O ku xinganeka mu undenge uami, ku ngi bhangesa ku lembalala o izuua i nga bhiti ni ku sanguluka mu ka’nzo k’etu ku mbandu ia sulu ku França ku tua tungile. Tata iami ua ngi iudikile munheke, eme nga uabhele kiavulu o ku tonoka mu jaludim. Ku muvu 1966, o Jimbangi ja Jihova a tu kundu ku dibhata dietu, ia a zuela ola javulu ni tata iami. Mu ku bhita sambuadi dia mbeji, muéne ua solo ku kala Mbangi ia Jihova. Mam’etu ua kaiela ué o phangu iê, ia a ngi sase ni henda iavulu.

O maka’mi a mateka kioso ki tua vutuka ku ixi ia Xipânha, kua vualela o jitata jami. Nga mateka ku divua ndolo javulu ku maku ni ku ji phuna. Kia bhiti mivu iiadi mu ku sota dotolo jambote, tua sange dotolo ua fuma u saka o uhaxi ua menha, ua tuambe ni kidi kioso, uixi: “Mua laleka kiavulu.” Mam’etu ua mateka o kudila. Ngevu izuelu ia bhonzo nuka nga i ivuile, kala o “uhaxi ua jinzamba ku mukutu” ni “poliartrite ia minzangala.” * Kuma nga kexile ngó ni dikuinhi dia mivu, ki ngi tendela ioso ia kexile mu zuela o dotolo, maji nga mono kuila o njimbu iexile ia iibha.

O dotolo ua tu tangela phala kuia ku kididi kia ku saka o ana-ndenge. Ki nga bhixila, o kididi kia ngi luualesa. O ukexilu ua ku longa ki uexile uambote: O ji madele a ngi bhutu o ndemba ni ku ngi zuatesa izuatu iokulu. Nga zuela ni kudila: ‘Ki nga-nda tena ku kala mu kididi kiki.’

Mukonda dia jitata jami ku ngi longa ku sidivila Jihova, nga ditunu o ku kaiela o ijila ia Katolika mu kididi kieniókio. O ji madele ka kexile mu tendela se mukonda diahi nga di tunine. Nga diondela Jihova phala ka ngi bhane dikunda, eme nga mono o kikuatekesu kiê, kala o kikuatekesu ki bhana o tata ua henda kua mon’ê.

O ji madele ehela o Jitata jami ku ngi kunda mu ji Sábhalu. Ene a ngi bhekela o madivulu metu phala ngi tange ni ku kolesa o kixikanu kiami. Kuenhoko, o ana-ndenge ka tokalele ku kala ni madivulu phala ku tanga, maji o ji madele a ngi ehela ku bhaka o  madivulu ni Bibidia, eme nga kexile mu tanga izuua ioso. Nga zuela ué ni ana a mukuá a ahatu o kixikanu kiami kia ku kala mu Palaízu mu ixi ni ku kala ku muenhu ua kalelaku sé muthu ku kata dingi. (Dijingunuinu 21:3, 4) Né muene ni ku divua ubheka uami, nga sangulukile kiavulu mukonda o kixikanu kiami ni kidielelu kiami kua Jihova, kia kexile mu kola dingi.

Kia bhiti mbeji jisamanu, o ji dotolo a ngi tumu kuia kiá kubhata. Ki ngi disanzele luua, maji nga sangulukile mu ku kala dingi ni jitata jami. O uhaxi uami ku ji phuna ua dibandekesa dingi, eme nga kexile ni ndolo iavulu. Ki ngi kexile ni nguzu ku mukutu mu unzangala uami. Maji ki nga tenesa 14, a ngi batizala, eme nga kexile ni nguzu phala ku sidivila o Tata iami ia diulu. Maji saí ithangana nga kexile mu luuala kiavulu ni muéne. Nga kexile mu samba: “Mukonda diahi kia mu bhita n’eme? Nga ku dióndo, ngi sake, ki ua mu mona o hadi ioso i nga mu tala?”

O unzangala ki ua ngi bhiti kiambote. Nga tokalele ku xikina kuila ki ngeji disanza dingi. Ki kieji ngi kuatekesa o ku di sokesa ni makamba mami—akexile ni sauidi iambote. Nga kexile mu divua kala ki ngala ni valolo, eme nga kexile ni jisonhi ja kuzuela ni athu. Maji o muiji ni makamba mami, a ngi kuatekesa. Ngi lembalala Alicia—mu kitala, muéne uexile kota diami mu 20 a mivu—ua kituka kamba diami dia kidi. Muéne ua ngi kuatekesa phala ki ngi banze kiavulu mu uhaxi uami ni ku mesena o mbote ia athu a mukuá mu veji dia ku banza ngó mu maka mami.

Kioso ki nga kexile ni 18 dia mivu, nga zozele kiavulu, nga kexile mu bhuila kiavulu kuia mu iônge. Maji nga katula mbote mu “kithangana ki nga kexile na-kiu” kubhata phala ku di longa kiambote o Bibidia. O divulu dia Jobe ni divulu dia Jisálamu, dia ngi kuatekesa ku tendela kuma Jihova Nzambi, u tu suua, kana ngó mu xitu, maji benge-benge mu nzumbi. O misambu i nga kexile mu bhanga izuua ioso ia ngi bhanene “o nguzu i lenda ioso” ni “kutululuka kua Nzambi kua somboka o kitongoluelu kioso kia muthu.”—2 Kolindo 4:7; Filipe 4:6, 7.

Ki nga tenesa 22 a mivu, nga tokalele ku xikina o ukexilu uami ua kuendela mu kialu kia malola. Nga kexile ni uôma ua kuila o athu eji kuimana ni ku ngi tala ni henda eme nga xikama ku kialu kia malola. Maji o kialu kia malola kia ngi bhekela ufôlo, ni kuila o “kima ki nga banzele kuila kia iibha” kia ngi bhekela mabesá. Kamba diami, Isabel ua ngi bhingi ku kalakala né mbeji ia muvimba mu sidivisu ia kuboka phala ku bhanga 60 a ji ola.

Mu dimatekenu, ki ngi uabhele o ndunge íii. Maji nga bhingi o kikuatekesu kia Jihova, ni kikuatekesu kia muiji uami ni makamba, nga kalakala né. O mbeji ioio ia bhiti ni lusolo, eme nga mono kuila nga tolola o uôma ua kexile moxi diami. Nga uabhela kiavulu o kikalakalu kiki, kienhiki ku muvu uenhó ua 1996, nga solo ku kala muboki ua thembu ioso—mu ku bhanga ola javulu mbeji joso mu ukunji. Nga bhange kiambote o ku sola o kikalakalu kiki, kia ngi zukamesa dingi kua Nzambi ni ku ngi bhana nguzu ku mukutu. O ku kalakala mu ukunji, kua ngi kuatekesa ku jimbulula o kixikanu kiami ku athu avulu ni ku kuatekesa athu a mukuá ku kala makamba a Nzambi.

Ku kixibhu ku muvu 2001, a ngi lanvula ku dikalu, o inama iiadi ia bukuka. Kioso ki nga kexile mu inzo ia ku saka, ni ndolo javulu ku mukutu, nga sambe kiavulu moxi diami: “Nga ku dióndo Jihova, kana ku ngi xisa” ki nga zubha o ku samba, o muhatu ua kexile mu hama, ku mbandu iami, ua ngi ebhuidisa: “Eie u Mbangi ia Jihova?” ki nga kexile ni nguzu ia ku mu tambuijila, nga tambuijila ni mutué. Muéne uambe: “Nga mi ijiia! Ngene mu tanga o madivulu menu.” O izuelu ienioió ia ngi suínisa kiavulu. Katé muene mu kithangana kiki kia bhonzo, nga tena ku bhana umbangi ua lungu ni Jihova. Ujitu ua dikota!

Kioso o jindolo ki ja sosoloka bhofele, nga banze ku bhana dingi umbangi. Mam’etu ua kexile mu nhunga n’eme mu kididi kia ku saka mu kialu kia malola, ni inama iiadi mu jesu. Izuua ioso tua kexile mu kunda o jihaxi ja mukuá, tua kexile ku a ebhula kiebhi kiala, ni ku a bhana o madivulu metu. Mu ithangana ioio, nga kexile mu bhuila kiavulu, maji Jihova ua ngi bhana o nguzu i nga bhindamene.

 Mu mivu íii, o jindolo jene mu dibandekesa, o kufua kua tata iami kua ngi bhangesa ku luuala dingi. Maji né kiki, ngene mu bhanga ioso phala ngi divue kiambote. Kiebhi? Kioso ki ngi tena, ngi sota o makamba, kiki ki ngi kuatekesa phala ki ngi banze kiavulu mu hadi i nga mu tala. Kioso ki ngi kala ubheka uami, ngi tanga, ngi di longa o Bibidia, mba ngi bokela o athu mu mutelembe ua kafuetele.

Saí ima nga i uabhela kiavulu kala: O kitembu ni kuívua o dizumba dia ithulu. Ima íii i ngi bhangesa ku sakidila Nzambi. Saí ithangana o ku tonoka, kuene ué mu ngi bhangesa ku divua kiambote. Saí kizuua mu ku boka, o kamba diami ua kexile mu ng’ambata uemana phala ku soneka kima. Nga sasumuka, o kialu kia malola kia kexile mu kulumuka ubheka uê, eme nga di phupu ku dikalu diemanene. Kiiadi kietu tua divu kia iibha, maji kioso ki tua mono kuila ki kua bhitile kima kia iibha, tua mateka o kuelela.

Saí ima iavulu ku muenhu ki ngi tena ku bhanga. Ngi i mona kala ima i nga-nda i bhanga ku hádia. Saí ithangana ngi jika o mesu ni “ku xinganeka” ku mundu ua ubhe ua tu kanena Nzambi. (2 Phetele 3: 13) Ngi xinganeka kuila ngala ni sauidi iambote, nga mu tuka-tuka mu kuenda ni ku sanguluka kiavulu ku muenhu. Ngi ta ku muxima uami o izuelu ia Sobha Davidi, kioso kiambe: “Ngana, se kua mu mono, mu kinge; kolokota, muxima u kuate nguzu iobhe.” (Jisálamu 27:14) Sumbala o nguzu ku mukutu uami iene mu bhua izuua ioso, maji Jihova uene mu ngi suínisa. Ngene mu sanga nguzu mu ku zoza kuami.