1, 2. а) Әʹмьр бей Кʹьтеба Пироз ԝе чаԝа буйа? б) Чаԝа әм дькарьн жь хԝәндьна Хәбәра Хԝәде һе зедә кʹаре бьстиньн?

ҺУН ԛә фькьринә кӧ әʹмьре ԝә ԝе ча буйа һәрге Кʹьтеба Пироз тʹӧнә буйа? Бона жийина һәррʹожи ширәтед керһати ԝе тʹӧнә буна. Һуне һаш пе тʹӧнә буна кӧ Хԝәде кʹе йә у йәки ча нә, әʹмьр жь кʹӧ һатийә, у ахьрийеда ԝе чь бьбә. Ԝәйе нә жи бьзаньбуйа кӧ Йаһоԝа чаԝа бу тʹәви инсанәте һена бәреда.

² Әм гәләк ша дьбьн кӧ әм һʹаләки ӧсада ниньн! Йаһоԝа Хәбәра хԝә, Кʹьтеба Пироз дайә мә. Әԝи соз да кӧ әʹламәтийа жь Хәбәра ԝи ԝе һʹәта-һʹәтайе бьминә. Пәтрусе шанди гьлийед жь Ишайа 40:8 ԝәкʹьланд. Рʹаст ә әв рʹез һәма дәрһәԛа Кʹьтеба Пироз нинә, ле чаԝа әм заньн әԝ дәрһәԛа әʹламәтийа жь Кʹьтеба Пироз ә кӧ жь бина бәр Хԝәде һатийә ньвисаре. (Бьхунә 1 Пәтрус 1:24, 25.) Әм һе зәʹф кʹаре дьстиньн жь Кʹьтеба Пироз чахе сәр зьмане хԝә дьхуньн. Әԝед кӧ Хәбәра Хԝәде һʹьз дькьрьн, тʹьме заньбун кӧ әв йәк рʹасти жи ӧса нә. Ле һәр гав ӧса һеса нибу Кʹьтеба Пироз бьхуньн, чьмки нава гәләк ԛьрʹнада пәй Кʹьтеба Пироз дькʹәтьн у дьхԝәстьн кʹӧта кьрана. Ле һәбун мәрьвед дьлсах кӧ ԝан пәйкʹәтьна нәдьтьрсийан, Ньвисаред Пироз ԝәлдьгәрʹандьн у бәла дькьрьн. Ԝана ль гора ԛьрара Хԝәде дьхԝәстьн кӧ «һʹәму мәрьв хьлаз бьн у рʹастийе нас кьн» (1 Тимтʹ. 2:3, 4).

3. Ве готареда әме дәрһәԛа чь шеԝьр кьн? (Бьньһерʹә шькле әʹԝльн.)

 ³ Ве готареда, әме шеԝьр кьн чаԝа Кʹьтеба Пироз ԝан се чәтьнайада һатийә хԝәйкьрьне, 1) гӧһастьнед зьманда, 2) гӧһастьна политики кӧ сәр зьмане щьмәʹте һʹӧкӧм бу, 3) у мьԛабьлибун һьмбәри ԝәлгәрʹандьна Кʹьтеба Пироз. Ле чь кʹаре әме бьстиньн гава ван тьшта шеԝьр кьн? Әме Хәбәра Хԝәде һе зәʹф бьшекьриньн. Ӧса жи әме һе ԛайим Авторе Кʹьтеба Пироз һʹьз бькьн, чьмки әв бона кʹара мә дайә мә (Мих. 4:2; Рʹом. 15:4).

4. а) Нава ԛьрʹнада зьман ча һатьнә гӧһастьне? б) Чь дьдә кʹьфше кӧ Хԝәдайе мә фьрԛийе накә нава зьмана, у һун чь дьфькьрьн дәрһәԛа ве йәке?

⁴ Ԝәʹдә дәрбаз дьбу, у зьман дьһатьнә гӧһастьне. Мәсәлә, хәбәр йан гьли-готьнед бәре, ида щурʹәки дьн дьһатьнә фәʹмкьрьне. Дьбәкә зьмане ԝә жи тьштәкида һатийә гӧһастьне. Зьмане Йунани у Ибрани жи, сәр кʹижана һʹәчʹи зәʹф Кʹьтеба Пироз һатийә ньвисаре, нава ԛьрʹнада һатийә гӧһастьне. Зьмане бәре йе Ибрани у Йунани, жь йе иройин гәләк щӧдә дьбьн. Ләма жи кәсе кӧ дьхԝазә Хәбәра Хԝәде рʹьнд фәʹм кә, бьхԝазә нәхԝазә гәрәке йа ԝәлгәрʹанди бьхунә, у һәла һе жи әԝе кӧ зьмане Ибрани йан жи Йунани йа иройин занә. Һьнәк фькьрин кӧ һәгәр әԝана зьмане Ибрани у Йунанийә кәвьн һин бьн, ԝе һе рʹьнд Кʹьтеба Пироз фәʹм бькьн. Ле йәкә әԝе йәке гәләк али ԝан нәкьр. * Әм чьԛас рʹази нә ԝәки иро Кʹьтеба Пироз бь тʹәмами йан жи бь пʹар сәр ԝәкә 3 000 зьмана һатийә ԝәлгәрʹандьне. Әшкәрә те кʹьфше кӧ Йаһоԝа дьхԝазә мәрьв жь «һʹәму мьләта, бәрәка, зьмана» жь Хәбәра ԝи кʹаре бьстиньн. (Бьхунә Әʹйанти 14:6.) Занәбуна ве йәке мә һе незики Хԝәдайе мәйи һʹьзкьри дькә, кʹижан кӧ фьрԛийе накә нава мьләта (Кʹар. Шанд. 10:34).

5. Чьрʹа ԝәлгәрʹандьна «Версиа Аԛубе Пʹадша» фәрз бу?

⁵ Гӧһастьнед зьманада ӧса жи һʹӧкӧм бун сәр зьманед кӧ Кʹьтеба Пироз һатә ԝәлгәрʹандьне. Ԝәлгәрʹандьна Кʹьтеба Пироз кӧ бәре фәʹмдари бу, ԝәʹдә дәрбаз дьбу ида чәтьн дьһатә фәʹмкьрьне. Дина хԝә бьдьнә сәр ԝәлгәрʹандьнәкә Кʹьтеба Пироз сәр зьмане Инглизи. Ԝәлгәрʹандьна «Версиа Аԛубе Пʹадша» йа пешийе бу кӧ сала 1611-да һатә дәрхьстьне («Thе King Jamеs Vеrsion»). Нава ԝәлгәрʹандьнед Кʹьтеба Пироз сәр зьмане Инглизи, әԝ йа лапә бәлабуйи бу. * Орижинала Ньвисаред Ибранида кʹидәре кӧ наве Хԝәде һәбу, ве ԝәлгәрʹандьнеда тʹәне чәнд щара наве «Йаһоԝа» Хԝәде һатийә ньвисаре, ле щийед дьнда дәԝса наве ԝи, бь һʹәрфед мәзьн данә хәбате хәбәра «ХӦДАН». Нәшьркьрьнед паши ве жи, чәнд рʹезед Ньвисаред Йунанида бь һʹәрфед мәзьн данә хәбате хәбәра «ХӦДАН». Демәк ԝәлгәрʹе «Версиа Аԛубе Пʹадша» фәʹм дькьр кӧ наве Хԝәде Пәймана Нуда жи гәрәке һәбә.

6. Чьрʹа әм рʹази нә сәва «Ԝәлгәрʹандьна Дьнйа Тʹәзә»?

⁶ Рʹаст ә һьнге «Версиа Аԛубе Пʹадша» ԝәлгәрʹандьнәкә баш бу, ле ԛьрʹнә дәрбаз бун у әв ида чәтьн дьһатә фәʹмкьрьне, чьмки хәбәр у гьлийед ве ԝәлгәрʹандьнеда, щьмәʹте ида нәдьда  хәбате. Ԝәлгәрʹандьнед Кʹьтеба Пироз йед бәре, сәр зьманед дьн жи чәтьн тенә фәʹмкьрьне. Ле әм гәләк рʹази нә ԝәки «Ԝәлгәрʹандьна Дьнйа Тʹәзә йа Ньвисаред Пироз» бал мә һәйә, кʹижан кӧ бь зьмане иройин һатийә ԝәлгәрʹандьне. Әв ԝәлгәрʹандьн бь тʹәмами йан жи бь пʹар сәр 150 зьмана зедәтьр һәйә, демәк нав тʹәмамийа дьнйайе һʹәчʹи зәʹф мәрьв дькарьн әве ԝәлгәрʹандьне бьхуньн. Әв ԝәлгәрʹандьна һеса аликʹарийе дьдә ԝәки әʹламәтийа жь Хәбәра Хԝәде бьгьһижә дьле мә (Зәб. 119:97). У һьн жи әԝ ԝәлгәрʹандьн бь рʹасти мәхсус ә, чьмки наве Хԝәде ль гора орижинале һʹәму щийада һатийә ньвисаре.

7, 8. а) Чьрʹа ԛьрʹна сьсийада Б.Д.М., гәләк Щьһуйа нькарьбун Ньвисаред Ибрани фәʹм кьрана? б) Чь йә «Септуагинта»?

⁷ Щара гӧһастьнед политики дьнйайеда дьбунә мәʹни, кӧ әв зьман сәр кʹижани щьмәʹте хәбәр дьда, дьһатә гӧһастьне. Ле гәло Хԝәде чь кьр сәва мәрьв Хәбәра ԝи зәлал фәʹм кьн? Ԝәрә мәсәләкә бәре шеԝьр кьн, кʹижан кӧ щаба ве пьрсе дьдә. Сив нәһә кʹьтебед пешьн йа Кʹьтеба Пироз Исраелийа ньвисинә, демәк Щьһуйа. Әԝана йед пешийе бун, кʹижанарʹа «готьнед Хԝәде . . . һатьнә спартьне» (Рʹом. 3:1, 2). Ле ԛьрʹна сьсийада Б.Д.М., гәләк Щьһуйа ида зьмане Ибрани фәʹм нәдькьрьн. Гәло чьрʹа? Чьмки Искәндәре Мәзьн нав ԝәлатед кӧ әԝи зәфт кьрьбу Имперйа Йунаньстане фьрʹә кьр (Дан. 8:5-7, 20, 21). Ләма жи, ԝәлатед кӧ бьн дәсте Йунаньстанеда бун, зьмане бьнәлийед ԝан, бу зьмане Йунани. Демәк гәләк Щьһу жи кӧ ԝан ԝәлатада дьжитьн, ида сәр зьмане Йунани хәбәр дьдан. Әԝ бу мәʹни кӧ ԝана ида чәтьн фәʹм дькьр Ньвисаред Ибрани. Ле гәло әв чәтьнайи ча сафи бу?

⁸ Незики ортʹа ԛьрʹна сьсийа Б.Д.М., пенщ кʹьтебед пешьнә Кʹьтеба Пироз жь зьмане Ибрани һатьнә ԝәлгәрʹандьне сәр зьмане Йунани. Ԝәлгәрʹандьна кʹьтебед дьнә Ньвисаред Ибрани, хьлаз бу ԛьрʹна дӧдада Б.Д.М.. Әв ԝәлгәрʹандьн һатә навкьрьне «Септуагинта» Йунани. «Септуагинта» әв һәйә ԝәлгәрʹандьна пешийе йа тʹәмамийа Ньвисаред Ибрани, кʹижан кӧ бь дәста һатийә ньвисаре.

9. а) Чаԝа «Септуагинта» у ԝәлгәрʹандьнед бәре, сәр хԝәндәванед Хәбәра Хԝәде һʹӧкӧм дьбу? б) Һун кʹижан рʹеза жь Ньвисаред Ибрани зәʹф һʹьз дькьн?

⁹ Бь сайа «Септуагинте» Щьһуйед кӧ сәр зьмане Йунани хәбәр дьдан дькарьбун Ньвисаред Ибрани бьхуньн. Бьдьнә бәр чʹәʹве хԝә кӧ әԝана чьԛас ша дьбун чахе Хәбәра Хԝәде дьбьһистьн у дьхԝәндьн сәр зьмане кӧ ԝанрʹа фәʹмдари бу! Ԝәʹдә дәрбаз бу, у һьнә пʹаред жь Кʹьтеба Пироз һатьнә ԝәлгәрʹандьне сәр зьманед дьн кӧ һьнге бәлабуйи бун, мәсәлә Сури, Готики, у Латини. Мәрьва Ньвисаред Пироз чьԛас зәʹф дьхԝәндьн у фәʹм дькьрьн, һаԛас ԝана Ньвисар һʹьз дькьр. Бешьк, һәбун гәләк пʹаред жь Ньвисаред Пироз кӧ ԝана гәләк һʹьз дькьр. Иро жи һәнә рʹезед ӧса кӧ әм гәләк һʹьз дькьн. (Бьхунә Зәбур 119:162-165.) Рʹасти жи, Хәбәра Хԝәде ван чәтьнайада у гӧһастьнада, ӧнда нәбу у һатә хԝәйкьрьне.

10. Ԝәʹде Щон Ԝиклифда чьрʹа гәләк мәрьв нькарьбун Кʹьтеба Пироз бьхуньн?

¹⁰ Ԝәʹдә дьчу, у гәләк мәрьвед хԝәйиһʹӧкӧм дьхԝәстьн ӧса бькьн, ԝәки мәрьв  нькарьбьн сәр зьмане хԝә Кʹьтеба Пироз бьхуньн. Ле йәкә мәрьвед дьлсах нәһиштьн кӧ әв йәк рʹе ԝана бьгьрә, у Кʹьтеба Пироз ԝәлдьгәрʹандьн сәва бал гьшка жи һәбә. Мәсәлә, мәрьве хԝәдехоф наве кʹижани Щон Ԝиклиф бу у ԛьрʹна 14-да Инглистанеда дьжит, әԝи фәʹм дькьр, ԝәки лазьм ә бал һәр кәси Кʹьтеба Пироз һәбә. Ле һьнге, Инглистанеда щьмәʹте ԛә нькарьбу Кʹьтеба Пироз бьхԝәнда. Гәло чьрʹа? Мәʹник әԝ бу кӧ гәләка нькарьбун Кʹьтеба Пироз хԝәрʹа бькʹьрʹьн, чьмки әв бь дәста ньвисар бу у гәләк бьһа бу. Хенщи ве йәке, гәләк мәрьв нәхԝәнди бун. Рʹаст ә ԝана дереда дьбьһистьн чахе Кʹьтеба Пироз дьһатә хԝәндьне, ле ԝанрʹа чәтьн бу әви зьмани фәʹм кьн. Гәло чьрʹа? Чьмки Кʹьтеба Пирозә Дере («Вулгата») сәр зьмане Латини бу, у һьнге әв зьман ида кәвьн бу! Ле гәло әԝан мәрьва чаԝа дькарьбун хьзнед Кʹьтеба Пироз бьвиньн? (Мәтʹлк. 2:1-5).

11. Ԝәлгәрʹандьна Ԝиклиф чь кʹар ани?

¹¹ Сала 1382-да Щон Ԝиклиф Кʹьтеба Пироз ԝәлгәрʹанд. Әв ԝәлгәрʹандьн гәләк бәлабуйи бу нав пәйчуйед ԝида, кʹижанарʹа дьготьн Лолард. Ԝана гәләк дьхԝәст кӧ Хәбәра Хԝәде бьгьһижә һʹьш у дьле щьмәʹте, у ләма әԝана нав тʹәмамийа Инглистанеда ньга гӧнд бь гӧнд дьгәрʹийан. Ԝана мәрьварʹа Кʹьтеба Пироз йа ԝәлгәрʹандьна Ԝиклиф дьхԝәндьн у копийед ве кӧ бь дәста ньвисар бун ԝанрʹа дьһиштьн. Әв щәфе ԝан бадиһәԝа нибу, чьмки дина мәрьва диса чу сәр Хәбәра Хԝәде.

12. Дере ча хԝә да кʹьфше һьндава Ԝиклиф у шьхӧле ԝи?

¹² Ле гәло сәрԝеред дере ча хԝә данә кʹьфше һьндава Ԝиклиф у шьхӧле ԝи? Ԝиклиф, пәйчуйед ԝи, у Кʹьтеба Пироз кӧ әԝи ԝәлгәрʹанд, бәр чʹәʹве ван рʹәш бун. Әԝана пәй Лоларда дькʹәтьн у ԝана ԝәлгәрʹандьна Ԝиклиф чьԛас дитьн, гьшк кʹӧта кьрьн. Һәла һе паши мьрьна ԝи жи, сәрԝеред дере әԝ әʹлам кьрьн ча һеретик, йане дьжмьне Дере. Ԝана һәстуйед ԝи жь әʹрде дәрхьстьн, шәԝьтандьн, у әв ах авитьнә чʹәме Сԝифте. Ле гәләк мәрьв диса жи дьхԝәстьн Хәбәра Хԝәде бьхуньн у фәʹм кьн, ләма жи Дере нькарьбу ԝана бьдә сәкьнандьне. Паши чәнд ԛьрʹна, Әԝропайеда у щийед дьнда, гәләк мәрьва дәстпекьрьн Кʹьтеба Пироз сәр гәләк зьмана ԝәлгәрʹиньн у бәла кьн, сәва мәрьв бькарьбьн бьхуньн.

13. Әм чьда дькарьн дӧдьли нәбьн, у чьрʹа әв йәк баԝәрийа мә ԛәԝи дькә?

¹³ Кʹьтеба Пироз жь бина бәр Хԝәде йә. Ле Мәсиһи гәрәке нәфькьрьн ԝәки ԝәлгәрʹандьна «Септуагинта», «Версиа Аԛубе Пʹадша», йан жи ԝәлгәрʹандьнәкә дьн, рʹастә-рʹаст жь бина бәр Хԝәде һатьнә кьрьне. Ле йәкә чахе әм кʹур дьфькьрьн кӧ нава тʹәрихийеда чаԝа ԝәлгәрʹандьнед Кʹьтеба Пироз һатьнә дәрхьстьне, әшкәрә йә кӧ әв избаткьрьн ә ԝәки Хәбәра Йаһоԝа һатә хԝәйкьрьне чаԝа әԝи соз дабу. Әв йәк баԝәрийа мә һе ԛәԝи дькә, кӧ Йаһоԝа ԝе әʹсә созед хԝәйә дьн жи бинә сери! (Йешу 23:14).

14. Чаԝа Хәбәра Хԝәде һʹьзкьрьна мә һьндава ԝи ԛәԝи дькә?

¹⁴ Гава әм дьфькьрьн кӧ Йаһоԝа чь щурʹәйи Хәбәра хԝә хԝәй кьрийә, ча баԝәри ӧса жи һʹьзкьрьна мә һьндава ԝи ԛәԝи дьбә. * Ле сәва чь Йаһоԝа Хәбәра хԝә дайә мә у соз да кӧ әв бе хԝәйкьрьне? Чьмки әԝ мә һʹьз дькә, ԛәнщийа мә дьхԝазә у дьхԝазә мә һин кә, сәва әм бәхтәԝар бьн. (Бьхунә Ишайа 48:17, 18.) Әм жи дьхԝазьн жерʹа һʹьзкьрьна хԝә нишан кьн у гӧрʹа ԝи бькьн (1 Йуһʹн. 4:19; 5:3).

15. Готара дьнда әме дәрһәԛа чь шеԝьр кьн?

¹⁵ Әм Хәбәра Хԝәде һʹьз дькьн у дьхԝазьн кӧ бь тʹәмами жь ве кʹаре бьстиньн. Ле ԝәʹде хԝәндьне ча әм дькарьн һе зәʹф кʹаре бьстиньн? Ча әм дькарьн ԝәʹде хьзмәтийе дина мәрьва бькʹьшиньн сәр Кʹьтеба Пироз? Бьра ча дькарьн щьватеда ԝәʹде һинкьрьне һе зәʹф Кʹьтеба Пироз бьдьнә хәбате? Щаба ван пьрса әме готара дьнда пебьһʹәсьн.