Skip to content

Skip to table of contents

MYAND YILONG MU SHIKACIL

Kwiitab Buludik bwa Yehow mu shikacil Aam

Kwiitab Buludik bwa Yehow mu shikacil Aam

HANACYAAKADY Sand, nasungwiil mim kayaany, mudimw a bikam unaakady mukat bikasakan. Ki Yehow waakady mubiikan bwa mim kulong mudimw mukwaabw, byaakady teng bu muuyambil neey: “Niiyiiy kukulongweesh, nakuleej njil a kulond.” (Mis. 32:8) Bu mu niitabil bwa Yehow kulomboley shikacil aam, nahetel mushind a kukal mudimw a mu spirit waakady mwiiy kuuhetesh mabenesh mavul meeh, ni mivw 52 yinakadil mudimw mu malab ma Afrik.

KWAALUK MU CIBUNJ CYA ANGLETEER BATAL MU AFRIK

Baakady baalel mu muvw a 1935 mu Darlaston, mu cibunj cya baat bafulul, mu proveens wa mu Angleteer waakishilobw diijin kuunyim kwa miish yifulul yaakady yikwaatakan ni luheeh yaakady yalukil mu byaapw bivul bishil-shilangan bya ha cyaab aacy. Hanacyaakady ni mivw yinaay, balel baamim batwaadijil kulong Bibl ni Batemw ba Yehow. Hanashaadil sand, niiyil kutwiishiibw neey myand yinaakady nalong yaakady ya biin-biin ni nahetel baatiisumw mu muvw a 1952 hanaakady ni bidimw 16.

Ciisang aacy, natwaadijil kulong myand ya mishing mu cyaapw citam cyaakady cihatul byaamw bivul ni byaam bya ku mashiny mendend ni moteer. Natwaadijil kulong bwa kushaal sekreteer wa cyaapw ni naakacil bikasakan mudimw oow.

Naakady ni bwa kwangat dihangadik dya buseeb haakady mulombol mwiin lwend mubiikan bwa kutwaadij kulombol Dilong dya Bibl dya Cisumbw mu cisangil cya mukacy mwa luming mu cisumbw cinaakady natweel mu tawuny wa Willenhall. Ki byaakady bilomb bwa kwangat dihangadik dikasakan. Ha ciisang aacy, naakady natweel mu bisumbw bibidy. Mukacy mwa luming, naakady natweel mu cisumbw cyaakady habwiih menmen ni cyaab cinaakady naakadil mudimw mu tawuny wa Bromsgrove, mu bul bwa kilometel 32 (20 mi) ni kwiitut. Ni ku bulekel kwa luming loos, Hanaakady nahingomw kwiitut, naakady natweel mu cisumbw cidy mu tawuny wa Willenhall.

Bu munaakady mukat kut bulongolody bwa Yehow nyam ku mikon, niitabil mudimw waakady mulombol a cijeng muyaakish, ni byaakady bikam naleek mudimw unaakady mukat bikasakan. Kwiitabw buludik bwa Yehow mu shikacil aam, i kulong bwa niikal ni shikacil a musangal muvul.

Hanaakady natweel mu Cisumbw cya mu tawuny wa Bromsgrove, nahetelangan ni mwiin-kweet mwaan-mukaj mukwaabw​—mulengel kutal, wa mu spirit diijin dindiy i Anne. Tutweelel nend mu maluw mu muvw a 1957, ni tut boos twaakady bakat mudimw a buuseb’ aa njil bwa ha ciibidil, bwa habwaah, mudimw a kukumbul bisumbw, ni mudimw a ku Betel. Anne i muut waakady ukashish bikasakan mu shikacil aam.

Mu muvw a 1966, twaakady ni musangal bwa kutweel mu kalaas ka Kalaad ka 42. Baakady biituutum bwa kukadil mudimw mu Malawi, baat badyobw bamanyik bwa musangal mu Afrik bwaal bady ni bulengel biikal ni ciibidil cya kwaakidil baat. Katwaakady bamanyikoh bend neey twaakady mwa kulongomw mafuk mavul.

KUKAL MUDIMW MU SHIKACIL YA MAKAB MU MALAWI

Kamashiny katwaakady tulong naak lwend mu Malawi

Tufikil mu Malawi mu dya 1/2/1967. Suuny a kuuhal twangacil diib divul mu kulong cileebel, ni kuunyim tutwaadijil kulong mudimw a distrik. Twaakady twendel mu kamashiny kaakady bakwaabw balang neey kaakady mwa kwiibendesh bilengel cyaab cyoos, ning mu misul. Ki ning mwaakady baat balang nook, kabyaakadyoh bend naak, twaakady mwa kwendel cyaab cyaakady ni mwanz mukeehok. Ha biisang aaby, twaakady bashikacil mu tuzubw twa son tumet ni bulab twaakady tulomb kuteek tent mu musak mu ciisang cya mvul. Ki bwaal bwaakady bwiitwaakishok kaakunying hatutangil mudimw iitut a bumisiioneer, ki twaakady bamukat!

Mu suuny 4, natadil neey: mu kalung kakeeh biin mbul-matady baakady mwa kwiiy kwiitukabish. Numvwiil mwiisamb ku cisanj waakadyobw balong kudy mulombol a cibunj cya Malawi, Dokteer Hastings Banda. Uleebel neey: Batemw ba Yehow kabaakady bafut bitady ni baakady batwaal kondomoj mu myand ya cidiidy. Cya biin, myand yaakadyobw baleeb bwa batemw yaakady ya makos. Tut boos tudy bamanyik neey: mbul-matady kaakadyoh bend mukat hatudy katuy tutweelakan mu myand ya cidiidy ni aman aa man hatuleelek kuland ma kaalat ma bamambal ba mu cisumbw cya cidiidy.

Mu suuny a 9, tubadil mukand waakady ni myand yaakady fumw a cibunj mufundomw biin-kweet hakuleeb neey: i bab batwaatwaal cimvund byaab byoos. Wambiil biin cidiidy neey: mbul-matady indiy wiiyiiy kulong myand lwang-lwang bwa kwiimanyik midimw ya Batemw ba Yehow. Bimanyikil midimw yitut mu diifuk dya 20/10/1967. Kuunyim kwa kalung kakeeh, batam ba bampulush ni batam bataatal beeny batweetweel mu cibunj bafikil ku biro bya filiyal bwa kwiibikangobw ni bwa kwiihat Bamisiioneer mu cibunj.

Haakadyobw biitukwaat ni biitwiihat mu Malawi mu muvw a 1967 balund nend ba misiioneer Jack ni Linda Johansson

Kuunyim kwa mafuk masat matulongel mu nzubw a lukan, biitwiihatil bwa kuy mu cibunj cyaakadyobw bakontolol kudy Mauritius—wa mu Bretany. Nook, bafumw ba mbul-matady kaabadyoh bend biitwiitabil bwiitut kushaal bu bamisiioneer. Biituutumin cikwaabw mu Rhodesie bwiitut kuy kakadilomw mudimw (leeloow i Zimbabwe). Hatufikil oomw, tuyiil musang umw katalangan ni mutam a aab bataatal myand ya beeny batweetweel mu cibunj, ni uleekel bwiitut kutweelomw. Uleebel neey: “Es i binulek bwiinun kushikat mu Malawi. Kabakwiitaboh bend bwiinun kushikat mu Mauritius, ni kaabaak nudy mwiinoomw bwaal nubatal neey i mukumban.” Anne utwaadijil kudil. Bimweekel neey kakwaakadyoh bend muut waakady mwiitukat! Ciisang aacy, nakaamin bwa kwaalukomw ni kuhingomw musang umw kwiitut mu Angleteer. Ku bulekel kwa byoos, batam bataatal myand ya beeny batweetweel mu cibunj biitwiitabil bwa bwa kushaal bufuk aabw butuutul ku Betel ki baleebel neey: byaakady bikaam bwa bamanyish batam baabab diifuk diloolond. Biitwiitabiil, ki tutungunukil teng ni kuteek myand mu bikam bya Yehow. Diifuk dilondel kuunyim kwa midiy, kulongekel bwaal butwaakady katuy batakamin hakwiitwiitabilobw bwa kushaal bu beeny bady biiy kukumbul cibunj cya Zimbabwe. Cyaakady mwa kwiiy kuvulaminoh bend mushind unumvwiil diifuk aady​—Naakady mutwiishibw neey Yehow waakady ulombol myand yiitut.

TWAALUKIL MU ZIMBABWE BATAL MU MALAWI​—BWA KUKADILOMW MUDIMW MUHYAAMUHY UTUHETEL

Tudy ni Anne ku Betel wa mu Zimbabwe, mu muvw a 1968

Mu filiyal wa mu Zimbabwe, naakady nakal mudimw mu cibambal cya mudimw, bwa kwambulwiish biin Malawi ni biin Mozambique. Biin-kweet ba mu Malawi bibamweeshel bikasakan makab ni mal. Mudimw aamim, waakady wa kwaalabul lwaapool lwaakady lwaakadyobw batum kudy balombol ba bijeng ba mu Malawi. Kawul kakwaabw naakadil mudimw teng ni bufuk bwa kwiiwuj lwaapol, nadidil bikasakan bwa myand ya cikis yaakadyobw balongel biin-kweet baan-balum ni baan-bakaj. * Cikwaabw, lulamat lwaababw, diitabij dyaabab, ni kutaatameen kwaababw, byaakady biikashish menmen ku micim.—2 Kor. 6:4, 5.

Tulongel myand yoos bwa kwambulwiish biin-kweet bashaadil mu Malawi ni cikwaabw bayiil lubil batal mu Mozambique bwa myand ya cikis ni byaakudy bya mu spirit. Kasumbw ka baalabul ba cileebel cya Chichewa, cileebel cidyobw biisamb bikasakan mu Malawi, twaakady tuy ku ferm mutam wa mwiin-kweet udy mu Zimbabwe. Waakady mwiibibakil mazubw ni biro. Kwiin aak batungunukil ni kukal mudimw aabab wa buseeb wa kwaalabul mikand yumvumvwiij myand ya mu Bibl.

Tulongololweel myand bwa balombol ba bijeng ba mu Malawi biikal batweel mu cihwiil cya distrik cya cileebel cya Chichewa muvw woos mu Zimbabwe. Kwiin aak, bahetel plan ya miisamb ya kulong mu cihwiil. Haakadyobw bend bahingomw mu Malawi, baakady bambilangan ni biin-kweet bilengel byeeh habitaatal myand yihetelobw. Muvw waakadyobw bakumbul biin Zimbabwe, tulongolweel myand bwa Kalaas ka Mudimw a Bukaleng kiikal kakashish balombol ba bijeng ba mucim mukasakan aab.

Kulong kwa mwiisamb mu cileebel cya Chichewa mu cihwiil cya Chichewa/Shona mu Zimbabwe

Mu suuny 2/1975, nalongel lwend bwa kuy kakumbul Batemw ba Yehow ba mu Malawi bayiil lubil batal mu Mozambique mu byaab byaakady beeny bashikat. Biin-kweet aab balondel may ma kulond matwaadil bulongolody bwa Yehow ni bulongolody butwaadil kasumbw ka bakul. Bakul bahyaabahy aab balongolweel midimw yivul ya mu spirit, ni bwa kulong miisamb ya hatook, bwa kukontonon mufund a ku diifuk ni kulong kwa Cibumb cya Muteetekel, ni kulong bihwiil. Balongolweel byaab teng bu cihwiil, ni bibambal bitaatal myand ya mankend, kwaabany kwa byaakudy, ni bitaatal kulam baat ni biit byaababw. Biin-kweet ba lulamat aab bakumbajil myand yivul ku dyambulwiish dya Yehow, ni hatumanyin kwiibakumbul, naakady mwiiyumvw mukashish bikasakan ku micim.

Mu muvw a 1970, filiyal wa mu Zambie utwaadijil kutabaleel biin Malawi. Cikwaabw, micim yaam yaakady teng yoshek bwa shikacil waakady nend biin Malawi, ni naakady teng nasambil bwaabab, ni cikwaabw bwa biin-kweet bakwaabw. Misang yivul, bumunaakady umw a ku biin Komiteh wa Filiyal wa mu Zimbabwe, nahetelangan ni baleej-hal ba biro biitut bya bulab butuutul, haakaabumw ni biin-kweet baakady balombol midimw ba mu Malawi, ba mu Afrik wa kucyaash, ni ba mu Zambie. Diib dyoos, twaakady twiisambil ha diijooj dyaakaabumw eedy: “I biin bikwaabw bitudy mwa kulong bwa biin-kweet ba mu Malawi?”

Bu muhitil ciisang, bulwiish bukehel. Biin-kweet baakady bay lubil baaluk mu cibunj, batwaadijil kuhingomw ku bikeeh ku bikeeh mu Malawi, ki aab baakady bashaal batwaadijil kuhetok diitalal bwa mushind a cikis waakadyobw bibakabish. Bibunj byaakady habwiih naab byaakady bimanyik Batemw ba Yehow biibitabil bwaabab kutungunuk ni mudimw aabab wa kudil baat musah, bwa kulong bisangil, ni bafudilok mikenj yikwaabw yaakadyobw biibumbil. Cibunj cya Mozambique cilongel byaacy nook mu muvw a 1991. Ki twiiyihangujil neey: ‘I ciisang kaay ciikal Batemw ba Yehow ba mu Malawi mwa kukal midimw yaabab bilekelel?’

KUHINGOMW KWA MU MALAWI

Myand ya cidiidy ya mu Malawi yiiyil kushiituluk, ni mu muvw a 1993 mbul-matady ufudil mikenj yumbiiley Batemw ba Yehow. Kaabaak kuunyim kwa myand eey, naakady niisamb ni misiioneer uyihangujil neey: “Wiiyiiy kuhingomw cikwaabw mu Malawi eeny?” Nook, naakady ni bidimw 59, ki namwaalabwiil neey: “Bwaal, naakady muut mukuluuh menmen!” Nook, tuhetel teng diifuk dyaakaabumw aady dimanyish dyaalukil kudy biin mu Kasumbw Kaludik bitubiikeen ni kwiitwambilobw bwa tuhingomw mu cibunj eecy.

Twaakady bakat bikasakan mudimw utwaakady tukal mu Zimbabwe, nook bwaal oobw bwaakady dihangadik dikasakan bwiitut. Twaakady ni musangal ni tuhetel balund balengel menmen. Biin mu Kasumbw Kaludik biituleejel ni bulengel neey: kabaakady bakaam kushiitulul mudimw utwaakady nend mu Zimbabwe, ni bady mwa kumushiitulul teng tut bakat. Nook, twaakady mwa kusungul biheehel citwaakady mwa kulong ni kushaal mu Zimbabwe. Ki navuuvuluk hanalaalangil ha mushind waakady Abraham ni Sarah bashiy shikacil aabab waakadyobw nend mulengel week ciisang cyaakadyobw ki baat bakuluuh bwa kukooyel ku buludik bwa .Yehow.​—Kbwa. 12:1-5.

Twangacil diihangdik dya kulond buludik bwaakadyobw batwaal kudy bulongolody bwa Yehow ni tuhingilomw mu Malawi mu diifuk dya 1/2/1995, diifuk dya 28 dya kusangeel kufik kwiitut cyaab aacy. Tulongel Komiteh wa Filiyal, waakady mulong ni mim ni biin-kweet baan-balum bakwaabw babidy, ni twaakady kaabaak ni bivul bya kulong bwa kulongolol myand habitaatal midimw ya Batemw ba Yehow.

YEHOW ULOOLONG BWA MYAND YIY TENG KUUHAL

I diibenesh kaay hatutaatal Yehow ulong bwa myand yiikal yilongek teng lwang-lwang ni yiy kuuhal! Buuny bwa bakajaady buvudil lwang-lwaang. Mu muvw a 1993 baakady baat habwiih ni 30 000 ni mu muvw a 1998 baakady baat bahit ha 42 000. * Biin mu Kasumbw Kaludik biitabil myand yilongolol bwa filiyal muhyaamuhy bwa kwiitwambulwiish bwa midimw yivul yitwaakady bwa kulong yiy kuuhal. Tuhetel cipaapw cya hektar 12 (30-ac) mu Lilongwe, ni baakady baatum bwa kukal mudimw mu komiteh wa myand ya lwiibak.

Mwiin-kweet Guy Pierce wa mu Kasumbw Kaludik ki yiy ulongel mwiisamb bwa kubanjij mazubw mahyaamahy mu suuny 5/2001. Batemw ba ha cyaab aacy bahit ha binun bibidy baakady batweelomw, bavul ba ku baat baakadyomw, bahet baatiisumw kukaady mivw yihit ha 40. Biin-kweet baan-balum ni baan-bakaj ba lulamat aab, baakady bataatameen makab makasakan mukacy mwa mivw yivul ciisang cilekeshelobw midimw. Baakady baland mu biit bya ku nyeet, ki baakady ba het mu myand ya mu spirit. Ni kaabaak, baakady ni musangal bwa kuy kendekan ku Betel aabab muhyaamuhy. Cyaab cyoos cya mu Betel cyaakadyobw bay, baakady bumb misambw ya Bukaleng mu mushind mulengel wa cyumbil cya biin Afrik, bwaal bwa musangal muvul bulongekek bunady ciy mwanj kwambiloh baat. Byaakady bileej Yehow waakady mubenesh baat baakady bataatameen makab ni lulamat.

Hamanyinobw kwiibak Betel, Naakady ni musangal bwa kutwaadij midimw yaakadyobw bayaakish ya kubanjij Nzubw ya Bukaleng. Bisumbw bivul bya mu Malawi bihetel dyambulwiish ku program a kwiibak Mazubw ma Bukaleng waakady ulongek lwang-lwang mu byaab byaakady biin-kweet kabay ni mushind. Kuuhal-a-hal, bisumbw bikwaabw byaakady biikongakeen mu mazubw miibak ni mitond ya eucalyptus. Baakady bakal mudimw ni bisoos, maleng, ni son bwa kulong musak ni bateek bibas bileeh bya baat kushikat. Leeloow biin-kweet bady ni musangal bwaal i bakal mudimw muvul bwa koosh madyoot mu fuul yidyobw biibak ni baakady biibak byaab bihyaabihy bya kwiikongakeenobw bilengel byeeh. Ki biin-kweet baakady bakat kukal mudimw ni bibas bya mu Nzubw ya Bukaleng hamut a kwaas, bwaal byaakady bimweek neey: muut umw eecy bavul baakady mwa kushikat ha cibas cyaakaabumw!

Nady cikwaabw ni musangal hanataatal mudy Yehow wambulwiish baat bindiy bwa kuy kuuhal mu myand ya mu spirit. Byaakady bikemesh hanatadil biin-kweet baasand baan-balum ba mu Afrik biitwaal ni lukat ku mudimw waakadyobw balong ni halongelobw myand yivul ni lusaas ku malongweesh matwaadil bulongolody bwa Yehow ni mushind a kulong mudimw. Bu cihet, bahetel majit mu Betel ni mu bisumbw. Bisumbw bivul byaakady bikasakan mu diitabij ku dyambulwiish dya balombol ba bijeng bahyaabahy batuminobw mu byaab aaby, bavul ba kudyobw babak. Biin maluw aab baakady biiswiik bwa kukadil Yehow mudimw bikasakan hakutakamin bwa kwiikal ni baan mu bulongolody buhyaabuhy, ning mudy baat bavul ni bisak byaabab batakamin bwa balel.

TUSANGEEL BWA MAHANGADIK MATWANGACIL

Tudy ni Anne ku Betel wa mu Bretany

Kuunyim kwa tut baman kulong mivw 52 mu Afrik, nahetelok lutat lwa mabenj. Biin mu Kasumbw Kaludik biitabil mubel utwaadilobw kudy biin mu Komiteh wa Filiyal bwiitut kuy kakadil cikwaabw mudimw mu Bretany. Twaakady bumvw bibiih bwa kulek mudimw utwaakady bakat, ki biin cisak cya betel cya Bretany baakady biitulam bilengel byeeh teng ni mutushaadil banun.

Nady mutwiishibw neey: kwiitab buludik bwa Yehow mu shikacil aam dyaakady dihangadik dilengel dyeeh dinangacil. Mim mwiikal mwiiyeleleel, ciish mumanyik ning shikacil aam waakady mwa kwiikal bicy. Yehow waakady mumanyik myand yoos yinaakady nakaam ni bwaal i yiy udy mwa ‘kuuleej mwa kwiikal kwiiyilong.’ (Tus. 3:5, 6) Hanacyaakady sand, naakady mukem hanalongel mwaakady midimw yilongek mu cyaapw citam. Cikwaabw, bulongolody butuutul bwa Yehow i buuhetesh mudimw a mu spirit udy musangeej bikasakan. Bwa mim, kukadil Yehow mudimw ni kutungunuk ni kulong nook, i kwiiy bwaal bwa musangal muvul mu shikacil aam!

^ Myand yidyobw balond ya Batemw ba mu Malawi yidy mu annuaire des Témoins de Jéhovah muhatul mu muvw a 1999, diib. 148-223.

^ Leeloow mu Malawi mudy bakajaady bahit ha 100 000.