Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

EKITSWEKA 5

Ekwenene Eyihambire Okwa Obukumu,Obulhaghu, n’Obulhoyi

Ekwenene Eyihambire Okwa Obukumu,Obulhaghu, n’Obulhoyi

1. Erikiririrya omwa bulhoyi, obusaki, n’eribandwa liyitsatsangire bungahi?

“OMWA Afirika, ni bukiru eribulya obulhaghu nga buneho kutse eyihi,” ekitabu African Traditional Religion, kwa kikabugha kithya, ikyongerako kithi “okw’Abiraghulhu bosi-bosi, obulhaghu ni kindu kikulhu omw’ibo.” Abakikiriraya omwa bukumu, obusaki, n’obulhoyi mwamuli abathasomire n’abasomire kutsibu. N’abakulhu b’Amadini aw’Ekisiramu n’abakayahulha mwa Bakristayo abosi bakikiriraya omwa bulhaghu.

2. Erikwamana n’erikirirya ly’abandu bangi, akaghalha ak’obulhaghu kakalhwahi?

2 Abandu bangi omwa Afirika, bakikiriraya bathi hane akaghalha ak’emirimu akathelhangirawa. Na Nyamuhanga yuwithe obuthoki kuko. Emirimu n’abasokulhu bangana kakolesya. Ambu kandi n’abandi bandu banasi eribanako n’erikakolesya omwa nzira eyuwene kutse enyibi.

3. Obulhoyi niki, kandi abandu basi ambu bwangakolha ki?

3 Obulhoyi obukahingawa erihuthalya esyanzighu. Abakabukolesaya kikabughawa ambu bawithe akaghalha ak’erighusa ekifalo, ebinyonyi, esyanzuki, n’ebindi bisoro eriyahuthalya abandi bandu. Obulhoyi obu bwasibwe kutsibu nga bwa bukaletha erihindangana, obughumba, amakoni, kutse n’olhuholho nibya.

4. Abandu bangi bakabugha bathiki okwa bulhoyi obw’eriyithoya kw’ebirimu, kandi ababya bakakolha obulhoyi obu bakathulhagho bathiki?

4 Hane n’obundi bulhoyi obwa bakabugha ambu abandu bakayithoghaya kw’ebirimu. Bakabugha ambu, ibo bakasigha emibiri yabo omwa kiro, ibaghenda eriya sangasangana n’abaghenzi babo eribina kutse eriyalya emibiri y’abandi. Neryo kundi emibiri ey’abalhoyi aba yikasighalha iyinalere okwa syangingo syabo, eriminya emyatsi eyi, ababya bakakolha obulhoyi obo babakana thulhagho. Ng’eky’erireberyako, emagazini nguma eye Afirika muyakania okwa eby’abalhoyi abakayithoghaya kw’ebirimu (kulhabirirya ini bambesa) ibakabugha bathi: “Mwan’itha abandu 150 omwa butandwa obw’emotoka.” “Mwan’itha abana bathano inga banyurura mw’omusasi wabo.” “Mwan’itha abaraghane basathu abaghana erinyithahya.”

5. Hali obundi bulhoyi ki, kandi bukakolhawa buthi?

5 Obundi bulhoyi bw’obw’erihinga ebisambu eby’eritheya okwa bubi. Abakakolha obulhoyi obu bakambalha esyambeta kutse emiseghe kutse obubangili. Bakanywa emibatsi n’eyindi ibayisaka yo bathi yikabatheghaya okwa kabi. Omwa maka abo n’omwa bibanza byabu bakatsika mw’ebisambu bathi bika batheghaya. Bakayikethera emiseghe eyisakire kw’amasako awalhwire omwa Koran kutse omwa Biblia.

Amabehi n’Eritheba

6. Sitani n’esyombinga siwe babiri kolha ki emighulhu eyilhabire, kandi thutholere ithwalhangira thuthi akaghalha kabo?

6 Ni kwenene Sitani n’esyombinga siwe ni nzighu sy’akabi eyiri abandu. Bawithe akaghalha ak’erikolesya amenge n’esyangebe sy’abandu, kandi n’omughulhu wa kera ibakingira omw’abandu n’ebisoro ibabakolha mwa basire. (Matayo 12:43-45) Nomwakine indi sithwangaghaya akaghalha kabo, aliriryo sithulhangire akaghalha kabo ng’akalengethukire kutsibu.

7. Sitani anzire ithwikirirya ki, kandi eki kikakanganibawa kithi?

7 Sitani ni mukama owa mabehi. Akathebatheba abandu bathoke erirengekania bathi awithe kaghalha kangi erilenga ak’awithe. Eky’erireberyako: Obuthuku obuthe bwahali omwa kihugho kighuma ekye Afirika mwabya olhuhi, abasirikali ibakakolesaya emizindaro erihulhukya emirenge minene-minene ey’ebyuma by’esyambundu eritukumirya esya nzighu syabo. Bathe bayalhwa, abasirikali ibakatsuka eriwathira okwa mizindaro kw’emirenge ey’esyambundu nene-nene n’ehike-hike ey’abirihambirwa okwa rutambi olw’ekaseti. Ibakanza esya nzighu syabo sirengekanaye sithi sikaswiribawa n’amahe awawithe ebyuma bingi ebikalhakalire. Omwa nzira yene nguma, Sitani akanza abandu balengekanaye bathi akaghalha kiwe ni kanene. Ekighendererwa kiwe ly’eriubahisya abandu bangakolha eby’anzire butsira erisonda lya Yehova. Hathya leka thuyitheghereraye amabehi asathu awa Sitani y’anzire abandu b’ikiriraye.

8. Ni mabehi ki amaghuma awa Sitani yika kulhaya?

8 Amabehi aw’erimbere awa Sitani yikakulhaya wano: Sihali kikahuthalhaya ekikayasira; buli kindu kyosi ekibi kyamabya isikiryalethawa na mundu, kikabya ikiryasira omwa kaghalha k’emirimu. Ng’eky’erireberyako, thutha bugha thuthi omwana amaholha n’omutsutsa. Mama wiwe anganabya inyanasi athi omutsutsa akalethawa n’emibu. Aliriryo inyanganikirirya athi owundi mundu mwakolesya obulhoyi eritsindika omubu erikatilya omwana wiwe.

Ahandi n’ahandi ebindu bibi bikana kwama kyabanika

9. E Biblia yika kanganaya yithi ngokwa Sitani syaliretha obuli kitsibu?

9 Sitani nomw’anawithe akaghalha akeri retha ebitsibu, sikihikire erikirirya thuthi awithe obuthoki obw’eriretha obuli kitsibu. E Biblia yikabugha yithi: ‘Abanguhi siba bakasinga amathibitho, kutse esyambangi erisinga amalhwa, kutse ab’amenge nabo eribana ebyalya, kutse abakayitheghereraya wuthi babangabana ebindu, kutse abasi wuthi babangabana olhukogho; kusangwa endambi n’obutandwa bikahika okw’abosi.’ (Omugambuli 9:11) Omuthibithi mughuma angana nguha kwilhaba abandi, aliriryo angana lemwa erisinga. “Obutandwa” bwangana leka inyasingwa. Obundi angana thwikalha n’eriyithinira kutse obundi inya lhwalha kutse inywa hyokera omwa musumbi. Ebi byanganahika okwa mundu wosi-wosi. Sikiri indi bikalethawa na Sitani kutse erilhabira omwa bulhaghu; bikakwama kyayasira.

10. Bakabugha ambu ki okwa bulhoyi obw’eriyithoya kw’ebirimu, kandi thukaminya thuthi indi aya ni mabehi?

10 Amabehi awa kabiri awa Sitani yikakulhaya wano: Athi abalhoyi bakayithoghaya kw’ebirimu ibasigha emibiri yabo neryo ibaghenda omwa kiro eriya sangangana n’abandi balhoyi eribina kutse erinyunguthira n’erirya engebe ey’abandi. Hathya thayibulya: ‘Abalhoyi bamabya bangana kolha ekyo, niki ekyo ekikasigha omubiri?’ Ngoku thwabiri lhangira, ekirimu w’omuka ow’engebe, butsira kindu ekyanganalhwa omwa mundu. Kandi, thukahumulha omuka ow’engebe ow’akaha omubiri akaghalha aliriryo isikangakolha kindu kyosi-kyosi ahathe mubiri.

Abalhoyi sibangasigha emibiri yabo

11. Busana naki ithwaminya thuthi abalhoyi sibangasigha emibiri yabo, kandi wukanikiriraya eki?

11 Ekirimu sikyangasigha omubiri eriyakolha kindu kyosi, kakibye ini kibuya kutse ini kibi. Busana nekyo, abalhoyi sibangasigha emibiri yabo. Omwa kwenene sibalikolha ebindu ebya bakabugha bathi bakakolha kutse babirikolha.

12. Sitani akahira athi omw’abandu mw’ebirengekanio eby’eribugha bathi babiri kolha ebindu, kandi isi bathabikolha?

12 Neryo ibbwa thwanga soborera thuthi ebya abo aba kabugha bathi bakayithoghaya kw’ebirimu? Sitani anganaleka abandu ibikirirya bathi babirikolha kutse erilholha okwa bindu kandi kwesi ikwa bithe bithya. Erilhabira omw’ilhothesibwa, Sitani anganaleka abandu ibalengekania bathi babiri lhangira, eriowa, kandi n’erikolha ebindu ebya bathethakolha. Omwa nzira eyi, Sitani akabya inyanzire erilhusya abandu boku Yehova n’eribaha ebirengekanio eby’eribugha bathi e Biblia siyihikire.

13. (a) Eribandwa linowene? (b) Amasako akabugha athiki okwa bulhaghu?

13 Amabehi awa kasathu wano: Obulhaghu obw’eribandwa—omundu akabandawa amabya inyakalengekanaya athi alhoghirwe neryo akaronda eriyikangulha. E Biblia siyiri hiraho mbaghane. Yiponire obulhaghu bwosi. Thalengekania okwa mighambo eya Yehova ahereraya erihanga erye Israeli erikwamana n’obulhaghu n’abakabukolha:

  • ‘Isi mwakolha obusaki n’erilhaghulha.’—Abalawi 19:26.

  • “Omulhume kutse omukali oyu kabandawa kutse oyu kalhaghulha, batholere ibithwa.”—Abalawi 20:27, NW.

  • ‘Simwase mubanike mwa mundu wosi-wosi oyu kalhaghulha, kutse omukumu, kutse oyu kabandawa, kutse omulhoyi, kutse omusaki, kutse oyu kakanaya n’abalimu, kutse oyu kakanaya n’abaholi.’—Ebihano 18:10-14.

14. Ekyaleka Yehova inyathekaho ebiraghiro okwa bukumu niki?

14 Ebihano bino mubya kikangania ndeke-ndeke indi Nyamuhanga syabya anzire abandu biwe bakakolha obulhaghu. Yehova mwahererya ebihano bino by’abandu biwe kusangwa abya abanzire kandi syabya anzire bakabya bakobe b’obuba n’emirwa. Syabya anzire bakanubibwa n’esyombinga.

15. E Biblia yikakanganaya yithi Yehova kw’awithe obuthoki bunene oku Sitani?

15 Nomwakine indi e Biblia siyiri thubwira buli okwa eby’esyombinga syangakolha kutse ebya sithe syangakolha, yika thukangaya yithi Yehova Nyamuhanga awithe akaghalha n’obuthoki erisinga Sitani n’esyombinga siwe. Yehova mwaghusa Sitani erilhwa elhubulha. (Eribisulirwa 12:9) Yitheghereraye, kandi, Sitani muyasaba ehamuli ey’erilenga oku Yobu n’erisikya ekihano kya Nyamuhanga eky’erithend’itha Yobu.—Yobu 2:4-6.

16. Nindi yathutholere erironderya kw’obutheya?

16 Emisyo 18:10 yikabugha yithi: ‘Erina lya Yehova ni nyumba yisungulikire eyikongothere. Omuthunganene akathibitha muyo inyabana obutheya.’ Kwesi thutholere ithwa thungerera Yehova erithuha obulindi. Abaghombe ba Nyamuhanga sibali kolesaya ebisambu kutse emibatsi eribatheya okwa bubi bwa Sitani n’esyombinga, kutse n’erisagha amarogho aw’abalhoyi. Abaghombe ba Nyamuhanga bakikiriraya ebye Biblia yikabugha yithi: “Ameso wa Yehova akalhaba-lhaba omwa kihugho kyosi eriyikangania mow’akaghalha busana n’abandu abawithe emithima eyilholire ndeke eyali.”—2 Emyatsi 16:9, NW.

17. Yakobo 4:7 yika thubwira ki, aliriryo thutholere ithwakolha ki?

17 Nawu wanganabya n’eriyikethera lino wamakolera Yehova. Yakobo 4:7 akabugha athi: ‘Neryo mwolhobe embere sya Nyamuhanga; mulhwe ne Sitani, nayu akendi basagha.’ Wamakolera Nyamuhanga ow’ekwenene, wukayolhobeka embere siwe, iwukendibya n’eriyikethera wuthi Yehova akendi kutheya.