Skip to content

Skip to table of contents

CIIN BWAAL CYA KULONG CYA 33

Longel ku cileejel cya Danyel

Longel ku cileejel cya Danyel

“Imukukat bikasakan.”—DAN. 9:23.

MUSAMBW A 73 Utupeshaku dikima

KADYOOSH a

1. Bwabiny biin Babiloon bakemen bwa myand yilongel muprofet Danyel?

 MUPROFET Danyel ucyaakady sangwiilum haakady biin Babiloon bamwangat bu muhik ni kuyobw nend kuleeh ni kwaabab ku Yeruzalem. Ki ning mwaakadyey sand, banen ba mu Babiloon bakemen bwa myand yaakadyey ulong. Batadil “bitwiitwiil mees maabab”—ha kutal neey Danyel ’kaakadyoh bend mulemen ning bikeeh; mwiikal wa hal mulengel’ ni waakady wa mu cisak cya buseeb. (1 Sam. 16:7) Bwa tubingil aat, bii Babiloon bamulongweeshel bwa kushaaley muut mutam mu cihang cya mukaleng.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Bilondeshel Ezekiyeel 14:14, i mushind kaay wakady Yehow wiiyumvw bwa Danyel?

2 Yehow waakady mukat Danyel, kiin teng bwa bulengel bwindiy bwa hal eecy bwa midimw ya habwaah yaakadyey naay mu cihang cya mukaleng, ki bwa buumuut bulengel bwaakady naabw sangwiilum oow. Danyel waakady misang yikwaabw ni bidimw teng bu 20, waakady muut muwaakan ku mees kwa Yehow bu Noweh ni Yoobw, baat baakady bakadil Yehow mudimw ni lulamat mukacy mwa mivw yivul. (Kbwa. 5:32; 6:9, 10; Yoobw 42:16, 17; bal Ezekiyeel 14:14.) Ni Yehow utungunukil ni kukat Danyel mukacy mwa mafuk mindiy mavul ma buumynd.—Dan. 10:11, 19.

3. I biny bitwiiyiiy kukontonon mu ciin bwaal eecy?

3 Mu ciin bwaal eecy, twiiyiiy kukontonon biikadil bibidy bya ku biikadil byaakady naaby Danyel bilongel bwa kwiikaley ni buseeb ku mees kwa Yehow. Cya kuuhal, twiiyiiy kutal cikadil cyoos ni kutal mushind waakadyey mwiicileej. Cibiidy, twiiyiiy kutal cyaakady cyambulwiish Danyel bwa kwiikaley ni biikadil eeby. Ni kubulekeel, twiiyiiy kutal mushind utudy mwa kumwiidikij. Ning mudy ciin bwaal eecy cifund bwa baasand, tut boos tudy mwa kulongel ku cileejel cya Danyel.

LOND MUCIM MUKASAKAN WA DANYEL

4. I mushind kaay waakady Danyel muleej mucim mukasakan? Twaal cileejel.

4 Baat ba mucim mukasakan bady mwa kuhet mooy, ki kabiish mwa kwiitab bwa mooy iibakaakesh bwa kulong bwaal budy bulengel. Danyel i sand waakady ni mucim mukasakan biin-biin. Tutalaay mu shikacil yibidy mwaakadyey muleej mucim mukasakan. Shikacil haakuhal i mu bwaal bwaakady bulongek mu mivw yibidy kuunyim kwa biin Babiloon baman kubutul Yeruzalem. Mukaleng a Babiloon Nabukodonozor ulotel cilot cyaakady cimulong mooy habitaatal luhing lutam. Ubikeen boos baakady ni meej teng ni Danyel, kwiimbambiley neey wiiyiiy kwiibazuh bab bakaakal kumwambil bwa cilot eecy ni bakaakal bwa kumumvwiijecy. (Dan. 2:3-5) Danyel waakady ni bwa kulong myand ni lwang; hamut ha baat bavul kufweeb. Danyel “uyiil kudy mukaleng bwa kumwiisanjil bwa ney anj amwaakish mafuk bwa amon mwa kumumvwiijey cilot cindiy.” (Dan. 2:16) Bimulombel bwa kwiikaley ni mucim mukasakan ni diitabij. Kabiishoh bend baleeb mu Bibl neey Danyel waakady mumvwiijok bilot kaahand. Wiihangujil balund nend—baakiishilobw majin ma biin Babiloon, kwaakady: Shadrak, Meshak, ni Abed-Nekoh—“bwa kudidilobw Mawej udy mu diiwul bwa kwiibumvwiiley lus kwiibasokolweel cilot eecy cisokot.” (Dan. 2:18) Yehow waalabwiil masambil aam. Ku dyambulwiish dya Mawej, Danyel umvwiijil Nabukodonozor cilot cindiy. Kabaakadyoh bend bazuh Danyel ni balund nend.

5. I diiteet kaay dikwaabw dihetel Danyel dyaakady dimulomb bwa kwiikal ni mucim mukasakan?

5 Musang mukwaabw Danyel muman kumvwiij cilot habitaatal luhing lutam, uhetel diiteet cikwaabw bwa mucim indiy mukasakan. Nabukodonozor ulotel cilot cikwaabw cimweelesh meej ni kay mwa kwiicyumvw. Mu cilot aacy baakady baleebomw bwa mutond mutam. Danyel umvwiijil mukaleng ni mucim mukasakan habitaatal cilot ciloteley, ni umwambil cikwaabw neey mukaleng wiiyiiy kutombok ni kakwiikaloh bend mukaleng bwa ciisang kaahand. (Dan. 4:25) Mukaleng waakady mwa kutal biheehel musah umwaakishilobw bu neey Danyel waakady mulwiish indiy eecy waakady mwa kulong bwa bazuh Danyel. Ki Danyel uleejel mucim mukasakan ni utwaadil dyumvwiij dya cilot.

6. I biny bidy mwa kwiikal byambulwiish Danyel bwa kwiikal ni mucim mukasakan?

6 I biny bidy mwa kwiikal byambulwiish Danyel bwa kwiikaley ni mucim mukasakan mu shikacil indiy mutuutul? Hacyaakadyey sand, Danyel umanyikil biin-biin myand ku cileejel cya maam indiy ni taat indiy. Biin-biin, bakooyedyeel may ma kulond maakady Yehow mwaakish balel biin Izaleel, ni balongweeshel mwaan aabab May ma Mawej. (Mmu. 6:6-9) Danyel kaakady teng mumanyik malongweesh matam habitaatal mukenj a Mawej, bu mudy mikenj diikumy, ki waakady mumanyik cikwaabw myand habitaatal cyaakady mwiin Izaleel mwa kudy ni cyaakadyey kay mwa kudy. b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Danyel umanyikil cikwaabw myand habitaatal baat ba Mawej ni umanyikil myand yaakady yibafikil ciisang cyaakadyobw kabay bakooyel may ma Mawej mu shikacil aabab. (Dan. 9:10, 11) Diimany dihetel Danyel mu myand yilongeley mu shikacil indiy yilongel bwa bimujaadikil neey Yehow ni banjel Bindiy ba bukash baakady bamwambulwiish.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

Danyel wiiyil kuhet mucim mukasakan hakulong, hakusambil ni hakwiikal ni diitabij kudy Yehow (Tal cikos 7)

7. I biny bikwaabw byaakady byambulwiish Danyel bwa kwiikaley ni mucim mukasakan? (Tal cikwaabw cifwaatul.)

7 Danyel waakady ulong may ma Mawej ma fundishiley kudy baprofet, bu mudy may ma buprofet ma Jeremih. Bu mwaakadyey ubal, Danyel wiiyil kujingunun neey buhik bwaakady biin yuud balong mukacy mwa mafuk mavul bwaakady ki ku bulekel. (Dan. 9:2) Hakutal mwaakady may ma buprofet mady mu Bibl miiy kukumban biin-biin, nook kukumban ook kukashiishil biin-biin diitabij dya Danyel kudy Yehow, ni aab bady ni diitabij dikasakan kudy Mawej bady mwa kwiikal byaabw ni mucim mukasakan. (Fwanyikij ni biin Rom 8:31, 32, 37-39.) Bwaal bwa buseeb buvul budy neey, Danyel waakady ni ciibidil cya kusambil Taat indiy udy mu diiwul. (Dan. 6:10) Utondel mpekaat yindiy kudy Yehow ni waakady umwambil myand yaakady yimutond. Cikwaabw Danyel waakady ulomb dyambulwish. (Dan. 9:4, 5, 19) Waakady muut teng bu baatut, nook, kabaakadyoh bend bamulel ni mucim mukasakan. Ki, waakady mwiikashishomw bwa kwiikal ni ciikadil eecy hakwiilongel, ha kwiikaley ni ciibidil cya kusambil ni kuteekel Yehow micim.

8. I mushind kaay utudy mwa kwiikal ni mucim mukasakan?

8 I biny bitudy mwa kulong bwa kwiikal ni mucim mukasakan? Balel biitut bady mwa kwiitwambil bwiitut kwiikal ni mucim mukasakan, ki kabiin mwa kulong bwa twiikal ni mucim mukasakan iikaleby bab biin kabay nend. Kulong bwa kwiikal ni mucim mukasakan kudy bu kuhet ciheel cyeeny. Mushind uwudy mwa kulong bwa kwiikal ni ciikadil kaahand i hakutal bilengel menmen myand yiloolong mulongweesh iibuh ni kuunyim udy mwa kwiidikij cileejel cindiy. Bya mushind aakaabumw, tuloolong bwa kwiikal ni mucim mukasakan hakutal bilengel menmen mushind udy bakwaabw baleej ciikadil eecy ni kuunyim hatwiididikij cileejel cyaabab. Nook, i biny bitudy balongel kudy Danyel? Teng bu yiy, bikaam tumanyik diiy dya Mawej bilengel. Bikaam tudy bulund bukasakan ni Yehow hakwiikal ni ciibidil cya kwiisamb nend ni mucim aakaabumw. Cikwaabw bikaam twiikal ni diitabij kudy Yehow, hakwiikal batwiishibw neey i yiy utudy beeyeleel. Kuunyim diib didyobw biituteet bwa diitabij diitut, twiiyiiy kwiikal ni mucim mukasakan.

9. I mabenesh kaay matudy mwa kuhet tut biikal ni mucim mukasakan?

9 Tuheehet mabenesh mu mishind yivul tut biikal ni mucim mukasakan. Twangat cileejel cya Ben. Waakady utweel mu cilongel kaahand cya Germanie cyaakady muut woos wiitab dilongweesh dya neey biit i biilongek kaayaaby ni utadil neey bwaal budyobw baleej mu Bibl bwa neey biit i bihang i bwaal bufwanyikij. Diifuk dikwaabw, baakishil Ben dyaakatook dya kwiimanay kuuhal kwa balony mu kalaas bwa kumvwiijey bwabiny buumy i biibuhang. I cihet kaay cimweekel? Ben uleeleeb neey “Mulongweesh aam waakady muukun mat bilengel,” “ni ulongel bwa kuvudij diibij dya myand yinaakady naleeb ni najaadik mu mabij mavul ni wabulwiil mulony woos waakady mu kalaas.” I biny bilongel balony baakady balong mu kalaas kaakabumw ni Ben? Ben uleeleeb neey: “Bavul ba kudyobw batabulukil,” “ni baleebel neey baakady baakat bwa myand yinaakady naleeb.” Teng muleeleej cileejel cya ben, baat ba mucim mukasakan badyaakal teng biibaneemek kudy bakwaabw. Bady cikwaabw mwa kukok baat ba micim yilengel bwa kwiibafweej kudy Yehow. I cya biin-biin, tudy ni tubingil tulengel twiitusaasak bwiitut kwiikal ni mucim mukasakan.

IIDIKIJ LULAMAT LWA DANYEL

10. I lulamat i biny?

10 Mu Bibl, mwaak a mu ciin Ebreh udyobw baalabul neey “lulamat,” eecy “lukat lwa bulamat,” udy ni lungeny lwa kulamat kudy ni cyuuy ni lukat kudyobw bakal naak mudimw civul bwa kuleej lukat ludy naal Mawej bwa biin mudimw bindiy. Mwaak aakaabumw oow i bakal nend mudimw cikwaabw lukat luleeleej biin mudimw ba Mawej. (2 Sam. 9:6, 7) Lulkat lwiitut ludy mwa kwiiy kukasakan menmen hahiihit mafuk. Tukontonon mwaakady bwaal oobw bwiikal bwa biin-biin bwa muprofet Danyel.

Yehow uheel Danyel bulang bwa lulamat lwindiy hakutum mwanjel bwa kukangey mbang ya tambw (See paragraph 11)

11. Hakady Danyel ki munun uhetel diteet kaay bwa lulamat lwindiy? (Tal cifwaatul cya ha muut a diibij.)

11 Bateetel Danyel bwa lulamat lwindiy kudy Yehow mu shikacil indiy. Ki bwaal kaahand bwaakady nang-nang bukasakan bulongekel haakadyey ni mivw yihit ha 90. Ha ciisang aacy, bakwaacil Babiloon ku buhik kudy biin Meed ni biiin Peres ni ciisang aacy mukaleng waakady Dariyus. Biin mu cihang cya mukaleng kabaakadyoh bend bakat Danyel ni kaabakadyoh bend baneemek bikasakan Mawej waakadyey uhambidil. Nook bayiil Danyel mu cihang bwa kuswiikobw diiy bwa kumuzuh. Bambil mukaleng bwa atwaal mukenj waakady mwa kuteek Danyel mu diiteet bwa kutal ning waakady mwa kwiikal ni lulamat kudy Danyel eecy waakady mwa kukooyel Mawej indiy. Nook baakady bakaam bwa Danyel aleej lulamat lwindiy hakukooyel mukenj mutwaal kudy mukaleng bu bwaal bwaakady baat boos mwa kulong, ni waakady mwa kwiimanyik bwa kwiikal ni lulamat kudy Yehow mukacy mwa mafuk 30. Danyel ulekeel meej maabab ni ushaadil teng ni lulamat kudy Yehow. Bu mulekeley, biiyil kumumb mu cind mwaakady tambw. Ki Yehow waakishil Danyel bulang bwa lulamat lwindiy hakumulam hakukang mbang ya tambw. (Dan. 6:12-15, 20-22) I mushind kaay utudy mwa kushaal ni lulamat kudy Yehow teng bu Danyel?

12. I biny bilongel Danyel bwa kwiikal ni lulamat lukasakan kudy Yehow?

12 Teng mudyeby biibileej ku butambwiil, lukat lukasakan ilul lusaasak muut bwa kwiikal ni lulamat. Lulamat lwa Danyel kudy Yehow lwaakady lukasakan bwaal waakady mukat bikasakan Taat indiy a mu diiwul. Biin-biin Danyel uhetel lukat lwa mushind oow hakulangil ha biikadil bidy naaby Yehow ni hakulangil ha mushind udyey wiibileej. (Dan. 9:4) Danyel ulangil cikwaabw ni dyanyish ha myand yoos yilengel yaakady Yehow mumulongel ni yaakadyey mulongel baat Bindiy.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

Teng bu Danyel, udy ni mushind a kwiikal ni lulamat lukasakan kudy Yehow hakumukat bikasakan (Tal cikos cya 13)

13. a) I mateet kaay mady baasand batwiilangan naam habitaatal lulamat? Twaal cileejel. (Tal cikwaabw cifwaatul.) b) Teng mudyeby bibileej mu video, i mushind kaay uwudy mwa kwaalabul hady baat bakwaabw bakwiihanguj ning Batemw ba Yehow batwaat aab baloolond shikacil a kusangil kwa mwaan-mulum ni mwaan-mulum nend eecy kwa mwaan-mukaj ni mwaan-mukaj nend nyam ku mikon?

13 Teng bu Danyel, baasand biitut i biibanyungulukil kudy baat bakiish baneemek Yehow ni mikenj yindiy. Baat ba mushind oow bady mwa kulek kukat muut woos ukaakaam kuleeb neey i mukat Mawej. Bakwaabw bady mwa kuteet cikwaabw bwa kuleeb baasand biitut may mabiih bwa kaay biikal ni lulamat kudy Yehow. Cileejel, manyik neey, bwaal bufikil kudy mwiin-kweet sangwiilum diijin dindiy Graeme, udy mushikacil mu cibunj cya Australie. Waakady mutwiilangan ni shikacil mukasakan haakadyey uy kalong tulaas tutam. Mulongweesh wiihangujil balony boos ba mu kalaas neey i mushind kaay udyobw mwa kulong biby biikal neey mulund naabw kaahand i mwiibambil habitaatal kusangil kwa mwaan-mulum ni mwaan-mulum nend eecy mwaan-mukaj ni mwaan-mukaj nend. Mulongweesh uleebel neey boos ba mu kalaas bady mwa kut mulund kaahand hakulond shikacil aaw bady ni cya kwiimanyin ku butambw bwaakaabumw teng mu kalaas aamw; aab bakiish bakat, biimanyin ku butambw bukwaabw. Graeme uleeleeb neey: “Balony boos mu kalaas katuutul biimanyin kwiiwul ku butambw bwa baakady bat shikacil aaw nyam ku mikon hakufulok teng mim ni Temw mukwaabw.” I biny biiyil kulongek byaakady diiteet dya biin-biin dya lulamat lwaakady naal Graeme kudy Yehow. Uleeleeb neey: “Mu meeb mavul mashaadil bwa kulong,” “balony bakwaabw ni mulongweesh byend baakady biitusek ni biituboy. Nalongel mwaamim moos bwa kwiibajingunwiin diitabij dyaam mu diitalal ni mu mushind udy mukumban, ki kaabakadyoh bend bakun mat ku binaakady naleeb.” Uleeleeb neey: Diiteet dya lulamat lwaakady naal Graeme dimulongel biny? “Cyaakadyoh bend mukat kwiikal bu muut waakadyobw teng mwa kuleeb bibiih, ki naakady mwiiyumvw ni musangal unaakady ciy mulangiloh bwa munaakady mujingunwiin baat bakwaabw myand yinaakady mwiitabij hakulek kulong myand ya bituh yaakady kayiy yihetangan ni lukat lwa Mawej.” c

14. I mushind kaay utudy mwa kwiikal ni lulamat lukasakan kudy Yehow?

14 Tudy mwa kwiikal ni lulamat lukasakan kudy Yehow biby biikal neey, teng bu Danyel, twangangat dihangadik dya kukat Yehow bikasakan ni bwa kushaal ni lulamat kudyey. Tudy mwa kwiikal ni lukat lwa mushind oow hakulong myand habitaatal biikadil bya Yehow. Cileejel, tudy mwa kulongel ha biit bidyey muhang. (Rom 1:20) Uw mukat bwa kukat ni kuciin Yehow bikasakan, udy mwa kwiikal ni ciibidil cya kubal biin bwaal bilondangan bidyobw bafund mu may makeeh ha cyaab cya neey: Mbidienzekele anyi mbifuka?” eecy tal video. Udy mwa kutal cikwabw myand yidy mu broshiir eey: La vie a-t-elle été créée? Ni wa neey: Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie. Tal cidy Esther mwiin-kweet mwaan-mukaj wa mu cibunj cya Danemark muleeb habitaatal mikand eey: “I bilengel menmen bwa kulangil ha myand yidyomw. Broshiir eey kayiish yikwambil ciwudy mwa kwiitab; yileeleej bituh myand ya biin-biin ni yikusak bwiibuh kwangat kaayeeb dihangadik.” Ben, utukaady baman kuteel ku butambwiil, uleeleeb neey: “Myand yidyomw eey yikaakashish bikasakan diitabij. Myand eey i yijaadikil neey Mawej kii uhangil buumy.” Kuunyim kwa kulong myand eey, wiiyiiy misang yikwaabw kwiitab cileeleeb Bibl hadyey uleeb neey: “A Mawej [Yehow] iitut, uw udy muwaakan bwa kukuh lutumb, kukalakany, kukuleej bukash bwaal i uw ubahangil biit byoos. Uw i wiibihangil ni waakat bwa ney biikalok.”—Yis. 4:11. d

15. I mushind kaay mukwaabw utudy mwa kudy bulund bulengel ni Yehow?

15 Mushind mukwaabw utudy mwa kukat Yehow bikasakan i hakukontonon shikacil a Mwaan indiy, Yeez. Ki mulongel Mwiin-kweet mwaan-mukaj Samira, udy mushikacil mu Allemagne. Uleeleeb neey: “Niiyil kumanyik Yehow bilengel menmen ku dyambulwiish dya Yeez.” Hacyaakadyey mutofw, Samira ulwiil diivit bwa kumvw mushind waakady Yehow mwa kumvw. Ki waakady mwa kumvw mushind waakady Yeez wiiyumvw. Uleebel cikwaabw neey: “Naakady mukat Yeez bwaal waakady mulund a baan ni waakady mwiibakat.” Halongeley myand yivul habitaatal Yeez, lukat lwindiy bwa Yehow lwiiyil kukasakan. Bwabiny? Uleeleeb neey: “Namanyikil teng ku bikeeh ku bikeeh neey Yeez es i Taat indiy tok-tok. I bafwaanangan bikasakan. Natadil neey kiin aak i kamw ka ku tubingil kalongel bwa Yehow kutumey Yeez ha bulab, bwa kuhetesh baat mushind udyobw mwa kumanyik Yehow bilengel menmen.” (Jah 14:9) Uw mukat kukashish bulund bwiibuh ni Yehow, bwabiny kwiin wangatok diib divul bwa kulong myand yoos yiwudy mwa kulong habitaatal Yeez? Uw mulong nook, lukat lwiibuh bwa Yehow ni lulamat lwiibuh kudyey lwiiyiiy kukasakan.

16. Bilondeshel Misambw 18:25; Mikah 6:8 mabenesh kaay matuheehet hakwiikal ni lulamat?

16 Aab boos bady ni lulamat badyaakal bashaal mu bulund busheem ni bulund bwaabab budyok bwa mafuk mavul. (Luut 1:14-17) Cikwaabw, bat bady ni lulamat kudy Yehow bady ni kabingil kalengel kakwiiyumvw biikal ni diitalal dya mu micim. Bwabiny? Bwaal Yehow i mulay bwa kwiikaley ni lulamat kudy aab bady bamulamat. (Bal Misambw 18:25, NWT; Mikah 6:8.) Lang ket ha bwaal oobw—Cyakahang iitut Mawej udy ni bukash buvul i mukat kudy bulund bukasakan neet! Cikwaabw tut biikal ni bulund bukasakan oobw ni Yehow, kakwiin diiteet, ning mulwiish, ning lufw ciikal mwa kwiitukabulul nend. (Dan. 12:13; Luuk 20:37, 38; Rom 8:38, 39) Tut balond mu diikas dya Danyel bwa kushaal ni lulamat kudy Yehow, i bwaal bwa buseeb buvul!

TUNGUNUK NI KULONGEL KU CILEEJEL CYA DANYEL

17-18. I biny bikwaabw bitudy mwa kulongel kudy Danyel?

17 Mu ciin bwaal eecy, tudy bakontonon teng biikadil bibidy bya Danyel. Ki kudy myand yikwaabw yivul yitudy mwa kulongel kudyey. Cileejel, Yehow waakishil Danyel mulong-long a myand yital bu mu cilot ni umuleejel myand yikwaabw mu bilot, ni umwaakishil bukash bwa kumvwiij misah ya buprofet eey. May mavul ma ku may ma buprofet aam makaady maman ni kukumban. Makwaabw maleeleeb bwa myand yiikal mwa kwiiy kulongek yiikal mwa kutal muut woos udy ha bulab.

18 Mu ciin bwaal ciloolond, twiiyiiy kukontononon may ma buprofet mabidy mafund kudy Danyel. Kwiimumvw kudy mwa kwambulwiish muut woos wa kutudy, baasand ni bakuluuh, bwa kwangat mahangadik ma meej teng kaab aak. May ma buprofet aam mady mwa kwiitukashish cikwaabw bwiitut kwiikal ni mucim mukasakan ni lulamat lukasakan bwiitut kwiikal biihang bwa kutaatameen mateet matwiikal mwa kutwiilangan naam kuuhal ook.

MUSAMBW A 119 Tuikale ne ditabuja

a Danyel waakady ni tubingil tusat tukumban bwa kutal neey byaakudy bya biin Babiloon byaakady byoonyek: 1) Nyiny yaakady mwa kwiikal ya ku nyam yaakadyobw balekesh baat bwa kudy bilondeshel May ma Mawej maheley Moyiz. (Mmu. 14:7, 8) 2) Nyiny yaakady misang yikwaabw yiikal ya nyam udyobw bazuh ki kabay bamatish bilengel mash haash. (Lev. 17:10-12) 3) Kudy byaakudy byaakadyobw batal bu cituh cya kuhambidil cya mawej a makos.—Fwanyikij ni Biin Leevy 7:15 ni 1 Biin Korent 10:18, 21, 22.

b Baasand bakaakadil Yehow mudimw leel oow bataatatameen makab mateeteek mucim aabab mukasakan ni lulamat lwaabab kudy Yehow mu diiteet. Balony baabab bady mwa kwiibasek bwa hadyobw biitab neey biit i biibihang. Eecy baasand ba bukol naabw bady mwa kwiibazabil bwa hadyobw bakadil Mawej mudimw hakukooyel may mindiy. Nook, ciin bwaal eecy ciyiiy kwiituleej, bwa aab biididikij cileejel cya muprofet Danyel ni bakaakadil Yehow mudimw ni mucim mukasakan ni lulamat bady ni meej cya biin-biin.

c Tal mu jw.org video wa neey “Tshipeta tshia buakane bulelela netshikale ditalala.”

d Bwiibuh kukashish lukat lwiibuh kudy Yehow, udy mwa kubal cikwaabw mukand wa neey: Semena pabuipi ne Yehowa, mudyobw baleej mu bondok biikadil bya Yehow ni buumuut bwindiy.