Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

MUSOSO UA KIDI

Mabesá ‘mu Ithangana Iambote, ni mu Ithangana ia Bhonzo’

Mabesá ‘mu Ithangana Iambote, ni mu Ithangana ia Bhonzo’

A NGI vuala ku mbeji ia Katanu ia muvu ua 1930, mu sanzala ia Namkumba, mu ixi ia Malaui. O muiji uami ua kexile mu sidivila Nzambi ni ufiiele uoso. Ku muvu ua 1942, nga bhakula o muenhu uami kua Jihova, iá a ngi batizala mu ngiji ietu. Ku 70 a mivu a bhiti, nga bhange o kima kia tendelesele poxolo Phaulu kua Timote, kioso kia zuela: ‘Enda ni ku boka o maka enhá; jimbulula-u ni lusolo luoso mu ithangana ia uabha, ni mu ithangana ia bhonzo.’​—2 Timote 4:2.

O iônge ia makota ia tu kuatekesa ku di bhana ni izukutisu ia moneka ku pholo

Ku muvu ua 1948, Nathan H. Knorr ni Milton G. Henschel eza mu ixi ia Malaui, kiki kia ngi suínisa ku bokona mu sidivisu ia thembu ioso, phala ku sidivila Jihova. Mu ku bhita kithangana, ngejiia Lidasi, phange ia kazola ua mesenene ué ku bokona mu sidivisu ia thembu ioso. Ku muvu ua 1950, tua kazala, ku muvu ua 1953, tua kexile kiá ni an’a aiadi. Sumbala tua kexile ni kikalakalu kiavulu kia ku langa o muiji, né kiki, tua mesenene ku bokona mu sidivisu ia thembu ioso. Mu ku bhita mivu iiadi, a ngi bhana o ujitu ua ku sidivila kala muboki ua katunda.

Mu ku bhita kithangana, nga mateka ku kunda o ilunga, mukonda nga kexile ni ujitu ua ku sidivila kala kafunga ka ilunga. Ni kikuatekesu kia Lidasi, nga tena ku langa o ibhindamu ioso ia muiji uetu, sé ku xisa o sidivisu ia thembu ioso. * (Tala ku luiji.) Maji né kiki, kiiadi kietu tua mesenene ku bokona mu sidivisu ia thembu ioso. Tua di sokejeka kiambote, mukonda o tuana tuetu ki tua bhonzele, Lidasi ua mateka ué o sidivisu ia thembu ioso ku muvu ua 1960.

Ku muvu ua 1962, tuai mu Kiônge Kia Ilunga ni diambu “Ministros Corajosos.” Mu ku bhita muvu, Phange Henschel uéza mu ixi ia Malaui, phala kuendesa o kiônge kia dikota mu mbanza ia Blantyre. O athu ai mu kiônge kiki, a tenena 10.000. Kioso ki ngi xinganeka mu iônge íii, ngi mona kuila, a i bhange phala ku kuatekesa o athu mu ixi ia Malaui ku di bhana ni ithangana ia bhonzo ieji kuíza ku pholo.

O ITHANGANA IA BHONZO I MATEKA

O jinguvulu ja fidisa o kikalakalu kietu anga a tambula o filiiale ietu

Ku muvu ua 1964, a mateka ku zukutisa o Jimbangi ja Jihova mukonda, ka mesenene ku di ta mu maka a jinguvulu. Mu kiki, a buika 100 a Ididi ia Ubhezelu, ni 1.000 a mabhata a jiphange ndenge. Eme ni Lidasi, tua suluka mu sidivisu ia kafunga ka ilunga katé kia fidisa o kikalakalu kia Jimbangi ja Jihova ku jinguvulu, ku muvu ua 1967. O jinguvulu a tambula o filiiale ietu, a tumina o akunji a jixi jengi ku xisa o ixi, o Jimbangi ja mukuá kumoxi ni eme ni Lidasi a tu te mu kaleia. Kioso kia tu katula mu kaleia, tua suluka mu sidivisu ia kafunga ka ilunga mu kasuekele.

Saí kizuua, ku mbeji ia Kamusasadi ka muvu ua 1972, athu a tokalele ku kibuka kia jinguvulu a ki exana Kibuka Kia Minzangala Kia Malaui, a kexile múia ku bhata dietu. Maji saí muthu mu kibuka, ua tuamena phala ku ngi tangela kuila, ene a mesenene ku ngi jibha. Nga tumina o muhatu’ami ni an’ami ku suama mu mixi ia mahonjo ia zukamene bhu bhata. Eme nga bande ku muxi ua dikota ua jimanga. Tundé ku thandu dia muxi, nga a mono ku buika o inzo ietu ni ima ioso i tua kexile na-iu.

Mukonda o jiphange jetu ka xikina ku di ta mu mak’â jinguvulu, a jokotesa o jinzo jâ

Mukonda o kizukutisu kia vudile, Jimbangi javulu ja Jihova a xisa o ixi ia Malaui. Tua kexile ku ixi ia Moçambique, bhu kididi kia iudikile phala o athu a kexile mu lenga o ita, katé ku mbeji ia Kavua ka muvu ua 1974. Mu kithangana kieniókio, a ngi exana ni Lidasi phala ku kalakala kala muboki ua katunda mu mbanza ia Dómue, mu ixi ia Moçambique. Tua kalakala katé ku muvu ua 1975, o muvu ua tu tumina ku xisa o ixi ia Moçambique, phala ku vutuka ku ixi ia Malaui. Mu kithangana kieniókio, a kexile hanji mu zukutisa o Jimbangi ja Jihova mu ixi ia Malaui.

Kioso ki tua vutuka, a ngi exana phala ku kunda o ilunga mu mbanza ia Lilongwe. Sumbala ni kizukutisu ni ibhidi ia mukuá dingi, o ilunga ia di bandekesa.

O KIKUATEKESU KIA JIHOVA KIA HENDA

Saí kizuua, tuai mu sanzala mua diongekele o jinguvulu. Saí athu a mono kuila, tu Jimbangi ja Jihova, mu kiki, a tu tumina ku xikama kumoxi ni kibuka kia jinguvulu, a ki exana Kibuka Kia Minzangala ia Malui. Tua sambe kua Jihova, mu ku bhinga kikuatekesu ni unjimu. Kioso kiabhu o kiônge, a mateka ku tu beta. Ki tua sasumuka, tua mono muhatu ua kexile mu kuíza ni ku lenga, muéne ua dikôla: “Nga mi dióndo ehelenu athu iá! O diiala didi, mon’a phangi’ami. Mu ehelenu, ende njila iê.” O muthu ua kexile mu kuendesa o kiônge uambe: “A ehelienu, aie!” Ki tuejiia se mukonda diahi o muhatu ua zuela o ima ioio, mukonda muéne kexile ndandu ietu. Tua mono kuila, Jihova uevu o musambu uetu.

Kamukanda ka kibuka kia jinguvulu

Ku muvu ua 1981, o Kibuka Kia Minzangala ia Malaui kia tu sange dingi. O veji íii ambata o ji bixi jetu, o imbamba ietu, o madivulu ni madukumendu a mukuá a lungile ni kikalakalu kia Jiphange mu ilunga i tua kexile mu kunda. Tua lenge, etu tuai ku dibhata dia kafunga. Maji tua thandanganhele ni milongi ia kexile mu madukumendu. Kioso o Kibuka Kia Minzangala ia Malaui kia jikula o ji mbuenga, a sange mikanda ia tu tumikisine o jiphange mu ididi ioso ia Malaui. Kiki kia a kuatesa uôma, mukonda a xinganeka kuila, ngi muthu ua dikota ku unguvulu. Mukonda dia kiki, a bhana o mikanda ioso ku tufunga tua tungile mu sanzala.

Saí kizuua, tua kexile mu zaúka o ngiji ni baluku. O ngana ia baluku uexile mutuameni ua kibuka kia jinguvulu, mukonda dia kiki, muéne ua mesenene ku mona o madukumendu a athu oso mu baluku, phala ku mona se a tokalele ku kibuka kiebhi. Kioso kia kexile mu tu zukama, ua sange muii, a kexile ku mu sota ku xiku dia ngoji. O athu oso a landuka, mu kiki, o ngana ia baluku ka suluka dingi ni ku mona o madukumendu. Tua mono dingi o kikuatekesu kia Jihova kia henda.

A NGI KUTU, A NGI TE MU KALEIA

Ku mbeji ia Kauana ka muvu ua 1984, nga kexile múia mu mbanza ia Lilongwe ku bheka mikanda phala o filiiale ia Zâmbia. Xiku dia ngoji ua ngi emanesa, iú ua jikula o mbuenga iami, phala ku mona o ima ia kexile-mu. Muéne ua sange madivulu a Bibidia, mu kiki, ua ngi ambata ku mbonge, anga u mateka ku ngi beta. Mu ku suluka, ua ngi kutu ni mikolo, iú ua ngi te mu dixilu mua tele o mii.

Mu kizuua kia kaiela, o mutuameni ua xiku dia ngoji, ua ngi ambata mu dixilu dia mukuá, anga u ngi tumina ku soneka mu mukanda ua kexile mu zuela: “Eme, Trophim R. Nsomba, ki nga mesena dingi ku kala Mbangi ia Jihova, phala ku tambula o ufôlo.” Nga ditunu ku soneka mu mukanda, eme nga zuela: “Ngala polondo phala ku kala mu kaleia ni kufua. Ngi Mbangi ia Jihova hanji.” O izuelu íii, ia bhangesa o xefe ku kala ni njinda iavulu, muéne ua beta ku meza ni ku suína kuoso, mukonda dia kiki, o xiku dia ngoji ua kexile mu xilu dia mukuá, uéza ni lusolo phala ku mona se ihi ia kexile mu bhita. O xefe ia zuela: “O diiala didi, dia ditunu ku soneka mu mukanda u zuela kuila, muéne ki Mbangi ia Jihova dingi. Mu kiki, mu tumine ku soneka kuila, muéne Mbangi ia Jihova, phala tu mu tumikise mu kaleia mu mbanza ia Lilongwe.” O kithangana kioso kiki, muhatu’ami kejidile kuebhi ku nga kexile. Mu ku bhita izuua iuana, saí jiphange a mu tangela o ima ia bhitile.

Ku mbonge ia Lilongwe, xiku dia ngoji a ngi kuatela henda. O xefe ia xiku dia ngoji ua zuela: “Tambula o dilonga didi dia luoso, kuma a ku kutu mukonda dia Mak’â Nzambi. O athu a mukuá ala bhabha, mii.” Mu ku suluka, ua ngi tumikisa mu Kaleia ka Kachere, ku nga bhiti mbeji jitanu.

O xefe ia kaleia ua sangulukile n’eme, mukonda muéne ua mesenene kuila, ngi kala “mubhidi” ua kaleia. Muéne ua katula o mubhidi ua kexile mu longa o jipelêzu, anga u mu tangela: “Ki nga mesena dingi kuila u longa o Mak’â Nzambi bhabha, mukonda a ku te mu kaleia mukonda dia ku nhana o kitadi mu ngeleja iê!” Mu kiki, semana joso nga kexile mu longa o Bibidia ku athu a kexile mu kaleia.

Mu ku bhita thembu, o hadi ia di bandekesa. O xiku dia ngoji ua mesenene kuijiia se kuexile Mbangi jikuxi mu ixi ia Malaui. Ki nga a tambuijila, mukonda dia kiki, a ngi beta katé ki nga’mbuka. O veji ia mukuá, a mesenene kuijiia kuebhi kuexile o mbonge ietu. Nga zuela: “Ua ngi ebhuidisa kima kiofele, mu kiki, nga-nda ku tambuijila.” Nga a tangela kuila, o mbonge io tange mu Bibidia. Ene a sasumuka, mu kiki, ebhula: “Kiebhi o kibatulu kia Bibidia?”

Nga zuela: “Mu divulu dia Izaia 43:12.” A soto o kibatulu, anga a ki tange kiambote: ‘Enu mu Jimbangi jami, eme Jihova; Kuma eme ngi Nzambi.’ Ene a tange o kibatulu kiki mu veji jitatu. Mu ku suluka, ebhula: “Kiebhi o mbonge ia Jimbangi ja Jihova iala mu Bibidia, mu veji dia ku kala ku América?” Nga a tambuijila: “O Jimbangi ja Jihova ku América, a mona ué o kibatulu kiki, kála mbonge iâ.” Mukonda ki nga a tangela o kima kia mesenene kuívua, a ngi tumikisa mu Kaleia ka Dzaleka, ku thunda dia Lilongwe.

MABESÁ, MU ITHANGANA IA BHONZO

Kioso ki nga bhixila mu Kaleia ka Dzaleka ku mbeji ia Kavua ka muvu ua 1984, kuexile kiá 81 kia athu. Kuexile athu avulu mu kaleia, mu kiki, 300 ja athu a kexile mu zeka bhoxi. Maji o Jimbangi ja Jihova a tena ku diongeka mu ibuka iofele phala o kibatulu kia kizuua, kiki kia tu suínisa kiavulu.

Jiphange a mu a ambata kioso kia zubha ku a fundisa

Ku mbeji ia Kamusasadi ka muvu ua 1984, etu enioso tuai mu inzo ia ku fundisa, kuenhoko, a tu balakala ku kala mivu iiadi mu kaleia. Kála kia bhitile kiá, a tu te mu kaleia ki mu kexile Jimbangi ja Jihova. Maji o xefe ia kaleia ua tangela o athu oso: “O Jimbangi ja Jihova kene mu xibha makanha. Mu kiki, enu mu alangidi, kana ku a bhinga makanha, mba ku a tumina ku takana túbhia phala ku uama o makanha menu. Ene a tokala kua Nzambi! Mua tokala ku bhana o kudia ku Jimbangi ja Jihova veji jiiadi ku kizuua, mukonda ene ka bhange kima, eza bhabha mukonda dia kixikanu kiâ.”

Mukonda dia ukexilu uetu uambote, tua tambula mabesá avulu. Se kua vundile mba kua nokene, o alangidi ka kexile mu kuehela o jipelêzu ku tunda bhu kanga. Maji ene a kexile mu tuehela ku tunda, mukonda ene ejidile kuila, ki tueji lenga. Mu kifika, saí kizuua tua kexile mu kalakala mu díbhia, anga bhu kala mulangidi u kuata uhaxi. Mu kiki, tua mu ambata m’onzo, mu kaleia. Mukonda dia ukexilu uetu uambote, tua mono o athu a kexile mu tu langa, ku ximana Jihova.​—1 Phetele 2:12. * (Tala ku luiji.)

O ITHANGANA IAMBOTE IA MATEKA DINGI

Mu kizuua kia 11 kia mbeji ia Kasambuadi ka muvu ua 1985, a ngi katula mu Kaleia ka Dzaleka, nga sanguluka mu ku di sanga dingi ni muiji uami! Tu sakidila Jihova mu ku tu kuatekesa ku kolokota mu ufiiele uetu kua muéne, mu ithangana ia bhonzo. Tu divua kála poxolo Phaulu ua soneka: “Ki tua mi mesena, jiphange, kuila mu kamba kuijiia o hadi ioso i tua tale . . . Ki tua di fikile dingi kuila tu tunda-ku ni kukola muenhu. Etu-ene moxi dietu tua tambuile kiá lubhe lua kalunga kala athu a xikamena o ku a jibha. Maji kia tu bhiti kien’iki, phala ki tu di fiiale etu-ene, maji tu di fiiale Nzambi, u tena kufukununa o madifundu. Muène iú ua tu kudila ku kalunga kosu’oko, hanji ue uanda ku tu kudila. Ni ku pholo muène tua mu dielela ni muxima uetu uoso o ku tu kudila jinga.”​—2 Kolindo 1:8-10.

Phange Nsomba ni muhatu’ê Lidasi, bhu Kididi Kia Ubhezelu, ku muvu ua 2004

Saí ithangana, ki tuejidile kuila tueji bhuluka. Maji ithangana ioso, tua kexile mu bhinga kua Jihova phala ku tu bhana ku suína, ni unjimu, ni ku lenduka, phala ku suluka ni ku bhana kijingu ku dijina dia Nzambi.

Jihova ua besoala o sidivisu ietu mu ‘ithangana iambote, ni mu ithangana ia bhonzo.’ Lelu, tu sanguluka mu ku mona o filiiale ietu mu mbanza ia Lilongwe ni 1.000 a Ididi ia Ubhezelu ndenge, mu ixi ia Malaui! O mabesá iá a Jihova, madiuanu phala eme ni Lidasi, a moneka kala nzoji! *​—Tala ku luiji.

^ kax. 6 O jiphange ala ni tuana bhu bhata, kene mu a exana dingi phala ku kalakala kala tufunga tua ilunga.

^ kax. 27 Phala kuijiia dingi ia lungu ni izukutisu mu ixi ia Malaui, tanga o Anuário das Testemunhas de Jeová de 1999, páginas 171-223.

^ kax. 31 Kioso kiexile mu soneka o milongi íii, Phange Nsomba uafu, muéne ua kexile ni 83 kia mivu.