«МЬН әw чаwа һащәтәк бьжартийә, wәки наве мьн нәщьһуйа, пʹадша у зарʹед Исраелева бьдә наскьрьне» (Кʹар. Шанд. 9:15). Әw гьли Иса гот сәр мерәки Щьһу, кö тʹәзә бу Мәсиһи. Әw һатә навкьрьне Паwлосе шанди.

Йәк жь wан «пʹадша», Неро бу, императоре Рʹоме. Wәйе ча хwә тʹәхмин кьра, һәрге һун гәрәке бәр мәрьве хwәйиһʹöкöм бьсәкьнийана сәва шәʹдәтийе бьдьн? Жь Кʹьтеба Пироз әм дьвиньн wәки әм гәрәке чʹәʹв бьдьнә Паwлос (1 Корн. 11:1). Wәрә әм бьньһерʹьн, кö Паwлос ча хwә дьда кʹьфше, чахе диwана wи дькьрьн.

Qануна Муса нә кö тʹәне Щьһуйед Исраеледа дьанинә сери, ле öса жи Щьһуйед дьн, кö щики майинда дьжитьн. Ле паши рʹожа Пенщийе Һʹәсабе сала 33 Д.М., жь хьзмәткʹаред рʹаст ида нәдьһатә дәʹwакьрьне кö Qануна Муса биньн сери (Кʹар. Шанд. 15:28, 29; Галт. 4:9-11). Ле йәкә Паwлос у Мәсиһийед дьн, бь qәдьр хәбәрдьдан дәрһәqа Qануне. Wана һеса мьзгини бәла дькьр нав Щьһуйа (1 Корн. 9:20). Паwлос öса жи гәләк щар дьчу кʹьништа, у ль wедәре шәʹдәти дьда мәрьварʹа, йед кö дәрһәqа Хwәдейе Бьраһим заньбун. Әwи сәр һʹиме Ньвисаред Ибрани wанрʹа шәʹдәти дьда (Кʹар. Шанд. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2).

Дәстпекеда, шандийа Оршәлимеда рʹебәрийа шьхöле бәлакьрьна мьзгинийе дькьрьн. Wана öса жи тʹьме пʹарьстгәһеда мәрьв һин дькьрьн (Кʹар. Шанд. 1:4; 2:46; 5:20). Щара Паwлос жи дьһатә Оршәлиме, кʹидәре кö щарәке wи гьртьн. Wедәре әw бьрьнә бәр диwане, у ахьрийе wи дәрбази Рʹоме кьрьн.

Ле гәло мәрьвед сәрwертийа Рʹоме ча дьфькьрин сәр хьзмәтийа Паwлос? Сәва пебьһʹәсьн щаба ве пьрсе, wе керһати бә бьвиньн, кö чаwа Рʹомеда дьфькьрин сәр религийайе. Сәрwеред Рʹоме зоре мәрьвед хәриб нәдькьрьн кö религийа хwә бьһельн. Wана әw йәк дькьр тʹәне wи чахи, һәрге әw религийа хоф бу сәва дәwләта wан, йан жи сәр мәрьва хьраб һʹöкöм дькьр.

 Рʹомеда изьн у азабуна Щьһуйа гәләк бу. Кʹьтебәкеда дәрһәqа Мәсиһийед qьрʹна йәке дьһатә готьне: «Империйа Рʹомеда, изьна Щьһуйа гәләк тьштада һәбу. . . . Бона һʹәбандьне жи азайа wан һәбу, у зоре wан нәдькьрьн кö хöданед Рʹоме бьһʹәбиньн. Щьһуйа нав һәвда хwәха пе qануна хwә дькарьбун тьшт сафи кьрана» (Backgrounds of Еarly Christianity). Хенщи ве йәке, изьна wан һәбу нәчьнә әскәрийе. * Паwлос чаwа Мәсиһи, һәма әw qанун да хәбате, кʹижан кö азайи дьда религийа щьһуйа, сәва бәр сәрwеред Рʹоме шәʹдәтийе бьдә.

Дьжмьнед Паwлос һʹәму тьшт дькьрьн, сәва мәрьв у сәрwер мьqабьли wи рʹабьн (Кʹар. Шанд. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13). Wәрә дәрәщәке шеwьр кьн. Рʹуспийед Мәсиһи Оршәлимеда нава Щьһуйада бьһистьн, кö йанчь Паwлос щьмәʹте һин дькә wәки «дәст жь Qануна Муса бькʹьшиньн». Щьһуйед кö тʹәзә бунә Мәсиһи, жь бо wан гьли-готьна дькарьбун бьфькьрийана, кö Паwлос qәдьре qьрара Хwәде нагьрә. Хенщи ве йәке, щьвина Гьрәгьра жи дькарьбу һʹәсаб кьра кö Мәсиһи рʹабәред религийа Щьһуйа нә. Һәрге öса бьqәwьмийа, Щьһуйед кö пәй Мәсиһи дьчун, wе бьһатана щәзакьрьне, wе wана нав щьмәʹтеда дәрхьстана у нәһиштана кö пʹарьстгәһеда у кʹьништада мәрьва һин кьн. Ләма рʹуспийед щьвате ширәт дабунә Паwлос, кö әw һʹәму тьшти бькә, сәва избат кә wәки дәрһәqа wи дәрәw дьбежьн. Wана готе кö һәрʹә пʹарьстгәһе у тьштәки öса бькә, чь кö Хwәде жь wи дәʹwа нәдькьр, ле öса жи qәдәхә нибу (Кʹар. Шанд. 21:18-27).

Паwлос пәй ширәта wан чу, у жерʹа мәщал вәбу, кö бона мьзгинийе бьсәкьнә у шәʹдәтийе бьдә (Фили. 1:7). Чахе Паwлос чу пʹарьстгәһе, Щьһу тʹәвһәв бун у дьхwәстьн Паwлос бькöштана. Ләма сәрсәде Рʹомайи, Паwлос гьрт у кьрә кәле. Паше чахе Паwлос дьхwәстьн бьдана бәр qамчийа, әwи гот кö әw бажарване Рʹоме йә. Жь бо ве йәке, Паwлос бьрьнә Qәйсәрйайе, кʹидәре кö Рʹомайа сәрwерти сәр Щьһустане дькьрьн. Ль wе дәре мәщәла wи һәбу, кö бәр мәрьвед дәwләте бь мерхаси шәʹдәтийе бьдә. Бь ве йәке мәрьвед кö дәрһәqа Мәсиһийа гәләк тьшт ньзаньбун, дькарьбун һе зедә пебьһʹәсийана.

Кʹаред Шандийа сәре 24-да, те гьли кьрьне әв дәрәщә, чахе Паwлос бәр Фәликс сәкьнибу, йе кö wәлийе Рʹомайи йа Щьһустане бу. Дәрһәqа баwәрийа Мәсиһийа әwи һьнәк тьшт ида бьһистьбу. Щьһуйа шәрʹ авитьнә Паwлос, кö йанчь әw лапә кем, се тьштада qануна Рʹоме нәанийә сери. Wана гот кö әw нава тʹәмамийа империйайеда, Щьһуйа тʹәвһәв дькә, у кö әw рʹебәре сектәке йә кö хоф ә сәва щьмәʹте, у кö әw дьхwазә пʹарьстгәһе бьһʹәрʹьминә, кʹижан кö бьн хwәйкьрьна Рʹомайада бу (Кʹар. Шанд. 24:5, 6). Жь бо wан шькийата, Паwлос дькарьбун бькöштана.

Иро Мәсиһийарʹа wе керһати бә бьфькьрьн, кö Паwлос ча хwә да кʹьфше чахе шәрʹ авитьнә wи. Паwлос тʹәвһәв нәбу у бь qәдьр хәбәрда дәрһәqа Qануне у пʹехәмбәра, у гот кö изьна wи һәйә «Хwәдейе кал-бавед хwә» бьһʹәбинә. Чьмки ль гора Qануна Рʹоме, изьна һʹәму Щьһуйа һәбу кö һʹәбандьна хwә бькьн (Кʹар. Шанд. 24:14). Wәʹдә шунда, Паwлос ида дькарьбу шәʹдәтийе бьдә бәр wәлийе дьн, демәк Поркийо Фесто, у öса жи бәр Пʹадша Һеродәс Әгрипа.

Ахьрийеда, Паwлос, сәва кö бь һәqи диwана wи бькьн, гот: «Әз дәʹwа диwана Qәйсәр дькьм». Wи чахи Qәйсәр сәрwерәки лапи мәзьн бу (Кʹар. Шанд. 25:11).

Һьнә wәʹдә шунда мьлйакʹәт готә Паwлос: «Гәрәке тö ль бәр Qәйсәр бьсәкьни» (Кʹар. Шанд. 27:24). Wи wәʹдәйи Qәйсәре Рʹоме Неро бу. Әwи wәʹде дәстпека сәрwертийа хwә гот, кö һʹәму шьхöлед диwанкьрьне wе хwәха нәкә, у әwи һʹәйшт салед пешийе, әw шьхöл һʹәчʹи зәʹф дьда мәрьвед дьн. Кʹьтебәкеда һатә готьне, кö чахе Неро сафи дькьр кö шьхöләки диwане хwәха бькә, әwи qәсьра хwәда әw диwан дьбьһист. У wәʹде  диwанкьрьне, тʹәви wи ширәткʹар у мәрьвед щерʹьбанди бун, сәва али wи бькьн (Thе Lifе and Еpistlеs of Saint Paul).

Кʹьтеба Пирозда найе готьне кö Неро хwәха гöһ да Паwлос у диwана wи кьр, йан кәсәки дьн кʹьфш кьрьбу кö Паwлос бьбьһе у wирʹа бежә. Фьрqи тʹöнә, чь жи һәбу, Паwлос шьровәкьр кö әw Хwәдейе Щьһуйа дьһʹәбинә, у кö әw һʹәму мәрьва һелан дькә, wәки qәдьре һʹöкöмәтийа бьгьрьн (Рʹом. 13:1-7; Тито 3:1, 2). Ча те кʹьфше, чахе Паwлос бәр мәрьвед диwане шәʹдәти да, әве йәке кʹарәкә мәзьн ани. Диwана Qәйсәр wи аза кьр (Фили. 2:24; Фьльмн. 22).

Иса готә шагьртед хwә: «Рʹуйе мьнда wе wә бьбьнә бәр wәлийа у пʹадша, кö һун бәр wан у нәщьһуйа шәʹдәтийе бьдьн» (Мәт. 10:18). Бәле, сәва мә qәдьрәки мәзьн ә кö бона наве Иса әм бькʹәвьнә wан дәрәща. Чахе әм бәр диwане бь дьл у щан шәʹдәтийе дьдьн, әм дькарьн сәркʹәвьн. Фьрqи тʹöнә, мәрьвед гöнәкʹар wе чь сафи кьн дәрһәqа хьзмәтийа мә, йәкә изьна мә кö мьзгинийе бәла кьн жь Йaһоwа те. У тʹәне Пʹадшатийа Хwәде wе мә аза кә жь зерандьне у нәһәqийе кö һьмбәри мә дькьн (Wаиз 8:9; Йерәм. 10:23).

Иро жи чахе Мәсиһи шәʹдәтийе дьдьн, бь ве йәке наве Йaһоwа рʹумәт дькьн. Чаwа Паwлос, әм жи гәрәке тʹәвһәв нәбьн, ле дьлсах у мерхас бьн. Иса готә пәйчуйед хwә: «Пешда хәм нәкьн һуне чь щаба хwә бьдьн. Чьмки әзе зар-зьман у сәрwахтийе бьдьмә wә, кö дьжмьнед wәйе нькарьбьн ль бәр wә хәбәр дьн йан бьсәкьньн» (Луqа 21:14, 15; 2 Тимтʹ. 3:12; 1 Пәт. 3:15).

Чахе Мәсиһи бәр пʹадша, сәрwера, йан мәрьвед дәwләте баwәрийа хwә дьпʹарезьн, һьнге мәщал ә кö wанрʹа шәʹдәтийе бьдьн. Чьмки чәтьн ә рʹасти wан мәрьва бен у дәрһәqа мьзгинийе гьли кьн. Һьнә сафикьрьнед диwане qанунед öса дәрхьстьн, кö әм бь азайе мьзгинийе бәла кьн у Хwәдерʹа qöльх кьн. Ле чь жи һәбә, мерхасийа хьзмәткʹаред Хwәде, дьле Хwәде ша дькә!