Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

 Musoso Ua Kidi

O Ima i Nga Bhange mu Sidivisu ia Utuminu

O Ima i Nga Bhange mu Sidivisu ia Utuminu

Saí kizuua, ku muvu ua 1947, kua moneka maka mu inzo ia akunji a jixi jengi mu mbanza ia Santa Ana, mu ixi ia El Salvador. Kioso ki tua kexile mu di longa o milongi ia Mulangidi, o minzangala a mateka o ku takula matadi mu inzo. O ji padele ja Ngeleja ia Katolika, ene a tumine o athu enhá ku tu zukutisa. Mu ku bhita kithangana, ene a bhixila ni kibuka kia mukuá, akexile ni njinda iavulu. Saí iâ, ejile ni mianga ia túbhia, a mukuá ejile ni iteka. Mu ola jiiadi, ene akexile mu takula matadi mu inzo ia akunji, ni ku di kola: “Kalelaku Muzeletete,” o “Jihova, a fué!” Ene a mesenene ku kuatesa uôma ku akunji a jixi jengi, phala n’a lenge. Ngejiia o kidi kiki mukonda, ng’exile ué mukunji ua jixi jengi, nga kexile mu kiônge kieniókio kia bhitile mu 67 a mivu ku dima. *—Tala ku luiji.

MIVU iiadi ande dia ku tu zukutisa ku kibuka kiki, Evelyn Trabert ni eme, tua zubhile ku di longa o Xikola ia Ngiliiade, iexile o kibuka kia kauana kia xikola íii. Mu kithangana kieniókio, o kididi mua kexile mu bhita o Xikola ia Ngiliiade, kia zukamene ku sanzala ia Ithaca, mu mbanza ia Nova York. A tu tumikisa phala ku sidivila ku ixi ia El Salvador, mu nga sidivila mu 29 a mivu ndenge. Ande dia ku mi tangela o musoso uami mu sidivisu ia akunji a jixi jengi, nga-nda mi tangela o kima kia ngi bhangesa ku di bhakula mu sidivisu íii.

KIEBHI O MUIJI UETU KIA DI LONGO O KIDI KIA BIBIDIA

A ngi vuala ku muvu ua 1923, mu sanzala ia Spokane, mu mbanza ia Washington, mu ixi ia Estados Unidos da América. O jitata jami, John ni Eva Olson, exile ji Luterano, maji ka xikinine ku milongi ia alungu ni ifernu ia túbhia, ia kexile mu longa o ngeleja. Ene ka xikinine kuila, o Nzambi ia henda, u bhangesa o athu ku tala hadi. (1 Nzuá 4:8) Tat’etu ua kexile mu kalakala bhu kididi kia ku bhanga jimbolo. Saí kizuua mu usuku, koleka iê ua mu londekesa mu Bibidia kuila, Nzambi ka bhangesa o athu ku tala hadi mu ifernu. Mu ku bhita kithangana, o jitata jami a mateka ku di longa o Bibidia ni Jimbangi ja Jihova. Ene a di longo ihi i longa o Bibidia ia lungu ni kalunga.

Nga kexile ngó ni divua dia mivu, maji ngene mu di lembalala hanji o kisangusangu kia kexile na-kiu o jitata jami, mukonda dia ima ia kexile mu di longa. Ene a sangulukile mu kuijiia kuila o dijina dia Nzambi Jihova, ni kuila o milongi ia Tilindade iexile ia makutu.  (Nzuá 8:32) O jitata jami a ngi longo ué o ima ia kexile mu di longa, eme nga xikina o kidi kiki ni lusolo. Nga uabhele kiavulu ku tanga o Bibidia, ni ku di longa o Mak’â Nzambi. Nga kexile ni jisonhi javulu, maji né kiki, nga kexile múia ni jitata jami mu sidivisu ia kuboka. Ku muvu ua 1934, ene a a batizala, ku muvu ua 1939, a ngi batizala ué, kioso ki nga kexile ni 16 dia mivu.

Kumoxi ni jitata jami mu kiônge kionene kia muvu ua 1941, mu sanzala ia Mom St. Louis, mu mbanza ia Missouri

Ku mbeji ia Kavua ka muvu ua 1940, o jitata jami a sumbisa o inzo iâ, tuai mu tunga mu sanzala ia Coeur d’Alene, mu mbanza ia Idaho. Tua mateka ku bhanga o sidivisu ia thembu ioso mu sanzala ienioió. Tua tungile mu inzo ia ditala, bhoxi bhua kexile inzo ia ku iudika makalu. O iônge ia kexile mu bhita mu inzo ietu. Mu kithangana kieniókio, ilunga iavulu ki i kexile ni Ididi ia Ubhezelu. Ilunga iavulu ia kexile mu bhanga o iônge mu jinzo ja lenda mba mu jinzo ja jiphange.

Ku muvu ua 1941, ngai mu kiônge kionene kumoxi ni jitata jami mu sanzala ia St. Louis, mu mbanza ia Missouri. O kizuua kia sukina kia kiônge kiki, a ki xanene “Kizuua Kia An’a Ndenge.” Mu kizuua kieniókio, o an’a ndenge a kexile ni mivu 5 ndu 18 dia mivu, a exana phala ku xikama ku pholo dia ditala. Ku disukilu dia diskursu, o Phange Joseph F. Rutherford ua kexile mu zuela n’ etu, o an’a ndenge. Muéne ua tu bhingile phala ku balumuka ni ku zuela se tu xikina “ku belesela Nzambi ni Sobha iê.” Etu enioso tua balumuka. Mu ku suluka, o Phange Rutherford uambe: “Talenu o 15.000 a jimbangi ja ubhe ja Utuminu!” Mu kithangana kieniókio, nga solo ku bhanga o sidivisu ia thembu ioso katé ku disukilu dia muenhu uami.

O KIKALAKALU KIA TAMBULA O MUIJI UETU

Mu ku bhita jimbeji, kioso kia bhiti o kiônge kiki, a bhingi ku muiji uetu phala kuia mu sanzala ia Oxnard, mu mbanza ia California. A tu bhana o kikalakalu kia ku mateka kilunga kia ubhe mu sanzala ienioió. Tua tungile mu inzo iofele, mua sokele ngó hama imoxi. Mausuku oso, tua kexile mu ta o hama iami ku thandu dia meza ietu a ku dila. Ki ki sokele ni kithangana ki nga kexile ni dixilu diami!

Mu kizuua kia 7 kia mbeji ia Kaiiadi, ka muvu ua 1941, o ixi ia Japão ia mateka ku luua ita ni mbanza ia Pearl Harbor, mu ixi ia Hawaii, mu kizuua kia kaiela, o ixi ia Estados Unidos ia di bundu ué mu ita ia kaiiadi ia bhiti ku mundu uoso. Kioso kia bhiti o ima íii, etu tua bhixila mu mbanza ia California. Mu kithangana kieniókio, o masoladi a ixi ia Japão, a kexile mu kuíza ni jibaluku a zukamene kiá, mukonda dia kiki, o jinguvulu ja tumina o athu a tungile bhua zukamene o kalunga, phala ku jima o mukengeji mu usuku. Mukonda kua vundile kiavulu, kia bhonzele phala o masoladi ku loza o athu.

Mu ku bhita kithangana, ku mbeji ia Katutu ka muvu ua 1942, tuai mu Kiônge Kia Dikota, mu sanzala ia Cleveland, mu mbanza ia Ohio. Ngi lembalala o diskursu dia bhangele Phange Nathan H. Knorr, ni diambu: “O Kuila o Kutululuka ku Tena ku Nangenena?” Mu diskursu didi, muéne ua jimbulula o kikanenu ki tu sanga mu divulu dia Dijingunuinu 17, kia lungu ni “kiama” kia “kexile ni muenhu, maji o kiki, ki kia-nda kulaia dingi kiavulu. Mukonda o kiama kiki, hinu kia kà tunda mu dikungu ki di moneka hole.” (Dijingunuinu 17:8, 11) Phange Knorr ua jimbulula kuila, o “kiama” kiexile o Liga das Nações, ia bhu mu kithangana kia ita. Mu ku suluka, muéne uambe kuila kueji moneka dingi kibuka kia mukuá kia lungu ni kutululuka ku mundu, ni kuila o kithangana kieji kaiela, kieji kala kia kutululuka. O ima íii ia di kumbidila. Ku muvu ua 1945, kioso kia bhu o ita ia kaiiadi ia bhiti ku mundu uoso. O kibuka kia Nações Unidas kia bhingana o Liga das Nações. Tundé o muvu uenió, o Jimbangi ja Jihova a mateka ku boka o njimbu iambote mu ididi ia mukuá mu ixi ioso. Mu kiki, o Jimbangi ja Jihova a di bandekesa dingi!

O mukanda uami ua Xikola ia Ngiliiade

O kikanenu kiki, kia ngi kuatekesa ku mona kuila, kua kexile kikalakalu kiavulu phala ku ki bhanga. Mu  kiki, kioso kia bhana ngolokela kuila, o Xikola ia Ngiliiade ieji mateka ku muvu ueji kaiela, nga mesenene kuia bhu xikola íii, phala ku kala mukunji ua jixi jengi. Maji ku muvu ua 1943, a ngi tumikisa hanji mu sanzala ia Portland, mu mbanza ia Oregon, phala ku bhanga o sidivisu ia thembu ioso. Mu izuua ienioió, tua kexile mu boka ni mitelembe i tua kexile mu xika mu inzo ia athu, mu ku suluka, tua kexile mu a bhana madivulu a Bibidia a lungu ni Utuminu ua Nzambi. Ku muvu uenió, nga kexile mu banza kiavulu ia lungu ni ku kala mukunji ua jixi jengi.

Ku muvu ua 1944, eme ni kamba diami Evelyn Trabert a tu exana phala kuia mu Xikola ia Ngiliiade. Nga sangulukile kiavulu! Ku mbeji jitanu, o jimesene jetu a tu idikisa kiebhi ki tu tena ku di longa o Bibidia mu ukexilu uambote, phala tu sanguluke. Tua diuana mu ku mona o kulenduka kua jimesene jetu. Mu kifika, saí ithangana o jimesene jetu a kexile mu tu sidivila o kudia. Tua zubha o Xikola ia Ngiliiade mu kizuua kia 22, kia mbeji ia Katatu, ka muvu ua 1945.

O KIKALAKALU KIAMI KALA MUKUNJI UA JIXI JENGI

Ku mbeji ia Kanake ua muvu 1946, Evelyn ni eme, kumoxi ni Leo ni Esther Mahan, tua bhixila mu mbanza ia Santa Ana, mu ixi ia El Salvador. O idima ia kexile “polondo phala ku i bhongolola!” (Nzuá 4:35) Mu ku bhita jimbeji kioso ki tua bhixila, tuai mu kiônge kia ilunga kia dianga mu mbanza ia Santa Ana. Tu’exana o athu phala kuia mu kiônge kiki, tua sangulukile mu ku mona 500 ja athu mu kiônge kiki. O atuameni a jingeleja ka sangulukile ni kikalakalu kietu kia ku boka, mukonda dia kiki, ene a tumikisine kibuka kia athu phala ku tu zukutisa, kala ki nga tange ku dimatekenu dia musoso iú. Ene a mesenene ku tu kuatesa uôma, phala tu xise o ixi. Maji o kizukutisu kiki, kia tu suínisa dingi ku kala mu ixi, phala ku kuatekesa o athu. O atuameni a jingeleja a bazela o athu phala ka tange o Bibidia, avulu ka kexile ni kitadi kia soko phala ku sumba Bibidia. Maji kuexile athu avulu a mesenene ku di longa o kidi kia Bibidia. Ene a sakidila kiavulu, kioso kia mono kuila, tua mu di longa o dimi dia Espanhol, phala ku a longa ia lungu ni Jihova, ni kikanenu kiê kia lungu ni ku bhanga o ixi palaízu.

O kitanu kietu tua bhange o Xikola ia Ngiliiade, a tu tumikisa mu ixi ia El Salvador. Tundé ku mbandu ia kiasu, katé ku mbandu ia kadilu: Evelyn Trabert, Millie Brashier, Esther Mahan, eme, ni Leo Mahan

Rosa Ascencio, ua tokala ué ku kibuka kia maxibulu ami u nga dianga ku longa o Bibidia mu ixi íii. Muéne ua kexile ni diiala, maji ka kazalele. Kioso kia mateka ku di longa o Bibidia, muéne ua senge. Mu ku bhita kithangana, o diiala dia mateka ué ku di longa o Bibidia. Ene a kazala, a a batizala, ia a kituka Jimbangi ja Jihova. Rosa uexile o muthu ua dianga ku kala muboki ua thembu ioso mu mbanza ia Santa Ana. *—Tala ku luiji.

Rosa ua kexile ni ka diloja kófele, mua kexile mu sumbisa idima ia mábhia. Kioso kia kexile múia mu ukunji, ua kexile mu jika o diloja, mu ku dielela kuila, Jihova ueji langa o ibhindamu iê. Ithangana ioso, o athu a kexile mu sumba o ima mu diloja dia Rosa. Muéne ua mono kuila, Jihova ua kexile ku mu langa, kala kia kanena mu divulu dia Matesu 6:33. Rosa ua kolokota mu ufiiele uê kua Jihova, katé ku ufuilu uê.

Etu enioso, o kisamanu kia akunji a jixi jengi, tua sange inzo ia lenda bhu dibhata dia diiala, muéne uexile diiala dia uenji. Saí kizuua, padele uai ku dibhata dia  diiala dienhódio, anga u mu ambela kuila, se ua tuehele dingi ku kala bhu dibhata diê, ueji mu kaia mu ngeleja, kumoxi ni muhatu uê. O diiala kexile ni uôma ua padele, iú ua mu tangele kuila, se ua mesena ku ngi kaia mu ngeleja, ki kuala maka. Muéne ua kexile kiá ni njinda ia ima ia kexile mu bhanga o atuameni a ngeleja. Muéne ua tu tangela phala ku kala ku dibhata diê, o thembu ioso ki tua mesenene.

MUTHU UA KEXILE NI KIJINGU KIA DIKOTA U KITUKA MBANGI IA JIHOVA

O filiiale a i tungu ku muvu ua 1955

Mu mbanza ia San Salvador, saí mukunji ua mukuá ua jixi jengi, ua longo o Bibidia ku muhatu ua ngijiie, a mu ixana Baltasar Perla. O diiala didi, ki di kexile dingi ni kixikanu kua Nzambi, mukonda ua mono kuila o atuameni a jingeleja exile akua makutu. Maji muéne uexile diiala dia henda. Sumbala kexile lua Mbangi ia Jihova, muéne ua kuatekesa ku tunga o filiiale ia ixi ia El Salvador, se ku bhinga kima ku Jimbangi ja Jihova.

Kioso kia kexile mu tunga o filiiale, Baltasar ua kalakala ni Jimbangi javulu ja Jihova, mukonda dia kiki, muéne ua mono kuila ua sange o ubhezelu ua kidi. A mu Batizala mu kizuua kia 22, kia mbeji ia Kavua, ka muvu 1955, mu ku bhita kithangana, o muhatu uê Paulina a mu batizala ué. O kiiadi kia an’ê, a mu sidivila Jihova ni ufiiele uoso. O mon’a dikaza didi, a mu ixana ué Baltasar, ua mu sidivila ku Betele ia Nova York mu 49 a mivu. Muéne ua tokala ku Kibuka Kia Filiiale kia Estados Unidos, mu ku kuatekesa o kikalakalu kia kuboka, ku mundu uoso. *—Tala ku luiji.

Kioso kia mateka o iônge ia makota mu mbanza ia San Salvador, Phange Perla ua tu kuatekesa ku sanga kididi kionene phala o kiônge. O veji ia dianga i tua diongeka bhu kididi kieniókio, ki bhu kexile athu avulu. Maji mivu ioso, o athu ai ni ku dibandekesa, mu ku suka-ku, ki bhu kexile dingi kididi. Tua mono kuila, Jihova ua kexile mu besoala o nguzu i tua kexile mu bhanga. Mu iônge íii, nga di sange ni athu u nga longele o Bibidia m’ukulu. Nga sangulukile kiavulu kioso ki nga mono o maxibulu a maxibulu ami a Bibidia, ku a batizala! Nga divu kuma ene exile kala a laula’mi.

Phange F. W. Franz, ua mu zuela ni akunji a jixi jengi mu kiônge kia dikota

Saí kizuua, bhu kiônge kionene kua moneka phange ua ngi bhingi phala ku mu loloka. Ki ngejidile se mukonda diahi ua kexile ku ngi bhinga muloloki, mukonda ki ngi muijidile dingi. Muéne uambe: “Eme nga kexile ué bhu kaxi ka kibuka kia mizangala a mi takuile matadi mu mbanza ia Santa Ana.” O muxima uami  uezalele ni kisangusangu, mu kuijiia kuila, muéne ua kexile mu sidivila Jihova. Mu kithangana kieniókio, nga lembalala kuila, o kima ki bheka o ku zediua kua kidi ku muenhu, o sidivisu ia thembu ioso.

O kiônge kia ilunga mu tua dianga kuia mu ixi ia El Salvador

NGA SOLO IMA I BHEKA KISANGUSANGU

Nga bhiti 29 dia mivu mu ixi ia El Salvador, mu ku kalakala kala mukunji ua jixi jengi. Nga sidivila mu mbanza ia Santa Ana, Sonsonate, Santa Tecla, ni San Salvador. Mu ku bhita o mivu ioso íii, o jitata jami ja kuka, a bhingile kikuatekesu. Mukonda dia kiki, nga sambe kua Jihova, nga solo ku xisa o kikalakalu kiami kia mukunji, eme nga vutuka mu mbanza ia Spokane, ku muvu ua 1975.

Tat’etu uafu ku muvu ua 1979, nga lange mam’etu mu nake dia mivu. Muéne ka tenene dingi ku bhanga ima iavulu sé kikuatekesu kiami, mukonda ua kukile kiavulu. Muéne uafu ni 94 a mivu. Kia bhonzele kiavulu phala eme. O hadi ni dilamba di nga bhiti na-diu dia ngi bhangesa ku bhuila. Nga kexile ni mabhumbu avulu, o mabhumbu ia, a kexile mu numata kiavulu. Maji nga mono o kikuatekesu kia Jihova. Muéne ua tambuijila o misambu iami, ua ngi kuatekesa ku di bhana ni ibhidi íii. Jihova ua kumbidila o kikanenu kiê kia ku ngi ambata né muene mu ukukilu uami.—Izaia 46:4.

Ku muvu ua 1990, ngai mu sanzala ia Omak, mu mbanza ia Washington. Mu mbanza ienioió, nga boko mu dimi dia Espanhol, nga divu kuma ngala hanji ni valolo. Avulu, exile maxibulu ami a Bibidia, a a batizala. Mu ku bhita kithangana, ki ngi kexile dingi ni nguzu phala ku xixila o dibhata diami mu mbanza ia Omak. Mu kiki, ku mbeji ia Kamoxi ka muvu ua 2007, ngai mu tunga mu inzo iofele mu sanzala ia Chelan, mu mbanza ia Washington. O Jiphange mu kilunga kia dimi dia Espanhol, ene mu ngi langa kiambote, ngi sakidila kiavulu o kikuatekesu kiene mu ngi bhana. Mukonda eme ngó ngi muadi kime mu kilunga kiki, ene a ngi zolo kiavulu, a ngi mona kuma ngi kuku’â.

Ki nga mesenene ku kazala mba ku vuala an’a, mukonda nga mesenene ku di bhakula mu sidivisu ia Jihova. (1 Kolindo 7:34, 35) Nga mono kuila ku mundu iú ki tu tena ku kala ni ima ioso i tua mesena. Mu kiki, nga xinganeka mu ima ia beta-kota, kala o ku sidivila Jihova ni muxima uoso. Nga kuatekesa athu avulu ku di longa o Bibidia, ene ala kala an’ami. Ku mundu uobhe, nga-nda bhanga o ima ioso i nga mesenene o ku bhanga. Nga uabhela kiavulu o milongi ia Bibidia i tu sanga mu divulu dia Jisálamu 145:16, mua kanena Jihova kuila, muéne ua-nda bhangesa o ‘athu oso kudia, kuikuta ni ima iambote.’

O sidivisu ia thembu ioso i ngi kuatekesa ku kolokota mu sidivisu ia Nzambi, ni ku kala ni kidielelu

Lelu ngala ni 91 a mivu, maji ngala hanji ni sauidi, mu kiki, nga mu kalakala hanji kala muboki ua thembu ioso. O sidivisu ia thembu ioso i ngi kuatekesa ku kolokota mu sidivisu ia Nzambi, ni ku kala ni kidielelu. Kioso ki nga bhixila mu ixi ia El Salvador, ki ku bhitile luua thembu iavulu kioso kia matekene o kikalakalu kia ku boka. Maji lelu, kuala 39.000 a aboki mu ixi ia El Salvador. Ngejiia kuila, Satanaji ka tena ku fidisa o kikalakalu kietu, sumbala muéne uene mu bhanga nguzu phala ku ki fidisa. Kioso ki ngi mona o jiphange a mu di bandekesa, o kixikanu kiami ki kola dingi. Sé phata, o nzumbi ikola ia Jihova, ia mu kuatekesa o mundu uê.

^ kax. 4 Tanga o divulu Anuário das Testemunhas de Jeová de 1982, páginas 45-46.

^ kax. 19 Anuário de 1982, páginas 41-42.

^ kax. 24 Anuário de 1982, páginas 66-67, 74-75.