1, 2. а) Чьрʹа һе зедә бетʹьфаԛи дькʹәвә нава дьнйайе? б) Әме ве готареда кʹижан пьрса шеԝьр кьн?

ХУШКӘКӘ мә жь Әԝропайа башуре гьли дькә дәрһәԛа әʹмьре хԝәйи бәре: «Жь бьчʹуктайе мьн тʹәне нәһәԛи дьдит. Ләма жи мьн ԝәлате хԝәда политика ԛәбул нәдькьр у мьн пьштгьрийа ԝан мәрьва дькьр, йед кӧ политикеда дьхԝәстьн гӧһастьна бькьн. Һьн жи гәләк сала әз һʹьзкьрийа гәдәки терорист бум». Бьрак жи жь Африкайа башуре, бәре пьштгьрийа зорбәтийе дькьр, чьмки дьфькьри кӧ әв йәк рʹаст ә. Әԝ дьбежә: «Мьн тʹьре бәрәка мьн жь һʹәмуйед дьн баштьр ә, у әз кʹәтьмә нав партийәкә политике. Ԝедәре әм дьһатьнә һинкьрьне, ԝәки пе рʹьме ԝан мәрьва бькӧжьн йед кӧ мьԛабьли мә дьчун, һәла һе йед жь бәрәка хԝә жи». Хушкәк жи кӧ Әԝропайа Навәндда дьжи, дәрһәԛа хԝә гьли дькә: «Мьн фьрԛи датани ортʹа мәрьва. Һʹәму мәрьвед кӧ нә жь мьләте мьн у рʹелигийа мьн бун, бәр чʹәʹве мьн рʹәш бун».

² Иро ньһерʹандьна гәләк мәрьва ӧса йә, чаԝа йа ԝан һәрсека бу. Мәрьв пе зорбәтийе дьхԝазьн азайе бьстиньн, һьн жи гәләк мәрьв шәрʹа пешда тиньн бона политике, у гәләк ԝәлатада мәрьвед хәриб һьндава хԝә дьжмьнатийе  дьвиньн. Бәле, чаԝа кӧ Кʹьтеба Пироз пʹехәмбәрти кьрийә, ԝан рʹожед ахьрийеда мәрьв «берʹәʹм» бунә (2 Тимтʹ. 3:1, 3). Ле ча Мәсиһи дькарьн ве дьнйа бетʹьфаԛда йәктийеда бьминьн? Әм жь мәсәла Иса дькарьн гәләк тьшт һин бьн. Ԝәʹде ԝида жи мәрьва пьштгьрийа щурʹә-щурʹә кʹомед политике дькьрьн. Ԝәрә әм ве готареда щаба ԝан се пьрсед фәрз пебьһʹәсьн: Чьрʹа Иса пьштгьрийа тʹӧ кʹомәкә политике нәдькьр? Әԝи ча да кʹьфше кӧ щьмәʹта Хԝәде гәрәке нәкʹәвьнә нав политике? У Иса чь дәрс мәрʹа һишт сәва әм хԝә жь зорбәтийе дур бьгьрьн?

3, 4. а) Щьһу ԝәʹде Иса һивийа чь бун? б) Ча әԝ йәк сәр шагьртед Иса һʹӧкӧм дьбу?

³ Гәләк Щьһуйед кӧ Иса ԝанрʹа мьзгини бәла дькьр, зәʹф дьхԝәстьн ԝәки жь һʹӧкӧмтийа Рʹоме аза бьн. Щьһуйед Зилот, демәк насйоналист, нав щьмәʹте дьдан у әв хԝәстьна ԝан һе гӧрʹ дькьрьн. Жь ԝана гәләк пәй Щьһудайе Щәлиле дьчун. Әԝи хԝә дәԝса мәсиһ датани у ԛьрʹна йәкеда әԝи гәләк мәрьв хальфанд. Тʹәрихзане Щьһу Усьве Флавиус гот кӧ Щьһуда «нав мьләте хԝә дьда, ԝәки мьԛабьли Рʹоме дәркʹәвьн, у әԝи мәрьвед кӧ ԛайил дьбун хәрще Рʹоме бьдьн, тьрсонәк һʹәсаб дькьр». Рʹомайа әԝ Щьһуда кӧштьн (Кʹар. Шанд. 5:37). Һьнә Зилота сәва бьгьһижьнә нетед хԝә, һәла һе жи зорбәти дькьрьн.

⁴ Ле гәләк Щьһу һивийа Мәсиһ бун, у ԝана тʹьре Мәсиһ ԝе ԝана жь һʹӧкӧмәтийа Рʹоме аза кә у мьләте ԝан бькә щьмәʹтәкә ԛәԝи (Луԛа 2:38; 3:15). Һьнәк жи дьфькьрин ԝәки Мәсиһ ԝе пʹадшатийа хԝә сәр әʹрде Исраеле саз кә. У һәрге ӧса буйа, бь милйона Щьһуйед кӧ бәла бьбун ль щурʹә-щурʹә ԝәлата, ԝе бькарьбуна вәгәрʹийана ԝәлате хԝә. Биньн бира хԝә, Йуһʹәннайе Ньхӧмдар щарәке жь Иса пьрси: «Тӧ әԝ и, йе кӧ гәрәке бьһата, йан әм һивийа йәки дьн бьн?» (Мәт. 11:2, 3). Йуһʹәнна дьбәкә дьхԝәст пебьһʹәсийа, гәло дьбәкә кәсәки дьн ԝе хԝәстьнед ԝан Щьһуйа бинә сери. Дӧ шагьрт жи, йед кӧ сәр рʹийа Әмԝасе рʹасти Иса һатьн чахе әԝ жь мьрьне рʹабу, дьфькьрин ԝәки Иса йә әԝ кәс йе кӧ ԝе Исраеле аза кә. (Бьхунә Луԛа 24:21.) Зутьрәке паши ве йәке, шандийед Иса жи жь ԝи пьрсин: «Хӧдан, ви зәманида те Пʹадшатийа Исраеле ль ԝан вәгәрʹини?» (Кʹар. Шанд. 1:6).

5. а) Чьрʹа щьмәʹта жь Щәлиле дьхԝәстьн ԝәки Иса бьбә пʹадше ԝан? б) Иса ча ньһерʹандьна ԝан рʹаст кьр?

⁵ Щьһу дьфькьрин ԝәки Мәсиһ ԝе чәтьнайед ԝан сафи кә, дьбәкә ләма щьмәʹта жь Щәлиле дьхԝәстьн Иса бькьнә пʹадше хԝә. Дьԛәԝьмә ԝана дьда бәр чʹәʹве хԝә, ԝәки Иса ԝе сәрԝере лапи баш бә, чьмки Иса һьн хәбәрданеда йәки сәрԝахт бу, һьн дькарьбу нәхԝәш ԛәнщ кьрана, у һәла һе жи йед бьрчи тʹер кьра. Паши ве йәке чахе Иса ԝәкә 5 000 мәрьв тʹер кьр, әԝи нета дьле ԝан фәʹм кьр. «Иса пе һʹәсийа кӧ әԝе бен у ԝи бь зоре бьбьн бькьнә пʹадша, диса әԝ тʹәне һьлкʹьшийа чʹийе» (Йуһʹн. 6:10-15). Рʹожәкә дьн чахе дьбәкә әʹлаләт сәԛьрибу, Иса ԝанрʹа шьровәкьр кӧ нета һатьна ԝи чь йә. Әԝи готә ԝан, ԝәки әԝ һатийә сәва рʹӧһʹанида али щьмәʹте бькә, нә кӧ һʹәԝщед ԝани физикида. Әԝи готә ԝан: «Бона хԝарьна пʹучʹ нәхәбьтьн, ле бона ԝе хԝарьне бьхәбьтьн, йа кӧ жийина һʹәта-һʹәтайеда дьминә» (Йуһʹн. 6:25-27).

6. Иса ча да кʹьфше ԝәки әԝ нахԝазә бькʹәвә нав политикайе? (Бьньһерʹә шькле әʹԝльн.)

⁶ Иса һьнә ԝәʹдә пешийа мьрьна хԝә тедәрхьст, ԝәки һьнә шагьртед ԝи баԝәр дькьн кӧ әԝ ԝе пʹадшатийа хԝә Оршәлимеда саз кә. Иса сәва ԝанрʹа шьровәкә ԝәки әԝ йәк ԝе нәԛәԝьмә, мәсәла  дәрһәԛа мина ани. Ве мәсәледа һатә кʹьфше, ԝәки «мәрьвәки әʹсьлзадә», демәк Иса, гәрәке сәр гәләк ԝәхт һәрʹә щики дур (Луԛа 19:11-13, 15). Иса ӧса жи щарәке сәрԝере Рʹомерʹа да кʹьфше, ԝәки әԝ тʹәвнәбуйине хԝәй дькә у накʹәвә нав политикайе. Пилато Понтийо жь Иса пьрси: «Тӧ йи Пʹадше щьһуйа?» (Йуһʹн. 18:33). Дьбәкә Пилато дьтьрсийа, ԝәки Иса ԝе нав щьмәʹте дә, кӧ мьԛабьли Рʹомайа дәрен. Ле Иса щаба ԝи да: «Пʹадшатийа мьн нә жь ве дьнйайе йә» (Йуһʹн. 18:36). Бәле, Иса тʹӧ щар нәдькʹәтә нав политикайе, чьмки Пʹадшатийа ԝи гәрәке сәр әʹзмана буйа. У Иса Пилаторʹа гот кӧ шьхӧле ԝи сәр әʹрде әԝ ә, ԝәки дәрһәԛа «рʹастийе шәʹдәтийе» бьдә. (Бьхунә Йуһʹәнна 18:37.)

7. Чьрʹа нәһеса йә кӧ әм дьле хԝәда жи тʹәви политике нәбьн?

⁷ Һәрге әм жи мина Иса фәʹм дькьн кӧ шьхӧле мә чь йә, әме тʹӧ щар пьштгьрийа политике нәкьн, һәла һе дьле хԝәда жи. Ле әԝ йәк һеса нинә. Дина хԝә бьдьне бәрпьрсийарәки мьһале чь гот: «Мәрьвед мьһала мәда һе зедә у зедә фьрԛийе дькьнә ортʹа мәрьва. Әԝана мьләте хԝәрʹа фьрнаԛ дьбьн у гәләк жь ԝана баԝәр дькьн кӧ һәрге мьләтәки дьн сәр ԝанрʹа сәрԝертийе нәкә, ԝе әʹмьре ԝан дьһа баш бә. Ле чьԛас баш ә кӧ хушк-бьра йәктийе хԝәй дькьн, чьмки һʹьш-аԛьле ԝан сәр шьхӧле бәлакьрьна мьзгинийа Пʹадшатийе йә. Әԝана итʹбарийа хԝә Хԝәде тиньн, кӧ әԝ ԝе һʹәму нәһәԛийа у чәтьнайед мәйә дьн бьдә һьлдане».

8. Мәсәле биньн кӧ чаԝа ԛьрʹна йәкеда щьмәʹта Щьһу һʹаләки нәбашда бу.

⁸ Гәләк щар чахе мәрьв нәһәԛийе дьвиньн, һьнге дькʹәвьнә нав шьхӧле политике. Ԝәʹде Исада, гәләк дәʹԝ-доз чедьбун бона хәрщед кӧ щьмәʹте дьда сәрԝера. Щьһудайе Щәлиле бәʹса кʹижани мә жоре кьр, бь рʹасти ләма мьԛабьли Рʹомайа дәрдькʹәт, чьмки ԝана наве мәрьва дьньвисин, сәва гьшк хәрща бьдьн. Бьнәлийед Рʹоме, ӧса жи әԝед кӧ гӧһ дьданә Иса, мәщбур бун гәләк хәрща бьдьн, мәсәлә бона һәбуке, әʹрде йан жи ханийа. У хәрщгьр, демәк йед кӧ хәрщ тʹоп дькьрьн, кʹара хԝә дьгәрʹийан у әв йәк һе дьбу баргьрани бона щьмәʹте. Хәрщгьра щара пʹәрә дьданә дәԝләте сәва һʹӧкӧм бьстиньн, ԝәки паше сәр щьмәʹте пʹәра чекьн. Зәхайо, йе кӧ Әриһайеда сәрԝере хәрщгьра бу, пʹәрә зедә жь щьмәʹте дьстанд у бь ве йәке дәԝләти бу (Луԛа 19:2, 8). Әʹщебмайи нинә ԝәки һьнге гәләк хәрщгьр мина ԝи дәԝләти дьбун.

9, 10. а) Дьжмьнед Иса ча дьхԝәстьн ԝи бькьнә нав шьхӧле политикайе? б) Әм чь һин дьбьн жь щаба Иса? (Бьньһерʹә шькле әʹԝльн.)

 ⁹ Дьжмьнед Иса дьхԝәстьн, ԝәки әԝ жи бькʹәвә нав шьхӧле хәрщгьра. Ԝана пьрс да ԝи дәрһәԛа «хәрщ» кӧ зивәк бу, у һʹәму Щьһуйа гәрәке бона хәрщ һәрәке зивәк бьда. (Бьхунә Мәтта 22:16-18). Ле Щьһуйа хәрщдайин нәфрʹәт дькьрьн, чьмки әве йәке ԝанарʹа дьда кʹьфше кӧ әԝана бьн һʹӧкӧме Рʹомеда ньн. «Пьштгьред Һеродәс», кӧ алийе политикайеда пьштгьрийа ԝи дькьрьн, дьфькьрин кӧ һәрге Иса бежә, ԝәки нәлазьм ә хәрщ бьдьн, һьнге ԝе ԝи нәһәԛ кьн, кӧ әԝ дьжмьне Империйа Рʹоме йә. Ле һәрге Иса бежә ԝәки гәрәке хәрщ бьдьн, мәрьв ида ԝе пәй ԝи нәчьн.

¹⁰ Иса ве пьрседа гәләк фәсал бу, сәва тʹәвнәбуйине хԝәй кә. Әԝи гот: «Чь кӧ йед Ԛәйсәр ьн бьдьнә Ԛәйсәр у чь йед Хԝәде нә бьдьнә Хԝәде» (Мәт. 22:21). Иса заньбу ԝәки бона хәрщгьра корупсийа тьштәки нормал ә. Ле әԝи нәдьхԝәст пәй ԝе йәке кʹәвә. Дәԝсе әԝи дина хԝә да сәр тьштәки дьһа фәрз, демәк сәр Пʹадшатийа Хԝәде кʹижан кӧ ԝе һʹәму проблема сафи кә. Бь ве йәке, әԝи мәсәләкә баш һишт бона һʹәму шагьртед хԝә. Әԝана гәрәке политикайеда алийе тʹӧ кәси нәгьрьн, һәрге жи һʹәсаб дькьн кӧ кәсәк жь ԝана рʹаст у һәԛ ә. Мәсиһи һʹьш-аԛьле хԝә дьдьнә сәр Пʹадшатийа Хԝәде у сәр һәԛийа ԝи. Ләма жи әԝана нә тʹәви шьхӧле политика дьбьн у нә жи мьԛабьли ԝан дьчьн, у һәла һе хәбәрданеда жи тʹӧ кәси нәһәԛ накьн (Мәт. 6:33).

11. Йа лапә баш әм ча дькарьн мьԛабьли нәһәԛийе бьн?

¹¹ Гәләк Шәʹдед Йаһоԝа, кʹижан нав шьхӧле политикайеда бун, әв шьхӧле хԝә һиштьн. Хушкәк жь Британйайе пешийа кӧ рʹасти пебьһʹәсийа, университетеда дәрсед сосйоложи һин дьбу, у пәй ве йәке кʹәт ԝәки гәрәке политикеда кәсәк гӧһастьна бькә. Әԝ дьбежә: «Мьн дьхԝәст азайа мәрьвед бь чʹәрме рʹәш бьпарезьм, чьмки әм дьчәрчьрин жь бо гәләк нәһәԛийед һьндава мәда. Рʹаст ә, гәләк щар әз ԝи шьхӧлида сәр дькʹәтьм, ле йәкә дәрд дьле мьнда дьма. Мьн фәʹм нәдькьр, ԝәки мәʹнийа нәһәԛийа һьндава раса, жь дьле мәрьва йә. Ле чахе мьн һинбуна Кʹьтеба Пироз дәстпекьр, мьн фәʹм кьр кӧ пешийе дьле хԝә гәрәке тʹәмьз кьм. У әԝ хушка кӧ ве йәкеда бь сәбьр али мьн кьр, бь чʹәрме сьпи бу. Ньһа әз щьвата кәрʹ-лалада хьзмәт дькьм чаԝа пешәнга һәртʹьм, у әз һин дьбьм ԝәки мьзгинийе бьгьһиньмә дьле һʹәму щурʹә мәрьва».

12. Иса дәрһәԛа кʹижан һәвиртьрʹшки гот кӧ шагьртед ԝи гәрәке хԝә дур бьгьртана?

¹² Ԝәʹде Исада, сәрԝеред рʹелигийа гәләк щар пьштгьрийа политикайе дькьрьн. Кʹьтебәкеда йа бь наве «Жийина Һәррʹожи Палестинайеда ԝәʹде Мәсиһ» (Daily Lifе in Palеstinе at thе Timе of Christ), те готьне ԝәки Щьһу пʹарәвәбьбун сәр кʹомед рʹелигийа, йед кӧ мина партийед политике бун. Ләма жи Иса тʹәми да шагьртед хԝә: «Мьԛати хԝә бьн, һʹәвза хԝә жь һәвиртьрʹшке ферьсийа у ӧса жи йе Һеродәс бькьн» (Марԛ. 8:15). Гава Иса бәʹса Һеродәс кьр, әԝи дьбәкә дәрһәԛа пәйчуйед партийа ԝи дьгот. Ле Ферьсийа дьхԝәстьн Щьһу жь һʹӧкӧмтийа Империйа Рʹоме аза бьн. Жь кʹьтеба Мәтта әм педьһʹәсьн кӧ Иса ӧса жи дәрһәԛа Садуԛийа дьгот. Гәләк жь Садуԛийа дьхԝәстьн кӧ Рʹом бәрдәԝам кә сәрԝертийе бькә, сәва әԝана һʹӧкӧмти у пьштгьрийа сәрԝера ӧнда нәкьн. Иса шагьртед хԝә ширәт кьр, ԝәки әԝана хԝә жь һәвиртьрʹшк, демәк жь һинкьрьна ԝан се кʹома дур бьгьрьн у тʹәв нәбьн (Мәт. 16:6, 12).  Һʹәԝас ә кӧ Иса әԝ ширәт да шагьртед хԝә, паши ве йәке чахе щьмәʹте дьхԝәст ԝи бькьнә пʹадше хԝә.

13, 14. а) Чаԝа политика у рʹелигийа дьбьнә мәʹнийа зорбәтийе у нәһәԛийе? б) Чьрʹа нәһәԛи гәрәке мәʹнийа зорбәтийе нибә? (Бьньһерʹә шькле әʹԝльн.)

¹³ Чахе рʹелигийа тʹәви политике дьбә йәк, гәләк щар әԝ дьбә мәʹнийа зорбәтийе. Ле Иса шагьртед хԝә ширәт кьр, кӧ әԝана гәрәке бь тʹәмами тʹәвнәбуйине хԝәй кьн. Әԝ йәк бу мәʹни кӧ сәрәккʹаһин у Ферьсийа шеԝьра кӧштьна Иса кьрьн. Иса бона ԝан ча конкурент бу, әԝана дьтьрсийан кӧ һʹӧкӧм у щийе хԝә ӧнда кьн бона ԝи. Ԝана дьгот: «Һәгәр әм ԝи аһа бьһельн, һʹәму ԝе баԝәрийа хԝә ԝи биньн у рʹомайи жи ԝе бен, щийе мәйи пироз ԝеран кьн у кʹока мьләте мә жи биньн» (Йуһʹн. 11:48). Паше, Ԛәйафа Сәрәккʹаһин рʹебәри кьр, ԝәки Иса бе кӧштьне (Йуһʹн. 11:49-53; 18:14).

¹⁴ Ԛәйафа ниве шәве әскәр шандьн кӧ Иса бьгьрьн. Иса заньбу кӧ шеԝьра кӧштьна ԝи кьрьнә, ләма әԝи ԝәʹде шива пашьн, готә шандийед хԝә кӧ тʹәви хԝә шур һьлдьн. Ԝана дӧ шур һьлдан, у әв бона Иса бәс бу ԝәки дәрсәкә фәрз ԝана һин кә (Луԛа 22:36-38). Паше ида шәв, чахе Пәтрус дит кӧ бь нәһәԛийе Иса дьгьрьн, һерс кʹәт у пе шур мәрьвәк бьриндар кьр (Йуһʹн. 18:10). Ле Иса готә Пәтрус: «Шуре хԝә бькә щи. Кʹи кӧ шур һьлтинә, әԝе бь шур һәрʹә» (Мәтта 26:52, 53). Әԝ дәрсәкә мәзьн, ль гора дӧайе Иса бу, кӧ ве еваре гот ԝәки әԝана гәрәке нә жь ве дьнйайе бьн. (Бьхунә Йуһʹәнна 17:16.) Тʹәне изьна Хԝәде һәйә кӧ бона нәһәԛийе шәрʹ кә.

15, 16. а) Хәбәра Хԝәде ча али Мәсиһийа кьр кӧ хԝә жь шәрʹ-дәʹԝа хԝәй кьн? б) Йаһоԝа чь тʹәхмин дькә чахе дина хԝә дьдә сәр ве дьнйайе?

¹⁵ Әԝ хушка жь Әԝропайа башуре, бәʹса кʹижане мә жоре кьр, әԝ йәк фәʹм кьр. Әԝ дьбежә: «Әз дьвиньм ԝәки зорбәти һәԛийе найнә у гәләк мәрьвед кӧ зорбәтийе дькьн, әʹмьре хԝә ӧнда дькьн. Гәләк жи дьбьнә мәрьвед зӧлм. Әз жь Кʹьтеба Пироз пеһʹәсийам, кӧ тʹәне Хԝәде дькарә һәԛийе бинә сәр әʹрде, у әз бәхтәԝар бумә. Ида 25 сал ә әз әве мьзгинийе бәла дькьм». Ле әԝ бьрайе жь Африка башуре рʹьме хԝә гӧһаст сәр «шуре» рʹӧһʹани, демәк Хәбәра Хԝәде, у мьзгинийа дәрһәԛа әʹдьлайе һʹәму щурʹә мәрьварʹа бәла дькә, фьрԛи тʹӧнә чь бәрәки нә (Әфәс. 6:17). Ле хушк жь Әԝропайа Навәнд, кʹижан кӧ мьләтед майин нәфьрʹәт дькьр, бьраки нә мьләте хԝә станд. Әԝана һәрсека жи нав хԝәда гӧһастьнед ӧса кьрьн, чьмки дьхԝәстьн мина Иса бьн.

¹⁶ Бь рʹасти жи чьԛас фәрз ә гӧһастьнед ӧса бькьн! Кʹьтеба Пироз инсанәте бәрамбәри ава бәʹре дькә кӧ дьчәльԛә у нәрʹьһʹәт ә (Иша. 17:12; 57:20, 21; Әʹйан. 13:1). Политика һерса мәрьва гӧрʹ дькә, ԝана жь һәв дур дьхә, у зорбәтийе пешда тинә. Ле әм нав һәвда әʹдьлайе хԝәй дькьн у йәктийеда дьминьн. Чахе Йаһоԝа ве дьнйа бетʹьфаԛда йәктийа нав щьмәʹта хԝәда дьвинә, дьле ԝи гәләк ша дьбә. (Бьхунә Сефанйа 3:17.)

17. а) Бь сайа кʹижан се тьшта әм дькарьн йәктийе хԝәй кьн? б) Әме готара дьнда дәрһәԛа чь шеԝьр кьн?

¹⁷ Мә ве готареда дит, ԝәки әм нав һәвдӧ йәктийе хԝәй дькьн бь се тьшта: 1) Әм итʹбарийа хԝә Пʹадшатийа Хԝәде тиньн кӧ әԝ ԝе нәһәԛийе бьдә һьлдане, 2) әм накʹәвьнә нав шьхӧлед политике, у 3) әм зорбәтийе накьн. Ле щара йәктийа мә дькарә бькʹәвә бьн хофе, чахе әм фьрԛийе дькьнә ортʹа мәрьва. Готара дьнда әме шеԝьр кьн кӧ чаԝа әм мина Мәсиһийед ԛьрʹна йәке, дькарьн нәһельн әԝ йәк бьԛәԝьмә.