Ghenda ahali omwatsi

MBWINO KYAKOLERERERAWA?

Amalhandi w’Ekikome Awakamathira

Amalhandi w’Ekikome Awakamathira

 Ahabw’obuthuku bunene abasomire eby’erisemezya babiribya n’ekiyithawa ky’ehindu ehikahamba ng’egamu ehy’erikolesya bakasemezya n’ehy’eriboha ebironda. Esyogamu nyingyi esikakolesibawa munabwire si syuwene okw’ikolesibwa omwakathi k’omubiri. Siri mw’obutwa, syamabiryuma sikakalabbasana, kandi sisirimathira okwa mubiri owatsapire. Omw’igha okwa malhandi w’ekikome, a abanya sayansi babiribana enzira ey’erighunzaho ebitsibu byosi ebi.

 Thakilengekaniako: Ekikome kikabya kikowa ikiri omwa kabi, kikahulhukaya amalhandi awakamathira kutsibu nuku akihambire okwa kikoma ekitsapire. Eki kikatheghaya ekikome n’erileka kighende lyolho-lyolho.

 Abakasekulhaya mubasoma ndeke okwa malhandi w’ekikome neryo bamabana bingyi ebikaleka iniabya iniakakolha ndeke ng’egamu ey’obuhangiranwa. Ng’eky’erileberyako, amalhandi aya akakolesaya omubere w’erikurana ly’esyo atomu. Akathwanga-thwangana omwa kindu ekyo ekikome kiriko kandi kyamaminya ngoku hali akabi kikayinanulha. Erikolha ebindu omw’ikopa emibere y’amalhandi w’ekikome, abakasekulhaya babirikolha egamu eyikahamba kutsibu kwilhaba eyiriho munabwire eyikakolesibawa omwa by’emithambirire kandi eyanga thoka erimathira okwa kitsuku ky’omubiri. Kandi kikabughawa indi yangana hambania haghuma “ebitsuku ngoku engeghethe yikahambana n’erikuha.”

 Abasomire bakabugha bathi egamu eyi iyanganabya kighuma ky’okwa bindu ebyo obuli oyukasemezaya akayithagha eribya nakyo, erighunzaho eky’erisona omwa syohuzi n’ehyuma. Iyangana kolesibwa omw’isuba-subania engeghethe kutse erihambirya ndeke ehyuma hirebe omwa mwanya owonyine-nyine ogho abadokita banganza erihihiramo. Erilengesya lyabirikangania ngoku egamu eyi yikakolha omw’iliba ndeke ekyuna ekiri okwa muthima w’embunu n’eribbandika ebiri okwa makindi w’embeba.

 Abanya sayansi mughulhu mungyi bakabana amenge awuwene kutsibu aw’erighunzaho ebitsibu ebikanyirire omw’isoma okwa bihangikwa. Donald Ingber, omukulhu okw’ithendekero erikakolha egamu akabugha athi, “Ekikulhu ly’eriminya ah’erisonderya amenge awanga kolha n’eriminyereragho wukabanagho.

 Wukalengekanaya wuthiki? Mbwino egamu eyiri omwa malhandi w’ekikome yayibuthukira? Kutse mbwino kyakolerererawa?

a Erina lyakyo ly’esayansi ni Arion subfuscus.