki, a mateka ku bhanga o kikalakalu kiki. Ku dimatekenu, akexile mu boka ni ji Bibidia jo lungulule, ni ku bhana jikopia javulu ku athu. Tundé ku muvu ua 1950 ene a lungulula kiá o Bibidia Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas, ia tenena mba mu jimbandu mu 120 a madimi. Ku muvu ua 2013, ene a bhange o Tradução do Novo Mundo, ia ubhe. O Bibidia íii, ki ia bhonzo ku i tendela ni ku i lungulula. Kioso ki tu kalakala ni Bibidia a tena ku i tendela kiambote, ki ki bhonza o ku longa o kidi ku athu.

ITHANGANA IA KUTULULUKA

6, 7. (a) Ita iahi ia bhiti mu 100 ia mivu ku dima? (b) Kiebhi o ithangana ia kutululuka ia tu kuatekesa o ku boka?

6 Mu 100 ia mivu ku dima, kua bhitile kiá ita iavulu katé muene ni Ita ia Dianga, ni ia Kaiiadi, ia bhitile ku mundu. Athu avulu afu mu ita íii. Mu kiki, kiebhi o kutululuka kua kuatekesa o mundu ua Jihova ku boka? Mu kithangana kia Ita ia Kaiiadi ia bhitile ku mundu uoso, o phange Nathan Knorr, muéne uexile ku pholo ia kilunga kia Jimbangi ja Jihova. Mu kiônge kia dikota kia bhitile ku muvu ua 1942, muéne ua bhangele o diskursu dia katunda dia kexile ni diambu, o kuila o “Kutululuka​—ku Tena ku Nangenena?” Phange Knorr ua jimbulula o kikanenu ki tu sanga mu divulu dia Dijingunuinu mu kibatulu kia 17, ni ku londekesa kuila, o ita ia Alumajedone ki ieji mateka luua. Maji kioso kieji bhita o ita, kueji kuíza kithangana kia kutululuka.​—Dijingunuinu 17:3, 11.

7 Mu kidi, kiki ki kilombolola kuila, mu ku zubha o ita, kueji kala kutululuka mu ngongo ioso. Tundé kia bhiti o ita ia kaiiadi ku mundu, athu avulu afu mu ita ia mukuá. Maji mu jixi javulu kuene mu kala kutululuka, kuene mu kuatekesa o mundu ua Jihova ku boka o njimbu iambote. Mbote iahi i tuene mu katula? Mu mivu ia bhiti o ita ia kaiiadi ku mundu, kua kexile ngó 110.000, a Jimbangi ja Jihova. Maji lelu, kua kambe bhofele phala ku tenesa dinake dia mazunda. (Tanga Izaia 60:22.) Mu kidi, mu ithangana ia kutululuka, tu tena ku boka o njimbu iambote ku athu avulu.

IMA IA KUATEKESA O ATHU KUENDA NJILA

8, 9. Ihi ia kuatekesa o athu ku bhanga njila ni kiebhi kia kuatekesa o kikalakalu kia ku boka?

8 Kioso o mundu ua Jihova ua mateka o ku boka ku ixi ia Estados Unidos, kia bhonzele kiavulu ku bhanga njila. Ku muvu ua 1900, mu ku bhita 21 a mivu kioso kia mateka ku bhanga O Mulangidi, kua kexile ngó 8.000 a makalu, ki bhu kexile ikoka iavulu mu ixi íii. Maji lelu, kuene kiá makalu avulu ku mundu uoso, ni ikoka iambote. Mu kiki, tu tena kuenda ni makalu mu ikoka íii, phala ku boka o njimbu iambote ku athu a tungu ku maxokololo. Maji né muene se tua tungu mu ididi mua bhonzo ku bhanga njila, etu tu bhanga ioso phala ku tula o njimbu iambote ku athu mu ididi ioso mua tungu.​—Matesu 28:19, 20.

Tu bhanga ioso phala ku tula o njimbu iambote ku athu mu ididi ioso mua tungu

9 Etu ki tuene mu bhanga ngó o kikalakalu kietu ni makalu. Tuene mu tumikisa ué o madivulu metu, ni ji Bibidia, bhu kaxi ka jibaluku ni ji komboio. Kiki kilombolola kuila, sé ku laleka kiavulu, tu tena ku tumikisa o madivulu ku jiphange a tungu ku maxokololo. O tufunga tua ilunga, jiphange ala ku pholo ku Jifiliiale, akunji a jixi jengi, ni jiphange ja mukuá, ene mu bhanga njila ni iphululu phala kuia mu bhanga madiskursu mu iônge ia makota ni ku kuatekesa o ilunga. O jiphange a tokala ku Kibuka Kia Utuminu ni jiphange ja mukuá a kalakala ku mbonge ia Jimbangi ja Jihova, ene ué mu bhanga njila phala ku suínisa o jiphange jâ. O ima ioso íii, i kuatekesa o mundu ua Jihova ku kala kumoxi.​—Jisálamu 133:1-3.

O DIMI NI KU LUNGULULA

10. Mukonda diahi athu avulu ku mundu a zuela o dimi dia Kingileji?

10 Ku hama ia dianga, athu avulu mu Utuminu ua Loma, akexile mu zuela o dimi dia Ngeleku. Lelu, athu avulu ku mundu, a zuela o dimi dia Kingileji. Mu kidi, saí divulu di londekesa kuila, ku mundu uoso kuala athu avulu a zuela mba a tendela o dimi dia Kingileji. Athu avulu a di longa o dimi dia Kingileji mukonda diene o dimi di zuela o akua ku bhanga o uenji, o jinguvulu ja ngongo mu ku di bhana mudiâ ni ió a bhanga o mitelembe ia katunda.

11. Kiebhi o dimi dia Kingileji dia kuatekesa o kikalakalu kia mundu ua Jihova?

11 Mukonda athu avulu ku mundu a zuela o dimi dia Kingileji, kiki ki kuatekesa ku boka o njimbu iambote. M’ukulu, o madivulu metu akexile mu a bhanga ngó mu dimi dia Kingileji. Athu avulu a tenene ku a tanga, mukonda o dimi dia Kingileji akexile mu di zuela ku mundu uoso. O jiphange ku mbonge ietu, a zuela ué o dimi dia Kingileji. Jiphange javulu ja ahatu ni ja mala, a zuela o dimi dia Kingileji, a tambula milongi iavulu mu ji xikola jetu ja Patterson, mu mbanza ia Nova York.

O Jimbangi ja Jihova ku mundu uoso a tena kuijiia o ‘dimi dia zele’ dia lungu ni kidi kia Bibidia, ni ku kala ni kibanzelu kimoxi

12. Tuene mu lungulula o madivulu metu mu madimi akuxi ni kiebhi o jifalamenda ja ji komputadolo ji kuatekesa o kikalakalu kiki?

12 Maji etu tuala ni kikalakalu kia ku boka o njimbu iambote ku akua jixi joso. Mukonda dia kiki, tuene mu lungulula o madivulu metu mu 700 a madimi ndenge. Kiebhi ki tuene mu bhanga kiki? O ji komputadolo ni jifalamenda kala o MEPS, jene mu tu kuatekesa ku bhanga o kikalakalu kia ku lungulula. Mu kiki, o Jimbangi ja Jihova ku mundu uoso a tena kuijiia o ‘dimi dia zele’ dia lungu ni kidi kia Bibidia ni ku kala ni kibanzelu kimoxi.​—Tanga Sofoniia 3:9.

O ITUMU NI MAKA A BATULA MU JINZO JA KUFUNDISA

13, 14. Kiebhi o itumu ni ukexilu ua ku batula o maka ku jinzo ja ku fundisa uene mu tu kuatekesa?

13 O itumu ia Loma, ia kuatekesa o Jikidistá ku hama ia dianga ku boka o njimbu. Lelu, o itumu mu jixi javulu i tu kuatekesa ué ku bhanga o kikalakalu kietu kia ku boka. Mu kifika, o itumu mu ixi ia Estados Unidos, i bhana ku athu o ufolo ua ku sola o ngeleja iâ, ku zuela ni athu a mukuá ia lungu ni kixikanu kiâ, ni ku diongeka. Kiki kilombolola kuila, tuala ni ufolo ua ku bhanga o iônge ietu, ni ku boka o njimbu mu ixi ienioió. Tuala ué ni ufolo ua ku iudika o kikalakalu kietu kia ku boka ku mundu uoso, ku mbonge ietu ku ixi ia Estados Unidos. Mu kidi, saí ithangana tua bhingi kuia ku jinzo ja kufundisa phala ku zokela o ufolo uetu ua ku boka o njimbu iambote. (Filipe 1:7) Kioso o afundixi mu jinzo jiji ja kufundisa kia balakala o sidivisu ietu ia ku boka, tuia mu inzo ia dikota ia kufundisa, mu tuene mu tolola mu veji javulu o akua ku tu tatela.

14 Mu jixi ja mukuá, tuendele ué mu jinzo ja kufundisa phala ku zokela o ufolo uetu ua ku bheza Jihova ni ua ku boka o njimbu. Kioso kia tu tolola mu jinzo jiji ja kufundisa, tuia ku jinzo ja makota ja kufundisa. Mu kifika, tuene múia mu veji javulu ku Corte Européia dos Direitos Humanos. Katé ku mbeji ia Kanake ka muvu ua 2014, tua tolola kiá 57 a maka, u tu ambatele ku Inzo íii ia kufundisa. Kioso o Inzo íii ia dikota kia batula o maka, jixi javulu ku Europa a tokala ku belesela. Sumbala a tu “zemba kuala akua jixi joso,” maji o itumu mu jixi javulu, iene mu tu bhana o ufolo ua ku bheza Jihova.​—Matesu 24:9.

O IMA IA BHANGE O JINGIJIIE IENE MU TU KUATEKESA

Tuene mu bhana ku athu madivulu a Bibidia mu madimi avulu

15. Kiebhi kia lungulula o ukexilu ua ku bhanga o madivulu ni kiebhi o ku bhanga kiki kuene mu tu kuatekesa?

15 O maukexilu a ubhe a ku bhanga madivulu, ene mu tu kuatekesa ku boka o njimbu iambote ku athu avulu. Ku hama ia mivu, o athu a kexile mu bhanga o madivulu kala kia bhangele o ngijiie a mu ixana Johannes Gutenberg ku muvu ua 1450. Maji ku 200 ja mivu, a lungulula kiavulu o ukexilu ua ku bhanga o madivulu. A soto ndunge ia kuatekesa ku bhanga madivulu ambote ni lusolo. Mu kiki, ki ki bhonzele dingi ku iudika o mafe ni ku bhanga o madivulu. Kiebhi o ima íii ia kuatekesa ku bhanga o madivulu metu? Ku muvu ua 1879 O Mulangidi ua dianga a u bhangele ngó mu dimi dia Kingileji. Ki u kexile ni jifoto, a bhangele 6.000 a jikopia ja mulangidi. Lelu, O Mulangidi ene mu u bhanga mu 200 ja madimi ndenge. Uala ni jifoto ja iuka, ene mu katula 50.000.000 a ji kopia ndenge, mbeji joso.

16. Ima iahi ia bhange o jingijiie iene mu tu kuatekesa ku boka ku mundu uoso? (Tala o foto ia dianga.)

16 Ima iavulu ia bhange o jingijiie ku 200 ja mivu, iene mu kuatekesa o mundu ua Jihova ku boka o njimbu iambote. Tua zuela kiá ia lungu ni makalu, ji komboio ni iphululu. Maji saí ué ni ji bixi, ni ji makina ja ku soneka, mitelembe phala o ifofo, mitelembe ia ku tumikisa ji njimbu, mitelembe ia izunzumbia, ji filme, ji vidiu, ji komputadolo, Internete, ni ji makina ja mukuá dingi. Sumbala o mundu ua Jihova ka bhange o ima íii, maji bhu kaxi ka ima íii, ene a bhanga o Bibidia ni madivulu a mukuá mu madimi avulu, ni ku boka o njimbu ku mundu uoso. Mu ku bhanga kiki, ene ‘a nua o lete ia akua jixi,’ kala kia ki kanene mu Bibidia.​—Tanga Izaia 60:16.

Jihova ua tu zolo, ua mesena kuila tu kalakala kumoxi ni muéne

17. (a) Ihi i tu tena kuijiia ia lungu ni kikalakalu kietu kia ku boka? (b) Mukonda diahi Jihova ua mesena kuila tu kalakala kumoxi ni muéne?

17 Tu tena ku mona kuila, Jihova ua mu kuendesa o kikalakalu kietu kia ku -boka. Jihova ka tu bhana o kikalakalu kiki mukonda muéne ka tena ku ki bhanga sé kikuatekesu kietu, maji ua tu bhana o kikalakalu kiki mukonda ua tu zolo ni kuila, ua mesena tu kalakala kumoxi ni muéne. Bhu kaxi ka kikalakalu kietu kia ku boka, tu londekesa kuila, tua zolo Nzambi ni akuetu. (Marku 12:28-31; 1 Kolindo 3:9) Tu sakidila kiavulu Jihova mu ku tu kuatekesa ku boka ku jixi joso. Mu kiki, tu bhangienu ioso phala ku boka ia lungu ni Jihova ni Utuminu uê!

^ kax. 1 Tundé ku muvu ua 1870, o mundu ua Jihova a ejidile mu dijina dia Adilongi a Bibidia. Ku muvu ua 1931, a mateka ku a exana mu dijina dia Jimbangi ja Jihova.​—Izaia 43:10.