Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Jihova Nzambi, ua Uabhela Kuzuela ni Athu

Jihova Nzambi, ua Uabhela Kuzuela ni Athu

“Ng’ivue, nga-nda kuzuela.”—JOBE 42:4.

MIMBU: 37, 23

1-3. (a) Mukonda diahi o ibanzelu ia Nzambi ni dimi diê, dia beta kota, o dia athu ndenge? (b) Ihi i tua-nda di longa mu milongi íii?

JIHOVA ka mesenene kukala muéne ngó ku muenhu. Mukonda dia kiki, muéne ua bhange o ji-anju ni athu, phala kusanguluka nau kumoxi. (Jisálamu 36:9; 1 Timote 1:11) Jihova ua dianga kubhanga anju, o poxolo Nzuá ua ixana “Diambu.” (Nzuá 1:1; Dijingunuinu 3:14) Jihova ua zuela ni anju íii, Jezú, phala ku mu ijidisa o ibanzelu iê. (Nzuá 1:14, 17; Kolose 1:15) Poxolo Phaulu ua zuela kuila, o ji-anju ji di zuelesa ué, mukonda a zuela dimi dimoxi. Maji o dimi dia zuela, ki di difu ni dimi di zuela o athu.—1 Kolindo 13:1.

2 Jihova uejiia kiambote o ji-anju joso, ni athu oso. Muéne uala ni kutena kua kuívua o misambu ia mazunda ni mazunda a athu mu kithangana kimoxi, né muene se a samba mu madimi avulu. Mu kithangana kivua o misambu ioso íii, Jihova u zuela ué ni ji-anju jê phala ku a kuatekesa. O ima ioso íii ia bhange, ilondekesa kuila, o dimi di zuela Jihova ni ibanzelu iê, ia beta kota, o ia athu ndenge. (Tanga Izaia 55:8, 9.) Mu kiki, kioso kia zuela ni athu, muéne u zuela mu ukexilu ua bhebhuluka, phala o athu ku muivua kiambote.

3 Mu milongi íii, tua-nda di longa kiebhi Jihova kia zuela ni athu mu ukexilu ua bhebhuluka. Tua-nda di longa ué kiebhi muéne kia lungulula o ukexilu uê ua kuzuela ni athu.

NZAMBI U ZUELA NI ATHU

4. (a) Jihova ua zuela ni Mozé, Samuuele, ni Davidi, mu dimi diebhi? (b) Milongi iebhi i tu sanga mu Bibidia?

4 Kioso kia zuela ni Adá mu jaludim ia Edene, nange Jihova ua zuela né mu dimi dia Hebalaiku, kála kia kexile mu di zuela m’ukulu. Mu kubhita kithangana, Jihova ua zuela ni maiala kála Mozé, Samuuele, ni Davidi. Sumbala ene a soneka mu dimi dia Hebalaiku, anga a soneka mu ukexilu uâ, o ibanzelu ia soneka, iangene ia Nzambi. Ene a soneka o izuelu ia Jihova, kala kia a tangele muéne. A soneka ué misoso ia lungu ni ukamba ua Nzambi ni mundu uê. Mu kifika, o Bibidia i zuela ia lungu ni kixikanu ni henda iâ kua Nzambi. I zuela ué ia lungu ni ima ia iibha ia bhangele, ni ukexilu uâ ua kukamba o ufiiele. O ima ioso íii, io soneke phala o mbote ietu.—Loma 15:4.

O athu a soneka o Bibidia, a soneka o izuelu ia Jihova kala kia a tangele muéne. Ene a soneka ué misoso ia lungu ni ukamba ua Nzambi ni mundu uê

5. O kuila Nzambi ua zuela ngó ni athu mu dimi dia Hebalaiku? Jimbulula.

5 Jihova ka zuela ngó ni athu mu dimi dia Hebalaiku. Kioso kia bhulula akua Izalaiele mu Babilonha, avulu mudiâ akexile kiá mu zuela o dimi dia Alamaiku. Nange kiki kiene o kima kia bhangesa Daniiele, ni Jelemiia, ni Ejidala kusoneka jimbandu ja Bibidia mu dimi dia Alamaiku. * (Tala ku luiji.)

6. Mukonda diahi a lungulula o Mikanda ia Hebalaiku mu dimi dia Ngeleku?

6 Mu kubhita kithangana, Alexandre ia Dikota ua tolola jixi javulu ku mundu, anga u kuata ku ji tumina. Mukonda dia kiki, o athu mu jixi jiji, akexile mu zuela o dimi dia Coiné, mba Grego comum. Jijudé javulu a mateka kuzuela o dimi dia Ngeleku. Mu kiki, o Mikanda io sonekene mu dimi dia Hebalaiku, io lungulule mu dimi dia Ngeleku. O Bibidia íii, a ixana Septuaginta. Íii iene o Bibidia ia dianga kulungulula. O Bibidia íii, ia kexile ué ni valolo iavulu. O jingijiie a xikina kuila, o Bibidia Septuaginta, io lungulule ku 72 kia athu. * (Tala ku luiji.) Mu ku lungulula o Bibidia íii, saí athu a soneka o izuelu ioso, kála kia soneka o Mikanda mu dimi dia Hebalaiku. Maji o athu amukuá ka kaiela o ukexilu iú. Maji né kiki, o Jijudé akexile mu zuela o dimi dia Ngeleku ni Jikidistá, a xikinine kuila, o Bibidia Septuaginta, Mak’â Nzambi.

7. Jezú ua kexile mu longa o maxibulu mê mu dimi diebhi?

7 Kioso kiexile mu ixi, nange Jezú ua kexile mu zuela o dimi dia Hebalaiku. (Nzuá 19:20; 20:16; Ikalakalu 26:14) Nange muéne ua kexile mu tumbula ué izuelu mu dimi dia Alamaiku, kála kia kexile mu di zuela mu izuua ienioió. Maji muéne uejidile ué kuzuela o dimi dia Hebalaiku, mu ukexilu ua kexile mu di zuela kua Mozé ni jipolofeta. Mukonda, semana joso, ua kexile mu tanga o madivulu mâ mu dimi dia Hebalaiku. (Luka 4:17-19; 24:44, 45; Ikalakalu 15:21) Sumbala mu izuua ia Jezú o athu akexile mu zuela o madimi a Ngeleku ni Latini, maji o Bibidia ki i tu tangela se Jezú ua kexile mu zuela ué o madimi iá.

8, 9. Mukonda diahi Jikidistá javulu a zuelele o dimi dia Ngeleku? Kiki ki tu longa ihi ia lungu ni Jihova?

8 O akaiedi a dianga a Jezú, akexile mu zuela o dimi dia Hebalaiku. Maji kioso Jezú kiafu, ene a mateka kuzuela madimi engi. (Tanga Ikalakalu 6:1.) Kioso kia di muange o njimbu iambote, Jikidistá javulu a mateka kuzuela o dimi dia Ngeleku, mu veji dia kuzuela o dimi dia Hebalaiku. Kuma o dimi dia Ngeleku diene dia kexile mu zuela dingi, o madivulu a Matesu, Luka, Maluku, ni Nzuá, o soneke mu dimi dia Ngeleku. * (Tala ku luiji.) O mikanda ia poxolo Phaulu ni madivulu a mukuá a Bibidia, o soneke ué mu dimi dia Ngeleku.

9 O athu a soneka o Mikanda mu dimi dia Ngeleku, a tumbula o izuelu iala mu Mikanda io soneke mu dimi dia Hebalaiku. Maji mu kutumbula o izuelu íii, mu veji dia kulondekesa kuila, o izuelu ia tundu mu Mikanda íii, ene akexile mu tumbula o Bibidia Septuaginta. Saí ithangana, o izuelu mu Bibidia íii, ki i kexile kála kia i soneka mu Mikanda ia Hebalaiku. Mu kiki, o ima ia kambe mu Bibidia íii, ia kambe ué mu Bibidia ietu, mukonda o athu a lungulula o ji Bibidia jiji, kexile athu a iuka. Kiki ki tu longa kuila, Jihova u mona o madimi oso mu ukexilu umoxi. Sé-ku dimi dia beta-o-kota.—Tanga Ikalakalu 10:34.

10. Ihi i tu longa o ukexilu ua Jihova ua kuzuela ni athu?

10 Tua di longo kuila, se kubhinga, Jihova u lungulula o ukexilu ué ua kuzuela ni athu. Muéne ka kingila kuila, tu zuela dimi dia fuama phala ku muijiia, ni kuijiia ué vondadi iê. (Tanga Zakadiia 8:23; Dijingunuinu 7:9, 10.) Tua di longo ué kuila, sumbala o athu a soneka o Bibidia, o ibanzelu ia soneka iangene ia Jihova. Maji Nzambi ua ehela kusoneka o Bibidia mu ukexilu uâ.

NZAMBI UA LANGE O MAKA MÊ

11. Mukonda diahi o madimi avulu a zuela o athu, ka fidisa Jihova ku a ivua?

11 Sumbala o athu a zuela madimi avulu, o madimi iá ka fidisa Jihova ku a ivua. Kiebhi ki tuejiia o kidi kiki? Mukonda o Bibidia ki iala ni izuelu iavulu ia tumbula Jezú mu dimi dia kexile mu zuela. (Matesu 27:46; Marku 5:41; 7:34; 14:36) Maji Jihova ua iudika o ima phala kulungulula o njimbu ia Jezú mu dimi dia Ngeleku, ni mu madimi amukuá. Tu zuela ué kiki, mukonda o Jijudé ni Jikidistá, a soneka o Mak’â Nzambi mu veji javulu, maji Nzambi ua lange o Maka mê. Mu kusuluka, a lungulula o jikopia jiji mu madimi engi. Mu kubhita 400 ja mivu kioso kiafu Kristu, John Chrysostom ua zuela kuila, o milongi ia Jezú io lungulule mu madimi a akua Sídia, Ijitu, Índia, Pélesa, Etiópia, ni madimi a jixi jengi.

12. Ihi ia bhange o athu phala ku buika o Bibidia?

12 Tundé u’kulu, ene mu bhanga ioso phala kubuika o Bibidia. Ene mu zukutisa ué o athu ene mu lungulula o Bibidia. Mu kubhita 300 ja mivu kioso kia vuala Jezú, o Nguvulu ia Loma Diocleciano, ua bhana kitumu phala kubuika o ji Bibidia joso. Mu ku bhita 1.200 ja mivu, William Tyndale ua mateka kulungulula o Bibidia mu dimi dia Kingileji. Muéne uambe kuila, se mu ngalasa ia Nzambi muéne u kola o muenhu, ueji bhanga ioso phala kukuatekesa o athu oso kuijiia o Bibidia. Katé muene ni kidimakaji kia munzangala, ueji beta kota kuijiia o Bibidia, o padele ndenge. Mukonda dia ku mu zukutisa, Tyndale ua lenge mu mbanza ia Inglaterra, anga uia mu jixi ja mukuá ja Europa, phala kuzubha kulungulula o Bibidia. Sumbala o atuameni a jingeleja a bhange ioso phala kuoha o ji Bibidia joso ja lungulula Tyndale, ene ka tena. Mu kiki, a bhange jikopia phala athu avulu. Mu ku suluka, a nhenga Tyndale, anga a mu oha. Maji o atuameni a Jingeleja, ka tena kubuika o Bibidia ia lunguluile. Mu kiki, ni kikuatekesu kia Bibidia íii, a lungulula o Bibidia King James Version (Versão Rei Jaime).—Tanga 2 Timote 2:9.

13. Ihi ilondekesa o kikalakalu kia bhange o akua kutokuesa o Bibidia?

13 Mu kidi, saí ima mu ji Bibidia j’okulu, ki jo soneke kiambote. Maji o akua kutokuesa a tonginina Mikanda iavulu iokulu, ki kale mu jimbandu mba ja tenena, katé ni ji Bibidia j’okulu. Mu kusokesa o ji Bibidia joso jiji, ene a mono kuila, o jivelusu ja kambe kusoneka kiambote, ja tolo. Maji o njimbu mu jivelusu jiji, ki i lunguluka. O kikalakalu ki bhanga o akua kutokuesa, ki bhangesa o athu a mesena ku di longa o Bibidia, kudielela ni muxima uoso kuila, o Bibidia iala na-iu lelu, Mak’â Jihova.—Izaia 40:8.

14. O kuila kuene athu avulu ala ni Bibidia?

14 Né muene ni izukutisu ioso íii, o Bibidia io lungulule mu 2.800 a madimi ndenge. Sé-ku divulu dio lungulule mu madimi oso iá. Sumbala athu avulu ka xikina Nzambi, o divulu dia beta o ku di uanena ku athu, o Bibidia. Sumbala saí ji Bibidia ja bhonzo ku ji tanga, mba ka ji lungulula kiambote, jene joso ji tula o njimbu ia lungu ni kidielelu kia muenhu ua kalela-ku.

KUA BHINGILE BIBIDIA IA UBHE

15. (a) Tundé ku muvu ua 1919, kiebhi kia lungulula o ukexilu ua kubhanga o madivulu metu a Bibidia? (b) Mukonda diahi o madivulu metu a dianga ku a soneka mu dimi dia Kingileji?

15 Ku muvu ua 1919, a solo kibuka kiofele kia Adilongi a Bibidia, kala ‘kimbadi kia fiiele.’ Mu kithangana kieniókio, o kimbadi kia fiiele, kia kexile mu longa o mundu ua Nzambi mu dimi dia Kingileji. Ka kexile mu bhanga madivulu avulu mu madimi a mukuá. (Matesu 24:45) Maji lelu, a mu bhanga o madivulu a Bibidia mu 700 a madimi ndenge. Kála kia bhitile ni dimi dia Ngeleku, lelu athu avulu a zuela ué o dimi dia Kingileji, mukonda diene o dimi dia ku ta uenji ni athu akua jixi jengi, ni ku di longa mu ididi iéngi. Mu kiki, o madivulu metu a dianga ku a soneka mu dimi dia Kingileji, mu kusuluka, a a lungulula mu madimi engi.

16, 17. (a) Ihi ia bhindamene o mundu ua Nzambi? (b) Kiebhi kia dikila o ibhindamu iâ? (c) Ihi ia mesenene phange Knorr?

16 O milongi ioso ia madivulu metu, i tunda mu Bibidia. Ku dimatekenu, o mundu ua Nzambi ua kexile mu kalakala ni Bibidia King James Version (Versão Rei Jaime), io lungulule ku muvu ua 1611. Maji mukonda dia ukexilu ua soneka o Bibidia íii, kia bhonzele ku i tendela. Sumbala mu ji Bibidia ja mukuá j’okulu a tumbula o dijina dia Nzambi mu veji javulu, mu Bibidia íii, ka di tumbula kiavulu. Saí jivelusu mu Bibidia íii, ka ji lunguluile ué kiambote. O jamukuá, ki ji kexile mu ji Bibidia j’okulu. O ji Bibidia jamukuá ja lunguluile mu dimi dia Kingileji, ja kexile ué ni maka iá.

17 Sé phata, o mundu ua Nzambi ua bhingile Bibidia io lungulule mu ukexilu ua bhebhuluka. Mu kiki, a bhange kibuka a kixana Comissão da Tradução do Novo Mundo da Bíblia. Tundé ku muvu ua 1950, o jiphange mu kibuka kiki, a mateka kulungulula mbandu jisamanu ja Bibidia. Ku muvu ua 1960, a zubha ku ji lungulula. Mu kiônge kia dikota kia bhiti mu kizuua kia 2 kia mbeji ia Kakuinhi, ka muvu ua 1950, a bhange ngolokela kuila, a zubha kiá kulungulula mbandu imoxi ia Bibidia. Mu kiônge kiokio, phange Knorr uambe kuila, o mundu ua Nzambi ua bhindamene Bibidia io lungulule mu ukexilu ua bhebhuluka, phala ku a kuatekesa kuijiia kiambote o kidi kia Bibidia. Ene a bhindamene o Bibidia ia bhebhuluka, kála o isoneku ia maxibulu a Kristu. Phange Knorr ua mesenene kuila, bhu kaxi ka Bibidia Tradução do Novo Mundo, mazunda ni mazunda a athu ijiia Jihova.

18. Ihi ia kuatekesa kulungulula o Bibidia mu madimi avulu?

18 Ku muvu ua 1963, o ima ia bhiti kala kia mesenene phange Knorr. O Bibidia Tradução do Novo Mundo das Escrituras Gregas Cristãs, io lunguluile kiá mu dimi dia phutu, Holandês, Françês, Alemão, Italiano, ni dimi dia Espanhol. Ku muvu ua 1989, o Kibuka Kia Utuminu kia Jimbangi ja Jihova, kia iudika dingi kibuka kia ubhe ku mbonge, phala kukuatekesa o alunguludi a Bibidia. Ku muvu ua 2005, a bhana ngolokela kuila, o ibuka ioso ia madimi ia mu lungulula kiá O Mulangidi, a tokala ku lungulula o Bibidia. Mukonda dia kiki, lelu, o Bibidia Tradução do Novo Mundo, io lungulule kiá kikale mu jimbandu, mba ia tenena mu 130 a madimi ndenge.

19. Ihi ia bhiti ku muvu ua 2013? Ihi i tua-nda di longa mu milongi ia-nda kaiela?

19 Tundé kia bhange o Bibidia Tradução do Novo Mundo ia dianga, o dimi dia Kingileji dia lunguluka. Mu kiki, kua bhingile kulungulula dingi o Bibidia íii. Mu kizuua kia 5 ni 6, kia mbeji ia Kamusasadi ka muvu ua 2013, a bhange o kiônge kia dikota kiene mu bhanga o Jimbangi ja Jihova ku disukilu dia muvu. O athu ai mu kiônge kiki, a tena 1.413.676 ia athu. Ene a tundu ku 31 kia jixi. Mu kiônge kiki, o phange ua tokala ku Kibuka Kia Utuminu, ua bhange ngolokela kuila, a lungulula o Bibidia Tradução do Novo Mundo ia ubhe, mu dimi dia Kingileji. O athu akexile mu kiônge, a sangulukile kiavulu. Kioso kia tambula o Bibidia ia ubhe, avulu mudiâ a didi ni kisangusangu. O jiphange ja bhange o madiskursu a tange jivelusu mu Bibidia ia ubhe. Kioso kia kexile mu tanga, o athu a mono kuila, o Bibidia ia ubhe ia bhebhuluka, ki i bhonzo ku i tendela mba ku i tanga. Mu milongi ia-nda kaiela, tua-nda di longa dingi ia lungu ni Bibidia íii ia ubhe. Tua-nda mona ué kiebhi kia mu i lungulula mu madimi amukuá.

[Tanga mu luji]

^ kax. 5 O kizuelu Septuaginta, kilombolola “makuinhi a sambuadi.” Tu mona kuila, a mateka kulungulula o Bibidia íii, ku 300 ja mivu, ande dia Kristu. Kua bhiti 150 a mivu, phala kuzubha ku i lungulula. O Bibidia íii, iala hanji ni valolo lelu, mukonda ia mu kuatekesa o jingijiie kutendela kiambote o izuelu mba jivelusu ja bhonzo, jo soneke mu dimi dia Hebalaiku.

^ kax. 6 Athu avulu a banza kuila, nange Matesu ua soneka o divulu diê mu dimi dia Hebalaiku, anga u di lungulula mu dimi dia Ngeleku.

^ kax. 8 O madivulu a Ejidala 4:8-6:18, 7:12-26; Jelemiia 10:11; ni Daniiele 2:4b-7:28, o soneke mu dimi dia Alamaiku.

[Ibhuidisu ia ku dilonga]

[Foto ku mbandu 5]

Nzambi ka kingila kuila, tu zuela dimi dia fuama phala ku muijiia, ni kuijiia ué o vondadi iê