1. Чь qәwьми чахе Оршәлим һатә һьлшандьне?

САЛА 607 Б.Д.М., ордийа Бабилонийа пе фәрмана Нәбукәднәсәре II Оршәлим һьлшандьн. Кʹьтеба Пирозда те готьне кӧ әw шәрʹ гәләк гьран бу: «[Нәбукәднәсәр] сьwанед [щаһьлед] wан бь шурва кӧштьн у һʹәйфа wи ль әгиде щьwан, ль qиза кӧ нәзәwьщийә, жь зьламе кал у пʹор сьпива нәһат. . . . Мала Хwәде шәwьтандьн у диwаре Оршәлиме хьраб кьрьн у агьр һʹәму qәсред wева хьстьн у һʹәму фьраqед wейи бь qимәт хьраб кьрьн» (2 Дир. 36:17, 19).

2. Йaһоwа дәрһәqа чь пешда гот, у чь гәрәке бьqәwьмийа тʹәви Щьһуйа?

² Щьһу әʹщебмайи нәман чахе һьлшандьна Оршәлиме дитьн. Бь сала, пʹехәмбәред Хwәде Щьһуйарʹа пешда дьготьн кӧ һәрге әwана бәрдәwам кьн Qануна Хwәде пьшт гӧһе хwәва бавежьн, Хwәде wе wана бьдә дәсте Бабилонийа. Ӧса жи һатә пʹехәмбәртикьрьне wәки гәләк Щьһу wе жь шурʹ бенә кӧштьне, ле әwед кӧ жь мьрьне хьлаз бьн, дьбәкә wе тʹәмамийа әʹмьре хwә дилтийа Бабилонеда бьн (Йерәм. 15:2). Гәло жийин дилтийеда чаwа бу? Гәло Мәсиһи жи бь симболик дилтийа Бабилонеда бун? Һәрге әре, кʹәнге?

3. Дилтийа Мьсьреда ча жь дилтийа Бабилоне щӧдә дьбу?

³ Чь кӧ һатьбу пʹехәмбәртикьрьне һатә сери. Бь сайа Йерәмйа, Йaһоwа Щьһуйарʹа гот кӧ чахе әwана бькʹәвьнә дилтийеда, гәрәке һини wи әʹмьри бьн у чь кӧ дәсте wан те бькьн wәки пʹак бьжин. Йaһоwа готә wан: «Ханийа ава бькьн [Бабилонеда] у рʹуньн; бәхчәйан дайньн у мәwен wан бьхwьн. У ль хwәшийа кӧ бажаре wә ажотьмә wьр, бьгәрʹьн у бона wе жь Хӧданрʹа дӧа бькьн, жь бәр кӧ бь хwәшийа wе, һуне жи хwәшийе бьвиньн!» (Йерәм. 29:5, 7). Щьһуйед кӧ тʹәмийед Хwәде дьа нинә сери, дилтийеда бь жийина пʹак дьжитьн. Бабилонийа изьн дьданә Щьһуйа кӧ хwәха рʹебәрийа шьхӧлед хwә бькьн у һьн жи изьна wан һәбу нава wәлатеда сәрбәст һәрʹьн-бен. Бәре Бабилон гәләк навдар бу пе арш-вершийе. Жь документед бәре те кʹьфше wәки гәләк Щьһу һин бун шьхӧле кʹьрʹин-фьротане бькьн, у һьнәк жи бунә һостәйед баш. Һәла һе һьнә Щьһу жи бунә дәwләти. Бәле, дилтийа Бабилонеда мина дилтийа Мьсьреда нибу. (Бьхунә Дәркʹәтьн 2:23-25.)

4. Хенщи Исраелийед кӧ гӧрʹа Хwәде нәдькьрьн, диса кʹе бун дилтийа Бабилонеда, у чьрʹа wана нькарьбу бь тʹәмами Хwәдерʹа хьзмәт кьн?

⁴ Бабилонеда тьштәк Щьһуйа кем нибу, ле гәло рʹӧһʹанида әwана чь һʹалида бун? Пʹарьстгәһ у горигәһа Йaһоwа һьлшанди бу, кʹаһин жи ида чаwа бәре кʹаһинти нәдькьрьн. Нава Щьһуйед кӧ дилтийеда бун, хьзмәткʹаред Хwәдейи амьн жи һәбун, йед кӧ гӧрʹа qанунед Хwәде дькьрьн. Wана жи тʹәви мьләте хwә щәфа дькʹьшандьн. Ле wана чь кӧ дькарьбун, һʹәму тьшт дькьрьн сәва Qануна Хwәде биньн сери. Мәсәлә, Бабилонеда Данийел, Шәдрак, Мәшак, Абәднәго, хwарьна кӧ Щьһуйарʹа qәдәхә бу, нәдьхwарьн. Һьн жи жь Кʹьтеба Пироз әм педьһʹәсьн wәки Данийел тʹьме Хwәдерʹа дӧа дькьр (Дан. 1:8; 6:10). Щьһуйед хwәдехоф нькарьбун һʹәму тьшти биньн сери чь кӧ Qануне жь wан дәʹwа дькьр, чьмки бьн һʹӧкӧме пʹутпʹарьстада бун.

5. Йaһоwа чь соз дабу щьмәʹта хwә, у чьрʹа әw соз гәләк фәрз бу?

⁵ Гәло Исраелийа диса wе бькарьбуна Хwәдерʹа ӧса хьзмәт кьн, ча әwи дьхwәст? Wи wәʹдәйи те бежи чʹарә тʹӧнә бу, чьмки Бабилонийа тʹӧ щар дилед хwә аза нәдькьрьн. Ле Йaһоwа Хwәде соз дабу щьмәʹта хwә кӧ wе wана аза кә, у тʹӧ тьшти нькарьбу рʹе wи бьгьрә wәки нета хwә бинә сери. У чаwа Хwәде гот ӧса жи qәwьми, чьмки созед Хwәде тʹьме тенә сери (Иша. 55:11).

6, 7. Чьрʹа лазьм ә кӧ әм фәʹмкьрьна хwә бьгӧһезьн дәрһәqа дилтийа Бабилоне?

⁶ Ле гәло тʹәви мәсиһийа жи тьштәки ӧса qәwьми, ча тʹәви щьһуйа? Гәләк сала журнала «Бьрща Qәрәwьлийеда» дьһатә готьне, wәки хьзмәткʹаред Хwәдейи амьн, сала 1918-да бь симболик кʹәтьнә дилтийа Бабилоне у сала 1919 жь Бабилоне аза бун. Ле мәʹни һәнә wәки әм фәʹмкьрьна хwә дәрһәqа ве пьрсе бьгӧһезьн. Ве тʹемайеда у тʹема дьнда әме дәрһәqа ве йәке шеwьр кьн.

⁷ Бьфькьрьн сәр ве йәке: Бабилона Мәзьн әw һәйә империйа һʹәмдьнйайе йа религийа qәлп. Һәрге щьмәʹта Хwәде сала 1918-да бь симболик бькʹәта дилтийа Бабилоне, wи чахи әwана гәрәке бьн qоле религийа qәлпда буна. Бь рʹастийе, пешийа Шәрʹе Һʹәмдьнйайе йа I, рʹункьри нә кӧ кʹәтьнә дилтийа Бабилона Мәзьн, ле әwана жь дилтийа ве аза дьбун. Әw йәк рʹаст ә wәки wәʹде шәрʹе һʹәмдьнйайе йа йәкеда рʹункьри  дьһатьнә зерандьне, ле әwана дьһатә зерандьне нә кӧ жь дәсте Бабилона Мәзьн, ле жь дәсте сәрwеред дәwләте. Демәк зәлал те кʹьфше, wәки щьмәʹта Йaһоwа сала 1918-да нәкʹәтә дилтийа Бабилона Мәзьн.

8. Чаwа һинкьрьнед qәлп кʹәтьнә нава Мәсиһийед рʹаст? (Бьньһерʹә шькле әʹwльн.)

⁸ Рʹожа Пенщийе Һʹәсабе сала 33 Д.М., бь һʹәзара Щьһу у нәщьһу бь рʹӧһʹе пироз һатьнә рʹункьрьне. Әw Мәсиһийед тʹәзә бунә бьжарти, «кʹаһинед пʹадшатийе, мьләте бӧһӧрти, щьмәʹта Хwәде». (Бьхунә 1 Пәтрус 2:9, 10.) Һʹәта шанди һе сах бун, әwана мьqати щьвата щьмәʹта Хwәде дьбун. Ле щьватада һьнә мәрьв дәстпекьрьн «тьштед хельф» һин кьн, илаһи паши мьрьна шандийа, сәва кӧ «шагьрта пәй хwә бьбьн» (Кʹар. Шанд. 20:30; 2 Тʹеслн. 2:6-8). Щәм гәләка жь wана щабдарийед мәзьн һәбун щьватеда. Әwана ча бәрпьрсийар хьзмәт дькьрьн, у паше ида ча «епископ». Рʹаст ә Иса шагьртед хwәрʹа гот wәки «һун һʹәму жи бьра нә», ле йәкә сәрwер нава дерада пешда һатьн (Мәт. 23:8). Мәрьвед навдар йед кӧ һʹьз дькьрьн философийед Аристотел у Платон, щьватеда мәрьва һин дькьрьн әw һинкьрьнед qәлп. Ахьрийеда һинкьрьна рʹаст йа Хәбәра Хwәде, һеди-һеди һатә гӧһастьне сәр һинкьрьнед qәлп.

9. Рʹом ча пьштгьрийа религийа Мәсиһитийә qәлп гьрт, у әw йәк чь ахьри ани?

⁹ Сала 313 Д.М., Императоре Рʹоме Константин, йе кӧ пʹутпʹарьст бу, религийа Мәсиһитийә qәлп wәлатеда qануни кьр. Жь wи wәʹдәйи Сәрwеред Дера у Сәрwеред Wәлате дәстпекьрьн тʹәвайи шьхӧлкʹарийе бькьн. Мәсәлә, Император Константин жи һатьбу сәр щьвина сәрwеред дера. Паши ве щьвине, әwи фәрман да wәки Ариус кʹәшиш жь дере дәрхьн, чьмки Ариус инкʹар кьр wәки Иса Хwәде йә. Паше, wәʹде Император Теодоре I (379-395 Д.М.), религийа Мәсиһитийә qәлп, кӧ һатә наскьрьне ча Дера Католики, Империйа Рʹомеда бу религийа фәрми. Тʹәрихзан дьбежьн wәки Рʹоме пʹутпʹарьст, «Мәсиһитийе» qьрʹна чарада qәбул кьр. У һәма wи wәʹдәйи религийа Мәсиһитийә qәлп у религийед пʹутпʹарьсти тʹәвиһәв бун, у бунә әндәмед Бабилона Мәзьн. Ле һәла һе wи чахи жи кʹома бьчʹук йа Мәсиһийед рʹункьри, йед кӧ мина «гәньм» бун, һʹәму тьшт дькьрьн чь кӧ дәсте wан дьһат сәва Хwәдерʹа хьзмәт кьн, ле тʹӧ кәс гӧһ нәдьда гьлийед wан. (Мәтта 13:24, 25, 37-39.) Әwана бь рʹастийе жи дилтийа Бабилонеда бун!

10. Чьрʹа мәрьвед дьлсах һинкьрьнед дере кьрьнә бьн шьке?

¹⁰ Wи wәʹдәйи гәләк мәрьв дькарьбун Кʹьтеба Пироз бьхуньн сәр зьмане Йунани йан жи Латини. У wана дькарьбу һинкьрьнед Хәбәра Хwәде, бәрамбәри һинкьрьнед дере бькьн. Чахе wана Кʹьтеба Пироз дьхwәнд, һьнәка тедәрдьхьстьн wәки дер тьштед qәлп һин дькьн, чь кӧ сәр һʹиме Кʹьтеба Пироз нибу, ләма әw мәрьв әwан һинкьрьна qәбул нәдькьрьн. Ле бона wан әw йәк гәләк хоф бу, чьмки һәрге wана әw фькьред хwә әʹйан бьготана, дькарьбун бьһатана кӧштьне жи.

11. Сәрwеред дере ча Кʹьтеба Пироз кьрьнә бьн дәсте хwә?

¹¹ Wәʹдә дәрбаз дьбу, у мәрьв зьмане Йунани у Латини ида һьндьк дьданә хәбате. Ле сәрwеред дера нәдьхwәстьн, wәки Кʹьтеба Пироз сәр зьманед бәлабуйи бе wәлгәрʹандьне, кʹижан кӧ мәрьварʹа фәʹмдари бу. Ләма тʹәне кʹаһин у һьнә мәрьвед хwәнди дькарьбун Кʹьтеба Пироз бьхуньн. Ле нә һʹәму  кʹаһин рʹьнд хwәндьн-ньвисаре заньбун. У һәрге кәсәк тʹәви һинкьрьнед дере qайил нибу, wи qайим щәза дькьрьн. Ләма, һәрге дьһатә сьтандьне wәки тʹәвайи тʹоп бьн, хьзмәткʹаред Хwәдейи амьн демәк рʹункьрийа, гәрәке дьзикава кʹом бь кʹом тʹоп буна сәва кӧ нәкʹәвьнә чʹәʹва. Рʹункьри жи, демәк «кʹаһинед пʹадшатийе», нькарьбун бь организә тʹәвайи Хwәдерʹа хьзмәт кьрана, чаwа кӧ Исраели дилтийа Бабилонеда. Мәʹнийа wе йәке әw бу wәки Бабилона Мәзьн wи чахи мәрьва qайим кьрә бьн дәсте хwә!

12, 13. Кʹижан дӧ мәʹни аликʹари дан Мәсиһийа wәки жь Бабилона Мәзьн аза бьн? Шьровәкьн.

¹² Гәло wе бьһата әw wәʹдә, чахе Мәсиһийед рʹаст әшкәрә у ча Хwәде хwәш те, ӧса жерʹа хьзмәт кьрана? Әре! Дӧ тьшт бу мәʹни кӧ щьмәʹта Хwәде жь тәʹристанеда рʹонайи дитьн. Мәʹнийа пешьн әw ә, кӧ wәкә сала 1450, мәкʹина нәшьркьрьне һатә дәрхьстьне. Пешийа дәрхьстьна ве мәкʹине, Кʹьтеба Пироз пе дәста копи дькьрьн. Әw хәбата гьран бу, ләма Кʹьтеба Пироз һьндьк һәбун у һьн жи гәләк бьһа бун. Һәрге һостәки баш пе дәсте хwә Кʹьтеба Пироз копи дькьр, wәкә 10 мәһ лазьм бу сәва ве йәке. Һьн жи әw тьшт сәр чь wана дьньвисин демәк пергамент бьһа бун. Ле мәкʹина нәшьркьрьне, нава рʹожәкеда 1 300 бәлг дькарьбу нәшьркьра, у әw йәк аликʹарийа мәзьн дьда!

¹³ Мәʹнийа дӧда әw бу, wәки һьнә мәрьвед мерхас, дәстпека qьрна 16-да сафи кьрьбун, wәки Кʹьтеба Пироз wәлгәрʹиньн сәр wан зьмана кӧ гәләк мәрьв фәʹм дькьрьн. Рʹаст ә wана заньбу кӧ сәва ве йәке әwана дькарьн әʹмьре хwә ӧнда кьн, ле йәкә wана әw шьхӧл дькьр. Кʹьтеба Пироз дәсте wан мәрьвед хwәдехофда,  ча чʹәк бу мьqабьли сәрwеред дера! Чаwа кӧ Кʹьтеба Пироз ида дәст дькʹәт, мәрьв дәстпекьрьн әw бьхуньн. Чахе wана дьхwәнд, пьрс щәм wана пешда дьһатьн: «Гәло кʹидәре Хәбәра Хwәдеда те готьне wәки мәрьв паши мьрьне, дькʹәвьнә щийе паqьжкьрьне? Кʹидәре ньвисийә Кʹьтеба Пирозда wәки мәрьв гәрәке кʹәшишарʹа пʹәра бьдьн wәки сәр мьрийа qәwьла бежьн? Йан жи кʹидәре Кʹьтеба Пирозда те готьне wәки гәрәке поп у кардинал һәбьн?» Сәрwеред дера гәләк һерс кʹәтьн, чьмки мәрьв изьн данә хwә һинкьрьна дер бькьнә бьн шьке. Ләма wана әw мәрьв щәза дькьрьн, чьмки wана һинкьрьнед дере qәбул нәдькьрьн. Әw мәрьв тедәрдьхьстьн wәки һьнә һинкьрьнед дера сәр һʹиме философийа пʹутпʹарьста бу, мәсәлә философийа Аристотел у Платон, йед кӧ пешийа Иса Мәсиһ дьжитьн. Дер дьготьнә дәwләте wәки әw мәрьв бькӧжьн. Нета сәрwеред дера әw бу, wәки мәрьв ида нәхwазьн Кʹьтеба Пироз бьхуньн у нә жи пьрса бьдьн. Гәләк щар ӧса жи дьбу, ле йәкә һьнә мәрьвед мерхас нәдькʹәтьнә бьн байе Бабилона Мәзьн, демәк религийа qәлп. Wана ида заньбу дәрһәqа рʹастийа Хәбәра Хwәде, у дьхwәстьн һе зедә пебьһʹәсьн дәрһәqа ве. Демәк, әwана ида һеди-һеди дьчунә бәрбь азайа жь религийа qәлп.

14. а) Ча хьлазийа qьрʹна 19-да фәʹмкьрьна рʹастийа Кʹьтеба Пироз һе зәлал бу? б) Гьли кьн кӧ ча Рассел, рʹастийе дьгәрийа.

¹⁴ Гәләк мәрьвед кӧ дьхwәстьн һе зедә рʹастийа Кʹьтеба Пироз пебьһʹәсьн, дьрәвийанә wәлатед майин, кʹидәре кӧ дер һьндьк сәр мәрьва һʹӧкӧм дькьрьн. Wана нәдьхwәст wәки дер wанарʹа бежьн кӧ әwана чь баwәр бькьн. Wана дьхwәст Кʹьтеба Пироз хwәха бьхуньн у леколин бькьн, у тʹәви йед дьн шеwьр кьн чь кӧ әwана педьһʹәсийан. Йәк жь wан wәлата Дәwләтед Йәкбуйи бу. Ль wедәре, хьлазийа qьрʹна 19-да, Чарлз Теиз Рассел у һьнә һәвалед wи дәстпекьрьн Кʹьтеба Пироз леколин бькьн. Пешийе Рассел бьра, дьхwәст кӧ леколин бькә у тедәрхә, һәла кʹижан религийа рʹастийе һин дькә. Әwи һинкьрьнед щурʹә-щурʹә религийа, һур бь һур бәрамбәри һинкьрьнед Кʹьтеба Пироз дькьр. Зутьрәке әwи фәʹм кьр, wәки тʹӧ религийа бь тʹәмами һинкьрьнед Кʹьтеба Пироз һин нәдькьрьн. Щарәке, Рассел рʹасти һьнә сәрwеред дера һат. Әw баwәр бу wәки әwана wе qәбул кьн рʹастийед жь Кʹьтеба Пироз, кʹижан кӧ әw тʹәви һәвалед хwә дитьн, у кӧ әwана дәрһәqа wан рʹастийа мәрьва дерада һин кьн. Ле сәрwеред дера гӧһ нәдьданә wи. Леколинкʹаред Кʹьтеба Пироз фәʹм кьрьн wәки әwана нькарьн Хwәдерʹа хьзмәт кьн тʹәви wан мәрьва, йед кӧ пьштгьрийа религийа qәлп дькьн. (Бьхунә 2 Корьнтʹи 6:14.)

15. а) Кʹәнге Мәсиһи кʹәтьнә бьн дәсте Бабилоне? б) Кʹижан пьрса әме тʹема дьнда шеwьр кьн?

¹⁵ Әм иро пеһʹәсийан wәки Мәсиһийед рʹаст кʹәтьнә дилтийа Бабилоне һьнә wәʹдә паши мьрьна шандийа. Ле диса пьрс пешда тен: Диса чь избаткьрьн һәнә wәки пешийа сала 1914, рʹункьри ида бьн һʹӧкӧме Бабилона Мәзьн дәрдькʹәтьн? Гәло әw йәк рʹаст ә wәки Йaһоwа хьзмәткʹаред хwә qәбул нәдькьр, йед кӧ wәʹде шәрʹе һʹәмдьнйайе йа I шьхӧле бәлакьрьна мьзгинийеда нәхирәт бун? Гәло wи wәʹдәйи һәбун бьред ӧса кӧ тʹәвнәбуйине хwәй нәкьрьн у qәбулкьрьна Йaһоwа ӧнда кьрьн? У пьрса хьлазийе әw ә һәрге Мәсиһи кʹәтьнә дилтийа Бабилоне паши qьрʹна дӧда Д.М., гәло кʹәнге әwана дәркʹәтьн жь ве? Әw пьрс рʹасти жи гәләк фәрз ьн у щаба wан пьрса әме шеwьр кьн тʹема дьнда.