Һьнәк дьфькьрьн, ԝәки мәрьвед кӧ итʹбарийа хԝә зандарийе тиньн, ԝе бежьн: «Бь сайа еволусийайе», ле мәрьвед баԝәрмәнд, ԝе бежьн: «Бь сайа әʹфьрандьне».

 Ле әв йәк тʹьме ӧса нинә.

 Бь рʹасти гәләк мәрьвед хԝәнди, һәла һе зандар жи, теорийа еволусийайе дькьнә бьн шьке.

 Дина хԝә бьдьне, кӧ професоре кʹезькнасийе, Щерард Хертел, кʹижан кӧ университетеда теорийа еволусийайе һин дьбу, ӧса дьбежә: «Мьн ԝәʹде екзамена әв йәк дьгот, чь кӧ дәрсдар һивийе бун. Ле мьн хԝәха әв йәк баԝәр нәдькьр».

 Чьрʹа ԝан мәрьварʹа, йед кӧ баԝәрийа хԝә зандарийе тиньн жи, чәтьн ә ԛайил бьн ԝәки жийин бь сайа еволусийайе пешда һатийә? Сәва кӧ әве йәке пебьһʹәсьн, ԝәрә әм шеԝьр кьн дӧ пьрса, щаба кʹижана гәләк леколинкʹарарʹа жи чәтьн ә бьдьн: 1) Жийин ча пешда һатийә? 2) Һәр тьштед сах ча дьһатьнә гӧһастьне у әʹфьринед тʹәзә чедьбун?

 ҺЬНӘ МӘРЬВ ЧЬ ДЬБЕЖЬН. Жийин хԝә бь хԝә жь материйед нәсах пешда һатийә.

 ЧЬРʹА ҺЬНӘ МӘРЬВ ВЕ ЩАБЕРʹА ԚАЙИЛ НИНЬН. Иро зандар ида гәләк тьшт заньн дәрһәԛа структура молекули у кʹимики йед организмед сах. Ле йәкә әԝана һʹәта ньһа нькарьн бь сәрбәсти бежьн кӧ жийин чь йә. Әв йәк әʹщебмайи жи нинә, чьмки фьрԛийа мәзьн һәйә ортʹа шанәйе сах у материйа нәсах.

 Зандар тʹәне дькарьн бәр хԝә дәрхьн кӧ бь милйард сала пешда һʹале әʹрде чь щурʹәйи буйә. Әԝана нькарьн бенә сәр нетәке кӧ жийин кʹидәре дәстпебуйә: һьндӧрʹе вулкане, кʹурайа окйанусе йан жи щики дьн. Һьнәк дьфькьрьн, ԝәки елементед жийинейә лапи һур, серида космоседа чебунә у паше тʹәви метеорита кʹәтьнә сәр әʹрде. Әԝ ньһерʹандьн нә кӧ дьбежә жийин ча пешда һатийә, ле бона щаб ве пьрсе, мә дьшинә әʹзмен.

 Зандар ньһерʹандьна хԝә пешда дьбьн, кӧ йан чь пешда молекулед ӧса һәбун жь кʹижана материйалед генетики чебун. Әԝана дьфькьрьн, ԝәки әв молекул хԝә бь хԝә жь материйед нәсах пешда һатьн у хԝәха һәв зедә бунә. Ле тʹӧ избатийед зандарийе тʹӧнәнә, кӧ молекулед ԝи щурʹәйи һәбунә. Зандар һәла һе лабораторийада жи нькарьн ван молекула чекьн.

 Фәрәсәта организмед сах кӧ информасийайе хԝәй кьн у бьхәбьтиньн, мә зәндәгьрти дькә. Шанә информасийайе дәрбази һәв дькьн, нета ве тедәрдьхьн у инструксийайе кӧ кода ԝанә генетикида һәйә, тиньн сери. Һьнә зандар кода генетики бәрамбәри програма компотәре дькьн, у структура шанейә кʹимики бәрамбәри компотәре сәр кʹижане әв програма дьхәбьтә. Ле еволусийа нькарә шьровәкә кӧ жь кʹӧ информасийа кʹәтә кода генетики.

 Шанә бе молекулед протеини нькарә бьхәбьтә. Молекула протеини жь сәда тьршийед амини чекьри йә, йед кӧ рʹаст пәй һәв һәввакьри нә. Хенщи ԝе йәке, сәва кӧ рʹаст бьхәбьтә, протеин гәрәке форма сейәмини бьстинә. Анәгори һʹәсабе һьнә зандара, мәщала кӧ һәма протеинәк жи хԝә бь хԝә чебә, гәләк һьндьк ә. Професоре физике, Пол Деԝис, ӧса дьбежә: «Сәва кӧ шанә бьхәбьтә бь һʹәзара щурʹә-щурʹә протеин лазьм ьн. Ләма жи чәтьн ә баԝәр кьн, ԝәки әԝана ньшкева пешда һатьн ә».

 ТʹӘМАМКЬРЬН. Леколинкьрьнед, кӧ бь дәһа сала зандарийеда һатьнә дәрбазкьрьне, избат кьрьнә ԝәки жийин дькарә тʹәне жь тьштәки сах пешда бе.

 ҺЬНӘ МӘРЬВ ЧЬ ДЬБЕЖЬН. Организмед сахә пешьн гав бь гав бь сайа мутасийайе кӧ ньшкева дьԛәԝьми у бьжартьна тʹәбийәти (демәк просеса кӧ организмед ԛайим сах дьман ле йед сьст ӧнда дьбун) пеш дькʹәтьн у жь ԝан гәләк щурʹә организм у мәрьв жи пешда һатьнә.

 ЧЬРʹА ҺЬНӘ МӘРЬВ ВЕ ЩАБЕРʹА ԚАЙИЛ НИНЬН. Һьнә шанә дьһа чәтьн ьн, нә кӧ шанед дьн. Ле чь щурʹәйи шанед һеса бунә шанед чәтьн? Әнсиклопедийәкеда те готьне, ԝәки әве пьрсе «һʹәсаб дькьн пьрсәкә еволуси йа һәри чәтьн, паши пьрса кӧ жийин ча пешда һатийә».

 Зандара леколин кьрьнә у дитьнә, ԝәки һәр шанәкеда просесед гәләк чәтьн дәрбаз дьбьн. Шанеда протеин елементед хӧрдәмәни дәрбази молекула дькьн у енержийайе жь ван елемәнта дьстиньн, ӧса жи пʹаред шанейә зийанкьри тʹәзә дькьн у шанеда информасийайе дәрбаз дькьн. Гәло пʹаред шанейә ӧса чәтьн чекьри ԝе бькарьбуна бь сайа мутасийа кӧ ньшкева дьԛәԝьмә у бьжартьна тʹәбийәти, һәвва бьһатана гьредане у һаԛас тьшт бькьрана? Гәләк мәрьв ве йәкерʹа ԛайил ниньн.

 Жийина мәрьва ӧса жи һʹәйԝана жь һекәкә бәргьрти пешда те. Шанед һьндӧрʹе әмбрийо пʹарәвәдьбьн у кʹом-кʹом башԛә дьбьн, щурʹә-щурʹә форма дьстиньн у щурʹә-щурʹә функсийа дькьн. Ӧса һʹәму пʹаред бәдәне чедьбьн. Еволусийа нькарә шьровәкә кӧ һәр шанәк ча «тедәрдьхә» ԝәки әв гәрәке чь щурʹәйи бә у дәрбази кʹижан пʹара организме бә.

 Зандаред рʹожа иройин фәʹм дькьн, сәва кӧ щурʹе һʹәйԝанәки бьбә һʹәйԝанәки щурʹәки дьн, лазьм ә ԝәки һьндӧрʹе шанеда, молекулада гӧһастьн бенә кьрьне. Зандар нькарьн бьдьнә кʹьфше кӧ чаԝа бь сайа еволусийайе һәма шанәкә «лапә һеса» пешда һатийә. Гәло һежа йә баԝәр кьн кӧ гәләк щурʹе һʹәйԝана дькарьбун бь сайа мутасийайе у бьжартьна тʹәбийәти, пешда бьһатана? Професоре биоложийайе, Майкл Биһи готийә, ԝәки леколинкьрьнед зандарийе «мәрʹа һʹәвәки әʹйан кьрьн кӧ структура организма һʹәйԝана чьԛас чәтьн ә, ле һʹәта ньһа чәтьн ә фәʹм бькьн ча әв һʹәму тьшт карьбу хԝә бь хԝә бь сайа ԛәԝатәкә кӧ тʹӧ кәс контрол накә, чебә».

 Мәрьв ӧса һатьнә чекьрьне кӧ дькарьн бьфькьрьн, фәʹме ԝан һәйә, дькарьн бь логики шеԝьр бькьн у һʹӧнӧред ӧса әʹйан кьн ча мәсәлә мәрʹдани, хԝәинкʹаркьрьн, у дькарьн ԛәнщийе у хьрабийе жь һәв дәрхьн. Теорийа еволусийайе щаба ве пьрсе надә кӧ ча щәм мәрьва әв фәрәсәтед мәхсус пешда һатьн.

 ТʹӘМАМКЬРЬН. Рʹаст ә һьнә мәрьв баԝәр дькьн, ԝәки теорийа еволусийайе избаткьри йә, диса жи һәнә мәрьвед ӧса кӧ избаткьрьнед еволусийонистарʹа дәрһәԛа пешһатьна жийине, ԛайил ниньн.

 Гәләк мәрьв паши леколина избатийа, һатьнә сәр ԝе нете, кӧ кәсе бь сәрԝахтийа жорьн һәр тьшт әʹфьрандийә. Професорәки философийайе Ентони Флу жи, кʹижани кӧ бәре атеизм баԝәр дькьр, һатийә сәр ԝе нете. Чахе әԝи дәрһәԛа чекьрьна чәтьн йа организмед сах у ԛанунед дьнйалике леколин кьр, әԝи ньһерʹандьна хԝә гӧһаст. Әԝи гьлийед философед бәре ԝәкʹьланд у гот: «Лазьм ә избатийа ԛәбул кьн, фьрԛи тʹӧнә әԝ сәр чь нете мә дьбьн». Професор Флу һʹәму избаткьрьн ԛәбул кьрьн кӧ дьдьнә кʹьфше, ԝәки Әʹфьрандар һәйә.

 Щерард Хертел жи, дәрһәԛа кʹижани кӧ мә пешда готьбу, һатә сәр ԝе нете. Хԝәндьна бьльнд у леколинед ԝийә кʹезькнасийе рʹийа ԝи нәгьртьн кӧ бежә: «Әз тʹӧ избатийа ве йәке навиньм кӧ жийин ньшкева бь хԝә жь материйа нәсах пешда һатийә. Әв йәк кӧ ча организмед сах тʹәрбәт у чәтьн чекьри нә, әз дамә баԝәркьрьне, ԝәки Әʹфьрандар һәйә, кʹижани кӧ әв һәр тьшт ӧса щиԝар кьрийә».

 Әм гәләк тьшт дькарьн дәрһәԛа нәхшкʹарәки пебьһʹәсьн, гава рʹьнд дина хԝә дьдьнә нәхшед ԝи. Мина ԝе йәке Щерард Хертел жи бь сайа леколина тʹәбийәте, хәйсәт-һʹӧнӧред Әʹфьрандар дит. Хенщи ԝе йәке әԝи зандари дәстпекьр Кʹьтеба Пироз леколин кә, авторе кʹижани Әʹфьрандаре мә йә (2 Тимотʹейо 3:16). Ве кʹьтебеда әԝи щабед зәлал дитьн сәр пьрсед дәрһәԛа дәстпека тʹәрихийа инсанәте у ширәтед керһати, кʹижан кӧ аликʹарийе дьдьн ԝәки проблемед рʹожа иройин сафи кьн. Әве йәке диса жи ԝирʹа избат кьр, ԝәки Кʹьтеба Пироз жь сәрԝахтийа жорьн ә.

 Ль гора ньһерʹандьна Щерард Хертел щабед Кʹьтеба Пироз дәрһәԛа пьрсед жийинева гьредайи, һәр кәс гәрәке пебьһʹәсә. Әм жи ԝә һелан дькьн әве Кʹьтебе леколин бькьн у щаба пьрсед хԝә бьстиньн.