Дьбәкә зарʹа ԝә ида бьчʹуктайеда тʹәхмин дькә, кӧ һьнә мәрьв фьрԛийе дькьнә ортʹа һәв жь бо рʹәнгед чʹәрме ԝан, йан жи жь бо мьләте ԝан. Чаԝа али зарʹа хԝә бькьн, ԝәки әв ньһерʹандьна нәрʹаст, сәр ԝан һʹӧкӧм нәбә? Ӧса жи һун чь дькарьн бькьн, һәрге һьнә мәрьв тʹәви зарʹа ԝә нәбаш ьн чьмки әԝ жь мьләте ԝан нинә?

Ве готареда

•  Чаԝа тʹәви зарʹа хԝә дәрһәԛа щурʹә-щурʹә мьләта хәбәр дьн

•  Чаԝа зарʹа хԝәрʹа шьровәкьн кӧ расизм чь йә

•  Чаԝа бона зарʹа хԝә мәсәләкә баш бьн

•  Чахе һьндава зарʹа ԝәда нәһәԛийе дьдьнә кʹьфше

 Һун чь дькарьн шьровәкьн. Сәр тʹәмамийа дьнйайе, мәрьв жь һәв щӧдә дьбьн бь рʹәнг-рʹуйе хԝә, бь ԛәйд-әʹдәта, у әԝ йәк бь рʹасти жи һʹәԝас ә. Жь щӧдәбуна ӧса мәрьв һьндава һәвда хԝә нәбаш дьдьнә кʹьфше.

 Ле ль гора Кʹьтеба Пироз, һʹәму мәрьв жь мәрьвәки пешда һатьнә. Демәк әм дькарьн бежьн, ԝәки һʹәму мәрьв йәк ьн.

 «Мә фәʹм кьр кӧ чахе зарʹед мә тʹәви щурʹә-щурʹә мәрьвед жь мьләтед дьн хәбәр дьдьн, әԝана фәʹм дькьн ԝәки һәр мәрьв һежайи һʹәзкьрьн у ԛәдьр ә».—Каран.

 Зу йан дәрәнг зарʹед ԝә ԝе нучәйада дәрһәԛа тьштед нәбаш бьбьһен кӧ жь бо расизме ԛәԝьминә. Ле ча һун дькарьн зарʹа хԝәрʹа шьровәкьн, кӧ чьрʹа әԝ йәк дьԛәԝьмә? Һун гәрәке һьлдьн һʹәсаб, кӧ зарʹа ԝә чәнд сали йә.

•   Зарʹед бьчʹук. Журналәкеда бь наве Parents, гьлийед психолож Әлисон Бриско-Смит ньвисар ьн: «Зарʹед бьчʹук рʹьнд тʹәхмин дькьн кӧ чь һәԛ ә чь на. Әв йәк мәщаләкә баш ә, ԝәки тʹәви ԝан дәрһәԛа нәһәԛийе хәбәр дьн».

•   Мәкʹтәбванед бьчʹук. Зарʹед жь 6 һʹәта 12 сали, тʹьме пьрсед гәләк чәтьн дьдьн. Һәр тьшти бькьн ԝәки щаба пьрсед ԝан бьдьн. Тʹәви зарʹа хәбәр дьн дәрһәԛа ԝан тьшта, чь кӧ әԝана мәкʹтәбеда, телевизийонеда у интернетеда педьһʹәсьн. Ԝәʹде хәбәрдане, тʹәви ԝан шеԝьр кьн, ԝәки фьрԛикьрьна ортʹа мьләтада, әԝ тьштәки нәрʹаст ә.

•   Мәкʹтәбванед мәзьн. Чахе зарʹ мәзьн дьбьн, әԝана дькарьн тьштед һе чәтьн фәʹм бькьн. Ләма жи, мәщала ԝәйә баш һәйә, ԝәки тʹәви зарʹед хԝә ԝе йәке шеԝьр кьн, чь кӧ һун дәрһәԛа фьрԛикьрьна ортʹа мьләта, нучәйада дьбьһен.

 «Әм тʹәви зарʹед хԝә дәрһәԛа расизме хәбәр дьдьн, чьмки зу йан дәрәнг әԝана жи ԝе рʹасти ԝе йәке бен. Һәрге әм дәрһәԛа ве йәке хәбәр нәдьн, ньһерʹандьна зарʹед мә ԝе бьбә мина ньһерʹандьна мәрьвед дьн. Мәрьв ԝе гәләк информасийа нәрʹаст бьдьнә зарʹед мә, у ԝе ԝанрʹа бежьн, ԝәки әԝ рʹаст ә».—Танйа.

 Зарʹ чʹәʹв дьдьнә де-баве хԝә, ләма жи һун гәрәке дина хԝә бьдьнә хәбәрдан у рʹабун-рʹуньштьна хԝә. Мәсәлә:

•   Ԛә ӧса дьбә ԝәки һун сәр мәрьвед жь мьләтед дьн һʹәнәка дькьн, йан жи ԝана ньмьз дькьн? «Зарʹед ԝә рʹьнд дина хԝә дьдьнә ԝә кӧ һун чь дьбежьн у чь дькьн, у паше әԝана жи ԝан тьштада чʹәʹв дьдьнә ԝә» (American Academy of Child and Adolescent Psychiatry).

•   Гәло ԝә хԝәш те тʹәви мәрьвед жь щурʹә-щурʹә култура у мьләта ԝәʹдә дәрбаз кьн? Һʹәкимәки бь наве Алана Ньзома дьбежә: «Һәрге һун дьхԝазьн ԝәки зарʹед ԝә . . . һьндава мәрьвед жь мьләтед дьн [баш] бьн, һун хԝәха жи гәрәке ве пьрседа мәсәла баш бьн».

 «Малбәта мә бь сала, жь щурʹә-щурʹә ԝәлата, меван тʹәглифи мале дькьрьн. Әм дәрһәԛа хԝарьн, мьԛам у кʹьнщхԝәкьрьна мьләте ԝан педьһʹәсийан. Чахе мә тʹәви зарʹа дәрһәԛа щурʹә-щурʹә мәрьва хәбәр дьда, мә дина хԝә нәдьда сәр раса ԝан. У мә тʹӧ щар култура хԝә жи жь йед дьн бьльнд һʹәсаб нәдькьр».—Катарина.

 Рʹаст ә иро дьбежьн кӧ һʹәму мәрьв йәк ьн, ле диса жи расизм дьнеда бәлабуйи йә. Әв те һʹәсабе кӧ зарʹа ԝә жи дькарә рʹасти ве йәке бе, илаһи һәрге һьндава мьләте ԝәда нәбаш ьн. Һәрге әв йәк бьԛәԝьмә, һун чь дькарьн бькьн?

 Избатийа пебьһʹәсьн. Әԝе кӧ нәһәԛи кьрийә, һʹәмде хԝә кьрийә, йан жь бо бефәʹмтийа хԝә шаши кьрийә? (Аԛуб 3:2) Гәло гәрәке әԝ мәрьв щаба хԝә бьдә, йан һун дькарьн чʹәʹве хԝә сәр ве дәрәще дадьн?

 Фәрз ә сәрԝахтийе бьдьнә кʹьфше. Кʹьтеба Пирозда ширәта билан һәйә: «Тӧ зу нәхәйидә» (Ԝаиз 7:9, ИМ). Рʹаст ә, гәрәке сәр расизме чʹәʹве хԝә данәдьн, ле нә һәр беһӧрмәткьрьн нәфрʹәти йә, йан жи фьрԛикьрьна ортʹа мьләта.

 Һәмьки дәрәщәк щурʹәки йә, ләма жи һʹәта һун сафи кьн тьштәки бькьн, пебьһʹәсьн кӧ бь рʹасти чь ԛәԝьми йә.

 Чахе избаткьрьна пебьһʹәси, пьрсед ӧса бьдә хԝә:

•   «Һәрге зарʹа мьн жь алийе мәрьв тʹәне һивийа тьштед хьраб бә у һәр беһӧрмәткьрьн һʹәсаб кә ча нәфрʹәткьрьна мьләти, гәло әԝ йәк ԝе жерʹа кʹаре бинә?»

•   «Гәло әв ширәта Кʹьтеба Пироз ԝе зарʹа мьнрʹа кʹаре бинә: ‹Гӧһ нәдә һәр тьшта кӧ хәлк дьбежә›» (Ԝаиз 7:21).

 Чь бькьн һәрге ль зарʹа ԝә нәһәԛи кьрьнә? Али зарʹа хԝә бькьн ԝәки әԝ фәʹм кә, кӧ реаксийа ԝи сәр беһӧрмәткьрьне дькарә йан кʹаре, йан жи зьраре бинә. Щарна, әԝе кӧ ԛәрфе хԝә мәрьвед дьн дькә йан жи ԝана беһӧрмәт дькә, һивийе йә ԝәки щаба ԝи бьдьн. Дәрәщед ӧсада ԝе гәләк баш бә дина хԝә нәдьнә ԝан.

 Ле һәнә дәрәщед ӧса, кʹижанада зарʹ дькарә тʹәви ԝи мәрьви хәбәр дә, йе кӧ әԝ дайә хәйдандьне, һәмьки һәрге әв йәк бона зарʹе хоф нинә. Мәсәлә зарʹа ԝә дькарә бь нәрми ӧса бежә: «Зани, бь рʹасти гьлийед тә (йан жи кьред тә) һьндава мьнда нәбаш бун».

 Чь бькьн, һәрге нькарьн чʹәʹве хԝә сәр дәрәще дадьн? Һәрге зарʹа ԝә бьн хофеда нә, йан жи һәрге жь бо мәʹникә дьн һун дьфькьрьн, кӧ әԝ дәрәщә гәрәке бе сафикьрьне, тʹәви мәзьнед мәкʹтәбе хәбәр дьн, йан һәрге лазьм бә, һәла һе тʹәви полиса жи хәбәр дьн.