БРАЗИЛЙАЙЕДА сала 1930-да, һедиһеди пешдачуйин дьчу дь бәлакьрьна мьзгина Пʹадшатийеда. Сала 1935, дӧ пешәнга, Натанайел у Мод Йули нәʹмәк ньвисин Щозеф Ф. Рутерфордрʹа, кʹижани кӧ ԝи чахи рʹебәрийа шьхӧле бәлакьрьна мьзгине дькьр. Ԝана гот кӧ әԝана дьхԝазьн бь рʹәзәдьли хьзмәт кьн, у һазьр ьн һәрʹьн һәр щийи.

Натанайел кӧ гәләк сала ча инжинер дьхәбьти, 62 сали бу. Әԝи ль Сан Франсискода Калифорнйайеда, дь щьватеда чаԝа бәрпьрсийаре хьзмәтийе хьзмәт дькьр. Ль ԝе дәре әԝи рʹебәрийа шьхӧле бәлакьрьна мьзгине дькьр, у сәва кӧ мьзгине бәла кә әԝи дьда хәбате һʹащәтед дәнги. Чьмки әԝ щерʹьбанди бу у тʹьме рʹәзәдьли шьхӧле хьзмәткьрьне дькьр, әԝ гәләк керһати бу дь кʹьфшкьрьна хԝәйә тʹәзәда. Әԝ һатә кʹьфшкьрьне чаԝа хьзмәткʹаре филиале ль Бразилйайеда, ԝәлате кӧ сәр гәләк зьмана хәбәрдьдьн.

Сала 1936 Натанайел у Мод, тʹәви Антонио Андраде пешәнг, йе кӧ ԝәлгәрʹе ԝан бу, һатьнә Бразилйайе. Ԝана бь гәмийа баркʹеш тʹәви хԝә баре гәләк ԛимәт һьлдан, әԝ һәбун 35 фонограф у әʹрәба дәнги. Ԝи чахи ль Бразилйайеда, кʹижан кӧ нав тʹәмамийа дьнйайе бь мәзьнбуне щийе пенща йә, тʹәне 60 мьзгинванед Пʹадшатийе һәбун. Ле әԝ һʹащәтед дәнги али ԝан кьр, кӧ һәма нава чәнд салада бь милйон мәрьва бьһистьн.

Паши мәһәке чахе Натанайел у Йул һатьнә Бразилйайе, филиале организә кьр щьвата мәзьнә пешьн йа хьзмәткьрьне *. Әԝ щьват дәрбаз бу ль шәһәре Сао Пауло. Бь сайа әʹрәба дәнги мьзгинвана мәрьва тʹәглиф дькьрьн сәр готаре, кʹидәре кӧ 110 мәрьв һатьн! Дьԛәԝьмә кӧ әԝ әʹрәба дәнги Мод дажот.  Мьзгинван бь бәрнама ве щьвата мәзьн һелан бун, кӧ һе хирәт бьн хьзмәткьрьнеда. Әԝана пеһʹәсийан кӧ чаԝа мьзгине бәла кьн бь сайа әʹдәбйәта у бәлгед пешанине, ӧса жи бь ньвисандьнед фонографе сәр зьмане Инглизи, Алмани, Һунгари, Полони, Испани, у паше һьнәк ԝәʹдә бь зьмане Португали.

Ԝәʹде се щьватед мәзьн йа хьзмәткьрьне, кʹижан кӧ дәрбаз бун ль Сао Пауло, Рио де Жанеиро, у Куритибайеда, сала 1937 рʹебәрийа тʹәзә һатә дайине дь шьхӧле бәлакьрьна мьзгинеда. Әԝед кӧ сәр щьвата мәзьн бун дьчунә хьзмәткьрьне мал-бь-мал у пәй ԝан жи әԝ әʹрәба дәнги дьһат. Хосе Магловски, кӧ ԝи чахи щаһьл бу, дәрһәԛа ве йәке паше ньвиси: «Мә әʹдәбйәтед Кʹьтеба Пироз сәр стенда датанин, у чахе әʹрәба дәнги дәнг дәрдьхьст бь ньвисандьне, мә гәрәке тʹәви ԝан мәрьва хәбәрда, йед кӧ жь мале дәрдькʹәтьн кӧ бьвиньн һәла чь дьԛәԝьмә».

Ньхӧмандьн дь голеда дьбу. Ԝедәре мәрьва хԝә аве дьхьстьн у хԝә дьданә бәр тәʹве. Әԝ йәк мәщәләкә баш бу, кӧ әԝана бь сайа ве әʹрәба дәнги мьзгине пебьһʹәсьн! Готара ньхӧмандьне кӧ Бьре Рутерфорд дьгот бь дәнгәки ԛайим бәла дьбу. Мәрьв дора ве әʹрәбе тʹоп дьбун у дьбьһистьн әԝ готар кӧ дьһатә ԝәлгәрʹандьне сәр зьмане Португали. Паше, мьԛама Пʹадшатийе дьһатә вехьстьне сәр зьмане Полони, у әԝед кӧ гәрәке бьһатана ньхӧмандьне дькʹәтьнә бьн аве. Хушк у бьра сәр щурʹә-щурʹә зьмана дьстьран. Дь кʹьтеба «Һәрсалида йа 1938» һатә готьне: «Әԝ йәк ани бира мә кӧ чаԝа ԝәʹде Рʹожа Пенщийе Һʹәсабе һәр кәси бь зьмане хԝә фәʹм дькьр».

Һәр Шәми, паши щьвата мәзьн, фьрԛи тʹӧнә бу баран бә йан тәʹв бә, готаред сәр һʹиме Кʹьтеба Пироз кӧ бь әʹрәба дәнги дьһатә вехьстьн, дьгьһиштә мәрьва дь паркада, малада, у кʹарханада ль сентра Сао Пауло у шәһәред незик. Жь Сао Паулода рʹоава-рʹоһлате ԝәкә 97 км дур һәбу колонйа мәрьвед кʹоти кӧ 3 000 мәрьв бун. Әԝана бәрнама һәрмәһи дьбьһистьн бь ве әʹрәба дәнги. Паши һьнә ԝәʹдә, щьватәкә пʹьрʹ баш саз бу. Рʹаст ә кʹотибун нәхԝәшикә гәләк гьран ә, ле әԝан мьзгинвана изьн хԝастьн кӧ һәрʹьнә колонйа мәрьвед кʹотийә дьн, сәва кӧ әԝана жи пебьһʹәсьн мьзгина кӧ дьлгәрм дькә.

Сала 1938 готаред Пʹадшатийе сәр зьмане Португали жи һатьнә ньвисандьне. Дь рʹожа «Биранина Мьрийа», бь ве әʹрәба дәнги бәр мәзәла готар дьһатьнә вехьстьне бь наве «Гәло Мьри Кʹидәре нә?», у «Йаһоԝа». Әԝ готар бьһистьн 40 000 мәрьва зедәтьр, кӧ ве рʹоже биранина мьрийед хԝә дькьрьн.

Кʹәшиша хԝәш нәдьһат бәлакьрьна ве мьзгина жь Кʹьтеба Пироз. Ләма ԝана гәләк щар жь дәԝләте һиви дькьрьн кӧ әԝе әʹрәба дәнги бьдьн кәрʹкьрьн. Йули хушк гьли кьр дәрһәԛа ԛәԝьмандьнәке, чахе кʹәшишәк әʹлаләта мьԛабьл дәр доре әʹрәба дәнги тʹоп кьр. Ле чахе мәрьве дәԝләте у полисйа һат, ԝана әԝ бәрнамә тʹәмам бьһистьн. Ахьрийе әԝ мәрьве дәԝләте әʹдәбйәтәкә сәр һʹиме Кʹьтеба Пироз һьлда. Ԝе рʹоже пәйкʹәтьн тʹӧнә бу. Рʹаст ә пәйкʹәтьн һәбун, ле чаԝа кӧ кʹьтеба «Һәрсали йа 1940»-да һатә готьне, кӧ бона Бразилйайе сала 1939 «һʹәмуйарʹа ԝәʹдәки пʹьрʹ баш бу бона хьзмәтийа» Йаһоԝа Хԝәдерʹа у бона әʹйанкьрьна наве ԝи.

Әԝ «әʹрәба дәнги йа Бьрща Ԛәрәԝьлийе», ль Бразилйайеда бь рʹастийе гәләк кʹар ани дь шьхӧле бәлакьрьна мьзгинеда. Әве шьхӧләкә мәзьн кьр, кӧ мьзгина Пʹадшатийе бьгьһижә бь милйона мәрьва. Сала 1941 әԝ әʹрәба дәнги кӧ нав у дәнг бу, һатә фьротане. Ле йәкә бь сәда һʹәзара Шәʹдед Йаһоԝа ль Бразилйайеда бәрдәԝам дькьн дь ве територийа мәзьнда мьзгине бәла кьн. (Жь архивед мә ль Бразилйайеда.)