1. Meej ma kutembangan mady ni bubiih kaay?

LEELOOW, baat bavul i bakat meej ma kutembangan. Cileejel, het udy mwa kwiikal ni meej ma kuy kuuhal bwa kuhitok bakwaabw ni udy mwa kulong myand bwa kulongel bakwaabw bibiih. Mwiin mazab ma kuhehej kwa nyeet, udy mwa kulongel mwiin kasumbw kakwaabw myand yibiih ku bukol hazaazabobw ni kihacil ka kuwiiney. Mulony udy mwa kwiibil mu kalaas ni kihacil kakutweeley mu iniversiteh muy lutumb. Bwiitut biin Krist, tudy bamanyik neey: myand ya mushind oow i yibiih; i byumw bya ku bihet bya “kwaalakan kwa nyeet.” (Kal. 5:19-21) Nook, bidy mwa kumweek neey: biin mudimw bakwaabw ba Yehow bady mwa kwiikalok ni meej ma kutembangan mu cisumbw kabay bamanyik eeny? Dijooj eedy didy ni buseeb bwaal meej ma kutembangan mady mwa kunyang kaacyumw kiitut ka baan baakamuut.

2. I biny bitwiiyiiy kwiisambil mu ciin bwaal eecy?

² Mu ciin bwaal eecy, twiiyiiy kwiisambil ha bikadil bibiih bidy mwa kwiitusak bwiitut kwiikal ni meej ma kwiital neey: tudy bahitok bakwaabw. Cikwaabw twiiyiiy kwiisambil ha bileejel bya mu Bibl bya biin-kweet baan-balum ni baan-bakaj ba lulamat baakady kabay ni meej ma kutembangan. Cya kuuhal, tutalaay mutudy mwa kukontonon meej miitut.

3. I majooj kaay matudy mwa kwiiyihanguj?

³ I bilengel bwa twiikal tukontonon meej miitut diib dyoos. Tudy mwa kwiiyihanguj neey: ‘Nadyaakal teng niyangatok ni buseeb muhitok bakwaabw eeny? Mushind unadyaakal nakal  mudimw mu cisumbw bikasakan uleeleej neey: nady muhitok bakwaabw eecy bakwaabw iibahitok eeny? Eecy nakaakal teng mudimw bikasakan bwa kulengeleel Yehow eeny?’ Bwabiny bikaam twiiyihanguj nook? Tal cileeleeb Diiy dya Mawej.

4. Bwabiny bikaam tulek kwiifwanyikij ni bakwaabw bu mudyeby bileej mu mukand a Biin Kalatih 6:3, 4?

⁴ Bibl wiitubeebel bwa tulek kwiifwanyikij ni bakwaabw. (Bal Biin Kalatih 6:3, 4.) Bwabiny? Tut tulang neey tuloolong myand bahitok mwiin-kweet, tumweemweek biin kwiiyumb mwiiwul. Ki tut tulang neey: baan-beet baloolong myand bituhitok, twiiyiiy kukooyel mu mabok. Mishind ya kulang eey, kayiishoh bend ya meej. (Rom 12:3) Mwiin-kweet mwaan-mukaj ubiibiikanobw neey: Katerina, * udy mushikacil mu cibunj cya Krek, uleeleeb neey: “Naakady ni fwanyikij ni biin-kweet bakwaabw baakady bamweek neey i balengel menmen, biikal bakal mudimw bilengel menmen mu mudimw a kudiil baat musah, bamanyik mwa kuhet balund bihehel. Bu cihet, mim kwiital neey: ciinoh bend ni buseeb.” Bikaam tumanyik neey: Yehow ki wiitukookok kudyey, kabiin bwa kulengel kwiitut, kiin bwaal tuleeleeb cileebel bahitok bakwaabw, eecy bwaal i bitumanyik bikasakan, ki bwaal tudy bamukat ni tudy bakat kukooyel Mwaan indiy.​—Jah 6:44; 1 Kor. 1:26-31.

5. Bwaal bwaakady bufikil mwiin-kweet Hyun bwiituloolongweesh biny?

⁵ Dijooj dikwaabw ditudy mwa kwiiyihanguj didy nook: ‘I baamanyikok neey: nady mushikik a bakwaabw talal, eecy nadyaakal muut wa tulumbw-lumbw eeny?’ Tal cyaakady cifikil mwiin-kweet Hyun, udy mushikacil mu cibunj cya Koreh wa ku Sud. Ciisang cikwaabw, waakady utal biin-kweet baakady ni majit mu cisumbw bu balwiish. Uleeleeb neey: “Naakady naleeb bibiih bwa baan-beet aab, ni cyaakadyoh bend niitab myand yaakadyobw baleeb.” I cihet kaay cimweekel? “I mwiitab uleeb neey: cikadil cyamim eecy i cyaabulul baan-beet biin mu cisumbw.” Balund bakwaabw ba Hyun baakady bamwambulwiish bwa kumanyikey cilem cindiy. Hyun waakady mulongolol meej mindiy, ni leeloow ukaakal mudimw bu mukul mulengel mu cisumbw. Tut batal neey: tukaady ni meej ma kutembangan hamut a kukaam diitalal, bikaam twiimalek musang umw.

6. Bilondeshil mukand a Biin Kalatih 5:26, i biikadil kaay bibiih bidy mwa kwiitusak bwa tut kwiikal ni meej ma kutembangan?

⁶ Bal Biin Kalatih 5:26. I biikadil kaay bibiih bidy mwa kukaamish meej ma kutembangan? Kwiiyumb kwa mwiiwul i cyumw cya kubiby. Mwiin kwiiyumb kwa mwiiwul i muut wiileeleej ni i mwiikat. Cikadil cikwaabw cibiih i kacik. Mwiin kacik kiin teng mukat bidy naaby muut mukwaabw, ki ukaakaam neey: byoos bikal bindiy. Biin-biin, muut uleeleej mukwaabw kacik i mumukin. Nook, tudy bakat kulek biikadil bibiih eeb teng bu mutuciiciin cihuh!

7. Umvwiij mudy meej ma kwiiyumb kwa mwiiwul ni kacik mwa kukaamish buhund?

⁷ Biikadil bibiih, meej ma kwiiyumb kwa mwiiwul ni kacik, i biibifwanyikij ni bukooy bunyanyang kasolony kakumbw mu ndek. Ndek udy mwa kubuuk, ki bukooy budy mu kasolony budy mwa kumukaakadish bwa kwiitulukey bilengel ni kulongey buwund. Bya mushind aakaabumw, muut udy mwa kwiikal mukadil Yehow mudimw mafuk mavul, ki yiy muhet meej ma kwiiyumb kwa mwiiwul ni kacik, wiiyiiy kuhet buhund bwa mu spirit. (Tus. 16:18) Wiiyiiy kulek bwa kukadil Yehow mudimw ni wiilongel yiy kaayend ni bakwaabw bibiih. Bu mudyeby nook, bwabiny tudy mwa kulek meej ma kwiiyumb kwa mwiiwul ni kacik?

8. I mushind kaay utudy mwa kulwiish meej ma kwiiyumb mwiiwul?

 ⁸ Tudy mwa kulwiish meej ma kwiiyumb kwa mwiiwul hakuvuluk mubel waakady mupostol Pool mwaakish biin Filipw wa neey: “Kanulong ciit ning cyaakaabumw ni meej ma kufwiilakeen eecy ma kwiiyumb mwiiwul mwa bituh. Ki yiihweekeshaay mukacy mwa bakween. Naak, muut ni muut hatal mukwaabw bu mumuhitok yiy.” (Fili. 2:3) Tut tutal bakwaabw bu biituhitok katwaakwiikaloh bend ni meej ma kutembangan, ni bady ni biheel biituhitok eecy bwa myand yitudy bakumban bwa kulong, ki bikaam twiikal ni musangal bwaababw. I bya musangal bwaal bakaakadil Yehow mudimw ni biheel byaabab bwa kumwaakish lutumb. Cikwaabw, hady biin-kweet baan-balum ni baan-bakaj bady ni biheel balond mubel a Pool, biiyiiy kwanyish bikadil bilengel bitudy naaby. Bu cihet, twiiyiiy kwiikal boos mu diitalal ni mu kaacyumw mu cisumbw.

9. I mushind kaay utudy mwa kulek kwiikal ni meej ma kacik?

⁹ Bikaam tudimukil meej ma kacik, hakwiikal ni meej malengel, mum neey: hakumanyik mikal yiitut mukulong kwa myand. Tut biikal ni meej malengel, katwiinoh bend mwa kuleej neey: tuloolong myand bilengel menmen bahitok bakwaabw. Nook, twiiyiiy kulongel myand kudy aab bady ni biheel bituhitok. Cileejel, lang neey: mwiin-kweet mwaan-mulum mu cisumbw, uloolong miisamb ya hatook yilengel yeeh. Tudy mwa kumujooj bwa mushind udyey ulongolol miisamb yindiy. Tut batal mwiin-kweet mwaan-mukaj wiihik bilengel, tudy mwa kumulomb bwa iituleej citudy mwa kulong bwa twiikal twiihik byeet bilengel. Iikal sand mwiin Krist kay uhet balund bihehel, udy mwa kulomb muut udy mumanyik mushind a kuhet balund bilengel. Tut balong nook, katwaakwiikaloh bend ni kacik ni twiiyiiy kulengej mishind yiitut ya kulengej myand.

10. I myand kaay yaakady yifikil Jedewoh?

¹⁰ Langil ha myand yaakady yifikil Jedewoh, wa mu cis cya Manaseh, ni bwa baan-balum ba mu cis cya Efrayim. Ku dyambulwiish dya Yehow, Jedewoh ni baan-balum 300 baakady bacimun diivit, bwaal oobw bwaakady mwa kulong bwa biiyumb mwiiwul. Biin Efrayim baakady bakatal Jedewoh, kiin bwa kumufwiijok,  ki bwa kumukaayakeenobw. Bimweekel neey: baakady bafulul mund, bwaal Jedewoh kaakadyoh bend mwiibabikan kuuhal kwa kuyobw kal diivit ni balwiish ba Mawej. Baakady bitacish bikasakan bwa kulam luumw lwa cis cyaababw, ki baakady bavulamin bwa kumanyik neey: byaakady bya buseeb bwa mwaakady​—Jedewoh mwambulwiish bwa kutumbishish diijin dya Yehow ni bwa kulam baat bindiy.​—Zuj. 8:1.

11. Jedewoh waakady mwaalabul biin Efrayim bicy?

¹¹ Jedewoh waakady mwaalabul biin Efrayim ni kwiihweekej uleeb neey: “Ki cinady mulong naabw cya mim kwiifwaanyikij naacy kunudy i cingany?” Waakady mwiibavulwiij cikwaabw bwa mushind waakady Yehow mwiibambulwiish bwa kulong myand yikasakan. Bu cihet, dyaalabul dya Jedewoh eedy “dituuyishil cinj” cya biin Efrayim. (Zuj. 8:2, 3) Jedewoh waakady mukat kwiihweekesh bwa kuteek diitalal mukacy mwa baat ba Mawej.

12. I biny bituloolongel ku cileejel cya biin Efrayim ni cya Jedewoh?

¹² Bwaal oobw bwiituloolongweesh biny? Cileejel cya biin Efrayim, cituloolongweesh neey: kabiin bikaam tukaam luumw lwiitut, ki tukaam lwa Yehow. Bafwumw ba cisak ni bakul, bady mwa kulongel myand ku cileejel cya Jedewoh. Hady muut mufulul mund bwa bwaal butudy bamulongel, bikaam tumanyik cidy muut aaw mufulwiil mund. Cikwaabw tudy mwa kufwiijok muut bwa myand yilengel yidyey mulong. Ki biloolomb twiikal ni kwiihweekej, nang-nang hady muut mumanyik neey: i mulong bibiih. Ki i bya buseeb bwiitut kukaam diitalal ni biin-kweet, hamut a kuleeb neey: tudy babing naay.

13. I lutat kaay lwaakady Aan muhet, ni i mushind kaay waakadyey mwiilutaatameen?

¹³ Tulangilaay cikwaabw ku cileejel cya Aan. Baakady bamumon kudy mwiin leevy ubiibiikanobw Neey: Elekanah, waakady mumukat menmen. Elekanah naabw, waakady ni mukaj mukwaabw, diijin dindiy Peninah. Elekanah waakady mukat Aan bikasakan bishilangan ni mwaakadyey mukat Peninah; nook, “Peninah waakady ni baan, ki Aan kaakadyoh bend muleloh.” Hakwiikaley nook, mukenend Peninah waakady “umufuluj mund umufwiij bumvw.” Aan umvwiil bicy? Umvwiil bibiih menmen! “Waakady uhit kudil ni kay udy.” (1 Sam. 1:2, 6, 7) Cikwaabw, Bibl kiin muleeboh neey: Aan waakady muhingijil Peninah cinding mu mushind kahand, waakady udidil teng Yehow ni umwambil mudyey wiiyumvw, mumanyik neey: wiiyiiy kumwambulwiish. Peninah waakady mushiitulul mushind waakadyey utal Aan eeny? Bibl kiin muleeboh bend. Ki tudy bamanyik neey: Aan waakady mwiiy kuhet diitalal dya mu micim. “Hal umb waahing mwaakadyey.”​—1 Sam. 1:10, 18.

14. I biny bituloolongel ku cileejel cya Aan?

¹⁴ I biny bituloolongel ku cileejel cya Aan? Muut yiy mwiikal ni meej ma kutembangan  neeb mu mushind kahand, vuluk ciwudy mwa kulong bwa kuhit ni bwaal aabw bilengel. Kabiin bikaam bwiibuh kutwaadij kutembangan nend. Hamut a kulongelangan bibiih, teet mwa kushikat talal ni muut aaw. (Rom 12:17-21) Ning yiy kay mwiitab meej miibuh malengel, ku micim kwiibuh kwiikaakal talal.

15. I myand kaay yileeleej neey: Apolos ni Pool i bafwanangan?

¹⁵ Tutalaay citudy mwa kulongel ku cileejel cya muyiij Apolos ni cya mupostol Pool. Boos babidy baakady bamanyik mukand a Mawej bilengel byeeh. Baakady bibamanyik bikasakan, ni baakady balongweesh balengel. Boos babidy baakady bambulwiish baat bavul bwa bashaal biiyij. Ki kabaakadyobw bend bumvwiilangan mukaw.

16. Apolos waakady muut wa mushind kaay?

¹⁶ Apolos waakady muut “mulelel ku Alekezandrih,” cyaab cilengel cyaakady baat bay bakulongel mu siyekel wa kuuhal. Waakady muut waakady uleeb bilengel ni waakady “mumanyik mukand a Mawej bilengel byeeh.” (Yil. 18:24) Haakady Apolos ukal mudimw mu Korent, bamw baan-beet ba mu cisumbw baakady baleej mwaakadyobw bamukat menmen bishilangan ni mwaakadyobw bakat baan beet bakwaabw, kuteekelok ni Pool. (1 Kor. 1:12, 13) I Apolos waakady mukaamish meej ma kwaabulukangan eeny? Katwiin mwa kulang neey: ulongel naak. Biin-biin, musang mukwaabw haakady Apolos mwaaluk mu Korent, Pool waakady mumwambil bwa kuhingomwey. (1 Kor. 16:12) Pool kaakadyoh bend mwa kuhingij Apolos mu Korent bu yiy mwiikal mumanyik neey: i yiy waakady ni meej ma Kwaabulul baat mu cisumbw. Biin-biin, Apolos waakady mukal mudimw bilengel ni biheel bindiy​—ha kudiil baat musah mulengel ni ha kukashish baan baabw. Tut byeet twiikal bamanyik neey: Apolos waakady muut mwiin kwiihweekesh. Cileejel: Kabiin baleeboh bend mu Bibl neey:  waakady mufulul mund haakady Akilas ni Prisil bamwangat bwa “kumulejoobw njil a biin-biin a Mawej.”​—Yil. 18:24-28.

17. I mushind kaay waakady Pool mukaamish diitalal?

¹⁷ Mupostol Pool waakady mumanyik mudimw mulengel ulongel Apolos. Ki kabyaakadyoh bend bitond Pool haakady baat baleeb neey: Apolos i mumuhitok. Kwiihweekesh ni meej malengel byaakady naaby Pool, byaakady bimweekel mu mubel mulengel waakadyey mwaakish biin mu cisumbw cya Korent. Hamut a kulond byaakady baat baleeb neey: “Mim nady wa Pool,” ulongel bwa baat batum meej maababw kudy Yehow Mawej ni kudy Yeez Krist.​—1 Kor. 3:3-6.

18. Bilondeshel mukand a 1 Biin Korent 4:6, 7, i biny bituloolongel ku cileejel cya Apolos ni cya Pool?

¹⁸ I biny bitudy mwa kulongel ku cileejel cya Apolos ni Pool? Tudy mwa kukadil Yehow mudimw bikasakan, ni kwambulwiish baat bavul bwa kuyobw kuuhal teng ni ku batiisumw. Ki tudy bamanyik neey: tudy mwa kulong mudimw oow bilengel teng ku dyambulwiish dya Mawej. Tuhehetel dilongweesh dikwaabw ku cileejel cya Apolos ni Pool—bwaal butam butudy naabw i bwa kukaam diitalal mu cisumbw. Tuleeleej dyanyish menmen hady bakul ni bakwanjok ba mudimw bitwambulwiish bwiitut kwiikal mu kaacyumw ni mu diitalal. Baloolong nook bwaal baloolond mibel yidy mu diiy dya Mawej, kabiin biyangat mudyobw ni buseeb buvul, ki bambambulwiish muut woos mu cisumbw bwa kukooyel Yeez Krist ni kulond cileejel cindiy!​—Bal 1 Biin Korent 4:6, 7.

19. I biny bidy woos waakutudy mwa kulong? (Tal kazubw ka neey: “ Lek Meej ma Kutembangan.”)

¹⁹ Mawej i mwaakish woos wa kutudy ciheel. Tudy mwa kulong mudimw ni ciheel bwa ‘musangal a bakwaabw.’ (1 Py. 4:10) Tudy mwa kulang neey: ciheel citudy naacy kaciinoh ni buseeb. Myand yikeeh yituloolong yikaakaamish kaacyumw, yidy bu tuhes twa bizang tudyobw bakamakaj bwa kulengej cizang. Tudy mwa kukal mudimw bikasakan ni kiihacil kakulek meej ma kutembangan mukacy mwiitut. Twiiswiikaay bwa kulong mwiitut mwoos bwa kwiikal mu diitalal ni mu kaacyumw mu cisumbw​—Ef. 4:3.