Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

ESURA EY’ERIKUMI NA MUKAGHA

Hambirira Eriramya ly’Ekwenene

Hambirira Eriramya ly’Ekwenene
  • E Biblia yikakangiriraya ki okw’ikolesya ebisasani n’eriramya abasukulhu ab’abiriholha?

  • Abakristayo bakalhangira bathi ebiro bikulhu by’ekidini?

  • Wanga soborera wuthi abandi ebya wik’ikirirye isiwuli bahithanaya?

1, 2. Wutholere iwa yibulya kibulyo ki enyuma w’erileka edini y’amabehi, kandi busana naki wukalengekanaya wuthi eki ni kikulhu?

THUBUGHE thuthi mwa wukaminya ngoku omundu omwa bubiso-biso abirihira obutwa bw’ahawukathehera amaghetse, neryo emibere eyiriho yikahira engebe y’omw’akabi. Wanga kolha ki? Ahathe erithika-thika, aho n’aho, iwukendi lhua iwa rondekania ahali amaghetse awuwene. Aliriryo wukendibya wabirikolha ekyo, iwukendibya iwukina yibulhaya kutsibu, ‘Nabirihebwa obutwa?’

2 Kyene kighuma n’amadini w’amabehi. E Biblia yikakangiriraya yithi eriramya ng’eryo litsandire omwa syangangirirya n’emitse eyithisirire. (2 Abanya Korinto 6:17) Kyakikaleka ikyabya ky’omubongo eyawuli erilhua omwa “Babeli Mukul[h]u,” obuthabali bw’amadini w’amabehi obw’ekihugho kyosi. (Eribisulirwa 18:2, 4) Wabiri kolha eki? Wamabya iwabirikolha wuthya, wutholere iwasimibwa. Aliriryo ni bingi ebikayithayisibawa kwilhaba eriyihighulha kutse erilhua omwa dini y’amabehi. Enyuma w’erikolha eki, wutholere iwa yibulya, ‘Ngakine mw’akandu kosi-kosi akahambangene n’eriramya ly’amabehi?’ Thalengekania okwa by’erireberyako bino.

EBISASANI N’ERIRAMYA ABASUKULHU ABABIRIHOLHA

3. (a) E Biblia yikabugha yithiki okw’ikolesya ebisasani by’eriramya, kandi busana naki kyanga kalira abandi eriligha amalengekania wa Nyamuhanga? (b) Ebindu byosi-byosi ebya wuwithe ebihambangene n’eriramya ly’amabehi, wutholere iwakolera ki?

3 Abandi babiribya ibane n’ebisasani by’eriramya kutse emyaliro omw’amanyumba abu habw’emyaka mingi. Wunawithe byo omwa nyumba yawu? Byamabya ikwa biri bithya, wangana yowa nga sikihikire erisaba Nyamuhanga wuthawithe obuwathikya obusamalirwe ng’obwo. Nibya wangana yowa iwanzire kutsibu ebighuma okwa bindu ebi. Aliriryo Nyamuhanga yukabugha ngokwa atholere inyaramibwa, kandi e Biblia yikakangiriraya yithi syali anza thukakolesya ebisasani. (Eriluayo 20:4, 5; Esyonyimbo 115:4-8; Isaya 42:8; 1 Yoane 5:21) Busana n’ekyo wangana hambirira eriramya ly’ekwenene omwi thoghothya ebindu ebyosi ebya wuwithe ebihambangene n’eriramya ly’amabehi. Buthekwa-buthekwa, lhangira byo ngoku Yehova akabilhangira​—ng’ebindu ‘by’esyonye.’​—Eryibuka Ebihano 27:15.

4. (a) Thukaminya thuthi eriramya abasukulhu ababiriholha ngokwa ni buyira? (b) Ekyaleka Yehova inyakunga abandu biwe okwi yingirya omwa mulingo wosi-wosi w’obukumu niki?

4 Eriramya abasukulhu ababiriholha nalyo lyuswire omw’amadini mangi aw’amabehi. Abandi bathe bigha ekwenene ye Biblia, babya bikirirye bathi abaholi baneho omwa mwanya owathalhangirawa kandi bathi bangana wathikya n’erihuthalya abaliho. Obundi wanabya wukakolha n’akaghalha kanene eritsemesya abasukulhu wawu ababiriholha. Aliriryo ngokwa w’igha omwa Sura 6 ey’ekitabu kino, abaholi sibasi ki nahake. Busana n’ekyo, erilengesya erikanirania nabu siriri ghasa ki. Omwatsi wosi-wosi owakabya nga akalhua eyiri omuholi omwanze, kwenene akabya inyakalhua okwa syombinga. Busana n’ekyo, Yehova mwathanga Abaisraeli erilengesya erikanirania n’abaholi kutse erisangira omwa mulingo wosi-wosi ow’obukumu.​—Eryibuka Ebihano 18:10-12.

5. Erikolesya ebisasani kutse omutse w’eriramya abasukulhu ababiriholha kyamabya ikyabya kighuma ky’okw’iramya omwa dini yawu eya kera, wanga kolha ki?

5 Erikolesya ebisasani kutse omutse w’eriramya abasukulhu ababiriholha kyamabya ikyabya kighuma ky’okw’iramya lyawu erya kera, wangakolha ki? Soma n’erighanirya okwa myatsi ye Biblia eyikakukanganaya ngoku Nyamuhanga akalhangira ebindu ebi. Saba Yehova buli kiro busana n’erianza lyawu ery’erihambirira eriramya ly’ekwenene, kandi musabe wuthi akuwathikaye erilengekania ngokwa akalengekania.​—Isaya 55:9.

ABAKRISTAYO ABAKERA MUBATHA SANGIRA OMWA KRISMASI

6, 7. (a) E Krismasi bakabugha ambu ni ibuka ki, kandi abigha ba Yesu ab’omwa kighonye ky’erimbere muban’ibuka yo? (b) Eryibuka ebiro by’amabuthwa lyabya lihambangene naki omwa buthuku bw’abigha ba Yesu abakera?

6 Eriramya ly’omundu lyanga tsandibwa n’edini y’amabehi yikakania okwa myatsi ey’ebiro bikulhu ebyasibwe. Ng’eky’erireberyako, thalengekania okwa Krismasi. Bakabugha ambu e Krismasi ly’eryibuka amabuthwa wa Yesu Kristo, kandi hakuhi obuli dini yosi eyikayahulha mwa Nyikrisitayo yikasangira muyo. Aliriryo, sihali obwema obukakanganaya buthi abigha ba Yesu ab’omwa kighonye ky’erimbere mub’ibuka ekiro kikulhu eki. Ekitabu Sacred Origins of Profound Things kikabugha kithi: “Enyuma w’ebighonye bibiri Kristo aholire, sihabya n’omughuma oyuwabya asi ekiro ekyo nyine-nyine ekya abuthirawamu, kandi abandu bake basa bababya batsomene.”

7 Abigha ba Yesu n’omwa banga minyire ekiro ekyo nyine-nyine eky’amabuthwa iwe, sibangabere baka ky’ibuka. Busana naki? Kusangwa ekitabu The World Book Encyclopedia kikabugha kithi, Abakrisitayo ab’erimbere “ibakathwalha eryibuka amabuthwa w’omundu ng’omutse w’ekikafiri.” Eryibuka amabuthwa erikanibweko omwa Biblia ni w’abathabali babiri abathabya bakaramya Yehova. (Enzuko 40:20; Mariko 6:21) Kandi eryibuka ebiro by’amabuthwa lyabya likakolhwa erisikya esyonyamuhanga sy’ekikafiri. Ng’eky’erireberyako, biro 24 okw’Akathanu, Abanya Roma ibak’ibuka amabuthwa w’enyamuhanga y’obukali Diana. Okwa kiro ekikakwamako, ibak’ibuka amabuthwa w’enyamuhanga yabu lyuba, Apollo. Busana n’ekyo, eryibuka ebiro by’amabuthwa lyabya lihambangene n’emitse y’ekikafiri, butsira Ekikrisitayo.

8. Soborera obughuma obuli ahakathi-kathi k’eryibuka ebiro by’amabuthwa n’obulhaghu.

8 Hane eyindi nzumwa eyaleka Abakristayo ab’omwa kighonye ky’erimbere ibatha sangira omw’ibuka ekiro ky’amabuthwa wa Yesu. Abigha biwe erithwalira haghuma babya basi ngokwa eryibuka ekiro ky’amabuthwa kyabya kihambangene n’obulhaghu. Ng’eky’erireberyako, Abagriki n’Abaroma bangi abakera babya bikirirye bathi omulimu inyakasa okwa kiro ky’eributhwa lya buli mundu n’erimutheya omwa ngebe yiwe yosi. Ekitabu The Lore of Birthdays kikabugha kithi: “Omulimu ono abya awithe enkolangana y’obukisu n’enyamuhanga, omundu amabuthwa okwa kiro ekya yabuthirawamu.” Omwa kwenene, Yehova syanga tsemera eryibuka lyosi-lyosi eryanga hambanie Yesu n’obulhaghu. (Isaya 65:11, 12, NW) Aliriryo ibbwa, ekyalekire abandu bangi ibasangira omwa Krismasi niki?

ENZUKO YE KRISMASI

9. Ebiro 25 okw’Erikumi n’Ibiri mukya sombolhwa kithi ng’ekiro ky’eryibuka eributhwa lya Yesu?

9 Abandu batsuka eryibuka ekiro ky’eributhwa lya Yesu ng’ebiro 25 okw’Erikumi n’Ibiri enyuma w’emyaka mingi alhwire okwa kihugho. Aliriryo ekyo siky’ekiro ekya Yesu abuthawamu, kundi kikalhangirika ngoku abuthawa omwa kw’Erikumi. * Ibbwa ekyaleka ibasombolha ebiro 25 okw’Erikumi n’Ibiri niki? Erithwalira haghuma abandi abayahulha mw’Abakristayo ahanyuma, “mubayisunza ekiro ekyo erihambangana n’omukonga ow’ekikafiri ow’Abaroma ow’eryibuka ‘ekiro ky’eributhwa ly’elyuba erithe singawa.’ ” (The New Encyclopædia Britannica) Omwa buthuku bw’eritsuku, omughulhu eryuba lyabya liwithe akaghalha kake, abakafiri ibakakolha emibalha nuku eryuba erikabaha ekihuhania n’ekyakakalha lyanga lhua omwa lhuyira lhwalyo lhuli-lhuli eyalyabya ilyabiri ghenda. Ibakalengekanaya bathi eryuba likatsuka erisubulha ebiro 25 okw’Erikumi n’Ibiri. Omw’akaghalha ak’erilengesya eribindulha abakafiri, abasondoli b’amadini mubakolesya omukonga oyu n’erilengesya erikolha gho abye nga ni “w’Ekikrisitayo.” *

10. Omwa buthuku bwa kera, ekyaleka abandi bandu ibatha sangira omwa Krismasi niki?

10 Enzuko y’ekikafiri eye Krismasi yiminyirwe erilhua kera. Busana n’enzuko yayu erithendibya omw’amasako, e Krismasi muyaghanwa e Bungereza n’omwa bitsweka bye Amerika omwa kighonye ekye 17. Omundu wosi-wosi oyuwa sighalha eka akathendiya kolha okwa kiro kye Krismasi inyakasuyirawa. N’omwa bine, muhathalhaba mughulhu muli emitse eya kera yithe yasubulha, n’eyindi mihya-mihya muyongerwako. E Krismasi kandi muyathasyabya kiro kikulhu, kandi kwa yikine yithya kiro kikulhu omwa bihugho bingi. Aliriryo, busana n’obughuma obwa e Krismasi yiwithe n’amadini w’amabehi, abosi abakanza eritsemesya Nyamuhanga sibali sangira muyo kutse eryibuka ekiro kikulhu kyosi-kyosi ekiwithe enzuko eyikalhua omw’iramya ly’ekikafiri. *

ENZUKO Y’EBIRO BIKULHU NINA KIKULHU?

11. Ekikaleka abandi bandu ibasangira omwa biro bikulhu niki, aliriryo ekya thutholere ithwa tsomana kutsibu ni ki?

11 Abandi bakaligha bathi ebiro bikulhu nge Krismasi bilhwire omwa kikafiri aliriryo ibayowa bathi sikibi erisangira mubyo. Erithwalira haghuma, abandu bangi sibali lengekanaya okw’iramya ly’amabehi omughulhu bak’ibuka ebiro bikulhu. Kandi bathi emikonga ng’eyi yikaha amahiika akaghisa ak’eribya haghuma. Kwa wukana yowa wuthya? Kyamabya ikwa kiri kithya, obundi erianza eka yawu, butsira erianza edini y’amabehi, lya likaleka erihambirira eriramya ly’ekwenene iryabya nga likalire. Kiminye ndeke-ndeke indi Yehova oyuwatsukisaya amaka, anzire iwabya n’enkolangana mbuya n’abahughu bawu. (Abanya Efeso 3:14, 15) Aliriryo wangana wathya obughuma ng’obu omwa syonzira esikatsemesaya Nyamuhanga. Erikwamana n’omwatsi owathutholere eritsomana kutsibu, omukwenda Paulo mwasakanga athi: “Mwig[h]e eriminya ebikatsemesaya Omukama.”​—Abanya Efeso 5:10.

Wanganalya epipi eyirya songibawa omwa mufuleghe?

12. Kanganaya ekyangaleka ithwa yihighulha okwa mitse n’emikonga eyiwithe enzuko nyibi.

12 Obundi wukayowa wuthi enzuko y’ebiro bikulhu si ya nzumwa nkulhu eyihambire okwa mibere ey’eribibukiramu munabwire. Enzuko kwenene nina kikulhu? Ee! Ng’eky’erireberyako: Thubughe thuthi wamalhangira epipi iyine omwa mufuleghe. Iwune mwendi songya epipi eyo n’erirya yo? Eyihi nahake! Epipi eyo yithunda-thundire. Ng’epipi eyo, ebiro bikulhu byanganabya nga byuwene kutsibu, aliriryo bilhwire omwa myanya eyithunda-thundire. Erihambirira eriramya ly’ekwenene, thutholere ithwabya n’ebirengekanio ebiri ng’eby’omuminyereri Isaya, oyuwabwira abaramya ab’ekwenene athi: ‘Simuthule okwa kindu kithisirire.’​—Isaya 52:11.

KOLESAYA AMENGE WUKAKOLANGANA N’ABANDI

13. Ni bitsibu ki ebyanga banika wamathendi yingirya omwa biro bikulhu?

13 Ebitsibu byangana banika wamathwamu erithendi yingirya omwa biro bikulhu. Ng’eky’erireberyako, aba mukakolha nabu bangana yibulya busana naki siwuli yingiraya omwa mibiiri ey’ebiro bikulhu birebe. Ibbwa wangakolha ki wamahebwa ekihembo ekye Krismasi? Kyanganabya kibi eriligha kyo? Ibbwa oyo muthahenie nayu amabya isyawithe erikirirya lighuma n’eryawu? Wangakolha ki erilhangira wuthi abaana bawu sibayowe nabi busana n’erithendi sangira omwa biro bikulhu?

14, 15. Wanga kolha ki bama kusunzira ekiro kikulhu kibuya kutse omundu amanza erikuha ekihembo?

14 Amenge akayithaghisibawa erilhangira ngoku wanga ghunza obuli kitsibu. Bamakuramukya bakakusunzira ekiro kikulhu kibuya, wangana kwama ky’abugha wuthi wasingya. Aliriryo thutha bugha thuthi wukakanaya n’omundu oyo wasene nayu kutse oyo wukakolha nayu buli kiro. Omwa nzira eyo, wangana thwamu erikania bingi. Omwa syonzira syosi, ibya w’amenge. E Biblia yikahabulha yithi: ‘Erikania lyenyu libye mw’olhukogho kandi libye lyuwene, imwathoka erisubirya ndeke obuli mundu.’ (Abanya Kolosai 4:6) Yitheghaye siwukanganaye erithendi sikya abandi. Aliriryo, soborera emimanire yawu omw’amenge. Soborera ndeke-ndeke wuthi siwuli ghanaya eriha ekihembo n’emikonga aliriryo wuthi wukanza erisangira omwa mibiiri eyi okwa bundi buthuku.

15 Ibbwa omundu amanza erikuha ekihembo? Eki kikasighikira okwa mibere eyiriho. Oyukakuhakyo angana bugha athi: “Nganasi kwa wuthe sangira omwa kiro kikulhu. N’omwa bine, nganzire erikuha eki.” Wangana thwamu wuthi eriligha ekihembo omwa mibere eyo, sikisosine n’eriyingirya omwa kiro kikulhu. Aliriryo, oyukakuha amabya isyasi erikirirya lyawu, wangana mubwira wuthi siwuli ibuka ekiro kikulhu. Eki kyangana wathikya erisoborera ekikaleka iwaligha ekihembo aliriryo iwaghana eriha ekihembo okwa buthuku obwo. Okwa lhundi lhuhandi, kyangabya ky’amenge erithendi ligha ekihembo bamakuhakyo n’ekighendererwa eky’erikangania indi siwuli hambirira erikirirya lyawu kutse indi wangana lhwika erikirirya lyawu busana n’ebindu.

BYANGABYA BITHI OKW’ABANYA LHUGHANDA?

16. Wangabya wuthi w’amenge omughulhu wukaghunzaho ebitsibu ebihambangene n’eryibuka ebiro bikulhu?

16 Ibbwa abanya lhughanda bamabya isibali omw’ikirirya lyawu? Kandi, ibya w’amenge. Sihali ekyangaleka iwa kuba obuhaka okwa buli murwa kutse ekiro ekya abahughu bawu bakasombolha eryibuka. Aliriryo, sikaya ehamuli ey’eriyisunza lyabu, nawu ngoku wukanza ibasikya ehamuli ey’eriyisunza lyawu. (Matayo 7:12) Yihighule okwa bikorwa byosi-byosi ebyangaleka iwa yingirya omwa kiro kikulhu. Kandi ibya w’amenge erikwamana n’emyatsi eyitha hambire okwi sangira omwa biro bikulhu ebyo nyine-nyine. N’omwa bine bithya, mughulhu wosi wutholere iwakolha omwa nzira eyithendi tsandya obunya muthima-thima bwawu.​—1 Timoteo 1:18, 19.

17. Abaana bawu wanga bawathikya wuthi nuku sibayowe nabi busana n’erilhangira abandi bakasangira omwa biro bikulhu?

17 Wangakolha ki nuku abaana bawu sibayowe nabi busana n’erithendi sangira omwa biro bikulhu ebithe omw’amasako? Eki kikasighikira okwa ebyawukakolha okwa bindi biro omwa mwaka. Abandi babuthi bakahiraho obuthuku obw’eriha abaana babu b’ebihembo. Ekighuma okwa bihembo bibuya kutsibu ekyawangaha abaana bawu, bw’obuthuku bwawu n’eribatsomana omwa lhwanzo.

KWAMA ERIRAMYA LY’EKWENENE

Erikwama edini y’ekwenene kikaletha etseme eyithabahwa

18. Erihindana okwa mihindano y’Ekikrisitayo kyanga kuwathikya kithi erihambirira eriramya ly’ekwenene?

18 Eritsemesya Nyamuhanga, wutholere iwa ghana eriramya ly’amabehi neryo iwa hambirira eriramya ly’ekwenene. Eki mwamuli ki? E Biblia yikabugha yithi: ‘Thughaniraye ngokwa thwangibukania okwa lhwanzo n’emibiiri yuwene. ­Sithuleke erihindana lyethu haghuma, ng’emibere ey’abandi bandu, nikwa thusikanaye. Kandi thuyitsinge omw’ebyo, omughulhu thukalhangira ekiro ky’Omukama kikahika hakuhi.’ (Abaebrania 10:24, 25) Emihindano y’Ekikrisitayo ni buthuku bw’obutseme iwe eriramya Nyamuhanga omwa nzira eyakasima. (Esyonyimbo 22:22; 122:1) Okwa mihindano ng’eyi hali “erisikania emit[h]ima” omw’Abakrisitayo abatheleghulha.​—Abanya Roma 1:12.

19. Busana naki ni ky’omubongo iwe eribwira abandi okwa bindu ebya wamabiri igha omwa Biblia?

19 Eyindi nzira eyawanga hambirira mw’eriramya ly’ekwenene ly’eribwira abandi okwa bindu ebyawabiri igha omwa Biblia n’Abema ba Yehova. Kwenene abandu bangi “bakahumulikana n’erisimba” busana n’ebindu bibi ebikakoleka omwa kihugho munabwire. (Ezekieli 9:4) Obundi wunasi abandu balebe abakayowa bathya. Ekyangaleka iwuthabwirabo okw’amaha awu awaseghemere okwa Biblia busana n’omughulhu owakayasa niki? Wukakolangana n’Abakrisitayo ab’ekwenene n’eribwira abandi okwa kwenene ye Biblia ey’eriswekya eya wamabiri igha, iwukendi lhangira indi eriyighomba emitse yosi-yosi ey’eriramya ly’amabehi eyangabya iyabiri hathira omwa muthima wawu, iyikendi hwamu lyolho-lyolho. Wuminye ndeke-ndeke wuthi wukendi tsema kutsibu n’eribana emighisa mingi wamahambirira eriramya ly’ekwenene.​—Malaki 3:10.

^ enu. 9 E Saturnalia nayo yabya nzumwa omwi sombolha ebiro 25 okw’Erikumi n’Ibiri. Omukonga oyu ow’erisikya nyamuhanga w’Abaroma ow’eby’obulime inyakabya ebiro 17-24 okw’Erikumi n’Ibiri. Eriyisyandira, erirya, erinywa, erihotholha, n’eriha ebihembo ibikakolhawa omwa buthuku bwe Saturnalia.

^ enu. 10 Ebihambire okw’Abakristayo ab’ekwenene ngoku bakalhangira ebindi biro bikulhu ebyasibwe, lebaya Enyongezyo, “Thunatholere Erisangira Omwa Biro Bikulhu?