KU MBEJI ia Kanake ua muvu ua 1970, nga kexile bhu hama mu inzo ia kusaka mu mbanza ia Pennsylvania, ku ixi ia Estados Unidos. Ngexile ngi disoladi, nga kexile ni 20 a mivu, nga kexile mu kata kiavulu. Ithangana ioso o musaki ua kexile mu mona se o muxima uami ua kexile mu kalakala kiambote. Kuma o muxima uami ki ua kexile kiambote, eme nga mu ebhula: “O kuila ua monene kia muthu ua mu fua?” Muéne uambe: “Kana.” Kua monekene kuma ngeji fua, maji nga bhuluka. Nga-nda mi tangela o musoso uami.

Nga kuata o uhaxi iú kioso ki nga kexile mu kalakala mu inzo ia kubhanga jipelasá, mu kithangana kia bhiti o ita ku ixi ia Vietnã. Nga uabhele kiavulu ku kuatekesa o jihaxi ni athu a di kuama, mu kiki, nga mesenene ku di longa o ufunu ua kubhanga pelasá. Nga bhixila ku ixi ia Vietnã, ku mbeji ia Kavua ua muvu ua 1969. Kála kia kexile mu bhanga ni masoladi amukuá, a ng’ehela ku nhoha semana imoxi phala kuondela bhu kididi kieniókio, mukonda kuexile muanha uavulu, ni kuila, o kithangana ki ki di fuile ni kia ixi iami.

A ngi tumikisa mu mbanza ia Mekong, phala kukalakala mu inzo ia kusaka ia masoladi. Iphululu iavulu ia kexile mu bheka o masoladi a a kuamene. Nga zolele o ixi iami ni kikalakalu kiami, mukonda dia kiki, nga mesenene kukuatekesa akua ixi iami ni lusolo luoso. Kia dianga, akexile mu iudika kiambote o masoladi phala ku a bhanga pelasá, mu ku suluka, akexile mu ku a ambata ni lusolo mu jinzo ja sokejekele kiambote phala kubhanga jipelasá. O ji dotolo ja kexile mu bhanga ioso phala ku bhulula o athu. Nga mono jisaku ja dikota ja xikatele, maji ka ji katula, ja xala mu kiphululu. A ngi tangela kuila, o jisaku jojo ja kexile ni imbi ia masoladi, io sasujule ni ji bomba. Íii iene o ima i nga dianga kumona kioso ki ngai mu ita.

O Jimbangi ja Jihova a ngi tudila o njimbu ia lungu ni kidi kia Bibidia mu unzangala. Mam’etu ua di longo o kidi kia Bibidia ni Jimbangi ja Jihova, maji muéne ka mu batizala. Maji, né kiki, nga uabhele kiavulu o kithangana kia kexile mu tu longa o kidi kia Bibidia. Saí kizuua, nga kexile mu kuenda ni tat’etu, anga tu bhita bhu Kididi kia Ubhezelu. Nga mu ebhula: “O íii ihi? Muéne uambe: “Kana ku di  lunga ni athu iá!” Kuma nga zolele kiavulu tat’etu ni ku mu dielela, nga mu belesela. Mu kiki, ki ngi kexile dingi mu zuela ni Jimbangi ja Jihova.

Maji kioso ki nga tundu ku ixi ia Vietnã, nga kexile mu banza o ima ia iibha i nga monene. Mukonda dia ima iavulu ia iibha i nga monene mu ita, ki ngi kexile dingi ni henda. Kua monekene kuma, sé-ku muthu ua kexile mu tendela kiambote o ima ia kexile mu bhita mu ixi ia Vietnã. Ngi lembalala o kizuua ki nga kexile mu kuívua o athu mu ikoka kuzuela kuila, o masoladi a ixi ia Estados Unidos ijibhangânga, a jibha o tu buetele. Ene akexile mu zuela o ima íii, mukonda evuidile o njimbu ia kuila, o masoladi akexile mu jibha an’a ndenge. O ima ioso íii, ia ngi bhangesa kusota Nzambi.

Kioso ki nga mateka kusota Nzambi, ngai mu jingeleja javulu. Nga zolele Nzambi, maji ki ngi uabhela o ima i nga mono mu jingeleja jiji. Mu ku suka-ku ngai bhu Kididi kia Ubhezelu mu sanzala ia Delray Beach, mu mbanza ia Florida. Kia Lumingu, ku mbeji ia Kauana, ku muvu ua 1971, ngai mu kiônge. Kiki kiene o kizuua ki nga dianga kuia mu kiônge.

Kioso ki nga bhixila bhu Kididi kia Ubhezelu, o diskursu dia kexile ku disukilu, maji nga xikama phala ku di longa o Mulangidi. Ki ngejiia dingi o diambu dia milongi i tua di longo, maji ngi di lembalala hanji o tuana tua kexile mu sota o ibatulu ia Bibidia ni lusolo luoso. Nga diuana! Nga kexile ngó mu kuívua ni kumona o athu. Kioso ki nga kexile mu tunda kiá, saí phange ua ngi kaiela, muéne ua kexile kiá ni 80 a mivu ndenge. O dijina diê Jim Gardner. Muéne ua ngi bhana o divulu ni diambu: A Verdade Que Conduz à Vida Eterna. Mu ku suluka, muéne uambe: “O divulu didi phala eie.” Nga di tambula, anga tu bakana ku mateka ku di longa o Bibidia kia Kinda mu kamene.

Kioso kia bhu o kiônge mu kizuua kieniókio kia Lumingu, ngai ku salu. Nga kexile mu kalakala mu inzo ia kusaka, mu sanzala ia Boca Raton, mu mbanza ia Florida. Nga kexile mu mateka m’usuku mu 11 dia ola, anga ngi zumbuka mu kamene mu 7 dia ola. Mu kizuua kieniókio, ki ku kexile jihaxi javulu, mu kiki, nga kexile ni kithangana phala kutanga o divulu A Verdade. Saí musaki ua ngi sumbula o divulu, ua tange ku kapa, anga u ng’ibhula se ngeji kituka Mbangi ia Jihova mba kana. Nga mu tambula o divulu, mu ku suluka, nga mu tangela kuila, sumbala ki ngi tangele luua o divulu dioso, nga mesenene ku kituka Mbangi ia Jihova. Muéne ua ng’ehela, anga ngi suluka mu kutanga o divulu dioso mu usuku uenhó.

Kioso ki nga mateka ku di longa o Bibidia ni Phange Gardner, nga mu ibhula: “Ihi i tua-nda di longa lelu?” Muéne uambe: “O divulu di nga kubhana.” Eme nga zuela dingi: “Nga di tange kiá.” Ni henda ioso, Phange Gardner uambe: “Tua-nda di longa ngó o kibatulu kia dianga.” Nga diuana mu kumona kuila, kioso ki nga tange, ki ngi tendela o ima ioso. Muéne ua ngi bhingi phala kutanga ibatulu iavulu mu Bibidia iami. Mu kiki, nga kexile mu di longa o kidi kia lungu ni Jihova Nzambi. Mu kamene kieniókio, Jim ua ngi longo ibatulu itatu mu divulu,  A Verdade. Tundé o kithangana kieniókio, semana joso, tua kexile mu di longa ibatulu itatu kia Kinda mu kamene. Nga uabhele kiavulu o milongi ienioió. Ujitu ua dikota ku di longa ni phange íii a mu undile, uejidile phange Charles T. Russell!

Mu ku bhita ji semana, nga mateka kuboka o njimbu iambote. Kia ngi bhonzele kuboka nzo ni inzo, maji phange Jim ua ngi kuatekesa ku di bhana ni hele. (Ikalakalu 20:20) O kikuatekesu kiê kia ngi longo kuzola o sidivisu ia kuboka. Ngi divua kuma o ujitu ua beta kota u ngala nau, o sidivisu ia kuboka. Kisangusangu kia dikota kukalakala kumoxi ni Nzambi!​—1 Kolindo 3:9.

Nga-nda mi tangela kima kia lungu ni kithangana ki nga mateka kuzola Jihova. (Dijingunuinu 2:4) O henda íii, ia ngi kuatekesa ku jimba o ima ia iibha ia bhitile mu ita ni ku dibhana ni maka a mukuá u nga bhiti nau.​—Izaia 65:17.

Ku muvu ua 1971, a ngi kaie mu inzo ia jitata jami. Mukonda diahi? Mukonda tat’etu ka mesenene kuila, mu inzo iê mu tunga Mbangi ia Jihova! Ki ngi kexile ni kitadi kia soko. Ku salu iami akexile mu ngi futa ngó bhu kaxi ka mbeji, o kitadi ki nga bhakele, nga sumbu na-kiu o izuatu phala o sidivisu ia kuboka, mukonda nga mesenene ku ximanesa o dijina dia Jihova. Nga phophekele dingi kitadi kiéngi mu bangu, maji o bangu ia kexile mu mbanza ia Michigan, o mbanza mua ngi vualela. Mu kiki, nga bhiti izuua mu dikalu diami. Nga kexile mu disukula ni ku bhuta o ndemba bhu dixidixilu dia kexile bhu kididi kia kusumba kazololina.

Saí kizuua, nga zumbuka ku salu, anga ngiia bhu Kididi kia Ubhezelu, maji nga bhixila selu, kua kambele hanji phala ku mateka o kiônge. Mu kithangana kieniókio nga tungile hanji mu dikalu diami. Nga xikama ku dima dia inzo, bhu kididi bhu nga kexile sé-ku muthu ua ngi mono. Mu kithangana kieniókio, nga mateka ku banza o ima ioso ia iibha ia bhitile mu ita mu ixi ia Vietnã. Nga  divu kala nga mu kuívua o dizumba dia imbi ia athu ia kexile mu kuoha, ni manhinga moso ma kexile mu bhubha. Mukonda dia kiki, nga mateka ku divua kia iibha. Nga kexile mu divua kala nga mu kuívua ni ku mona o minzangala akexile mu ng’ixana ni ku ng’ebhula: “O kuila nga-nda bhuluka? O kuila nga-nda bhuluka?” Ngejidile kuila, ene eji fua, maji né kiki, nga kexile mu ku a konda malamba, ni ku a tululukisa. Bhenhobho, nga mateka ku dila.

Ni ku dila, nga sambe kua Jihova. (Jisálamu 56:8) Nga mateka kubanza kiavulu o kidielelu kia lungu ni difukunukinu. Kiene-phe ki nga mono kuila, kiki kidielelu kia dikota! Jihova ua-nda fukununa o minzangala ioio, mu kiki, ene a-nda kala ni ujitu ua ku di longa o kidi kia lungu ni muéne. O difukunukinu dia-nda zubha o ndolo ni hadi ioso i tuene mu tala. (Ikalakalu 24:15) Kioso ki nga tendela o kidi kiki, o henda iami kua Jihova ia dibandekesa dingi. Ngene mu bhana hanji valolo ku kizuua kiki. Tundé o kizuua kieniókio, ki ngi bhita ni maka, ngi lembalala o kizuua ki nga mateka kuzola Jihova.

Kála kiene mu bhanga o athu oso aia mu ita, eme uami nga bhange ima ia iibha. Maji kioso ki ngi xinganeka mu ibatulu iiadi ia Bibidia, ngi divua kiambote. Kia dianga, o divulu dia Dijingunuinu 12:10, 11, di zuela kuila, Diabhu a mu tolola mukonda dia sidivisu ietu ia kuboka, ni manhinga a Jezú. Kaiiadi, o divulu dia Ngalásia 2:20, di ngi lembalesa kuila, Jezú uafu bhu kididi kiami. Mukonda dia sata ia kukula kua Kristu, Jihova ua loloka o ituxi ioso i nga tele. Lelu, ngala ni kitongoluelu kia zele, ni vondadi iavulu ia kutangela o athu o kidi kia lungu ni Nzambi ietu ia henda, Jihova!—Jihebeleu 9:14.

Kioso ki ngi xinganeka mu ima ioso i nga bhiti na-iu ku muenhu, ngi mona kuila, tundé ukulu Jihova uene mu ngi langa. Mu kifika, kioso Jim kiévu kuila nga kexile mu tunga mu dikalu diami, muéne ua ngi londekesa phange ia muhatu ua kexile mu lukalesa inzo. Ngejiia kuila, bhu kaxi ka Jim ni phange iú, Jihova ua ngi bhana inzo iambote. Jihova mukua henda! Muéne u langa o jiselevende jê ja fiiele.

Ku mbeji ia Kasambuadi, ka muvu ua 1971, nga mesenene kuia mu mbanza ia Michigan. Ande dia kutunda mu mbanza ia Florida, nga te madivulu avulu a Bibidia mu dikalu. Ande dia kubhita o mbanza ia dianga, o mbanza ia Georgia, ki ngi kexile dingi ni madivulu, nga a bhele kiá ku athu. Nga boko o njimbu iambote ia Utuminu mu ididi ioso mu nga bhiti. Nga bokela o ji pelezu ni athu akexile mu xikama mu idi ia ku nhoha. Katé lelu, ki ngejiia se o athu u nga tudile o njimbu a suluka mu ku di longa o kidi kia Bibidia mba kana.​—1 Kolindo 3:6, 7.

Mu kidi, kioso ki nga di longo o Bibidia, ki ngi kexile mu zuela kiambote ni athu, benge benge ni muiji uami. Saí bhabha, o ima i nga kexile mu zuela ia kexile mu kua bhangesa ku divua kia iibha. Nga zolo kiavulu o jiphange jami John ni Ron, mu kiki, kioso ki nga kexile ku a tudila o njimbu, nga kexile mu kua jijidika ku xikina o ubhezelu uami ua ubhe. Mu ku bhita kithangana, nga a bhingi muloloki. Maji ngi suluka mu kusamba, n’a xikine o kidi kia Bibidia. Tundé o kithangana kieniókio, Jihova uene mu ngi kuatekesa kuboka ni kuxila kuoso.​—Kolose 4:6.

O ukamba uami ni Jihova, uene ua beta kota ku muenhu uami. Maji kuene athu a mukuá u nga zolo kiavulu, benge-benge, o muhatu uami ua kazola, Susan. Nga mesenene ku kazala ni muhatu u ngi kuatekesa kukolokota mu kusidivila Jihova. Susan ua zolo kiavulu Jihova. Saí kizuua ngai ku mu kunda bhu bhata diê. Muéne ua kexile mu tanga O Mulangidi ni Bibidia iê mu mbalanda. Mu kithangana kieniókio, tua kexile mu di tangesa. Eme nga diuana mukonda muéne ua kexile mu tanga o ibatulu ioso ia Bibidia, sumbala ka kexile mu tanga o milongi ia ku di longa mu kilunga. Nga mono kuila, muéne ua kexile ni ukamba uambote ni Jihova. Tua kazala ku mbeji ia Kaiadi ua muvu ua 1971. Ngi sakidila  kiavulu o kikuatekesu kiene mu ngi bhana o muhatu uami. Nga uabhela kiavulu o muhatu uami mukonda, sumbala muéne ua ngi zolo, maji ua beta kota kuzola Jihova.

Jihova ua tu bhana tuana tuiadi, Jesse ni Paul. Kioso kiexile mu kula, Jihova ua a kuatekesa. (1 Samuuele 3:19) Tu sanguluka kiavulu, mukonda ene ala ué ni ukamba uâ muéne. Kiiadi kiâ a dibhakula kua Jihova mu sidivisu ia thembu ioso mu 20 a mivu ndenge. A kolokota mu ku mu sidivila, mukonda a di lembalala o kithangana kia mateka ku mu zola. Nga sanguluka ué ni akâji a an’ami, Stephanie ni Racquel, ene ala ué kala an’ami. Ngi sakidila kiavulu mu kuijiia kuila, o an’ami a kazala ué ni ahatu a zolo Jihova ni muxima uâ uoso, ni muenhu uâ uoso.​—Efezo 6:6.

Nga sidivila mu sanzala ia Rhode mu 16 a mivu. Nga xisa-mu makamba avulu. Ngi di lembalala hanji o tufunga tu nga sidivila nau. Ngi sakidila ué kiavulu o tufunga tua ilunga tua ngi kuatekesele. Ujitu ua dikota ku sidivila ni maiala a di lembalala o kithangana kia mateka kuzola Jihova. Ku muvu ua 1987, tuai mu tunga mu mbanza ia Carolina, mua kambele aboki. Tua xisa ué makamba avulu bhu kididi kieniókio. *—Tala ku luiji.

 Ku mbeji ia Kakuinhi, ka muvu ua 2002, kumoxi ni Susan tua xikina o ujitu ua kukalakala ku Betele ia Patterson ku ixi ia Estados Unidos. Nga kexile mu kalakala ni Kibuka kia Sidivisu, Susan ua kexile mu kalakala bhu kididi kia kusukula. Muéne ua uabhele kiavulu o kikalakalu kiê! Ku mbeji ia Kakuinhi, ka muvu ua 2005, a ngi bhana o ujitu ua kubhanga mbandu ku Kibuka Kia Utuminu. Nga divu kala o kikalakalu kiki, ki ki ngi fuamene. Susan ua thandanganhele ué kiavulu ni kikalakalu kiami, mukonda kikalakalu kia dikota, kia bhingile ué kuenda jinjila javulu. Muéne ka uabhele kuendela mu iphululu, maji tuene mu kuenda jinjila javulu ni iphululu. O ahatu a jiphange ja mukuá a tokala ué ku Kibuka Kia Utuminu, ene mu kuatekesa kiavulu o muhatu uami. Mu kiki, o muhatu uami ua kolokota dingi mu ku ngi kuatekesa. Kiki ki ngi bhangesa ku mu zola dingi!

Ngala ni jifoto javulu bhu kididi kiami kia kukalakala. Kioso ki ngi mona o jifoto jojo, ngi lembalala o kisangusangu ki ngene na-kiu mu sidivisu ia Nzambi. Mukonda dia ku xinganeka mu kithangana ki nga mateka kuzola Jihova, ngene mu tambula mabesá avulu!